سپورت ماڭىزدى الەۋمەتتىك فەنومەن رەتىندە قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالارىندا جوعارى باعالانعان، قوعامنىڭ تىرشىلىك ارەكەتتەرىنە زور ىقپال جاسايتىن فيزيكالىق جانە ينتەللەكتۋالدى مۇمكىنشىلىكتەردى ۇيلەستىرەتىن دەنە مادەنيەتىنىڭ قۇرامداس بولىگى. بۇگىنگى كۇندە ول ۇلتتىق قاتىناستار، ىسكەرلىك ءومىر، قوعامدىق تۇرمىس، ءسان ۇلگىلەرى، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى مەن ادامداردىڭ ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا مول اسەر ەتەتىنى انىق.

اعىمداعى جىلدىڭ 27 شىلدەسى مەن 12 تامىز ارالىعىندا ۇلىبريتانيانىڭ استاناسى لوندون قالاسىندا وتكەن وتىزىنشى جازعى وليمپيادا oيىندارى سپورت پەن ساياسات تىكەلەي ءوزارا بايلانىستى جانە كەلەشەكتە دە اجىرامايتىندىعىن دالەلدەدى. ال وسى جىلعى ۇلكەن دودادا ەل سپورتشىلارى قازاقستان مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن دە جوعارعى دەڭگەيدە مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق ءيميدجىن جوعارىلاتا ءتۇستى. سپورتشىلار جەتىستىكتەرى الەمنىڭ بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ نازارىندا بولدى. اۋىر اتلەتتەردىڭ دودادا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان كەيىن ءبىر التىن ايىرماشىلىقتا ەكىنشى ورىندا ورنالاسۋى باعا جەتپەس ناتيجە.

سپورت ماڭىزدى الەۋمەتتىك فەنومەن رەتىندە قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالارىندا جوعارى باعالانعان، قوعامنىڭ تىرشىلىك ارەكەتتەرىنە زور ىقپال جاسايتىن فيزيكالىق جانە ينتەللەكتۋالدى مۇمكىنشىلىكتەردى ۇيلەستىرەتىن دەنە مادەنيەتىنىڭ قۇرامداس بولىگى. بۇگىنگى كۇندە ول ۇلتتىق قاتىناستار، ىسكەرلىك ءومىر، قوعامدىق تۇرمىس، ءسان ۇلگىلەرى، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارى مەن ادامداردىڭ ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا مول اسەر ەتەتىنى انىق.

اعىمداعى جىلدىڭ 27 شىلدەسى مەن 12 تامىز ارالىعىندا ۇلىبريتانيانىڭ استاناسى لوندون قالاسىندا وتكەن وتىزىنشى جازعى وليمپيادا oيىندارى سپورت پەن ساياسات تىكەلەي ءوزارا بايلانىستى جانە كەلەشەكتە دە اجىرامايتىندىعىن دالەلدەدى. ال وسى جىلعى ۇلكەن دودادا ەل سپورتشىلارى قازاقستان مەرەيىن ۇستەم ەتىپ، قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن دە جوعارعى دەڭگەيدە مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق ءيميدجىن جوعارىلاتا ءتۇستى. سپورتشىلار جەتىستىكتەرى الەمنىڭ بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ نازارىندا بولدى. اۋىر اتلەتتەردىڭ دودادا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنان كەيىن ءبىر التىن ايىرماشىلىقتا ەكىنشى ورىندا ورنالاسۋى باعا جەتپەس ناتيجە.

وليمپيادالىق ويىندار انتيكا داۋىرىنەن باستاپ بەيبىتشىلىك سيمۆولى رەتىندە تانىلعان ەدى. ۋاقىت وتە كەلە، حالىقارالىق سپورتتىق دودالار ساياسيلانۋ دەڭگەيى جوعارىلادى. جالپى وتكەن عاسىردا سپورتتىق سايىستار جاھاندانۋمەن بىرگە، ساياسيلانا باستاعانىن 1980 جىلعى وليمپيادا ويىندارىنا باتىس ەلدەرىنىڭ بويكوت جاريالاپ قاتىسپاۋى جانە ءتورت جىلدان كەيىن جاۋاپ رەتىندە كەڭەستىك بلوكتىڭ  لوس-اندجەلەستەگى ويىندارىنا قاتىسپاۋىنان بايقاۋ قيىن ەمەس. سپورتتىڭ ساياسي ناۋقانشىلدىعىن 1972 جىلعى ميۋنحەن وليمپياداسىنداعى لاڭكەستىك قايعىلى وقيعاعا قاراماستان كسرو بيلىگىنىڭ وداقتىڭ 50 جىلدىق مەرەيتويىنا بايلانىستى 50 التىن مەدال يەلەنۋ مىندەتتەلگەن ماقساتتارىن جالعاستىرۋىن دا اتاپ كەتكەن ءجون شىعار. وسى جىلعى ويىنداردا بەلورۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو ەكى جىل بۇرىنعى سايلاۋداعى ازاماتتىق قوعام مەن دەموكراتيالىق وپپوزيتسياعا قارسىلىعى ءۇشىن جانە ارگەنتينا پرەزيدەنتى كريستينا فەرناندەس دە كيرشنەر فولكلەند ارالى توڭىرەگىندەگى ماسەلەلەرگە بايلانىستى وليمپيادانىڭ اشىلۋىنا دا قاتىسا المادى.

بۇل ۇسىنىلىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ ساياسيلانۋىنداعى كەمشىلىك جاعى. دەسەك تە، ونىڭ جاعىمدى جاقتارى ۇشان-تەڭىز. جالپى سپورت حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ دامۋىنا ۇلەس قوساتىن تومەندەگىدەي ءتورت نەگىزگى قىزمەت تۇرلەرىن اتقارادى:

سپورتتىڭ حالىقارالىق قاتىناستارداعى ىقپالداستىق قىزمەتى

قازىرگى سپورت ءۇشىن كوپتەگەن حالىقارالىق سپورتتىق بايلانىستار ءتان. سپورت سالاسىنداعى حالىقارالىق ىقپالداستىق پروتسەسىنىڭ دامۋىنا ۇزاقمەرزىمدى ەكى جاقتى جانە كوپجاقتى كەلىسىمدەر جۇيەسى حالىقارالىق سپورتتىق بايلانىستار تاجىريبەسىنە ەندى. سپورت سالاسىندا حالىقارالىق سپورتتىق بايلانىستاردىڭ ينستيتۋتتالعان بازاسى قالىپتاستى. سپورتتىڭ جەكە تۇرلەرىنىڭ دامۋىن باسشىلىققا الاتىن ۇلتتىق جانە حالىقارالىق سپورت فەدەراتسيالارى، ءتۇرلى كوميتەتتەر، فەدەراتسيالار، قاۋىمداستىقتار مەن وداقتار جۇمىسى سونىڭ دالەلى.

سپورت ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا جاعىمدى ىقپال جاساپ، ۇلتتىڭ بىرىگۋىنە سەبەپشى بولادى. حالىقارالىق قاتىناستارداعى سپورتتىڭ ىقپالداستىق قىزمەتىن ورىنداۋعا ونىڭ وزىنە ءتان كوممۋنيكاتيۆتىك مۇمكىندىكتەرى ىقپال جاسايدى. ويتكەنى، سپورت ءتىلى بارىنە تۇسىنىكتى، ءناسىل، ءدىني سەنىم، يدەولوگيالىق كوزقاراستارعا تاۋەلدى ەمەس.

سپورتتىڭ حالىقارالىق قاتىناستارداعى بىتىمگەرلىك قىزمەتى

سپورت الەم تاريحىندا ارىپتەستىكتى دامىتۋ، مادەني جانە ساياسي بايلانىستاردى ورناتۋ مەن قولداۋدا كوپ سەپتىگىن تيگىزدى. كلاسسيكالىق مىسال رەتىندە 1971 جىلى ستول تەننيسىنىڭ امەريكا قۇراما شتتاتتارى سپورتشىلارى كومانداسىنىڭ قىتاي حالىقتىق رەسپۋبليكاسىنا ساپارى ديپلوماتيالىق بايلانىستاردىڭ ىلگەرى دامۋىنا جول اشتى. قارىم-قاتىناستى دامىتۋ ارەكەتىن قحر سپورتشىلارى ءبىر جىلدان كەيىن تاعى دا جالعاستىردى. سونىمەن قاتار، قىتاي جاپونيامەن ەكونوميكالىق جانە ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستى قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ۆولەيبولدان ايەلدەر ۇلتتىق قۇراماسىن شاقىرعان بولاتىن. دەمەك، سپورتتىق ويىندارداعى ەرەجەلەر ىنتىماقشىلدىققا تاربيەلەپ، قاقتىعىستاردى كۇش قولدانۋ ارقىلى ەمەس، ەرەجەلەردى ساقتاۋ نەگىزىندە شەشۋ مۇمكىندىكتەرىن كورسەتەدى.

سپورتتىڭ حالىقارالىق قاتىناستارداعى نىشان-بەلگىلىك قىزمەتى

سپورت دودادا بەلگىلەنگەن مودەلدەر، ماعىنالار مەن مۇددەلەر كەشەنىمەن بايلانىستى قىزمەت اتقارادى. اسىرەسە سپورتتىق جارىستار باسەكەلەستىكتىڭ بەيبىت مودەلىنىڭ مۇمكىندىگى مەن ارتىقشىلىقتارىن كورسەتەدى. دەمەك بەيبىتشىلىك نىشانى رەتىندە سپورت باسەكەلەستىكتە «قارۋ» قولدانىلعانىن قالامايدى. سونىمەن قاتار، سپورتتىق باسەكەلەستىك بارىسىندا ادىلدىك پەن تەڭدىك مۇمكىندىكتەرى بەرىلگەن دەموكراتيالىق پرينتسيپتەر دارەجەسى ساقتالادى.

سپورتتىڭ حالىقارالىق قاتىناستارداعى الەم مادەنيەتى پەداگوگيكاسىنىڭ تاربيەشىلىك قىزمەتى

سوڭعى جىلدارى سپورتتىڭ الەم مادەنيەتى قۇندىلىقتارىن ىنتىماقشىلدىق پەن قاقتىعىستاردى بەيبىت شەشۋدەگى تولەرانتتىلىققا ۇندەۋ تاربيەسىنە باعىتتالعان پەداگوگيكالىق قىزمەتى جۇزەگە اسۋدا. سپورتشىلار قىزمەتى الەم مادەنيەتى قۇندىلىقتارى جۇيەسىندە ماڭىزدى رولگە يە دەموكراتيالىق نورمالار مەن پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلگەن مىنەز-قۇلىقتى تاربيەلەۋگە ىقپال جاسايدى.

سوندىقتان دا سپورتتىق ديپلوماتيا مادەني جانە كوپشىلىك ديپلوماتيانىڭ اجىراماس بولىگى. حالىقارالىق سپورتتىق سايىستار ءتۇرلى ەلدەر مەن قۇرلىق حالىقتارىنىڭ بىرلىگىن كورسەتەدى. سپورتشىلاردىڭ دايىندىق دەڭگەيى، جەڭىسكە ۇمتىلىسى مەن جەڭىلىستىڭ اششى ءدامىن لايىقتى قابىلداۋى مەملەكەت بەينەسىن قالىپتاستىراتىن ۇلەستەردىڭ ءبىرى.

وسى ۋاقىتقا دەيىن «masa.kz» ينتەرنەت گازەتىندە «قازاقتىڭ ۇلتتىق برەندتەرى» (http://masa.kz/article/view/id/2044), «ءوڭىر ءيميدجى» (http://www.masa.kz/article/view/id/2125) اتتى ماقالالار جارىق كورگەن بولاتىن. مىنە، وسى ماقالا شەڭبەرىندە اتالعان جۇمىستار توڭىرەگىندە كەيبىر ويلاردى تولىقتىرۋدى دا ويلاندىق. قازاق سپورتى تاريحىندا ءبىرىنشى ءۇش دۇركىن الەم چەمپيونى رەتىندە تانىلعان يليا يلين تۇڭعىش ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى رەتىندە ۇلتتىق برەندكە لايىقتى ازامات.

شىنىندا سپورت فەنومەنى الەۋەتتى الەۋمەتتەندىرۋ كۇشىنە يە. الەمنىڭ كوپشىلىك ليدەرلەرى قوعامدى ورتاق جالپى ۇلتتىق يدەياعا بىرىكتىرۋ، يدەولوگيانى ەرەكشە تۇردە جەتكىزۋ جانە ازاماتتاردىڭ جەتىستىكتەر مەن جەڭىسكە ۇمتىلۋ جولدارى ارقىلى ۇيىمداستىرۋعا بولاتىنىن ۇعىندى. دەمەك، سپورت سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋمەن بىرگە، قوعامعا ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگىمەن قاجەت سەكىلدى.

ءبىزدىڭ جەڭىمپازدارىمىزدىڭ مەدالدارى قوعامداعى ەتنوسارالىق كەلىسىمدى جانە قازاقستان حالقىنىڭ بىرلىگىن نىعايتا ءتۇستى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ سوڭعى وليمپيادالىق ويىندارداعى جەتىستىگى ورتالىق ازيا ايماعىنىڭ كوشباسشىسى سانالاتىن ەلىمىزدىڭ الداعى ۋاقىتتا سپورتتىڭ قارقىندى دامۋىنا كوڭىل ءبولۋ قاجەتتىلىگىن كورسەتتى.

قورىتا كەلە، قازىرگى كۇندەگى سپورت قوعامعا جات مادەني قۇندىلىقتار مەن ۇنامسىز قىلىقتاردان الاستاتاتىن، جوعارعى الەۋمەتتىك ىقپالداستىقتىڭ بىرىگۋ جولدارىن نىعايتىپ، اعىمداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى ۇمىتتىراتىن قىزمەت ءتۇرى ەكەنى انىق. ەل ازاماتتارىنىڭ ءدىني سەنىمى، ساياسي ۇستانىمىنا قاراماستان بۇكىل حالىقتى جەڭىس جولىنداعى جالعىز تىلەكتى قالىپتاستىرىپ بىرىكتىرەتىن بىردەن-ءبىر ارەكەت. سونىمەن قاتار، سپورت الەم حالىقتارىن بىرىكتىرىپ كۇش سىناتاتىن مادەنيەت.

مۇرات ورلەنبايۇلى ناسيموۆ،

ساياسي عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

قىزىلوردا «بولاشاق» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ

پەداگوگيكا فاكۋلتەتى دەكانى

«اباي-اقپارات»