ءدىن كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن اسا ماڭىزدى. ادامداردىڭ سەنىمى مەن ءوزارا تۇسىنىستىگى مەملەكەتتىڭ بولاشاعىن انىقتاپ بەرمەك. قازاقستان ءۇشىن ول ءدال سولاي. اعىمداعى 2021 جىل ەكى مەرەيتويدى قامتيدى – وسىدان ون بەس جىل بۇرىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تاريحىندا تۇڭعىش رەت ءدىن سالاسىنداعى ۋاكىلەتتى ورگان – ءدىن ىستەرى كوميتەتى قۇرىلدى، سونداي-اق ون جىل بۇرىن جاڭا «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭ ۇزدىك مەملەكەتتىك قىزمەتكەرى» ءبىرىنشى رەسپۋبليكالىق بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازى، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ باس كونسۋلتانتى جاننا وڭلاشەۆا قازاقستاندا كوميتەتتىڭ قالاي قۇرىلعانى، قانداي قىزمەت اتقاراتىنى تۋرالى ماڭىزدى اقپاراتتاردى ايتىپ بەردى.

«ءدىن ىستەرى كوميتەتى قۇرىلعان كەزدە ونىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى قوعامدا پىكىرتالاستار بولدى. ويتكەنى، مەملەكەت دىننەن بولەك، بۇل سالاعا ارالاسا المايدى دەپ ءۋاج ايتقاندار دا بولدى. الايدا، مىنە، اراعا ون بەس جىل سالىپ، مەملەكەت اتىنان ءدىني بىرلەستىكتەرمەن ءوزارا ارەكەتتەسەتىن كوميتەت قۇرۋ تۋرالى شەشىمنىڭ قانشالىقتى دۇرىس بولعانىن كورىپ وتىرمىز. ونىڭ قاجەتتiلiگiنiڭ باستى دالەلi, جان-جاقتى جۇمىس، ونىڭ iشiندە، ەڭ الدىمەن، دiني احۋالدى تالداۋ قاجەت. ويتكەنى، ءدىني سالا سەرپىندى دامىپ كەلەدى، ازاماتتارىمىزدىڭ ومىرىنە اسەر ەتەتىن وڭ دا، تەرىس تە تەندەنتسيالار ۇدايى تۋىنداپ وتىرادى جانە قازىرگى ۇدەرىستەردى ساراپتاۋ، جانجالداردىڭ الدىن الۋ – مەملەكەتتىڭ مىندەتى»، – دەدى زاڭ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جاننا وڭلاشەۆا.

ول وسى كەزەڭدە قازاقستانداعى مەملەكەت پەن ءدىن ءبىر-بىرىنەن بولەك بولعاندىقتان، مەملەكەت ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىنە ارالاسا الا ما، ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ ءتارتىبىن بەلگىلەي الا ما دەگەن سۇراقتى انىقتاۋ ماڭىزدى بولعانىن اتاپ ءوتتى.

«شەت ەلدەردەگى مەملەكەتتىك-كونفەسسيالىق قارىم-قاتىناس تاجىريبەسىن تالداي وتىرىپ، ءىس جۇزىندە بارلىق ەلدەر كونفەسسيالاردىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن نورمالاردى ءوز زاڭنامالارىندا مىندەتتى تۇردە بەكىتەدى، سونداي-اق قاجەت بولعان جاعدايدا ءدىني سەنىم بوستاندىعىن شەكتەيدى دەگەن قورىتىندىعا كەلۋگە بولادى. جانە بۇل ادام قۇقىقتارى جونىندەگى حالىقارالىق قۇجاتتارعا تولىعىمەن سايكەس كەلەدى. ەڭ ماڭىزدى اكتىلەردىڭ ءبىرى – ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى حالىقارالىق پاكت – ءدىندى ۇستانۋ نەمەسە نانىم-سەنىم بوستاندىعىنا تەك زاڭمەن بەلگىلەنگەن جانە قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى، ءتارتىپتى، دەنساۋلىق پەن يماندىلىقتى قورعاۋ ءۇشىن قاجەتتى شەكتەۋلەر عانا قولدانىلاتىنىن، سونداي-اق باسقالاردىڭ نەگىزگى قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن ساقتايتىنى ايتىلعان»، - دەپ ءتۇسىندىردى سپيكەر.

ءدىن ىستەرى كوميتەتى قۇرىلعاننان كەيىن بىردەن كۇن تارتىبىنە قويىلعان وسى ۋاقىتقا دەيىن ەڭ كوپ تالقىلانعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ءدىني سەنىم بوستاندىعىن شەكتەۋ ماسەلەسى. قازاقستان كونستيتۋتسياسىندا اركىمنىڭ، ياعني ەل ازاماتتارىنىڭ، شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ ار-وجدان بوستاندىعىنا قۇقىعى بەكىتىلگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 39-بابىنا سايكەس ار-وجدان بوستاندىعىن ەشبىر جاعدايدا شەكتەۋگە بولمايدى. وسىعان بايلانىستى ءدىني سەنىم بوستاندىعى مەن ار-وجدان بوستاندىعىنىڭ اراقاتىناسى تۋرالى سۇراق تۋىندايتىنى انىق. ول تۋرالى دا مامان ءوز پىكىرىن ءبىلدىرىپ، بىلاي دەيدى.

«ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ جۇمىسى بارىسىندا قىرۋار ىستەر اتقارىلدى. بىردەن وسى سالاداعى بارلىق ماسەلەلەر ورتالىقتاندىرىلعان تۇردە تالدانىپ، شەشۋ جولدارى ازىرلەندى. ماسەلەن، جاعدايدى تالداۋ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭنىڭ تالاپتارىنا قاراماستان، ۇزاق جىلدار بويى ءارتۇرلى كونفەسسيالاردىڭ ءدىني وقۋ ورىندارى ليتسەنزياسىز جۇمىس ىستەپ، ال كەي جۇمىس ىستەمەيتىن ءدىني اكادەميالار انىقتالعانىن كورسەتتى. وسىعان وراي، بىرنەشە اي بويى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءدىن ىستەرى كوميتەتى مەن ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءبىر توپ قىزمەتكەرلەرى بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ، ناتيجەسىندە ءدىني ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن ليتسەنزيالاۋ جانە بەلسەندى ەمەس ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن تاراتۋ جۇمىستارى باستالدى»، - دەيدى مامان.

جاننا وڭلاشەۆا اتاپ وتكەندەي، كوميتەتتىڭ ۇلكەن جەتىستىگى – «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» جاڭا زاڭنىڭ قابىلدانۋى. «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» تۇڭعىش زاڭ – ەگەمەندى قازاقستاننىڭ العاشقى زاڭدارىنىڭ ءبىرى، ول تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءبىر جىل وتكەن سوڭ، 1992 جىلى 15 قاڭتاردا قابىلداندى. سول كەزدە بۇل ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولدى، ويتكەنى ءدىندارلار مەن ءدىني بىرلەستىكتەرگە كەڭەستىك زاڭنامامەن بەلگىلەنگەن كوپتەگەن شەكتەۋلەر مەن تالاپتار جويىلدى »، - دەپ قوستى ول.

«بىراق ۋاقىت وتە كەلە جاڭا ماسەلەلەر تۋىنداي باستادى. كەڭەستىك كەزەڭدە «تەمىر شىمىلدىقپەن» جابىلعان قازاقستان ءۇشىن ەكسترەميستىك اعىمداردىڭ تارالۋى، يدەولوگياسى بەلگىسىز جاڭا ۇيىمداردىڭ، ونىڭ ىشىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ قىزمەتتەرىن پايدالانۋدان باس تارتۋدى جاقتايتىن ۇيىمداردىڭ پايدا بولۋى، وتباسى مۇشەلەرىمەن قارىم-قاتىناستىڭ ءۇزىلۋى ۇلكەن قيىندىققا اينالدى. سوندىقتان «ءدىني سەنىم بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭعا بىرنەشە رەت وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ارەكەتى جاسالدى، وسىعان بايلانىستى ءدىني سەنىم بوستاندىعىنان ەرەكشەلەنەتىن مەملەكەتتىك-كونفەسسيالىق قاتىناستاردىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى اياقتالدى. وسى جاڭا جاعدايدا مەملەكەت پەن ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قارىم-قاتىناسى قانداي بولۋى كەرەك، مەملەكەت ءدىني بوستاندىقتاردى شەكتەي مە جانە ونى قانشالىقتى جاساي الادى دەگەن سۇراق تۋىندادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى قر پارلامەنتى ءماجىلىسى اپپاراتىنىڭ باس كونسۋلتانتى جاننا وڭلاشەۆا.

جالپى، مۇنداي جاعدايعا قازاقستاندىقتاردىڭ ءبارى بىردەي دايىن بولماعانىن، كەيبىر قانداستارىمىزدىڭ كەڭەستىك تىيىمدارعا قايتا ورالۋدان قورقاتىنىن، ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ قىزمەتىن وڭتايلاندىرۋ قاجەتتىلىگىنەن باس تارتقانىن اتاپ وتۋگە بولادى. ويتكەنى، «ار-وجدان بوستاندىعى جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ ءبىرىنشى رەداكتسياسىندا ءىس جۇزىندە شەكتەۋشى نورمالار بولماعان. زاڭنىڭ ليبەرالدىلىعى سونشا، ءدىني ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ءدىني بىرلەستىكتى قۇرۋعا بىردەي تالاپتار قويىلدى. ولاردى ون قۇرىلتايشى قۇرا الاتىن ەدى. سوندىقتان قازاقستاندا ءدىني قىزمەت تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلدانعانعا دەيىن ءىس جۇزىندە ەشبىر ءدىني بىرلەستىكتەردى بىلدىرمەيتىن، ءىس جۇزىندە جەرگىلىكتى ءدىني بىرلەستىكتەر بولىپ تابىلاتىن، بىراق كوپتەگەن ءدىني بىرلەستىكتەردى بىرىكتىرەتىندەرمەن بىردەي مارتەبەگە يە بولعان بىرقاتار ءدىني ورتالىقتار بولدى.

ءدىني بىرلەستىكتەردى تىركەۋگە قويىلاتىن تالاپتاردىڭ جوقتىعىنان ءدىني ادەبيەتتەر مەن ءدىني زاتتاردى شىعارۋمەن اينالىساتىن كوممەرتسيالىق ۇيىمداردى ءدىني بىرلەستىكتەر رەتىندە تىركەۋ جاعدايلارى ورىن العانىن، ويتكەنى سوڭعىلارى وتكىزۋ كەزىندە قوسىلعان قۇن سالىعىنان بوساتىلاتىنىن دا قولدانعان جايتتار كەزدەستى. وسى جانە باسقا دا اتالعان ماسەلەلەر ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ تىركەلۋ ءتارتىبىن جانە تۇتاستاي العاندا قىزمەتىن تۇبەگەيلى پىسىقتاۋ مىندەتىن قويدى.

وسىنداي جاعدايدا ءدىن ىستەرى كوميتەتى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ قازىرگى نۇسقاسىن ازىرلەدى. وندا كوپتەگەن جاڭا ەرەجەلەر، سونىڭ ىشىندە ميسسيونەرلەردى، ءدىني بىرلەستىكتەردى، ءدىني وقۋ ورىندارىن تىركەۋ، نانىم-سەنىمدەردى تاراتۋ، ءدىني جورالعىلار جانە ت.ب. ناقتى ايتىلدى.

زاڭنىڭ ۇلكەن جاڭالىعى باسقا ەلدەردىڭ زاڭناماسىندا جوق «ءدىني قىزمەت» ۇعىمىنىڭ پايدا بولۋى بولدى. سونىمەن بىرگە، اتالعان زاڭ جۇمىس ىستەگەن ون جىل ىشىندە وعان جەتى زاڭمەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلىپ، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ بىرەۋى عانا ءدىني سالاعا تىكەلەي قاتىستى بولسا، قالعاندارى ونى باسقا زاڭدارعا سايكەس كەلتىرۋدى كوزدەيدى. راسىندا، «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭدى قازاقستانداعى ەڭ تۇراقتى زاڭداردىڭ ءبىرى دەپ تانۋعا بولادى. سوعان قاراماستان، ءومىر ءبىر ورنىندا تۇرمايدى، ءدىن سياقتى نازىك سالادا پروبلەمالاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بارلىق شارالاردى قولدانۋ قاجەت. وسى ورايدا، ءدىن ىستەرى كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە الداعى ۋاقىتتا دا ءوز جۇمىسىن جوعارى دەڭگەيدە جۇرگىزىپ، تۋىنداعان سىن-قاتەرلەرگە دەر كەزىندە دەن قويىپ وتىرۋ مىندەتى تۇر.

تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ باسىم بولىگى دىنگە قاتىستى ناقتى زاڭدار قابىلداماي، اقىرى تاۋەلسىزدىكتەرى شاتقاياقتاپ قالعانى بار. ال قازاقستان ونداي قاتەلىكتەرگە جول بەرمەۋى ءتيىس. اقىلدى ەل وزگەنىڭ قاتەلىگىنەن ساباق الادى.

Abai.kz