تۇركى كەڭەسى: قانداي قۇجاتتار قابىلداندى؟
ىستانبۇلدا تۇركى ەلدەرىنىڭ مەملەكەت باسشىلارىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن سامميت وتىرىسى اياقتالدى. ونىڭ ناتيجەسى بويىنشا «تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى» ەندى بۇدان كەيىن «تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى» دەپ اتالادى. وسى سامميتكە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قاتىسىپ، ماڭىزدى ۇسىنىستارىن ايتتى.
القالى جيىندا ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان جانە وزبەكستان پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزيوەۆ، تۇرىكمەنستاننىڭ پرەزيدەنتى گۋربانگۋلى بەردىمۇحامەدوۆ پەن ماجارستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى ۆيكتور وربان بولدى. وسى باسقوسۋ اياسىندا بىرقاتار كەزدەسۋلەر مەن جيىندار ءوتتى.
12 قاراشادا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سامميتكە قاتىسۋشىلارعا بەينەۇندەۋ جولدادى. وسى ورايدا قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى تۇركى ەلدەرى ۇيىمى ءسامميتىنىڭ نەگىزگى مەسسەدجدەرىن اتادى.
«بۇگىننەن باستاپ ءبىزدىڭ بىرلەستىك تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ ۇيىمى دەپ اتالادى. بۇل قادام ەلدەرىمىز اراسىنداعى ىقپالداستىقتى ىلگەرىلەتۋ ءىسىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىپ، ۇيىمنىڭ مارتەبەلى ميسسياسىن جۇزەگە اسىرۋعا تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سەنەمىز. وسىلايشا، ىستانبۇلدا قابىلداناتىن شەشىمدەر باۋىرلاس مەملەكەتتەردىڭ كوپقىرلى ىنقتىماقتاستىعىن جانداندىرۋعا ەلەۋلى ىقپال ەتۋى ءتيىس»، - دەگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ بۇل كەزەڭدى تۇركى الەمىنىڭ دامۋىنداعى جاڭا كەزەڭ دەپ اتادى.
باسقاشا ايتقاندا، ءححى عاسىردا تۇركى الەمى قايتا جاندانىپ، كەڭ اۋقىمدى ءارى ەجەلگى تۇركى شاڭىراعىنا جاتاتىن ەلدەردىڭ ءوزارا بەلسەندى جاقىنداسۋ ءۇردىسى جۇرەدى.
«ءبىز وسى جاڭا ۇيىمنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرمەن جانە حالىقارالىق ۇيىمدارمەن ىنتىماقتاستىققا دايىن ەكەنىن پاش ەتىپ وتىرمىز. ونىڭ ەشكىمگە قارسى باعىتتالماعانىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل - جاڭا بلوك ەمەس، قىزمەتى بۇۇ جارعىسىنىڭ نەگىزگى ماقساتتارى مەن پرينتسيپتەرىنە ساي كەلەتىن پروگرەسسيۆتى بىرلەستىك»، - دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
قازاقستان پرەزيدەنتى تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىمەن ىستانبۇل قالاسىندا جۇزدەسكەنىنە جانە رەجەپ تايىپ ەردوعانعا انادولى جەرىندە كورسەتكەن قوناقجايلىعى ءۇشىن شىنايى ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان، ازەربايجان، قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تۇرىكمەنستان حالىقتارىن بيىلعى ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىمەن قۇتتىقتاپ، بۇنىڭ تاريحي بەلەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەت باسشىسى ەكى جىلدان بەرى اتالعان كەڭەسكە ءتيىمدى توراعالىق ەتىپ كەلە جاتقان ازەربايجان باسشىلىعىنا العىس ءبىلدىردى. سونداي-اق ولاردىڭ كەڭەس جۇمىسىن جانداندىرا تۇسۋگە زور ۇلەس قوسقانىن اتاپ ءوتىپ، الەمدى جايلاعان ىندەتكە قاراماستان، تۇركى كەڭىستىگىندە بىرقاتار جاقسى جاڭالىق بولعانىن ايتتى. تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەر پاندەمياعا قارسى كۇرەستە كۇش بىرىكتىرۋ ءۇشىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ توتەنشە سامميت وتكىزدى، تۇركىستان قالاسى تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى اتاندى، سونداي-اق تاۋلى قاراباق ماسەلەسى دە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ قارارىنا سايكەس وڭ شەشىمىن تاپتى.
«تۇتاس تۇركى جۇرتىن تاريحي تامىرلاستىق پەن ورتاق مۇددە بىرىكتىرەدى. ءبىز ءبىر-بىرىمىزگە ءاردايىم تىلەكتەسپىز، سىيلاستىعىمىز دا ەرەكشە. بۇگىنگى القالى جيىن – وسىنىڭ ايقىن دالەلى. تۇركى كەڭەسىنىڭ ىقپالى مەن بەدەلى جىل وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ قۇرىلىمعا حالىقارالىق قاۋىمداستىق ەداۋىر قىزىعۋشىلىق تانىتۋدا. تۇركى الەمىنىڭ گەوساياسي الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋ كەرەك. بۇل ءبارىمىز ءۇشىن ماڭىزدى، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ۇيىمنىڭ جاھاندىق دەڭگەيدە لايىقتى ورنىن الاتىنىنا سەنىم ءبىلدىردى.
«مەنىڭ پىكىرىم بويىنشا ۇيىمىمىز، ەڭ الدىمەن، ەكونوميكالىق، گۋمانيتارلىق جانە ەكولوگيالىق ىنتىماقتاستىققا باسا ءمان بەرگەنى ءجون. ارىپتەستەرىم بۇل تۇجىرىممەن كەلىسەدى دەپ ويلايمىن. بىرلىگىمىز ءاردايىم بەكەم بولسىن»، – دەدى مەملەكەت باسشىسى.
قازاقستان پرەزيدەنتى قازىرگى كۇردەلى جاعدايدا سىن-قاتەرلەردى ەڭسەرىپ، ورنىقتى دامۋ ءۇشىن كۇش-جىگەر بىرىكتىرۋدىڭ، جاڭا تەحنولوگيالاردى يگەرۋ سالاسىندا ىنتىماقتاستىق ورناتۋدىڭ اسا ماڭىزدى مىندەت ەكەنىن باسا ايتتى.
«ءبىز جاڭارتىلاتىن قۋات كوزدەرىن دامىتا بەرەمىز. بۇل مىندەت «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ تۋرالى تۇجىرىمدامادا كورىنىس تاپتى. جوسپارلانعان شارالار 2060 جىلعا قاراي كومىرتەگىدەن ارىلۋعا جول اشادى. سونداي-اق، الداعى ون جىلدا پارنيكتى گاز شىعارۋدى 15 پايىزعا ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىنىڭ اياسىندا ءبىز 2025 جىلعا دەيىن 500 مىڭ گەكتار جەرگە 2 ميلليارد ءتۇپ اعاش وتىرعىزۋدى جوسپارلاۋدامىز. بۇعان قوسا قازىر ەلىمىزدەگى جاڭارتىلاتىن قۋاتتىڭ ۇلەسىن 3 پايىزعا جەتكىزدىك. ونى 2030 جىلعا قاراي 15 پايىزعا دەيىن ارتتىرامىز. سول ماقساتپەن نۇر-سۇلتان قالاسىندا «جاسىل تەحنولوگيالار مەن ينۆەستيتسيالىق جوبالاردىڭ حالىقارالىق ورتالىعىن» اشتىق»، – دەدى ق. توقاەۆ.
مەملەكەت باسشىسى سۋتەگى ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋدى ەكىنشى ماڭىزدى ماسەلە رەتىندە اتادى. پرەزيدەنت الەمدە ونى «تازا» وتىننىڭ جاڭا ءتۇرى دەپ سانايتىنىن ايتا كەلىپ، قازاقستاندا جاسىل سۋتەگىنىڭ ونەركاسىپتىك كلاستەرىن قۇرۋعا مول مۇمكىندىك بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. وعان ەلىمىزدىڭ عىلىمي الەۋەتى دە، بىلىكتى ماماندارى دا جەتكىلىكتى.
وسى ورايدا، ەلدەردىڭ باستى عىلىمي مەكەمەلەرىن جۇمىلدىرىپ، حالىقارالىق كونسورتسيۋم قۇرۋ ۇسىنىلدى. بۇل قۇرىلىم سۋتەگىنى وندىرەتىن، ونى ساقتاپ، تاسىمالدايتىن جاڭا تەحنولوگيانى دامىتۋ ءۇشىن قاجەت. مۇندا عالىمدارىمىز باس قوسىپ، ءوزارا تاجىريبە الماسۋىنا بولادى،
قازاقستان پرەزيدەنتى اتاعان ماڭىزدى مىندەتتەردىڭ تاعى ءبىرى – مەملەكەتتەردەگى قالا حالقى سانىنىڭ ارتۋى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ بولجامى بويىنشا 2050 جىلعا قاراي جەر بەتىندەگى قالا حالقىنىڭ ۇلەسى 68 پايىزعا جەتەدى ەكەن. ياعني، قالالىق جەردە كورسەتىلەتىن قىزمەتتىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ قاجەت.
مۇنىمەن قوسا، مەملەكەت باسشىسى يننوۆاتسيالار مەن ستارتاپتاردى دامىتۋعا قولايلى جاعداي جاساۋ قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«سىزدەردى تۇركى ۇيىمىنىڭ زاماناۋي تەحنوپاركتەر ورتالىعىن قۇرۋ ماسەلەسىن زەردەلەۋگە شاقىرامىن. سونداي-اق، كەلەسى جىلى IT سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن جاستارىمىزدىڭ ارنايى فورۋمىن وتكىزۋدى ۇسىنامىن. ونى «Astana Hub» حالىقارالىق IT-ستارتاپتار تەحنوپاركىندە ۇيىمداستىرۋعا بولادى. قازىر وندا 560-تان استام كومپانيا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ونىڭ 55-ءى شەتەلدىك كومپانيا. ستارتاپتار سوڭعى 2,5 جىلدا 375 ميلليون دوللاردان استام پايدا تاپتى. سونداي-اق 132 ميلليون دوللارعا جۋىق ينۆەستيتسيا اكەلدى. جالپى، «Astana Hub» تەحنوپاركىندە جەڭىلدەتىلگەن ۆيزالىق رەجيم بار. ال، وندا جۇمىس ىستەيتىن كومپانيالار سالىقتان بوساتىلادى»، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
جيىن بارىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قازاق حالقى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلەگە توقتالدى. قيىن-قىستاۋ زامانداردا قازاققا قۇشاعىن جايعان تۇرىك حالقىنا العىس ايتىپ، وسى ەلدىڭ مەملەكەت قايراتكەرى ادنان مەندەرەستىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتتى.
قازاقستان پرەزيدەنتى وسى باسقوسۋدىڭ ماڭىزى ايرىقشا ەكەنىن ايتا كەلىپ، ۇيىمعا مۇشە ەلدەر تاتۋلىقتىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باسقانىن اتاپ ءوتتى. قاسىم-جومارت توقاەۆ وسىندا قابىلدانعان اسا ماڭىزدى شەشىمدەر مەن تىڭ باستامالار تۇتاس تۇركى الەمىنىڭ باۋىرلاستىعىن نىعايتا تۇسەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
سونىمەن، القالى جيىن قورىتىندىسى بويىنشا تومەندەگى قۇجاتتارعا قول قويىلدى:
- «تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ» اتاۋىن «تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى» اتاۋىنا وزگەرتۋ تۋرالى شەشىم;
- تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ 8-ءشى ءسامميتىنىڭ دەكلاراتسياسى;
- تۇرىكمەنستانعا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى جانىنداعى بايقاۋشى مارتەبەسىن بەرۋ تۋرالى شەشىم;
- «تۇركى الەمىنىڭ كەلەشەگى-2040» تۋرالى شەشىم;
- «تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىنە قوسقان ۇلەسى ءۇشىن اليشەر ناۆوي اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىق» تۋرالى شەشىم;
- تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى جانىنداعى سەرىكتەس مارتەبەسىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم;
- تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ قۇرمەتتى توراعاسىنىڭ قۇقىقتارى تۋرالى ەرەجە جونىندەگى شەشىم;
- تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى باس حاتشىسىنىڭ وكىلەتتىك مەرزىمىن ۇزارتۋ جانە باس حاتشىنىڭ ورىنباسارلارىن تاعايىنداۋ;
- تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى تۇركى ينۆەستيتسيالىق قورىن قۇرۋدى اياقتاۋ تۋرالى شەشىم;
- تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى جانىنداعى بايقاۋشى مارتەبەسى تۋرالى ەرەجە جونىندەگى شەشىم;
- ازەربايجان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جوعارى مارتەبەلى يلحام اليەۆتى تۇركى الەمىنىڭ جوعارعى وردەنىمەن ماراپاتتاۋ جونىندەگى شەشىم.
Abai.kz
