يراق ەلەكەەۆ، جوعارعى سوت جانىنداعى سوت اكىمشىلىگى جونىندەگى كوميتەت توراعاسى:

يراق ەلەكەەۆ، جوعارعى سوت جانىنداعى سوت اكىمشىلىگى جونىندەگى كوميتەت توراعاسى:

– يراق قاسىمۇلى، الىس-جاقىن شەت مەملەكەتتەردەن كەلىپ-كەتىپ جاتاتىن اسا مارتەبەلى مەيمانداردىڭ ءبارى دەرلىك قازاقستاننىڭ دامۋ قارقىنىنا جوعارى باعا بەرىپ، ءتىپتى بىرەۋلەرى تاڭىرقاعاندىق ءبىلدىرىپ جاتادى. وعان اي ساناپ الپامىسشا ءوسىپ كەلە جاتقان جاس استانانىڭ ءوزى ايعاق بولا السا كەرەك. وسى قارقىندى دامۋعا سوت اكىمشىلىگى سالاسىنىڭ قوسىپ وتىرعان ۇلەسى قاندايلىق دەپ ويلايسىز؟ ءبىز ماقتانا الاتىن جەتىستىكتەر بار ما؟
– مەن استاناعا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ كەلدىم. ول كەزدە پارلامەنت دەپۋتاتى ەدىم. بىزگە كەلمەس بۇرىن «اقمولا سۋىق، ماساسى كوپ. قىستا جاۋعان قار قونىشىڭنان اسادى. اڭىزاق جەل سوعىپ تۇرادى. تىپتەن دۇرىستاپ تاماق ىشەتىن جەر دە جوق» دەگەن جەل سوزدەر كۇندە ايتىلاتىن. جەلتوقساننىڭ 9-ىندا كۇللى پارلامەنت دەپۋتاتتارى بولىپ توپىرلاپ پويىزدان تۇستىك. راسىندا، سولاي ەكەن. بۇرىنعى «تۋريست»، بۇگىنگى «اباي» قوناقۇيىندە جاتتىق. جارتى جىلداي سول قوناقۇي ءبىزدىڭ ءۇيىمىز بولدى. ەكى ادام ءبىر بولمەدە تۇرامىز. ءوزىمىز پىسىردىك، كىرىمىزدى دە ءوزىمىز جۋدىق، قولىمىزدان كەلگەنشە. سەبەبى ول كەزدە كافە، مەيرامحانا دەگەن اتىمەن بولمايتىن. سول كەزدەگى ەڭ ۇلكەن قوعامدىق تاماقتانۋ ورنى قازىرگى «مەرۋەرت» مەيرامحاناسى بولدى. سەنسەڭ دە، سەنبەسەڭ دە سول! «مەرۋەرتتە» بولماعان پاتشا جوق. ازيا مەملەكەتتەرى پرەزيدەنتتەرىنىڭ بارلىعىن وسى جەردەن تاماقتاندىرىپ وتىردىق. قازىر وعان ەشكىم دە سەنبەيدى. ال قىسى، راسىندا، سونداي سۋىق بولدى. ءبارىمىز تىزەدەن تومەن تون ساتىپ الدىق. قازىر ەندى ونداي قىس جوق سەكىلدى. وسى دامۋ مەن وزگەرىستىڭ بارلىعى كوز الدىمىزدا ءوتتى.
ءبىز، راسىندا، وسىنداي عاجايىپ قالا بولادى دەگەنگە، شىنى كەرەك، سەنگەن جوقپىز. سونىڭ ءبىرى – مەن ەدىم. قازىر ءبىر اپتاعا ىسساپارعا شىعىپ كەتسەڭ، قايتىپ كەلگەن سوڭ تانىماي قالاسىڭ. وسى جاقىندا ەلىمىزگە دۇنيەجۇزىلىك جەكە سوت ورىنداۋشىلارى اسسوتسياتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى جاك يسنار كەلدى. ول باس قالامىزدى كورىپ، قاتتى تاڭ قالدى. «مەن كەلە جاتقاندا ويلاپ ەدىم. قازاقستان – ازيالىق مەملەكەت. باياعى دامۋمەن جاتقان شىعار دەپ. جوق، مەن اۋەجايعا قونعاننان باستاپ بۇل ويىمنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ءتۇسىندىم»، – دەدى ول. سونىڭ ىشىندە ول كىسىگە ءبىزدىڭ قوناقجايلىلىعىمىز ەرەكشە ۇناعان ەكەن.
سول ەكونوميكاداعى قارقىندى دامۋدان ءبىر ەلى دە قالىپ كەلە جاتقان جوقپىز. سوت اكىمشىلىگى دە — تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ ەكونوميكا، قارجى، باعالى قاعازدار نارىعى سەكتورلارى سەكىلدى اجىراماس ءبىر بولىگى. ياعني ءبىزدىڭ تابىسىمىز – مەملەكەتىمىزدىڭ ىلگەرىلەگەنى. ال ماقتان تۇتاتىن جەتىستىك دەگەنگە ءبىر عانا مىسال ايتايىن: سوت اكتىلەرىنىڭ ورىندالۋى بويىنشا كورسەتكىشتەردە ءبىزدىڭ ەل ورتالىق ازيانى بىلاي قويىپ، جالپى تمد كولەمىندە الدىڭعى قاتارداعىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. ەلىمىز كۇن ساناپ كوركەيىپ، دامىعان، دەموكراتيالىق ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلىپ وتىر. سونىڭ ىشىندە سوت سالاسىنا دا ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. بارىنشا جاريالى، دەموكراتيالىق قوعام قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىن جاڭاشىل زاڭ باستامالارى وسىعان دالەل. وسىنىڭ ارقاسىندا سوت بيلىگىنىڭ قۇزىرەتى كوتەرىلىپ، تيىمدىلىگى ارتىپ وتىر. جىلىنا سوتقا ميلليونداعان ءىس قارالۋعا ءتۇسىپ، باسىم بولىگى وڭ شەشىمىن تاۋىپ جاتادى. سوتتار شەشىمىنىڭ ورىندالۋى جۇيەلەنىپ، قوعامداعى تۇراقتىلىق قالىپتاسىپ كەلەدى. سوت اكىمشىلىگى سالاسىنداعى قول جەتكىزگەن تابىستارىمىزدىڭ بارلىعى دا باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى العاشقى 50 ەلدىڭ قاتارىنان ورىن الۋىمىزعا دا ءوز سەپتىگىن تيگىزەتىن جەتىستىك دەپ بىلەمىن.
– قانداي مەملەكەت بولسىن سوت جۇيەسىندەگى ورىنداۋ ءوندىرىسىنىڭ ورنى ەرەكشە. ەگەر تولىققاندى جۇزەگە اسپايتىن بولسا، قارا قىلدى قاق جارعانداي شەشىمنىڭ قاجەتى قانشا؟ ياعني سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ قىزمەتى ءجۇردىم-باردىم قاراعاندى كوتەرمەيدى. جەكە سوت ورىنداۋشىلارى ينستيتۋتىن ەنگىزۋ تۋرالى ويىڭىز وسىنداي ماقساتتاردان تۋىنداپ وتىرعان بولار؟
– ءبىز كەزىندە ادىلەت مينيسترلىگى جانىنداعى كوميتەت بولدىق. سول كەزدەردە قاتتى قۇلدىراۋشىلىق بولدى. سوت ورىنداۋشىلارى كوميتەتىن قابىلداپ العان كەزدە شەشىمدەرىنىڭ ورىندالۋى بار-جوعى 35 پايىز عانا ەدى. بۇگىندە بۇل كورسەتكىشتى 77 پايىزعا كوتەردىك. بىراق بۇل از. ءالى دە كەمشىلىكتەر جەتەرلىك. سەبەبى سوت شەشىمى شىققان سوڭ مىندەتتى تۇردە ورىندالۋى ءتيىس. بىراق 27 پايىزى ءالى ورىندالماي جاتىر. سول سەبەپتى بىزگە ىزدەنىس، العا ۇمتىلىس كەرەك بولدى. وسى كەيپىمىزبەن وتىرا بەرسەك، ۇزاققا بارمايمىز. كوپ بولسا كەلەسى جىلى تاعى 1 پايىزعا ارتىق ورىندارمىز. سوندا نە، 100 پايىز شەشىم ورىندالۋى ءۇشىن 27 جىل كۇتۋىمىز كەرەك پە؟ جوق، بىزگە تىڭ دۇنيە كەرەك. ول – ءوزىڭ ايتىپ وتىرعان جەكە سوت ورىنداۋشىلارى ينستيتۋتىن ەنگىزۋ.
العاش رەت جەكە سوت ورىنداۋشىلارى ينستيتۋتىن ەنگىزۋ تۋرالى ءسوز 2005 جىلى سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ IV سەزىندە قوزعالدى. قاراپ كورسەك، ءبىز كوپ نارسەدەن قۇر قالىپپىز. الەمنىڭ 65 ەلىندە بار ەكەن. سوسىن جەكە سوت ورىنداۋشىلارى تۋرالى ارنايى زاڭ جوباسىن جاساپ، پارلامەنتكە ۇسىندىق. ءبىزدىڭ ويىمىز – جەكە سوت ورىنداۋشىلارىن ەنگىزۋ ارقىلى مەملەكەتتىك سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ. سول كەزدە عانا سوت شەشىمدەرىن تولىق ورىنداۋعا مۇمكىندىك بولادى دەپ ويلايمىز.
بىزدە سوت ورىنداۋشىلارى اياعىنان تىك تۇرىپ جۇمىس ىستەيدى. بورىشكەرگە وزدەرى بارادى، وزدەرى ىزدەيدى. ەسەپشىلەردى تەكسەرەدى. ماشاقاتى وتە كوپ. ال شەتەلدە مۇنىڭ ءبىرى دە جوق. مىسالى، ەستونيادا مۇنداي الاشاپقىن اتىمەن جوق. ءوزىم بارىپ كۋا بولدىم. ءبارى كومپيۋتەردە، ارنايى باعدارلامادا دايىن تۇر. كىمنىڭ موينىندا نە بار، قانداي بايلىعى، قانداي شايلىعى بار، ءبارى سوندا. مەن ەلگە كەلگەن بويدا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە حات جازدىم. وسىنى نەگە ەنگىزبەيمىز دەپ. ءبىز وسىدان سوڭ مۇنداي باعدارلامانى جارتى جىلدىڭ ىشىندە قازاقستانعا ەنگىزدىك. قازىر سوت ورىنداۋشىلارى ءوز كابينەتىندە وتىرىپ-اق كىمدە نە بارىن ءبىلىپ وتىرادى. ول سول جەردە وتىرىپ، بورىشكەردىڭ بار مۇلكىن «تۇتقىنداي» (ارەست) الادى. بۇل – ءبىرىنشى. ەكىنشىدەن، ولار ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ بازاسىنا كىرىپ، بورىشكەردىڭ اۆتوكولىگى بولسا، ونىڭ دا پايدالانۋىنا شەكتەۋ قويادى. ونىڭ موينىندا جەرى بار ما؟ ونى جەر كوميتەتىنەن ىزدەي الادى. سالىق كوميتەتىنە كىرىپ، ونىڭ ەسەپشوتىنداعى اۋدارىمداردى دا توقتاتا الادى. ارينە، ءبارى زاڭ جۇزىندە عانا. بۇل باعىتتاعى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. كەلەسى جىلى بۇدان دا جوعارى جەتىستىككە جەتەمىز دەپ ويلايمىن.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ءبىز بۇگىنگى تاڭدا بىلىكتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرگە اقشالاي ىنتالاندىرۋ جۇمىستارىن دۇرىس جولعا قويا الماي كەلەمىز. ويتكەنى بەلگىلى ءبىر زاڭدىق شەكتەۋلەر بار. ءبىز جالاقىسىنان ارتىق اقشا بەرە المايمىز. ال جەكە سوت ورىنداۋشىلارىندا بۇل ماسەلە وزىنەن-ءوزى شەشىلەدى. ولار ءوزى ورىنداعان قارجىنىڭ كەمىندە 10 پايىزىن سىياقى رەتىندە الا الادى.
ءبىز وسى زاڭعا كوپ دۇنيە ەنگىزدىك. سونىڭ ءبىرى – اليمەنت ماسەلەسى. بالاعا اليمەنت تولەۋ كەرەك. ال اكەسى بولسا شەتەلدە تالتايىپ جۇرەدى. اناسى مەن بالاسى اقشا تابا الماي ۇيدە وتىرادى. وندايلارعا تىيىم سالۋدى كوتەردىك. مىسالى، بىرەۋلەر كولىگىنە يە بولماي، ادامدى قاعىپ كەتەدى. تىپتەن ءولتىرىپ تە الادى. ولاردى ەشكىم جۇرگىزۋشى كۋالىگىنەن ايىرمايدى. ال ءبىز ولاردى ءومىر بويى كولىك جۇرگىزۋ قۇقىنان ايىرۋ تۋرالى باستاما كوتەردىك.
– جەكە سوت ورىنداۋشىلارى ينستيتۋتىن ەنگىزۋ ماسەلەلەرىندە الەمدىك تاجىريبەلەر دە ەسكەرىلگەن بولار؟
– جەكە سوت ورىنداۋشىلارى تاريحتا ەڭ العاش رەت فرانتسيادا ەنگىزىلگەن ەكەن. ول سوناۋ بوناپارت زامانىنان بەرى بار. بالتىق ەلدەرىندە بۇل جۇيە وتە جاقسى جولعا قويىلعان. ەستونيا مەن لاتۆيا ەلدەرىندە دە جەكە سوت ورىنداۋشىسى ەرتە پايدا بولعان. وسى مەملەكەتتەردىڭ زاڭدارىنىڭ بارلىعىن قارادىق. كوپتەگەن دامۋشى مەملەكەتتەر ۇلگىنى فرانتسيادان الىپتى. ال بىزگە جاقىنداۋى وسى بالتىق ەلدەرىندەگى زاڭ بولدى. ءبىز ءۇشىن باستاما بولعاندىقتان، ەلىمىزگە سول ەلدىڭ بىلىكتى ماماندارىن شاقىرتتىق. سونداي-اق بولگاريا سەكىلدى بىرنەشە مەملەكەتتەردىڭ زاڭدارىن دا قاراي وتىرىپ، كەلگەن ماماندارمەن بىرلەسە وتاندىق جەكە سوت ورىنداۋشىلارى تۋرالى زاڭ جوباسىن جازىپ شىقتىق.
– جالپى، جەكە سوت ورىنداۋشىلارىن ەنگىزگەننەن نە ۇتامىز؟ قاشان ەنگىزىلەدى؟ ءبىزدىڭ ەلدە اتالمىش جۇيە قانداي مەحانيزمدەر ارقىلى جۇمىس ىستەيدى؟
– شىنىن ايتۋ كەرەك، بىزدە سوت ورىنداۋشىلارى جەتىسپەيدى. ءالى دە بولسا 642 سوت ورىنداۋشىسى قاجەت. ال جەكە سوت ورىنداۋشىسى ەنگىزىلسە، بۇل ولقىلىقتىڭ ورنى تولار ەدى. كەرىسىنشە، قازىرگى جۇمىس ىستەپ جاتقان 1700-دەن استام سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ ءبىرازى كۇنى ەرتەڭ ليتسەنزيا الىپ، جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنا اۋىسادى. جەكەمەنشىك سوت ورىنداۋشىلارى ارقىلى بىزگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر كەلەدى. مىسالى، ءار جەكە سوت ورىنداۋشىسىنىڭ ەڭ كەمىندە ءۇش-ءتورت كومەكشىسى بولادى. ولاردىڭ سانى، ارينە، ءوزىنىڭ اقشاسىنا بايلانىستى. ون شاقتى كومەكشىسى بولۋى دا مۇمكىن. سانعا شەكتەۋ جاسامايمىز. بىزدە قازىرگى سوت ورىنداۋشىلارى كومەكشىسىز-اق جىلىنا 300-400 قۇجاتپەن جۇمىس جاساپ ۇلگەرىپ جاتىر. ال قانشاما كومەكشىسى بار جەكە ورىنداۋشىلاردىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن وسىعان قاراپ ويلانا بەرىڭىز. ەكىنشىدەن، قانشاما ادامعا قوسىمشا جۇمىس تابىلادى. ونىڭ ۇستىنە، ولاردىڭ ارتىنان «سەن وسىنى دەر كەزىندە ورىندايسىڭ» دەپ جوسپار الىپ قۋىپ جۇرمەيسىڭ. ولار وزدەرى ءۇشىن جۇگىرەدى. اپتا سايىن جينالىس تا وتكىزبەيسىز. دۇرىس جۇمىس ىستەمەسە، ليتسەنزياسىنان ايىرىلادى.
ءوز باسىم ۇلكەن سەنىممەن ايتا الامىن، بۇل – وتە ماڭىزدى جوبا. بولاشاعىمىز ءۇشىن، دامۋىمىز ءۇشىن وتە ءتيىمدى. جەمقورلىق پەن سىبايلاستىق تىيىلادى. ەڭ باستىسى، جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنا ارنايى ليتسەنزيا بەرىلەدى. ولار سوت باقىلاۋى بويىنشا عانا جۇمىس ىستەيدى. سول سەبەپتى زاڭسىز ارەكەتتەرگە جول بەرىلمەيدى دەپ ايتا الامىن.
زاڭ جوباسى بىلتىرعى قاراشا ايىنان باستاپ بيىلعى مامىر ايىنا دەيىن پارلامەنت تالقىلاۋىندا بولدى. ماجىلىستە ەكى وقىلىمدا قارالدى. ولار 400-گە جۋىق وزگەرىستەر ەنگىزدى. كوميتەتتەگى جۇمىس توبىندا تالقىلاندى. اللا جازسا، كۇزدە سەناتتا قارالادى. سول كەزدە تاعدىرى شەشىلەدى.
بىزدە مەملەكەتتىك سوت ورىنداۋشىلارى قالادى. ول ەشقايدا كەتپەيدى. بىراق كوبىسى وسىنى بىلە بەرمەيدى. كوبىسى ءبىزدى جەكە سوت ورىنداۋشىلارىن ەنگىزۋ ارقىلى، جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشقالى وتىر دەپ كىنالايدى. قاشاندا زاڭدى ازىرلەگەننەن گورى پارلامەنتتە تالقىلاۋ قيىننىڭ-قيىنى. كەيبىر ۇسىنىستارىمىز ءوتتى. كەيبىرى وتپەي قالدى. دەگەنمەن ءبىراز جۇمىستار جاسادىق دەپ ويلايمىن.
– قانداي ادامدار جەكە سوت ورىنداۋشىسى بولا الادى؟
– تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن بۇل جەردە كەيبىر ەلدىڭ زاڭىمەن تۇسىندىرە كەتەيىن. ءبىزدىڭ ۇسىنعان زاڭىمىز بويىنشا، بۇرىن سوت ورىنداۋشىسى بولعان ادام عانا جەكە سوت ورىنداۋشىسى بولا الادى. وزگە ەلدىڭ زاڭىندا بۇل جوق. ايتەۋىر، جوعارى زاڭگەرلىك ءبىلىمى بولسا بولدى. ءبىز ولاي ەتكىمىز كەلمەدى. ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ۇستانىپ وتىرمىز. ولار ەرتەڭ ءوز جۇمىسىن ورىنداي الماي جاتسا، ءبىلىمى جەتپەي جاتسا، نە بولماق؟ ەڭ كەمىندە بەس جىل سوت ورىنداۋشىسى بولعان ادام عانا وسى قۇرمەتكە يە بولادى.
سونداي-اق جەكە سوت ورىنداۋشىسى بولاتىن ادامنىڭ بەلگىلى كولەمدە ساقتاندىرۋ قورى بولۋى كەرەك. شەشىمدەر ورىندالماسا، ساقتاندىرۋ قورىنداعى قارجىسىنان الامىز. بۇل – ەشقانداي ەلدىڭ زاڭىندا جوق دۇنيە. سونىمەن قاتار ءبىز ولاردى باقىلاپ وتىرامىز. زاڭ تالابى بويىنشا سوت ورىنداۋشىسى ءۇش كۇن قاتارىنان جۇمىس جاساماسا، سوت ارقىلى ونىڭ ليتسەنزياسىن توقتاتۋعا قۇقىمىز بار.
– قالاي دەگەنمەن، جاڭانىڭ اتى — جاڭا. جەكە سوت ورىنداۋشىلارى ينستيتۋتىن ەنگىزۋ تۋرالى باستاماڭىزدى قوعام قالاي قابىلدادى دەپ ويلايسىز؟ ەستۋىمىزشە، كەيبىر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان قارسىلىققا تاپ بولىپ جاتقانعا ۇقسايدى.
– ارينە، جاڭانىڭ اتى جاڭا بولعان سوڭ، قارسىلىق تانىتۋشىلار وتە كوپ بولدى. ەڭ الدىمەن، وسى زاڭ تۋرالى حالىق بىردەڭە بىلە مە دەگەن ءسوز الدىمىزدان كەس-كەستەي بەردى. سوسىن جۇرتقا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنا كىرىستىم. شىنىن ايتۋ كەرەك، شىقپاعان تەلەارنام جوق، سويلەمەگەن راديوم جوق. بارىنە شىقتىم. ونداعى ماقسات – ول تۋرالى حالىق بىردەڭە ءبىلسىن دەگەنىم ەدى. حالىق جەكە سوت ورىنداۋشىلارى تۋرالى زاڭ جوباسىن بىلمەۋى مۇمكىن. بىراق ونىڭ نە ەكەنىن، قانداي پايدا اكەلەتىنىن ءبىلۋى ءتيىس.
– نەگىزىنەن، قارسى بولعان قاي ورگاندار ەكەنىن بىلۋگە بولا ما؟
– جاسىراتىنى جوق، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، باس پروكۋراتۋرا سياقتى مەملەكەتتىك ورگاندار قاتتى قارسىلىق ءبىلدىردى. اسىرەسە، باس پروكۋراتۋرا تابانداپ جاتىپ الدى. ولار «بۇل جوبانىڭ پايداسى جوق، جاپپاي كۇش كورسەتۋ، زورلىق-زومبىلىققا اكەلىپ سوعادى» دەگەن پىكىردە بولدى. سوت شەشىمىن ورىنداۋدى نەگە رەسەيدەگى سياقتى جۇيەگە كەلتىرۋگە بولمايدى؟ قازىرگى كەزدە نارىق زامانى بولعاندىقتان، بورىشكەرلەرمەن دە «نارىق تىلىندە» سويلەسىپ، نارىق زاڭدىلىقتارىنا قايشى كەلمەيتىن مەحانيزمدەرمەن ىقپال ەتۋىمىز كەرەك» دەپ ەسەپتەيدى. الايدا بىزگە رەسەيدەگى سياقتى قارۋدىڭ كەرەگى جوق. مەن وعان مۇلدەم قارسىمىن. نارىقتىق جولمەن كەلەمىز. وعان تالاسىم جوق. الايدا نارىق زاڭىنا ساي ايلا-ءتاسىل قولدانۋ كەرەك ەمەس پە؟ ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىز. سوت ورىنداۋشىلارى مۇزداي قارۋلانىپ اۆتوماتپەن جۇرەدى. بورىشكەردىڭ ەسىگىنەن اۆتومات اسىنىپ سوت ورىنداۋشىسى كىرىپ جاتسا. بۇل – مۇلدەم اقىلعا سىيىمسىز دۇنيە. بىلەمىن، سوت شەشىمدەرىن ورىنداتۋ – قيىن شارۋا. دەگەنمەن ىزدەنىس كەرەك قوي. ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، جەكە سوت ورىنداۋشىلارىن ەنگىزۋ سوناۋ 90-جىلدارداعى رەكەت سياقتى كۇش كورسەتۋشى ىقپالدى توپتاردىڭ پايدا بولۋىنا اكەلىپ سوعاتىنداي سياقتى. مەنىڭ ايتارىم، ولار وسى زاڭدى ءالى دە بولسا دۇرىستاپ وقىماعان.
– كوپتەگەن زاڭگەرلەر سوت ورىنداۋشىسى قىزمەتىن جوعارى كوتەرىلەر باسپالداق دەپ بىلەتىن سەكىلدى. مۇندا تاجىريبەلى مامانداردىڭ تۇراقتاماۋى سونىڭ سەبەبىنەن ەمەس پە؟
– ونىڭ سەبەبى كوپ. ەڭ بىرىنشىدەن، مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى زاڭ بار. ءبىر لاۋازىمدى قىزمەتكە كىرۋ ءۇشىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە جۇمىس ىستەۋى كەرەك. سونداي باسپالداقتىڭ ەڭ تومەنگى ساتىسى – سوت ورىنداۋشىسى. ونىڭ ۇستىنە، جۇمىستىڭ قيىندىعىن كورگەن سوڭ، كوبىسى زىتىپ بەرەدى. بانكتەگى جۇمىس تا تۋرا سول سوت ورىنداۋشىلارى سەكىلدى. بىراق ونداعى جالاقى بىزدەگىگە قاراعاندا ءۇش ەسەگە كوپ.
سوعان قاراماستان، كەزىندە 30-40 جىل سوت ورىنداۋشىلارى بولعان اعالارىمىز دا بار. كوبىسى قازىر سول بەينەتتىڭ زەينەتىن كورىپ وتىر. جاقىندا ەلىمىزگە فرانتسيادان ميشەل دەگەن سوت ورىنداۋشىسى كەلىپ كەتتى. ول اتا-باباسىنان بەرى سوت ورىنداۋشىسى ەكەن. ءوزى – سوت ورىنداۋشىسى بولىپ وتىرعان بەسىنشى ۇرپاق. ودان باسقا جۇمىس ىستەمەيمىن دەيدى. «قازىر بەس جاسار بالام بار. ول التىنشى ۇرپاق بولىپ، سوت ورىنداۋشىسى بولادى» دەپ قاراپ وتىر… بۇل دەگەن نە؟ تۇراقتىلىقتى بىلدىرەدى. بىزدە كوبىسى كەلەدى دە كەتەدى. راس ايتاسىڭ، قىزمەتتىك باسپالداق دەپ قانا بىلەدى.
توسىن وي
بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. ادام بالاسى الا دا بولادى، قۇلا دا بولادى. كەمشىلىكتەرى بولادى. بىراق وتانعا، ەلگە قىزمەت كەمشىلىكتى كوتەرمەيدى. دەگەنمەن ءارتۇرلى مينيسترلىكتەردە، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا، اكىمدىكتە كەمشىلىكتەر بولۋى مۇمكىن. وندا ادام بالاسى وتىر. ءبىز سياقتى جۇمىرباستى پەندە. ال سوت سالاسىندا ونداي كەمشىلىك بولماۋى كەرەك. ول جەردە كاسىبي مامان وتىرۋى ءتيىس. ول ءبىر ادامنىڭ تاعدىرىن شەشەدى. تىپتەن سوتتىڭ ءبىر شەشىمىنىڭ ارتىندا كۇللى ادامزاتتىڭ تاعدىرى تۇرۋى دا مۇمكىن. اتتەڭ، ءبىز سونداي قوعامعا ءالى دە بولسا قول جەتكىزە الماي وتىرمىز. ابىرويلى قىزمەت – بايلىقتىڭ كىلتى ەمەس. كوپتەگەن ازاماتتارىمىز، وكىنىشكە قاراي، قىزمەتتى وسىلاي تۇسىنەدى. وعان تەك كۇندەلىكتى جۇمىس پەن حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگى مول مىندەت دەپ قانا قاراعان دۇرىس.

سۇحباتتاسقان بۇركىت نۇراسىل
“الاش ايناسى” گازەتى 14 شىلدە 2009 جىل