ىلكىدە جولىم ءتۇسىپ بىرەر مارتە شەتەلدەردە بولعانىم بار.  قۇراما شتاتتى امەريكادا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە دەگەندەي. تۇركيانىڭ انكارا قالاسىنا دا از عانا ۋاقىتقا ايالداعانىم ەسىمدە. سوندا الگى ەلدەردىڭ تۇرمىسى، سالتاناتى ءبىز پاقىردى كادىمگىدەي تامساندىرعان ەدى. مەن عانا ەمەس، سابەت وكىمەتىنىڭ تەمىر شىمىلدىعى تاسالاعان مەملەكەتتەرگە قازىر ءجيى قاتىناپ تۇراتىن اعايىنداردىڭ ءوزى تاڭعالا تاڭداي قاعىپ تامسانۋمەن ءجۇر.  «اناۋسى قانداي، مىناۋسى قانداي»، - دەپ اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ تامىلجىتقاندا دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ كەتەسىڭ. بىراق، كەرەمەتتىڭ ءبارى وڭتۇستىك ازيادا، جاپونيادا، باتىستا ەكەن دەپ تۋعان جەرىڭدى، ءاز-ۇياڭدى، وتانىڭدى تاستاپ كەتە المايسىڭ. ءبىر-اق كۇندە مۇكامال مۇلكىن الىپ اۋە كەمەسىنە مەلدەكتەتە تيەپ تايىپ تۇراتىن حراپۋنوۆ ەمەسپىز، باسقا ەمەسپىز، ءبىزدىڭ تاعدىر بابامەكەنىمىزگە بايلاۋلى. سوندىقتان، ءوز زامانىمىزدىڭ زارىن جۇتىپ، زاپىرانىن قۇسامىز. جامانىنا جانىمىز كۇيەدى، سونى جازامىز. جاقسى بولسا ەكەن دەپ جازامىز. ايتپەسە، مەملەكەتتىك قىزىمەت لاۋازىمىنداعى ازاماتتاردا جەكە باسىمىزدىڭ ارازدىعى جوق. ءتىپتى ءبىزدى جەك كورەتىن اعايىنعا دا وكپە نازىمىز كەم. قايتكەندە ءوز قازاعىڭ، ءوز قانىڭ. وسىنى ويلاعاندا بۇ دۇنيەنىڭ جارىق جاعىن، نۇرلى كەلبەتىن كوبىرەك ناسيحات ەتكىڭ كەلەدى. قازىر باتىستىڭ ميلى باستارى باسپاسوزگە توقتاۋ سالىپ جاتىر.

ىلكىدە جولىم ءتۇسىپ بىرەر مارتە شەتەلدەردە بولعانىم بار.  قۇراما شتاتتى امەريكادا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە دەگەندەي. تۇركيانىڭ انكارا قالاسىنا دا از عانا ۋاقىتقا ايالداعانىم ەسىمدە. سوندا الگى ەلدەردىڭ تۇرمىسى، سالتاناتى ءبىز پاقىردى كادىمگىدەي تامساندىرعان ەدى. مەن عانا ەمەس، سابەت وكىمەتىنىڭ تەمىر شىمىلدىعى تاسالاعان مەملەكەتتەرگە قازىر ءجيى قاتىناپ تۇراتىن اعايىنداردىڭ ءوزى تاڭعالا تاڭداي قاعىپ تامسانۋمەن ءجۇر.  «اناۋسى قانداي، مىناۋسى قانداي»، - دەپ اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ تامىلجىتقاندا دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ كەتەسىڭ. بىراق، كەرەمەتتىڭ ءبارى وڭتۇستىك ازيادا، جاپونيادا، باتىستا ەكەن دەپ تۋعان جەرىڭدى، ءاز-ۇياڭدى، وتانىڭدى تاستاپ كەتە المايسىڭ. ءبىر-اق كۇندە مۇكامال مۇلكىن الىپ اۋە كەمەسىنە مەلدەكتەتە تيەپ تايىپ تۇراتىن حراپۋنوۆ ەمەسپىز، باسقا ەمەسپىز، ءبىزدىڭ تاعدىر بابامەكەنىمىزگە بايلاۋلى. سوندىقتان، ءوز زامانىمىزدىڭ زارىن جۇتىپ، زاپىرانىن قۇسامىز. جامانىنا جانىمىز كۇيەدى، سونى جازامىز. جاقسى بولسا ەكەن دەپ جازامىز. ايتپەسە، مەملەكەتتىك قىزىمەت لاۋازىمىنداعى ازاماتتاردا جەكە باسىمىزدىڭ ارازدىعى جوق. ءتىپتى ءبىزدى جەك كورەتىن اعايىنعا دا وكپە نازىمىز كەم. قايتكەندە ءوز قازاعىڭ، ءوز قانىڭ. وسىنى ويلاعاندا بۇ دۇنيەنىڭ جارىق جاعىن، نۇرلى كەلبەتىن كوبىرەك ناسيحات ەتكىڭ كەلەدى. قازىر باتىستىڭ ميلى باستارى باسپاسوزگە توقتاۋ سالىپ جاتىر. توقتاۋ سالعاندا بىزدەگىدەي جاۋىپ تاستاپ، قۋدالاپ، سوتتاپ، بوقتاپ، بورالاپ ەمەس، «قانىپەزەرلىك، قاتىگەزدىك كوپ جازىلىپ كەتتى، ەندى جاسامپازدىقتى، جاقسىلىقتى، قايىرىمدى ايتايىق، ايتپەسە، مىنا الەمدى قۇرتىپ تىنامىز، ادامدار ادام بولۋدان قالىپ بارادى» دەپ ۇسىنىس بىلدىرۋدە.

سونىمەن، نەگىزگى اڭگىمەمىزگە ورالايىق. ءيا، عاجايىپتاردىڭ ءبارى سىرتتا، بىزدەن الىس- قيىر جايلاپ، شەت قونعان. ول راس.  ايتكەنمەندە  سول عاجايىپتار ەلى ءۇشىن قازاقستانىمىزدى قاراداي قيىپ كەتە المايدى ەكەنبىز: اينالامىزداعى كەلەڭسىزدىكتەرگە قىنجىلساقتا، جىلت ەتەر ساۋلە، جالقى ءۇمىت قالماي بارا جاتقان سياقتى بولسا دا... جوق، شىندىعىنا جۇگىنسەك،  قازاق قوعامى سونشالىقتى سورلى ەمەس. ماسەلە  يگىلىكتى ءىستى كورە بىلۋدە، تاني بىلۋدە، باعالاي بىلۋدە. مەنىڭشە ءبىزدىڭ ءبىر ولقى سوعار تۇسىمىز - وسى. ءبىز دەپ وتىرعانىم - جۋرناليستەر قاۋىمى. بىرەۋ تاۋىق كەپە سالسا، تاۋ تۇرعىزعانداي دابىرلاتا جونەلەمىز. بىرەۋ تايىپ قۇلاسا، تارپا باس سالىپ تاپتاپ تاستايمىز. ەلىمىزدى كەدەيشىلىكپەن، زامانانىڭ زاۋالى سوققان بار سوراقىلىقپەن شەندەستىرىپ سىناعاندا جەرگە تىعىپ جىبەرە جازدايمىز. تۋراسىنا كوشسەك، قازاقستاندى قارا پيارمەن لاستاپ قۇردىمعا جىبەرۋدى قالايتىن قارانيەتتىلەردىڭ جاعىندا جارباڭداپ جۇرگەنگە ۇقسايمىز. ەندەشە،  قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باردى «بار» دەپ باعالاۋىندا، جوقتى «جوق» دەپ سىناۋىندا ۇلتتىق، مەملەكەتتىك ايقىن ۇستانىم بولۋى كەرەك.

مىسالى، شىمكەنت قالاسى. وڭتۇستىكتىڭ جۇرتى «شىرايلى شىمقالا» دەپ ەرەكشە لەپپەن اتايتىن ەلىمىزدىڭ ىرگەلى قالاسى - ايگىلى شىمكەنت سوڭعى بەس-التى جىلدىڭ شيرەگىندە قانشالىقتى تۇلەپ، جاڭارعان دەسەڭىزشى.  سانىمەن بوي تۇزەگەن بيىك ۇيلەر، ساياباقتار، دەمالىس ورىندارى، جاسىل الاڭدار، ءزاۋلىم ەسكەرتكىشتەر. قازاقستاندا قابىنداپ تۇراتىن قىمباتشىلىقتىڭ شىمكەنت «ءشايلاسىن تىگىپ» جىبەرگەن سياقتى: الام دەگەن نارسە ءاميانىڭا اسا اۋىر تيە بەرمەيدى. ارىپتەستەرىمنىڭ تىلىمەن ايتقاندا، ءبارى «قول جەتىمدى» باعادا. ارينە، قالا تۇرعىندارى تەگىس «قول جەتىمدىگە» قول جەتكىزىپ جاتپاعان شىعار، سەبەبى رەسمي تۇردە 650 مىڭنان استام ادامى بار شاحاردىڭ اۋماعىن  40 مىڭ گەكتاردان 117 مىڭ گەكتارعا دەيىن  ۇلعايتۋ باس جوسپارعا ەنىپتى. نەگە؟ ويتكەنى، قالانىڭ 30 پايىزىن عانا ازىرگە كوپ قاباتتى ۇيلەر قۇرايدى. قالعان 70 پايىز جەكەمەنشىك سەكتورلاردىڭ ۇلەسىندە. ءالى جەتكەن تىربانىپ باسىنا باسپانا سوعۋدا. سوندىقتان دا بۇگىنگى شىمقالا شىنىندا دا شىمنان سوعىلعان ۇيلەرى كوپ قالا بولىپ تۇر. سول ۇيلەردەن ءسانى دە، سالتاناتى دا بولەك شىمكەنتتە كوك ۇيلەر بار. قالاعا جولىم ءتۇسىپ بارعان سايىن كوك ۇيلەرگە كوزىم ءسۇرىنىپ قايتامىن. «نە شىقسا دا شىمكەنتتەن شىعادى» دەمەكشى، شىمكەنتتىڭ بايلارى وزدەرىنشە وقشاۋلانىپ تۇرۋ ءۇشىن سامساتىپ سالعان كوتتەدجدى قالاشىق شىعار بۇل دەپ، وزىمشە بايلام دا جاساپ قويعان ەدىم. سويتسەم مۇندا رەپاتريانت مارتەبەسىمەن اتاجۇرتىنا ورالعان قانداستارىمىز تۇرادى ەكەن! مىنا كەرەمەتتى كورىپ ەرەتىگىلەر الەمىنە ەنىپ كەتكەندەي بولدىق.  ارتىق اسىرەلەۋدەن اۋلاقپىز، راسىندا سولاي. ەكى قاباتتى كوك ۇيلەر. قاتارلاسا قانات جايىپ، جايناپ تۇر. ءار ءۇيدىڭ الدىندا جىلىجاي. ءۇش سوتىقتان.  بۇل - «اسار» اۋىلى. جۇرت اۋزىندا اۋىل اتانعانىمەن شىمكەنت قالاسىنىڭ  كورنەكتى ىقشام اۋدانىنا اينالعان «اساردا» 2750 ءۇي بار ەكەن. ءار شاڭىراقتا ورتا ەسەپپەن ءتورت ادام تۇرادى دەپ ەسەپتەسەك، - 110 000 تۇرعىن.  بىز بەرىدەن قايتىپ وتىرمىز، ال، شىندىعىندا ودان الدەقايدا كوپ. مىنە، قالىڭ ەلىڭ، قارا ورمان جۇرتىڭ - قازاعىڭ. باق قۋاتتى، بارعا ءماز. جۇمىس ىزدەپ ساندالمايدى. اتتاپ باسسا، ەسىگىنىڭ الدىندا «مەنى كۇت، باپتا، ءوسىر، اپار دا سات» دەپ جىلىجايداعى كوكونىس جايقالادى.

-   بۇل جىلىجايدىڭ باسىندا پايداسىن بىلمەپپىن. ءبىز دەگەن كۇن استىندا كۇڭىسىپ، كەتپەن سۇيرەپ قالعان ەلمىز عوي. «جىلىجايى نەسى، بۇدان قالاي ەگىن الادى؟» دەپ  تاڭ قالۋمەن بولدىم، -- دەيدى بىزبەن  اڭگىمەسىندە ءجانادىل اعا ءىلياسوۆ.

ءجانادىل اعا كورشىلەس وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرداريا وبلىسى، سەيحۋناباد اۋدانىنان كەلىپتى. ول جاقتا ءۇي-جايى، قورا-قوپسىسى بولعان. بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن تىرلىك كەشكەن. ول ءۇشىن ماڭداي تەرى سىڭگەن ءار دۇنيە قىمبات ەدى، ىستىق ەدى. الايدا، ۇرپاعىنىڭ بولاشاعى اقىلدى اكەگە ءتىپتى قىمباتقا ءتۇستى.

-  وزبەكستاندا مەكتەپتىڭ ءتىلى تۇگەلىمەن وزبەك تىلىنە كوشىپ جاتىر. لاتىن جازۋى كىردى. تويعانىمىزعا تومپيىپ جۇرە بەرسەك ۇل-قىزىمىز ءبىر كۇنى قازاق ەكەنىن ۇمىتىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن ەكەنىن ويلادىم، - دەيدى جاكەڭ.

سودان جاكەڭ  «كوشەمىندە كوشەمىن» دەپ قيعىلىقتى سالادى. مارقۇم زايىبى قارسىلىق تانىتقان ەكەن، قاراماپتى. بار شارۋاسىن 2 مىڭ دوللارعا پۇلداپ «قازاقستانىم، قايداسىڭ؟» دەپ تارتىپ وتىرعان.

-   كوشىپ كەلگەن بەتتە مىنا تۇلكىباس ستانساسىندا تۇردىق. ەل-جۇرتقا ريزامىن. قاناتىنىڭ استىنا الدى. بالالارىم قازاق مەكتەبىنە باردى. مۇعالىمدەر جاقسى ءبىلىم بەردى، - دەيدى جاكەڭ اعىنان جارىلىپ.

ءسويتىپ جۇرگەندە ءجانادىل اعا شىمكەنت قالاسىنىڭ ىرگەسىنەن «اسار» اتتى ىقشام اۋدان بوي كوتەرەتىنىن، ول اۋدان اتاجۇرتىنا ورالعان باۋىرلارعا ارنالىپ سالىناتىنىن، قۇرىلىستى «اق ورداسى» دەيتىن قۇرىلىس كومپانياسى قولعا العانىن قۇلاعى شالادى.

-   «اسارعا» جان-جاقتان قۇيىلىپ بەردىك، - دەپ جالعادى اعامىز اڭگىمەسىن. -  بىرەۋ ماشينا جۇرگىزدى، بىرەۋ لاي ەزدى، بىرەۋ شەگە قاقتى - قىسقاسى كىمنىڭ قولىنان نە كەلدى، سونى قادەگە جاراتىپ جۇمىلدىق.

مىنە، بەك قۇرمەتتى وقىرمان، اسار وسىلاي بولادى. قان قىزىل كەۋدەشە كيىپ الىپ ساياسي پارتيا قۇرعاندار ەشقاشان ءدال مۇنداي اسار جاساي المايدى. جاساي العان دا جوق. اسار دەگەنىمىز - ورتاق ىسكە، ەلدىك مۇراتقا جۇمىلىپ، كۇش بىرىكتىرۋ. دەمەك، شىمكەنتتەگى «اسار» اۋىلىنىڭ تاريحىن بارشا قازاققا ۇلگى ەتۋىمىز قاجەت. قازاقتىڭ سانىن «كوك كورپەنى بۇلكىلدەت» دەيتىن ءبىرتۇرلى ۇران ەمەس، كوك ۇيلەر كوبەيتەدى. وسى ويىمىزدا ءجۇرسىن.

«اسارعا» ات سالىسقان ءجانادىل ءىلياسوۆ قازىر 166 شارشى مەترلى،  ەكى قاباتتى (دۆۋحەتاجنىي) كوتتەدجدە بالا-شاعاسىمەن تۇرىپ جاتىر. 5 جىل تەگىن، 5 جىلدان سوڭ 10 ميلليون تەڭگەگە باعالانعان باسپاناسىنىڭ قۇنىن وكىمەتكە جايلاپ قايتارا باستايدى. وتكەن كوكتەمدە جىلىجايىنان 3 توننا قيار العان ەكەن، دەلدالدار ءبىر تالىن قالدىرماي ساتىپ اكەتىپتى. جاكەڭ وسى كۇندەرى تاپقان تابىسىن جيلسترويبانكتىڭ جيناق كاسساسىنا قۇيىپ باستاپتى. ءاي، بايقايمىن، وعان 10 ميلليون دەگەنىڭ تۇك ەمەس سياقتى. ءوزى قازىر مەكتەپتەگى اتا-انالار كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەكەن. مەكتەپتە جولىعىسىپ اڭگىمەلەستىك. جىلىجايىن ايتىپ ماقتاي تۇسەدى. اتالعان قۇرىلىس كومپانياسى «اسار» اۋىلىنداعى جىلىجايدىڭ بارلىعىنا گاز بەن تامشىلاتىپ سۋاراتىن قۇبىر تارتىپ بەرىپتى. «جىل ون ەكى اي جىلىجاي جىلىجاي قالپىندا جۇمىس ىستەيدى، تەك ەرىنبەسەك بولعانى»، - دەپ قويادى جاكەڭ.

جىلىجايدى ءار ءۇيدىڭ البارىنان عانا ەمەس، مەكتەپتىڭ اۋلاسىنان دا كوردىك.

№89 جالپى ورتا مەكتەپتە 900-دەن استام بالا وقيتىن كورىنەدى. 2011 جىلى بەرىلگەن مەكتەپتى سپورتشىلار مەكتەبى دەسە بولعانداي ەكەن. اتالعان ءبىلىم ۇياسىنىڭ وقۋشىلارى وتكەن وقۋ جىلىندا سپورتتىڭ ءار تۇرىنەن 240 مەدال الىپ ۇلگەرىپتى. ءبىز مەكتەپ ديرەكتورى قاسىمباي ومىربەكۇلىمەن مەكتەپتى ارالاپ جۇرگەندە ءبىر وڭكەي دومالاق باس قارا بالالار سپورت زالدارىندا جۇدىرىقتاسىپ، الىسىپ-جۇلىسىپ جاتتى. ايتپاقشى، بۇل مەكتەپتە 3 سپورت زالى بار ەكەن. ءبىر اجەمىزدىڭ: «توبەمە ءجۇن شىققالى بۇندايدى ەستىمەپپىن»، - دەگەنىندەي،  ءۇش سپورت زالى بار ورتا مەكتەپتى مەن دە بۇرىن سوڭدى كورە قويماپپىن.

ءجا، اتتىڭ باسىن وسى ارادان ىركەيىك تە باستاپقى ءسوزىمىزدى قورتىندىلايىق.

كوپ دۇنيە مەنىڭشە پيعىلعا بايلانىستى. ءتىپتى مەملەكەتتىڭ تاعدىرى دا ۇلتتىڭ پيعىلىنا وراي قالىپتاسۋى مۇمكىن. ءبىز توقسانىنشى جىلدارداعى توقىراۋ مەن قۇلدىراۋدى، ۇمىتسىزدىكتى، كۇدىكتى عانا سەرىك ەتىپ ءومىر سۇرە بەرمەۋىمىز كەرەك. بۇنداي كوڭىل-كۇي ۇلتتىڭ دامۋىن تەجەيدى. وسىنى جازارمان قاۋىم اسىرەسە مىقتاپ ەسكەرسەك ءجون بولار ەدى.

P.S.

كىم نە دەسە، و دەسىن، شىمكەنت ساپارىنان كورىپ، كوڭىلىمىزگە تۇيگەن  وزگە دە كوڭىلگە ىستىق كورىنىستەردى الداعى ۋاقىتتا جازار تاقىرىپتارىمىزدىڭ بىرىنە ارقاۋ ەتپەكپىز. ەندىگى اڭگىمەمىز ورداباسى الاڭىنداعى «وتان-انا» تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتىنىڭ بيىگىنەن باستالادى.

«اbai.kz»