ۇستازدىڭ ۇلاعاتتى تاعدىرى

مۇعال... مۇعالىم اعا. مۇعال قۇباشەۆ!..

توقسان جىلعا جۋىق عۇمىرىنداعى  بۇكىل سانالى تىرلىگى مەكتەپكە، بالاعا ءبىلىم بەرۋ ىسىنە ارنالعان ۇستازدىڭ ازان شاقىرىلىپ قويىلعان ەسىمىنىڭ ءوزى دە وسى ءبىر مۇعالىم اتتى قاسيەتتى ۇعىمدى ايعاقتاپ تۇرعانداي.

«ءوزىم وتكەن وتكەلدەر» كىتابىندا ۇستاز اعانىڭ ءوزى اعىنان جارىلىپ ايتقانداي، اقتوبە وڭىرىندەگى تاريحى سوناۋ جىبەك جولى زامانىنان بەرى اتى ءمالىم، جارمەڭكەلى ساۋدا ورتالىعى، كەزىندە ساۋات اشۋدىڭ العاشقى مەدىرەسە-مەكتەپتەرى بولعان تەمىر قالاسىنىڭ ورتا مەكتەبىن وزات تامامداعان ونى، ارمانشىل شاكىرت بالانى  ارمان قاناتى الماتىعا  جەتەلەيدى. ماقساتى ۇستازدىق جوعارعى ءبىلىم الىپ، مۇعالىم بولۋ ەدى. ادام وي-ساناسىنا زيالى ومىرشەڭدىكتى دارىتا بىلەتىن ۇلاعاتتى تۇلعاعا دەگەن ىنتا قۇرمەتى  جاس تالاپكەرگە قانات ءبىتىردى.  بۇل  قىرقىنشى جىلداردىڭ سوڭى بولاتىن. ۇلتىمىزدىڭ تالاي ارداقتى پەرزەنتتەرىنە ءبىلىم ءنارىن بەرگەن اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ قاسيەتتى شاڭىراعى الىس اۋىلدان كەلگەن مەكتەپ تۇلەگىن جاتسىنبادى. قابىلداۋ سىناقتارىنان وزا شاۋىپ، سۇرىنبەي وتكەن ول قازاق  تىلى جانە ادەبيەتى فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى اتاندى. مىنە، ءوزىنىڭ بولمىسىنا، جۇرەگىنە سوناۋ جاستىق شاق كەزىنەن ۇيالاعان مۇعالىمدىك ۇلاعاتىنىڭ شىراعى العاش وسىلاي جاعىلعان بولاتىن. ۇلى مۇحتارداي الىپتىڭ اباي ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان تەرەڭ ماعىنا مەن وي پاراساتقا تولى عاجايىپ  دارىستەرىن نەمەسە ادەبيەتتىڭ ءارالۋان جانرىنان ىرگەلى ءىلىم مەن تانىم تاعىلىمىن دارىتقان مالىك عابدۋللين، تەمىرعالي نۇرتازين، قاجىم جۇماليەۆتەردىڭ لەكتسيالارىن تىڭداۋ، انا ءتىلىنىڭ ءتۇپسىز قۇدىرەتىن ۇعىندىرعان اتاقتى تۇركىتانۋشى سارسەن امانجولوۆتان، كورنەكتى ءتىلتانۋشى پروفەسسور ماۋلەن بالاقاەۆتان ساباق الۋ  تىل مەن ادەبيەت سالاسىنىڭ بولاشاق ۇستاز مامانىن ءبىلىمنىڭ دە ۇلكەن الەمىنىڭ ايدىنىنا قاراي ىنتالاندىرا ءتۇستى. ينستيتۋت قابىرعاسىندا ءسابيت مۇقانوۆ پەن قانىش ساتباەۆ سىندى الىپتاردىڭ ماعىنالى اڭگىمە-دارىستەرىن دە ساناسىنا قۇيا ءبىلدى. وسىنداي الىپ تا ايتۋلى عۇلامالاردىڭ سارقىلماس عىلىمي قازىناسى مەن بىلىمىنەن ءنار العان، ينستيتۋتتى ۇزدىك ءبىتىرىپ، ۇستازدىق ومىرگە جولداما العان ونىڭ الدىندا شاكىرتتى مەكتەپ قابىرعاسىندا بىلىمگە باۋلۋدىڭ قيىن دا قيلى جۇمىستارى كۇتىپ تۇردى.

قىرىق جىلدان استام ۋاقىت ءوزىن مەكتەپ ومىرىمەن تاعدىرلاستىرعان ۇستاز مۇعال وتارالىتەگى قاراپايىم مۇعالىمنەن اۋداندىق وقۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى لاۋازىمىنا دەيىنگە جولداردان ءوتتى. سول وتكەن جىلداردىڭ ءاربىر كەزەڭدەرىندە ءوز بولمىسىنىڭ بيىك تە زيالى قاسيەت-ونەگەسىن ءبىلىم بەرۋ ىسىنە ادال دا ءمىنسىز جۇمساي ءبىلدى. ال ماماندىعى بويىنشا پەداگوگتىك قىزمەتىن وعان مەكتەپتەن ەمەس،  ۋچيليششەدە ورتا ءبىلىمدى ۇستاز-مامانداردى دايارلاۋدان باستاۋعا تۋرا كەلدى. قازاقستاننىڭ وزبەكستانمەن ەلارالىق كەلىسىمىنىڭ نەگىزىندە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ ارنايى جولداماسىمەن قاراقالپاقستانداعى حوجەلى پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىنە مۇعالىم بولىپ كەلدى.

مەكتەپ شاكىرتىنە ءبىلىم بەرەتىن باستاۋىش سىنىپتار مۇعالىمىن ۇستازدىققا شەبەر باۋلۋدىڭ ءدارىسىن جۇرگىزۋ جاس مامان قۇباشەۆقا پەداگوگيكالىق تەوريا مەن تاجىريبەنى ۇشتاستىرا ءبىلۋدىڭ ادىستەمەسىن جەتىك مەڭگەرىپ الۋعا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى. بۇدان سوڭعى جىلداردا اقتوبە وبلىسىنىڭ تەمىر جانە بايعانين اۋداندارىنداعى ۇستازدىق قىزمەتىندە وسى العاشقى قادامىندا العان پايدالى تاجىريبەنىڭ ومىرشەڭدىگى كوپ ۇزاماي ءوز جەمىسىن بەرە باستادى.

وردا بۇزار وتىزعا تولار-تولماس جاستا اۋدان باسشىلىعى مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋ ىسىنە بەلسەنە كىرىسكەن جاس كادرگە سەنىم ارتىپ مەكتەپ ديرەكتورى ەتىپ، كوپ ۇزاماي اۋداندىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىنە تاعايىندايدى. ەكى جىلدىق مۇعالىمدەر ينستيتۋتىن بىتىرگەن باستاۋىش جانە ورتا ءبىلىم بەرۋدە اعارتۋشىلىق تاجىريبەنى مول جيناقتاعان كوپتەگەن مامانداردىڭ ورنىن باساتىن جوعارى ءبىلىمدى جاس ۇستازداردى پەداگوگيكالىق جاۋاپتى قىزمەتتەرگە زاماناۋي تۇرعىدان كەڭىنەن جانە باتىل ىسكە تارتۋ جۇمىسىن قولعا العان ول ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىمەن نازارعا ىلىكتى. نەگىزىنەن مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن، ءبىر قيىرى مەن ءبىر قيىرىنىڭ اراسى جۇزدەگەن شاقىرىم بولاتىن بايعانين اۋدانىنداعى ەلدى مەكەندەردە ءىسساپاردا اپتالاپ ءجۇرىپ، كونەرىپ توزعى جەتكەن مەكتەپتەردىڭ احۋالىن ءوز كوزىمەن كورگەن وقۋ ءىسىنىڭ باسشىسى ءارى اۋداندىق كوميتەتتىڭ بيۋرو مۇشەسى بۇلاردى جاڭالاۋدىڭ شۇعىل شارالارىن كۇن تارتىبىنە قويىپ، ءوزى ۇسىنعان  وزەكتى ماسەلە شەشىمىن تاپقانشا جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەدى. ءبىلىم بەرۋدىڭ باستاپقى تابالدىرىعى اۋىل مەكتەپتەرىنەن باستالاتىنىن اسقان كورەگەندىكپەن دالەلدەي ءبىلدى. قازاق ۇلتىنىڭ بولاشاعى – اۋىل، اۋىل بالالارى ەكەنىن ءبىر ساتكە دە ويىنان شىعارمادى. ىسكەر دە بىلگىر جەتەكشى پەداگوگيكالىق جۇمىستاردى دەر كەزىندە جولعا قويا وتىرىپ. مەكتەپتەردىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن نىعايتۋدى دا جەدەلدەتىپ قولعا ادى، مۇعالىمدەردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن جاقسارتۋ ماسەلەلەرىن دە ۇمىتپادى. سونداي-اق ول ءاربىر مەكتەپ ءبىتىرۋشىنىڭ الاتىن ءبىلىم ساپاسىنىڭ جاقسى جانە جوعارى دەڭگەيدە بولۋىن ۇنەمى قاداعالاۋدى تاباندىلىقپەن جۇزەگە اسىرا ءبىلدى. باسشى رەتىندە قاراماعىنداعى نۇسقاۋشى، ادىسكەرلەردىڭ باستى جۇمىسى ۇنەمى جايلى دا جىلى كابينەتتە وتىرۋى ەمەس، مەكتەپتەگى ءبىلىم بەرۋ احۋالىن تىكەلەي باقىلاپ، تامىرشىداي ءدال باسىپ ءبىلىپ وتىرۋ دەگەن قاعيدانى كوپ جىلدار بويى ۇستاندى. شاكىرتتەرىنىڭ وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق، كەرەك دەسەڭىز، سول كەزدەگى وداقتىق پاندىك وليمپيادالارعا قاتىسۋ دەڭگەيى ارقىلى دا اۋدان مەكتەپتەرىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ىسىندەگى دەڭگەي دارەجەسىن انىقتاپ وتىرۋدى دا  ءوزىنىڭ بۇلجىماس پارىزى دەپ ساناي بىلگەن قۇباشەۆتىڭ ونەگەسى ونىڭ قىزمەتتىك قانا ەمەس، ازاماتتىق بيىك بەلسەندىلگىن دە كورسەتە بىلگەنى انىق. اۋىل مەكتەبىن ءتامامداپ، جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسكەن ءاربىر مەكتەپ تۇلەگىنىڭ ارتىندا تىرەك بولىپ وعان ءتالىم بەرگەن ۇستازى تۇرعانىن الدىمەن ول سەزىنە ءبىلدى دەسەك تە ارتىق ەمەس بولار. شاكىرتكە ءبىلىم مەن زيالى ونەگە تاربيە ۇلگىسى بولىپ دارىعان ۇستاز ۇلاعاتىنىڭ جەمىسى دە وسى بولسا كەرەك-ءتى!..

ادەتتە، كەز كەلگەن تۇلعانىڭ ماراپات-ماداعى ءوز ىسىنە شىنايى بەرىلگەن ونەگەسىمەن، قوعامعا تيگىزگەن پايداسىمەن ولشەمدەلەتىنى راس بولسا، مۇعال قۇباشەۆتاي ەل ازاماتىنىڭ، ناعىز اعارتۋشى، بىلىمگەر ۇستازدىڭ ەڭ باستى ماراپاتى 1965 جىلى قازاق كسر وقۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىمەن العان «حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى» بەلگىسى دە ەمەس، وعان بەرىلگەن ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ەڭبەك ارداگەرى دەگەن اتاعى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ەڭبەك ارداگەرى، ۇلى جەڭىستىڭ 50, 60, 65, 70 جىلدىعىنا ارنالعان مەرەكەلىك مەدالدار بولار-اۋ دەگەن ويدامىن. ويتكەنى قارشادايىنان ەكى جاسىندا شەشەسىنەن، كولحوزدا قوي فەرماسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان توڭىرەگىنە جەتىم-جەسىرلەردى جيناپ، سولارعا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ، اسا قامقورلىق جاساعان ابزال جاننان، اكەسى قۇباشتان ون جاسىندا ايىرىلعان بالا مۇعال تىلداعى سول قيىن جىلداردا سوعىس اۋىرتپالىعىن ۇلكەندەرمەن قاتار كوتەرگەن ەدى. تالدىرماشتاۋ بويىنا شاق كەلمەيتىن، تاۋىلىكتىڭ كۇن-ءتۇن دەگەن مەزگىلىمەن ساناسپاس اۋىر جۇمىستار بەلىن قايىستىرسا دا ول اسقان شىدامدىلىق تانىتتى. قيىندىقپەن بەتپە-بەت ۇستاسىپ، ءتوزىمدى بولۋعا شىڭدالدى. ءومىر ونى ەرتە ەسەيتتى، تاباندى كۇرەسكەر بولۋعا باۋلىدى.

ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە مۇعال اعانىڭ ەڭ باستى ومىرلىك ماراپاتى دا باقىتى – 2018 جىلعى 31 تامىزدا جارىق دۇنيەنىڭ سوڭعى ساۋلەسى جانارىنان سونگەنشە ءوزى ايالاپ وسىرگەن ۇل-قىزدارى، ىستىق جانۇياسى، ومىرلىك  جارى ءۇلبيبى بولعان ەدى.

ازاماتتىق رۋحى بيىك، ۇلاعاتتى ەڭبەگىن تۋعان ەلىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنىنە ولشەۋسىز ەلەۋلى ەڭبەك ەتكەن، بولاشاعىنا اسقاق تا جىگەرلى سەنىممەن قاراعان ۇلت پەرزەنتى، بيىلعى جىلعى جيىرما ءبىرىنشى جەلتوقساندا تۋعانىنا تورقالى توقسان جىل بولعان ۇستاز، ەسىمى باس ارىپتەرمەن جازىلۋى ءتيىس  مۇعالىمگە مىڭ تاعزىم!

ءمادي ايىمبەتوۆ،

جازۋشى، حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ يەگەرى

Abai.kz