(اڭگىمە)

قۇداي-اۋ، بۇل وقيعانى اڭگىمە ەتىپ جازۋ مۇنشالىق قيىن بولارىن نەگە ويلاماعانمىن؟! بىرنەشە مارتە قولعا قالام الىپ، ءوندىرىپ تۇك جازا الماي، اقىرى بارىنە قولدى ءبىر سىلتەپ، قويا سالىپ ەدىم. اڭگىمە دە، جازۋ دا، ودان تۇيگەن وي دا جايىنا قالدى.

ەندى مىنە، جازۋعا جانە وتىردىم... كورگەن دۇنيەنى سول قالپىندا قاعازعا ءتۇسىرۋ كەرەك. بولدى. ءبىتتى. قوسپاسىز، ارلەۋسىز... ءبارىن اينا-قاتەسىز قاعازعا كوشىرە سالماقپىن. بىرەۋگە وي سالۋ، ويلاندىرۋ، ساناسىنا اۋىر جۇك ارتۋ ماقسات ەمەس. بۇعان دەيىن دە ماقسات-مۇدەسىز تالاي قاعاز شيمايلاعانبىز. سول كوپ شيمايدىڭ ءبىرى بولسىن دەپ شەشتىم.

قولىم جازۋ جازۋدان دا شىعىپ قالىپتى. تيتىقتاپ، كىبىرتىكتەپ، شيمايلاي باستادىم. سوندا دا، الدىن-الا ەسكەرتەيىن... الگى وتكەن جىلدارى ءبىر رەت كەزىككەن اقساقالدىڭ تاعدىرىنا جۇرەك اۋىرتار اۋىش ەكەن دەمەسسىز. ونسىز دا ءوز كۇيبەڭىم از ەمەس. قايعىم دا، قۋانىشىم دا ءبىر باسىما جەتىپ ارتىلادى. بۇل ءومىردىڭ ءار كۇنىن بولماشى ۇمىتكە ارقانداپ قويعان مەن بەيباقتى وزگەنىڭ قايعىسىنا قايعىرادى دەۋ - بوس ءسوز.

ءيا، ول اقساقالدى، ياعني وسى اڭگىمەنىڭ كەيىپكەرىن ارنايى ىزدەپ تاپپادىم. ءتىپتى، اتالارىنىڭ، اعاسىنىڭ اتى-سويىن بىلگەنىممەن ءوزىنىڭ ەسىمىن سۇراماپپىن دا... شالدىڭ رۋىن دا، ادامداردىڭ اتىن دا وزگەرتپەۋدى ءجون كوردىم. سوعىس جىلدارى بولعان ءبىر وقيعا ءۇشىن مەنى ۇرپاقتارى سوتقا سۇيرەپ، يا كۇستانالاي قويماس. سوسىن، بۇل اڭگىمەنى ەشكىمگە قيناپ ايتقىزبادىم. ءوزى اعىتىلدى، ءوزى ايتتى.

اقساقالدىڭ اتىن دا، زاتىن دا بىلمەيمىن دەدىم عوي. تۋراسىن ايتسام، مۇلدەم تانىمايمىن. كەرىسىنشە، بۇ كىسى مەنىڭ اكەمدى بىلەتىن ادام-مىس. ول تۋرالى ءسال كەيىنىرەك ايتارمىن.

وسىلاي مۇلدەم تانىس ەمەس ادام كەزىگەدى. سويتەدى دە، اڭگىمەسىن ايتىپ، تۇك بولماعانداي سەنىڭ ومىرىڭنەن ءىزىم-عايىم جوعالادى. بالكىم، ول ادامدى ماعان قۇداي جىبەرگەن شىعار، ءتاڭىر يەم وسى جازبا ءۇشىن عانا باسىمىزدى ءبىر ارناعا توعىستىرعان بولار.

«تانىمايمىن» دەگەنىم جاي ءسوز. مۇنداي اقساقالدار ارامىزدا ءالى دە از بولماسا كەرەك. ديقات بەرىپ قاراماعان سوڭ، ءساپ ساپ ويلانباعان سوڭ، ولاردىڭ كوپ ەكەنىن استە بىلە بەرمەيمىز. بالكىم، ءوز ۇيىمىزدە دە ءدال سونداي كوڭىلى جارىم ادامدار ءومىر ءسۇرىپ جاتۋى مۇمكىن عوي. مىسالى، اكەم، شەشەم... مەنىڭ اكەمنىڭ و اقساقالدان قاي جەرى ارتىق ەدى. قۇداي ونى باقىتتى ەتىپ جاراتىپ، الگى جولدا كەزىككەن اقساقالدى سورلاتىپ قويدى دەي المايمىن.

مەنىڭشە، ءار ادامنىڭ تاعدىر-تالايى ءارتۇرلى بولعانىمەن، قۋانۋ - رەنجۋ، شاتتانۋ - جىلاۋ، رازى بولۋ - وكپەلەۋ سىقىلدى ىشكى سەزىمدەرى بىردەي... بولماشىعا رەنجىپ، ءتۇيىر زاتقا قۋانار قارتتار از با؟ ادام قارتايعان سايىن الگى سەزىمدەر ءجيدىپ، ءتىپتى سابيدىكىندەي جۇمسارىپ كەتە مە دەيمىن. «ادام - قارتايعاندا ءبىر بالا» دەگەن تەگىندە راس ءسوز. سونىڭ راستىعىنا الگى شال كوزىمدى انىق جەتكىزدى.

***

كەلىنشەگىم ەكەۋمىز سول باياعى اكەمنىڭ ءبىر اۋىز سوزىنە، كوڭىلىنە بولا ءتورت ءجۇز شاقىرىمدىق جولعا قينالا شىعىپ، اۋىلعا بەت العانبىز. الدەبىر الىس تۋىستىڭ ءبىر شاۋگىم ءشايىن ءىشىپ، قۋانىشىنا ورتاقتاسىپ قايتپاقپىز. اكەي بولماسا، الگىلەردىڭ ەتجاقىن اعايىن ەكەنىن باياعىدا ۇمىتقان بولار ەدىك. ءبىر شاۋگىم ءشاي ءۇشىن بۇلاي سابىلماس تا ەدىك. مۇنى قازىر ويلاپ وتىرمىن. شەشەي «كەلۋلەرىڭ كەرەك» دەگەن سوڭ، نە جان قالسىن، الگى جاماعايىننىڭ وتەسى وتكەنى ءۇشىن ەمەس، شال-كەمپىردىڭ كوڭىلى ءۇشىن اتقا قوندىق.

قۇلجا كۇرە جولىمەن زۋلاپ كەلىپ، توڭكەرىستىڭ بۇرىلىسىنان ەل «بەتونكا» اتاپ كەتكەن جاڭا جولعا قاراي بۇرىلدىق. جول جيەگىندە قولىن كوتەرىپ كەيىپكەرىم تۇر ەكەن. ول اقساقالدىڭ وسى اڭگىمەگە باستى كەيىپكەر بولارىن و ساتتە قايدان بىلەم، «شالدىڭ جول كۇرەسى قينالا شىققان ساپاردىڭ ءبىراز شىعىنىن جابار» دەگەن نيەتپەن توقتاي قويدىم. وسىلاي ءوزىم اتىن دا، زاتىن دا بىلمەيتىن، بار بولعانى ومىرىمدە 4-5 ساعات قانا جول سەرىك بولعان، سويتە تۇرا 4-5 جىل بويى ويىمنان شىقپاي جۇرگەن اداممەن كەزىكتىم.

شالكودەگە بارامىن دەدى. مەن وعان قاراسازدىڭ بۇرىلىسىنا دەيىن الا كەتەتىنىمدى ايتتىم. ۇزاق جولدى ەڭسەرىپ تاستار كولىك تابىلعانىنا قۋانعانداي بولدى. كەيىپكەرىم كولىككە ءمىندى. الدىمەن ارتقى ورىنعا وتىرعان. قۇلاعى شالىس ەستيدى ەكەن. مەن ايەلىمدى ارتقا وتكىزىپ، اقساقالدى قاسىما جايعاستىردىم. الدىنعى ورىنعا وتىرىپ جاتقاندا اقساقالدىڭ كوزىنىڭ الدى كولكىلدەپ تۇرعانىن بايقادىم.

«بەتونكاعا» تۇستىك. ماشينا جىلدامدىعى ساعاتىنا 130-140 شاقىرىمدى كورسەتتى. سول-اق ەكەن، اقساقالدىڭ كوزىنەن مولتىلدەپ جاس قۇيىلدى.

- اقساقال، سىزگە نە بولدى؟ - دەستىك تۇك تۇسىنبەي...

- ەشتەڭە، ەشتەڭە دە بولعان جوق، - دەيدى كەمسەڭدەپ.

مۋزىكانى ءوشىردىم. ايەلىم دە، مەن دە، اقساقال دا ءۇنسىز...

«بەتونكانىڭ» بويىمەن كولىگىم كەلەدى، ىسقىرىپ... سول ىسقىرىققا قاپالى جاننىڭ بۋلىعا جىلاعان ءۇنى قوسىلادى. قولىنداعى ءبىر جاپىراق بەتورامالمەن كوزىن سىعىمداپ الادى، ارا-تۇرا.

كەيىپكەرىم ۇزاق جىلادى. ءبىر ۋاقىتتا شىدام تاۋسىلىپ، تىعىنى اتىلدى.

- بالام، ءبىر ءتۇيىر اپيىنىڭ بار ما؟ - دەدى القىمىن كوز جاسى جۋىپ.

«ءبىر ءتۇيىر اپيىنى نەسى، مىنا شال الجىپ قالعان با؟» دەپ مەن وتىرمىن.

- ءبىر ءتۇيىر اپيىن تاۋىپ بەرشى، ءبىر ءتۇيىرىن عانا...

تاعى دا كەمسەڭدەۋ... تاعى دا ەگىلۋ...

كەلىنشەگىمنىڭ ەسى شىعىپ، كوز-قاراشىعى شاراسىنان ىتقىپ كەتەردەي بولدى. «جىلاڭقى شالدى قايدان الا قويىپ ەدىڭ؟» دەگەن ويىن جانارىنان وقىپ ۇلگەردىم.

- اپيىن، ءبىر ءتۇيىر اپيىن... - دەدى دە تۇسىنىكسىز بىردەمەلەردى ايتا باستادى.

تاعى دا ۇزاق ۇنسىزدىك... تاعى دا ۇزاق بۋلىعا جىلاۋ...

- ءبىر ءتۇيىر اپيىن بولسا عوي، بالام! ايتشى، مەن ولاردى قالاي ەل قاتارىنا قوستىم. ءبىر تويعا كەلە قويىپ ەدىم. اكەمنىڭ دوسى دەپ، اكەسىندەي كورىپ شاقىردى. سونى دا كوپ كوردى مە؟! قۇداي-اۋ، قاتىنىم ولگەندە دە، سولاردى «شەشەسى جوق» دەگىزبەپ ەدىم. باس-باسىنا بىردەن ءۇي تۇرعىزىپ بەردىم. قاتىن اپەردىم. ءما، ال، مال! ءما، ال، اقشا! ءما، ال سوعىم...

مەنەن نە جاماندىق كوردى. اۋىلعا بارام، ءبارىن ايتام... ەندى مەنىڭ كەرەگىم جوق ەكەن.

«اقساقال سابىر ەتىڭىز» دەگەن بولدىم.

- قالاي سابىر ەتەمىن. بۇگىن كەلدىم، اۋىلدان. دوسىمنىڭ نەمەرەسى ۇيلەنىپتى. ارۋاقتى سىيلاعان سوڭ عانا كەلىپ ەدىم. مىناۋ نوۆالەكسەەۆكەدەگى «شوسسەدە» تويى بولادى ەكەن. تويحانانىڭ الدىنا دەيىن بارىپ، كىرەبەرىسىنەن كەرى قايتتىم. نە ەرتىپ بالا اپارماسا، نە جەتەلەپ نەمەرە اپارماسا، سوندىق قۇنىڭ بولماسا، توي نە تەڭىم؟! ءبىر تاقيالىق قۇنىم جوق ەكەن. الگى كەلىنگە ايتتىم. «ساياحاتتان» ءبىر تاقيا اكەپ بەرە قوي دەپ. سوعان بالالاردى جۇمساي قويسا، تاقيا اپەرسە، بايلىعى كەمىپ قالار ما ەدى.

كەلىنشەگىم «مىنا شال ءبىر تاقياعا بولا جىلاپ وتىر ما؟» دەگەندەي اقساقالدىڭ باسىنا قارادى. سونى سەزدى مە، شال ويۋلى كوك تاقيانى جۇلىپ الىپ، ۋماجداپ، اۋزىنا تىقتى. كونەرىپ كەتكەن تاقيانى پروتەز تىسىمەن شاينالاپ ۇزاق وتىردى. ءسويتتى دە، قايتا وتالدى.

- اتاڭا نالەتتەر! «تويعا مەنى اپار» دەپ بالاعا ايتتىم. كوللەكتيۆپەن بالىققا بارام دەپ، تىڭداماي كەتتى دە قالدى. اكەسىنەن بالىق قىمبات ەكەن دە...

اقساقال تاعى دا ۇزاق جىلادى.

- بالام، ءبىر ءتۇيىر اپيىن بەرشى، ءبىر ءتۇيىرىن عانا...

ايەلىم ەكەۋمىز تۇكتى ۇقپاساق تا، اقساقالدى اياپ كەتتىك.

اياۋعا تۇرارلىق سۋرەت ەدى كورگەنىمىز...

***

شەلەككە جەتكەن سوڭ، كەيىپكەرىمنىڭ جىلاۋى تيىلىپ، قاباعى اشىلدى. «ءبىر ءتۇيىر اپيىنى» ۇمىتىلۋعا اينالدى. ارنەنى ءبىر ءسوز ەتىپ، ءبىز دە جايلانىپ قالدىق.

ول كىسى ادەتىنشە مەنىڭ رۋىمدى، تەگىمدى، اكەمنىڭ اتىن سۇرادى. ءبىر قۇدالىقتا اكەيدى كورگەن ادام ەكەن. ول كىسى تۋرالى ىستىق لەپەستى لەبىزىن ايتتى. اكەيدى تانىپ، قۇرمەتتەپ تۇرعان سوڭ، مەنىڭ دە ارقام كەڭىپ، الگى «ءبىر ءتۇيىر اپيىننىڭ» جايىن سۇرادىم.

- ءاي، بالام-اي! جوقتى قاۋزاپ قايتەسىڭ! ۇمىت، ءبارىن، - دەدى قىسقا قايىرىپ.

- شال ادام اشۋلانىپ، رەنجىگەن سوڭ، قاي قايداعى ەسىنە تۇسە بەرەدى.

مەن قادالعان جەردەن قان الاتىن اداممىن. اقساقالعا «ءبىر ءتۇيىر اپيىننىڭ» سىرىن ۇقپاي تىنىش تاپپاسىمدى سەزدىرگەندەي بولدىم.

- ەشكىمگە ايتپاعان اڭگىمەم ەدى. اۋىزدان قاڭعىپ شىعىپ كەتتى. وتىز تىستەن شىققان سوڭ، وتىز رۋلى ەلگە تاراپ، ىڭعايسىز بولماي ما؟.

- وي، ءسىزدى كىم تانيدى، مەنى كىم تانيدى؟ - دەدىم مەن.

«راس-اۋ» دەگەندەي بەتىمە ءبىر قاراپ الدى دا:

- ءا، جارايدى! تەك جول قىسقارتۋ ءۇشىن ايتايىن، بالام! ارۋاق، كۇڭىرەنبەسىن، قارا جەر حابار بەرمەسىن... سوسىن، ىشتە كەتپەسىن، شەر بولىپ...

اقساقالدىڭ وڭاي جىعىلا سالعانىنا تاڭدانىپ-اق قالدىم. نە دە بولسا، ىشىنە ساقتاعان بار سىردى اقتارىپ تاستاپ، جەڭىلدەمەك بولدى-اۋ دەيمىن. ايتپەسە، ۇلكەندەردىڭ ءداتى قاتتى بولمايتىن با ەدى؟! ولار رۋى، اتاسى تۋرالى ايتقاندا كەي ماسەلەنىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا بويلاماي، وزىنە ءسوز كەلەر تۇستى اتتاپ ءوتىپ كەتەتىن.

بۇ كىسى ويتپەدى.

- مەن ساعان قوجبانبەتپىن دەدىم عوي. ونىڭ ىشىندە - ساقاۋمىز. اكەم، دۇرىسى اتام جەكەبەك باتىر كىسى ەدى. پاندى (باندى) مەرگەنبايعا ەرمەي قويعان قىڭىر ادام ەدى. سوعان اشۋلانىپ، پاندى اتامنىڭ شاڭعاراعىن ويرانداپتى. بار مالىن ارعى بەتكە اسىرىپ اكەتىپتى. سوندا دا پاندىنىڭ دەگەنىنە كونبەپتى. اقىرى، اتامنىڭ جالعىز بالاسى اۋحاندى ۇرلاپ، باۋلىپ، وزىنە سارباز ەتىپتى. جەكەبەك اتام اۋحان اعامنان ءبىر ايرىلىپ، قايتا تابىسقان ادام ەدى.

كەي دۇنيە تۇسىنىكسىز بولماۋ ءۇشىن ايتايىن. مەن جەكەبەكتىڭ قىزىنان تۋعان جيەن ەكەنمىن. شەشەم ەرتە قايتىس بولىپ، ناعاشى اتام باۋىرىنا بالاسى ەسەبىندە باسىپتى.

سودان بەرى - ساقاۋمىن! بۇرىن، جاس كەزىمدە ءبىر سالبەندەر «باۋىرىڭبىز، تۋىسىڭبىز» دەپ ىزدەپ كەلگەن. مەن جەكەبەك اتامنىڭ ارۋاعىنا شەك كەلتىرمەيىن دەپ، ءوز قانىمنان، ءوز تۋىسىمنان باس تارتتىم.

مەرگەنبايعا قاڭعىعان وق ءتيىپ، اجالىنا كەزىككەن سوڭ، اۋحان اعام تەكەس اسىپ، ءبىزدى تاپتى.

- مەرگەنباي باتىرعا قاڭعىعان وق تيگەن جوق قوي، - دەدىم مەن.

- قاڭعىعان وق ءتيدى. سوسىن، سەن پاندىنى باتىر دەپ، بىلجىراي بەرمە!، - دەدى كەيىپكەرىم شىتىناپ.

كەيىپكەرىمنىڭ كوزى قىپ-قىزىل بولىپ، ماعان جەك كورە قارادى. ءسويتتى دە ءوز-وزىمەن سويلەسىپ وتىرعان ادامداي اڭگىمەسىن جالعادى.

- مەن تۋعان سوڭ، 4-5 جىلدان كەيىن اۋحان اعام سوعىسقا الىندى. ول حات جازىپ تۇراتىن. ونىڭ حاتىن ۇيگە سۇيىنشىلەپ اكەلەتىنمىن. ەكى شەشەم، جەكەبەك اتامنىڭ ەكى ايەلى كەزەك-كەزەك بەتىمنەن سۇيەتىن. «بەرگەنىڭە قۇلدىق» دەپ اتام مەنى باۋىرىنا باسىپ، ريزا بولاتىن. ول ءبىر قايعىمىز قالىڭ بولسا دا، باقىتتى كۇندەر ەدى-اۋ.

اۋحان اعامنان حات ساپ تيىلدى.

جەكەبەك اتام قوسپانىڭ مالىن باعاتىن. تاڭ ازاننان كەتىپ، كۇن قۇلاعانعا دەيىن تاۋدا جۇرەتىن. كەش باتا وزەن بويلاپ، اتامنىڭ الدىنان شىعامىن. اتام جەردەن كوكپار ىلگەندەي، مەنى لىپ ەتكىزىپ كوتەرىپ الاتىن. ءسويتىپ، الدىنا قونعىزىپ، ۇيگە قايتامىز.

ءبىر كۇنى تاعى دا اتامنىڭ الدىنان شىقتىم. اتام كۇنى بويى جىلاعان با، كوزى قانتالاپ، قىزارىپ كەتىپتى. ءوڭى سىنىق. قاباعى تۇنەرىپ، كۇرسىنە بەرەدى. مەنى جەردەن باياعىداي ەركەلەتىپ كوتەرىپ العان جوق. «نەگە شىقتىڭ؟» دەگەندەي جاقتىرماي ءبىر قارادى دا، دالادا تاستاماۋ ءۇشىن عانا ءىلىپ الدى. قولى دا تەمىردەي قاتتى بولىپ كەتىپتى.

- ءبىرباي اتاڭنىڭ ۇيىنە سوعا كەتەيىك، - دەدى جولاي كوڭىلسىز ءتىل قاتىپ.

- تازباس اتانىڭ ۇيىنە مە؟ - دەدىم مەن.

- ءيا، تازباس اتاڭا، - دەدى جىميىپ.

اتامنىڭ كوڭىلدەنىپ، جىميعانىنا ءبىرتۇرلى قۋانىپ قالدىم. ءبىرباي اتانىڭ ۇيىنە جاقىنداي بەرە اتام «ءاي، تازباس» دەپ ايعاي سالدى.

جىلتىر باسىنا قالپاعىن باسا كيىپ دوسى شىقتى، تىسقا.

- ءاي، تازباسىم-اي! بولمادى عوي، بولمادى. سورلاپ قالدىم عوي، مەن بەيباق! ءتوزىم تۇگەلدى. ءبىر ءتۇيىر اپيىنىڭدى قي ەندى، - دەدى سوسىن.

- قاپ، قاپ-اي! قايتسەم ەكەن-ءا! سەنى دە كىنالاي المايمىن. مىناۋ سورلىنى اياساڭ ەتتى، - دەپ ساۋساعىن ماعان قاراي شوشايتتى.

- قۇداي اياسىن، سەنى جەكەبەك. مەندە اپيىن جوق ەدى. ءبىر بولسا، كەبەكتەن تابىلادى. ءجۇر سوعان بارالىق، - دەدى دە اتتىڭ باسىنداعى نوقتانىڭ شىلبىرىن اعىتىپ، ءبىزدى جەتەككە الدى. اتام جۇگەننىڭ تىزگىنىن ماعان ۇستاتا سالدى.

ءبىزدىڭ اتتى جاياۋ جەتەلەپ: «اي، اۋحانىم-اي، اۋحانىم-اي» جىلاپ كەلەدى تازباس اتا...

ءبىز ۇشەۋمىز كەبەك اتانىڭ ۇيىنە جەتتىك.

- ءبىر ءتۇيىر اپيىن سۇراي كەلدىك، - دەدى ءبىرباي كەبەككە.

- قۇداي قايىرىن بەرسىن، جەكەبەك! سەنىڭ ۇيعارىمىڭ راس بولسا، اللا الدىنان جارىلقاسىن!

- نە تانتىپ وتىرسىڭ، كەبەك! ولمەگەن ادامعا كوڭىل ايتقان نەسى؟

- اپيىن جوق، بار بولسا دا بەرە المايدى ەكەنمىن، - دەدى كەبەك اتا قاتايا قويىپ.

اتامنىڭ جالىنعان ءۇنى ەستىلدى.

- اقىرەتتىك جولداسىم ەدىڭ، قۋ جانىمدى قيناماشى، كەبەك.

- جوق، دەگەسىن جوق! جوقتى جەردەن قازام با؟، - دەدى كەبەك مۇلدەم تاۋسىلعان ۇنمەن.

تازباس اتا ۇستاعان شىلبىردى سۋسىتىپ تاستاپ جىبەرىپ، قولىن قالتاسىنا سالدى دا، گازەت قيىندىسىنا ورالعان الدەنەنى شىعاردى. تىرناقتاي عانا وراۋ...

- كەبەك، مىنانىڭ كۇناسىن بىرگە كوتەرەلىك، - دەدى سوسىن تۇنەرىپ.

- اتاما، ويباي، اتاما... ءوز كۇنام دە از ەمەس، - دەپ شورشىپ ءتۇستى كەبەك اتا.

- ءاي، كەبەك، ءاي ءبىرباي، - دەدى اتام العاش تازباس دوسىن ازان شاقىرىپ قويعان اتىمەن اتاپ. - مىنا ەكەۋىڭ دە مەنىڭ ازابىما ورتاق ەمەسسىڭدەر! مەن نە، سەندەرسىز ءبىر ءتۇيىر اپيىن تابا المايدى ما ەكەنمىن؟! اۋحانىمدى الدىما سالماي اتتانايىنشى، مۇرسات بەرىڭدەرشى، - دەدى كەمسەڭدەپ.

كەبەك اتا ءبىربايدىڭ قولىنداعى ۋماجدالعان گازەت قيىندىسىن جۇلىپ الىپ، اتاما ۇستاتا سالىپ:

- قيدىم، دوسىم! - دەدى.

- سەن شە؟ - دەدى تازباسقا جەكەبەك اتام.

- مەن قيماسام، جوق دەگەن اپيىندى قالتاما سالىپ كەلەر مە ەدىم، - دەدى دە ءبىرباي اتا تەرىس قاراپ ءجۇرىپ كەتتى. ارقاسىنان قاراپ تۇرىپ، تازباس اتانىڭ جىلاپ بارا جاتقانىن اڭعاردىم.

ءبىز ۇيگە قايتتىق. اتام ۇيگە كەلە جاتىپ، ەگىلىپ جىلاي بەردى.

- ۇلىم، اۋحانىم! كۇنىم، اۋحانىم! پاندىعا قيماعان، اۋحانىم! كەۋدەمە سيماعان، اۋحانىم! تۋعان جەردەن ءبىر ۋىس توپىراق تا بۇيىرماعان، اۋحانىم!

كۇندە مەنىڭ ءوز اتىمدى اتاپ ەركەلەتەتىن. بۇگىن اعامدى ەركەلەتىپ، مەنىڭ بەتىمنەن ءسۇيىپ كەلە جاتتى. سول ساتتە مەن ول كىسىنىڭ كوزىنە اۋحان بولىپ كورىنسەم كەرەك.

اتاما نە بولعانىن، نەگە جىلاپ كەلە جاتقانىن، نەگە مەنى اۋحانىم دەپ ەركەلەتكەنىن تۇسىنەر حالدە ەمەس ەدىم. بالامىن عوي، ويتكەنى. ۇيگە جەتە بەرە اتام «تازباستان اپيىن العانىمدى شەشەلەرىڭە ايتپا» دەدى سەلقوس قانا. بۇل ءسوزى قۇلاعىما «ءبارىبىر ايتاسىڭ عوي» دەگەندەي ەستىلدى.

ۇيگە كەلە الگى اپيىندى شيكىدەي شايىنە ۇگىپ سالدى دا، ءىشىپ سالدى. اپيىندى ەم ءۇشىن كۇيدىرىپ، ۇگىندىسىن عانا پايدالاناتىنىن ول كەزدە بىلمەۋشى ەدىم. اتام شيكى جۇتتى. ءسويتتى دە، مەنى قۇشاقتاپ، ءتور توسەككە جانتايا كەتتى.

ارادا ءبىر ساعات ءوتتى مە، وتپەدى مە، بىلمەيمىن، ەسىك الدىنان «ويباي، باۋىرىمداعان» داۋىس شىقتى.

- جۇگىر، انا ەكى قاقپاسقا مەنى ءالى ولگەن جوق دە، - دەدى اتام.

مەن سىرتقا اتىپ شىقسام، داۋىس ساپ، اڭىراپ كەلە جاتقان ءبىرباي مەن كەبەك اتالار ەكەن. ولارعا «اتام ءالى ولگەن جوق» دەي سالىپ، ۇيگە قاراي جۇگىردىم.

اتام دوستارىنا:

- مىنا كۇشىك، جيەن دە بولسا، بالام ەدى. وسى جەتىمدىك كورمەسە ەكەن. ەكەۋىڭە سونى تابىستايىن دەپ، ءتىرى جاتىرمىن، - دەدى.

ارادا ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت وتپەي اتام دۇنيە سالدى. ەرتەسى كۇنى اۋحان اعامنان قاراقاعاز كەلدى.

اتام جارىقتىق، جالعىز ۇلىنىڭ شەيىت كەتكەنىن سەزگەن ەكەن...

ۇلىنىڭ الدىنا تۇسپەسە دە، قاراقاعازدان وزىپ، و دۇنيەلىك بولدى.

***

اقساقالدىڭ اڭگىمەسى ءبىزدى كەگەنگە ءبىر-اق جەتكىزدى. بۇل كەزدە كوز بايلانىپ، ءتۇن كەلگەن. «سارىجازدا نەمەرە بالا تۇرادى. قاراسازدىڭ بۇرىلىسىندا دالادا قالعانشا، بۇگىن سوندا قونايىن» دەدى كوڭىلدەنىپ. سوسىن، نەمەرەسىنىڭ دۇنيەتاپقىشتىعىن ماقتادى. باعاناعى رەنىشى ۇمىت. اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ، بالاسىنىڭ بالاسىن ايتا بەرەدى، ايتقان سايىن مەرەيلەنىپ، توبەسى كوك تىرەگەندەي شاتتانادى. ءداپ ءبىر ءسابي سياقتى. اقساقالدىڭ ەندى «ءبىر ءتۇيىر اپيىندى» اڭسامايتىنىنا مەنىڭ كوزىم دە انىق جەتكەندەي ەدى. ىشتەي قۋانىشتى ەدىم. ءبىر ساتتىك رەنىش تويدان كەتىپ قالۋعا سەپ بولعانىمەن، نەمەرەنىڭ جەكە ءۇي بولۋى، ودان ءۇش-ءتورت شوبەرە ءسۇيىپ وتىرعانى، سونىڭ ءبارىن جۋىپ-شايىپ كەتتى. ءومىر دەگەنىڭ وسى. كولەڭكەسى كوپ دەگەنمەن، ساۋلەسى دە از ەمەس...

سارىجازعا «اۋىز سۋ» تارتىلىپ جاتىر ەكەن. كوشەنىڭ ويران-باتپاعى شىعىپتى. شالدىڭ ايتۋىنان قاتە كەتتى مە، ەلدەن سۇراپ ءجۇرىپ، نەمەرە بالانىڭ ءۇيىن ازەر تاپتىم. ءدوڭ-ءدوڭ جولدان ماشينىڭ استى بىرنەشە رەت جەر سىزدى. وعان كەلىنشەگىمنىڭ جۇرەگى اۋىردى. مەنىڭ كوڭىلشەكتىگىمە، بولماشىعا اسەرلەنىپ، قۇلاي كەتەتىن جايداقتىعىما رەنجىدى.

وتاۋ ءۇيدىڭ (نەمەرەنىڭ ءۇيى) الدىندا تاۋ بولىپ شاعىل ءۇيىلىپتى. ەلدەن قالماي، سۋ ءتۇسىرىپ الايىن دەپ، جەر قازىپتى. ول جەر ور بولىپ، ويىلىپ جاتىر ەكەن. قالتا تەلەفوننىڭ جارىعىمەن وتاۋ ۇيگە ارەڭ كىردىم.

- اتاڭدى اكەلىپ ەدىم، كىرگىزىپ الاسىڭ با؟ - دەدىم ەسىك اشقان ءوزىم قۇرالپى جىگىتكە.

- ا، جارايدى، - دەدى الگى جىگىت قالبالاقتاپ.

اۋزىنان اراقتىڭ ءيىسى مۇڭك ەتتى. تالتىرەكتەپ، اياعىنان ازەر تۇر.

ارعى جاقتا ءبىر توپ اراق ىشكەن جىگىتتەردىڭ كارتا ويناپ، دۋىلداسىپ جاتقانىن كوردىم. نەگە ويتكەنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، نەمەرە جىگىتتى جەتەلەپ، كولىگىمە جەتكىزدىم. سوسىن، نەمەرە ەكەۋمىز اقساقالدى قولتىقتاپ، ۇيگە تارتتىق.

نەمەرە شالدى ەمەس، شال نەمەرەنى شۇقىرعا ءتۇسىپ كەتپەسىن دەپ، دەمەپ كەلە جاتتى. كەنەت، نەمەرە شالىنىپ كەتىپ ەدى، كەيىپكەرىم ىزاعا بۋلىعىپ، «وي، اتاڭنىڭ كورى... اتاڭنىڭ كورىندە وكىرگىر» دەپ يتەرە سالدى.

ماس نەمەرە ءوزى قازعان شۇقىرعا قۇلاپ بارا جاتتى.

***

قۇداي-اۋ، بۇل وقيعانى اڭگىمە ەتىپ جازۋ مۇنشالىق قيىن بولارىن نەگە ويلامانمىن؟ الماتىداعى كەلىنىنىڭ باسىندا تاقياسى بار ادامعا «ساياحاتقا» بارىپ، تاقيا الىپ بەرۋگە مۇرشاسى بولماعان شىعار. قازىرگى ءار سەكۋندىمىز - التىنعا تەڭ. شال ەرىككەن ەكەن دەپ ەكى مىڭ تەڭگەلىك ءبىر تاقيا ءۇشىن بازارعا سابىلار ۋاقىت پا؟ بالاسى ارىپتەستەرمەن بالىققا بارماقتى جوسپارلاپ قويىپتى. اياق استى اكەسى جەتىپ كەلىپ، باياعىدا ءولىپ قالعان بىرەۋدىڭ نەمەرەسىنىڭ تويىنا بارماق ەكەن. سەكسەننەن اسقاندا، توي ىزدەپ، اياعىنان الجىعان شال ءۇشىن جوسپارلى ساپاردان قالۋ، ۋادەدەن تايۋ جىگىتتىككە سايا ما؟ سۋ ءتۇسىرىپ، جەر قازىپ، شارشاعان نەمەرە دەمالىپ، ءسال اراق ءىشىپ، كارتا ويناسا، نە بولىپتى؟! و، بايعۇس ءبىر دەمالا قويعان كەزدە ساپ ەتىپ اتاسىنىڭ كەلە قويارىن بىلگەن جوق قوي.

وسىنداي ويلار باسىما كەلەر-كەلمەستەن تەلەفونىم شىر ەتتى. شەشەم. ءبىز كەشىككەن سوڭ، مۇلدەم كەلمەيتىن بولدى دەپ وتىرسا كەرەك. اكەم ماعان «اعايىن-تۋىستان بەزىپ، كومۋسىز قالايىن دەپ ءجۇر مە؟» دەپ رەنجىپ جاتقانىن ايتتى.

نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، مەن كەيىپكەرىمدى ەمەس، ءوزىمنىڭ اكەمدى ايادىم. ول كىسى «ءبىر ءتۇيىر اپيىن» ىزدەپ كەتپەي تۇرعاندا، اۋىلعا جەتۋ كەرەك، ەندى...

قانات ابىلقايىر

Abai.kz