«د ە ز ە ر ت ي ر ل ە ر» ءۇشىن جاس وفيتسەر نەگە جازىقتى بولادى؟
بيىل قازاقستان شەكاراسىندا ەكى بىردەي وقىس وقيعا بىرىنەن سوڭ ءبىرى ورىن الدى. ءبىرى - سىرتتان جاۋ شاپپاي-اق، ارقانكەرگەندە ءبىر توپ شەكاراشىلاردىڭ جۇمباق جاعدايدا قىرىلىپ قالۋى. ەكىنشىسى - شەكارانى اشىق قالدىرىپ، ساربازدارى اسكەري قىزمەتىن تاستاپ قاشقان تەرىسايرىق شەكارا زاستاۆاسىنداعى ماسقارا وقيعا. ءبىرىنشى جاعدايدا، شەكاراشىلاردىڭ قازاسى ءۇشىن قاتارداعى جاۋىنگەر چەلاحقا سەگىز ءتۇرلى باپ بويىنشا ايىپ تاعىلۋدا. ال تەرىسايرىققا كەلسەك، بۇرىنعى زاستاۆا باستىعى، 26 جاستاعى اعا لەيتەنانت ءانۋار حاميتوۆ پەن ەكى كەلىسىمشارت بويىنشا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن سولدات تەرگەۋ يزولياتورىندا قاماۋدا وتىر. قازىر ەكى ايعا سوزىلعان تەرگەۋ ءىسى اياقتالدى. تەرگەۋ - باستاپقى ايىپتى وزگەرتە المادى. قازىر ايىپتاۋ قورىتىندىسى پروكۋراتۋراعا تاپسىرىلعان. انە-مىنە سوت بولادى.
قاراپايىم وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن (اناسى - مۇعالىم، مۇنان بەس جىل بۇرىن دۇنيەدەن وزعان اكەسى -قۇرىلىسشى) ءانۋار جوعارعى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە-اق، وفيتسەر بولۋدى، وندا دا، شەكاراشى بولۋدى ارماندادى. سول ارمانى ورىندالىپ، ەندى عانا وفيتسەرلىك جولىن باستاعاندا، 5 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋ قاۋپىنە تاپ بولدى.
بيىل قازاقستان شەكاراسىندا ەكى بىردەي وقىس وقيعا بىرىنەن سوڭ ءبىرى ورىن الدى. ءبىرى - سىرتتان جاۋ شاپپاي-اق، ارقانكەرگەندە ءبىر توپ شەكاراشىلاردىڭ جۇمباق جاعدايدا قىرىلىپ قالۋى. ەكىنشىسى - شەكارانى اشىق قالدىرىپ، ساربازدارى اسكەري قىزمەتىن تاستاپ قاشقان تەرىسايرىق شەكارا زاستاۆاسىنداعى ماسقارا وقيعا. ءبىرىنشى جاعدايدا، شەكاراشىلاردىڭ قازاسى ءۇشىن قاتارداعى جاۋىنگەر چەلاحقا سەگىز ءتۇرلى باپ بويىنشا ايىپ تاعىلۋدا. ال تەرىسايرىققا كەلسەك، بۇرىنعى زاستاۆا باستىعى، 26 جاستاعى اعا لەيتەنانت ءانۋار حاميتوۆ پەن ەكى كەلىسىمشارت بويىنشا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن سولدات تەرگەۋ يزولياتورىندا قاماۋدا وتىر. قازىر ەكى ايعا سوزىلعان تەرگەۋ ءىسى اياقتالدى. تەرگەۋ - باستاپقى ايىپتى وزگەرتە المادى. قازىر ايىپتاۋ قورىتىندىسى پروكۋراتۋراعا تاپسىرىلعان. انە-مىنە سوت بولادى.
قاراپايىم وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن (اناسى - مۇعالىم، مۇنان بەس جىل بۇرىن دۇنيەدەن وزعان اكەسى -قۇرىلىسشى) ءانۋار جوعارعى سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە-اق، وفيتسەر بولۋدى، وندا دا، شەكاراشى بولۋدى ارماندادى. سول ارمانى ورىندالىپ، ەندى عانا وفيتسەرلىك جولىن باستاعاندا، 5 جىلدان 10 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋ قاۋپىنە تاپ بولدى.
قازىر تەرىسايرىق زاستاۆاسىنىڭ بۇرىنعى باستىعى قك-ءتىڭ 380-1 باپ، 2-ءبولىمىنىڭ «ۆ» تارماعى بويىنشا ايىپتالۋدا. ياعني، ول وفيتسەر بولا تۇرا، اسكەري ءتارتىپتى ساقتاماعان. قول استىنداعى ساربازداردىڭ بىرنەشە رەت سوققىعا جىعىلعانىن ەلەۋسىز قالدىرىپ كەلگەن. «اسكەري قىزمەت پەن مەملەكەت مۇددەسىنە زيان كەلتىرەتىن ءىس-ارەكەت جاسادى» دەلىنگەن ايىپتاۋ قورىتىندىسىندا.
وسى دەزەرتيرلەر دەرەگى ورىن الاردان ءسال بۇرىن، ياعني، 2012 جىلدىڭ 5-ساۋىرىنەن مامىردىڭ 30-نا دەيىن اعا لەيتەنانت ءانۋار حاميتوۆ كەزەكتى دەمالىستا بولىپ،1 ماۋسىم كۇنى قىزمەتىنە كىرىسەدى. مۇنىڭ قارساڭىندا، 27 مامىر كۇنى اسكەري قىزمەت مەرزىمى اياقتالعان شەكاراشىلاردىڭ ورنىنا جاڭا ساربازدار كەلەدى. كوماندير ولارمەن جەكە-جەكە تانىسىپ ۇلگەرەدى.
ال 15-16 ماۋسىم كۇنى مايورلار يۋسۋپوۆ پەن كراسنيكوۆتەر كەلىپ، جاس سولداتتاردىڭ ونە بويىندا سوققىدان تۇسكەن كوگەرگەن تاڭبا بار-جوعىن تەكسەرىپ كەتەدى. تەكسەرۋشىلەر تاڭبا تاپپاي قايتادى. ءانۋار ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى داعدىلى، ادەتتەگىدەي قىزمەت قاربالاسى ەدى
ەشكىم كۇتپەگەن وقىس وقيعا 18 ماۋسىم كۇنى ورىن الدى: تاڭعى ساعات 4-تە جاڭادان كەلگەن 11 سارباز زاستاۆا ۇيقىدا جاتقاندا، شەكارانى اشىق تاستاپ، قاشىپ كەتكەن! ولار «قارت» سولداتتاردىڭ الىمجەتتىلىگىنەن (اينالاسى ەكى-ءۇش جەتىنىڭ ىشىندە!) زارداپ شەككەندىكتەن قارۋسىز قاشىپ بارىپ، كومەنداتۋراعا بار جاعدايدى ايتپاق بولعان-مىس.
ال اسكەري پوستىنى تاستپ كەتكەن قاشقىندار تابىلىپ، ولاردىڭ «ءزابىر كورگەنى» انىقتالعان سوڭ، 21 ماۋسىم كۇنى زاستاۆا باستىعى اعا لەيتەنانت ءانۋار حاميتوۆ «اسكەري قىزمەت پەن مەملەكەت مۇددەسنىە زيان كەلتىرەتىن ءىس-ارەكەت جاسادى» دەگەن اۋىر ايىپپەن قاماۋعا الىنادى.
زاستاۆا باستىعى مەن ونىڭ قولاستىنداعى ەكى سەرجانتتىڭ ءىسى تەرگەۋگە ءتۇسىپ، قاماۋدا وتىرعاندارىنا ءۇش ايدان استى. دۇيىم جۇرتقا قاشقىن اتانىپ،ءتورت ساعات بويى شەكارانى اشىق قالدىرعان (!) 11 ساربازدىڭ 10-ى ءوز قىزمەتىن جالعاستىرۋدا. ولار: ن. اقايداروۆ، ە. تولەپبەرگەنوۆ، ق. سەمبينوۆ، س. يسلامعاليۇلى، ە. ءاشىروۆ، د. رۇستەمبەك، ا. نازارحان، ج. ماقساتوۆ، م.قۇدايبەرگەنوۆ، ا. احمەتباەۆ. ال «ەڭ اۋىر سوققى كورگەن» اعزاموۆ، بۇگىندە اسكەر قاتارىندا مۇلدەم جوق: دەنساۋلىعىنا بايلانىستى اسكەري قىزمەتتەن ءبىرجولا بوساتىلعان!
ءانۋار حاميتوۆتىڭ قورعاۋشىسى ساعيەۆانىڭ ايتۋىنشا، حاميتوۆقا قاتىستى ايىپتاۋ نەگىزىنەن وسى اعزاموۆتىڭ جاۋابىنا قاتىستى بىرجاقتى جاسالعان.
زاڭگەر ساعيەۆا ايىپتاۋ قورىتىندىسىمەن تولىق كەلىسپەيتىنىن باس اسكەري پروكۋراتۋراسىنىڭ تەرگەۋ جانە تەرگەۋ توپتارىن باقىلاۋ باسقارماسىنا جولداعان تالاپ-تىلەگىندە كورسەتكەن تۇجىرىمداۋى بويىنشا، حاميتوۆقا «وكىلەتتىگىن اسىرا پايدالاندى، قىلمىستىق ارەكەتتەر جاسادى» دەگەن باپ (380-1 باپ، 2-ءبولىمنىڭ «ۆ» تارماعى) نەگىزسىز تاعىلىپ وتىر. «ءتىپتى، حاميتوۆ ايىپتى دەگەننىڭ وزىندە، ول قر قك 380-2 بابىنىڭ 1-ءبولىمى بويىنشا انىقتالۋى ءتيىس» دەي كەلىپ، قورعاۋشى بۇل باپپەن دە كەلىسپەيدى. سەبەبى، ايىپتاۋ قورىتىندىسىندا كورسەتىلگەندەي، حاميتوۆتىڭ ءىس-ارەكەتىندە جانە ارەكەتسىزدىگىندە ەشبىر قىلمىس قۇرامى جوق. ويتكەنى، «زارداپ شەكتى» دەگەن سارباز اعزاموۆتىڭ دەنە جاراقاتىنا بايلانىستى 2012 جىلدىڭ 20-شىلدە كۇنى جاسالعان سوت-دارىگەرلىك ساراپتاما بويىنشا، دەنە جاراقاتتارى بىلاي تۇرسىن ءتىپتى ونىڭ ءىزى دە انىقتالماعان. اعزاموۆ بۇدان بۇرىن دا قر ۇقك ورتالىق اسكەري گوسپيتالىندە قۇلاق اۋرۋىنان ەمدەلگەن ەكەن. دارىگەرلەر ونىڭ قۇلاق اۋرۋى بۇرىننان بار سوزىلمالى ناۋقاس ءتۇرى ەكەنىن انىقتاعان.
سونداي-اق، اسكەري قىزمەتتەن قاشقان شەكاراشى اعزاموۆتىڭ 2012 جىلدىڭ 27 مامىرى مەن ماۋسىمنىڭ 18-ءى ارالىعىندا ەشكىمنەن سوققى كورمەگەنىن دە سوت-دارىگەرلىك انىقتامادا كورسەتىلگەن. سوندا، سوزىلمالى قۇلاق اۋرۋى بار اعزاموۆتىڭ و باستا اسكەري قىزمەتكە، ءتىپتى، ونىڭ ىشىندە شەكارالىق قىزمەتكە قالاي الىنعانى تۇسىنىكسىز! شەكاراشى دەگەن ءاربىر سىبدىردى سەزەتىن ساق جاۋىنگەر بولۋى كەرەك ەدى عوي؟ ياعني، قۇلاعىندا بۇرىننان مۇكىسى بار جىگىتتى اسكەر قاتارىنا شاقىرعان اسكەري كوميسسيارياتتاعىلار دا جاۋاپتان تىس قالماۋى كەرەك!
بىراق وسىنىڭ بارىنە قاراماستان، اعزاموۆ ءوزىنىڭ سەرجانتتاردان تاياق جەگەنىن، ول جاعدايدى زاستاۆا باستىعىنا ايتقانىن، ال اعا لەيتەنانت حاميتوۆ مۇنىڭ شاعىمىن ەلەۋسىز قالدىرعانىن ايتادى. ال بۇعان بايلانىستى ءانۋاردىڭ قورعاۋشىسى: «بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، سەبەبى زاستاۆا باستىعىنىڭ اتىنا جازىلعان بايانداما جوق. ال اۋىزەكى ايتتى-ايتپادى - ول مۇزعا جازىپ، كۇنگە قويعانداي تىرلىك» دەيدى.
ونىڭ ۇستىنە، اعزاموۆتىڭ جاراقات العانى تۋرالى كومانديرگە بايانداما جاساعانىن كورگەن كۋا جوق. قىزمەتتەستەرى ونىڭ «سوققى مەن جاراقات تۋرالى ايتقانىن» اعزاموۆتىڭ ءوز اۋزىنان عانا ەستىگەن. بار-جوعى ون شاقتى سولداتى بار شاعىن اسكەري بولىمدە بۇلاي بولۋى مۇمكىن بە! ويماقتاي عانا زاستاۆادا، ءتىپتى كىمنىڭ دارەتحاناعا كىرىپ-شىققانىنا دەيىن كوز الدىدا وتەتىن جاعداي ەكەنى الاقانداعىداي دەسە دە بولادى.
ءۇشىنشى ءبىر كۇماندى جاعداي - اعزاموۆ تاياق جەگەن-مىس كۇنى كوماندير شارا قولدانباسا، زاستاۆادا ورىن العان الىمجەتتىلىك جاعدايدى كومەنداتۋراعا، وتريادقا، اسكەري پوليتسياعا نەگە جەتكىزبەگەن؟ سەبەبى، اعزاموۆ قولىندا ارنايى تەحنيكاسى بار بايلانىسشى قىزمەتىن اتقارعان سولدات. ەگەر ول تاياقتان كوز اشا الماي جۇرسە،15-16 ماۋسىم كۇنى زاستاۆاعا ارنايى كەلىپ، «دەدوۆششينا» ماسەلەسىن تەكسەرگەن مايورلار يۋسۋپوۆ پەن كراسنيكوۆكە جاعدايدى نەگە بايان ەتپەگەن؟ ەكى مايور جاڭادان كەلگەن سولداتتارعا: «سەندەرگە الىمجەتتىك جاساۋ دەرەگى بولدى ما؟» دەپ سۇراعان. بىراق، سولداتتاردىڭ ەشقايسىسى، ءتىپتى باس شۇلعىپ، يشارات تا بىلدىرمەگەن ەكەن. زاستاۆاعا كەلىپ-كەتىپ تۇراتىن فەلدشەرگە دە ەشكىم جاراقات تۋرالى شاعىم ايتپاعان. نەگە؟
شىنداپ كەلگەندە، قىزمەتىن تاستاپ قاشقان 11 سارباز بىردەي زارداپ شەكپەگەن جانە اعزاموۆتان وزگە بىردە-ءبىر سارباز زاستاۆا باستىعىن كىنالاپ وتىرعان جوق. ال اعزاموۆتىڭ بار ايتىپ وتىرعانى -زاستاۆا باستىعى ونىڭ «شاعىمىن جەردە قالدىرعانى» عانا! سوندا، سوعان بولا وفيتسەرگە 5 جىلدان 10 جىلعا دەيىن جازا بەرىلمەكشى مە؟ ونىڭ ۇستىنە، «سوققى الدىق» دەگەن ساربازدار ە. ءاشىروۆتىڭ، ا. احمەتباەۆتىڭ جانە ا. نازارحاننىڭ دەنەسىنەن ەشقانداي جاراقات تابىلماعان! وسى ايعاقتاردى كەلتىرە وتىرىپ، قورعاۋشى ساعيەۆا ءانۋار حاميتوۆقا تاعىلعان ايىپتىڭ نەگىزسىز ەكەنىن، سوندىقتان بۇل ءىستى وندىرىستەن قىسقارتۋدى سۇرايدى.
بىزدىڭشە، بۇل وقيعا قىلمىستان گورى، ارانداتۋعا كوبىرەك ۇقسايتىن سياقتى. قانداي جاعدايدا ارانداتۋ ورىن الۋى مۇمكىن؟ قورعاۋشى ايتىپ وتىرعانداي، اعا لەيتەنانت حاميتوۆقا قاتىستى ايىپ تەك قانا اعزاموۆتىڭ جاۋابى نەگىزىندە جاسالعان. اعزاموۆ بولسا، قازىر بۇرىننان بار ناۋقاسىنا قاتىستى اسكەري قىزمەتتەن بوساتىلعان. سوندا، قاشقىندىقتى ۇيىمداستىرۋ اعزاموۆتىڭ اسكەردە قىزمەت ەتپەۋ تۋرالى ىشكى ويىنان تۋىنداۋى مۇمكىن بە؟! قاشقىن اتانعان 11 ساربازدىڭ اراسىندا جاس جاعىنان العاندا، ەڭ ۇلكەنى اعزاموۆ. ال اعزاموۆ پەن زاستاۆا باستىعىنىڭ جاس ايىرماشىلىعى نەبارى ءۇش جاس قانا.
ارانداتۋ ما، دەگەن ويعا جەتەلەيتىن تاعى ءبىر جاعداي - 11 سارباز «قاشقان بولىپ»، اۋدەم جەردەگى توعايعا بارىپ،تىعىلىپ تۇرىپ، قايتىپ ورالۋدى عانا جوسپارلاعانىنا ۇقسايدى. جانە بۇل ءىستى ولار وزدەرى ەمەس، بىرەۋدىڭ اقىل-كەڭەسىمەن جاساۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق كىمنىڭ اقىل-كەڭەسىمەن؟
ءدال وسى ارادا شەكارا اسكەرلەرى اراسىندا بولعان «ارقانكەرگەن وقيعاسى» مەن شىمكەنتتەگى شەكاراشىلار جانجالى ەسكە تۇسەدى. وسى ەكى وقيعا مەن تەرىسايرىق وقيعاسىنىڭ ۋاقىت اراسى ءبىر-بىرىنە وتە جاقىن. ەندەشە، بۇل وقيعالار ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى نۇرتاي ابىقاەۆقا قارسى جاسالعان ارانداتۋ ارەكەتىنىڭ تىزبەگى ەمەس پە؟ ماسەلەن، ەل ساياساتىندا ورىن العان سوڭعى جاعدايلاردى ەسكە الساق، قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى اسلان مۋسين مەن ۇقك توراعاسى نۇرتاي ابىقاەۆتىڭ اراسىندا قاتتى تارتىس بولعان. ارينە، ول تارتىستىڭ تاقىرىبى جالپاق جۇرتقا جاريا ەمەس. بىراق، قالاي بولعاندا دا، مۋسين لاۋازىمدى قىزمەتىنەن كەتتى. بىراق، «ەكى تۇيە سۇيكەنسە، اراسىندا شىبىن ولەدى» دەمەكشى، بۇل تەكەتىرەستە جاس وفيتسەر نەگە زارداپ شەگۋى ءتيىس؟
«زارداپ شەگۋ» دەيتىنىمىز - اسلان ءمۋسيننىڭ سەنىمدى سەرىگى بەرگەي رىسقاليەۆتىڭ «اتىراۋ لاڭكەستىگى» وقيعالارىنا قاتىسى بولۋى مۇمكىن دەگەن جورامال بار. ءتىپتى، بەرگەيدىڭ بانديتتەرى «جاڭاوزەن قىرعىنىنا» دا قاتىستى بولۋى ىقتيمال دەگەن جورامالدى جوققا شىعارعان ەشكىم جوق. ال بەرگەيدى جاڭاوزەن جاققا جۇمساعان كىم؟ ەندەشە، «شەكاراداعى شاتاقتار» ابىقاەۆتى قۇلاتۋ ءۇشىن، ءمۋسيننىڭ ىمىمەن جاسالماعانىنا كىم كەپىلدىك بەرە الادى؟
راسىندا، ەگەر تەرىسايرىق وقيعاسى وسىنداي ساياسي ەرەگەستىڭ ناتيجەسىندە ۇيىمداستىرىلعان ارەكەت بولسا، شەكارا اسكەرلەرى باسشىلىعىنىڭ، بارلاۋعا قارسى قىزمەت باسقارماسىنىڭ اراسىندا ءمۋسيننىڭ سەنىمدى سەرىكتەرى بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، مۇنداي «وقيعانى» ارنايى مامانداردىڭ قاتىسۋىنسىز ۇيىمداستىرۋ مۇمكىن ەمەس.
الدا بولاتىن سوت كەزىندە، وسى جورامالدارعا كوڭىل اۋدارىلۋى ءتيىس شىعار. ايىپتالۋشىلاردىڭ ادۆوكاتتارى بۇل جاعدايدى نازارعا الادى دەگەن ويدامىز. ەگەر سوت بارىسىندا «تەرىسايرىق وقيعاسىنا» باسقا كۇشتەردىڭ ارالاسۋى انىقتالسا، قىلمىستى جاۋاپقا تارتىلعان ازاماتتار اقتالۋى كەرەك بولادى. ماسەلەن، وقيعادان ءبىر كۇن بۇرىن ەكى بىردەي مايوردىڭ الىس زاستاۆاعا باس سۇعۋ سەبەپتەرى دە تەكسەرىلۋى ءتيىس...
سوعىس ۋاقىتى بولسا، 11 سولداتتىڭ مەملەكەتتىك شەكارانى تاستاپ كەتۋى ساتقىندىق رەتىندە قارالار ءىس ەدى... قۇدايعا شۇكىر، قازىر سوعىس ۋاقىتى ەمەس، بىراق بۇل دەزەرتيرلىك جاساۋعا ەشبىر قۇقىق بەرمەيدى! تۇتاس ءبىر مەملەكەتتىڭ ءبىر پۇشپاعىنداعى قاۋىپسىزدىكتى جالاڭاش تاستاپ، باسساۋعالاپ كەتۋ - اسەري انتتىڭ رۋحىنا ساي بولمايتىن ارەكەت بولسا كەرەك.
ايتپاقشى، جاس سولداتتار قابىلداعان اسكەري انتتا: «...اسكەري قىزمەتتىڭ اۋىرتپالىقتارى مەن قيىنشىلىقتارىن تاباندىلىقپەن كوتەرۋگە انت ەتەمىن!» دەگەن سەرتتىڭ ءسوزى بار. ەندەشە،سول «اۋىرتپالىقتار مەن قيىنشىلىقتارعا» توزبەگەن سولداتتاردىڭ ەركەلىگى جاس وفيتسەردىڭ تاعدىرىن تالكەك ەتۋى كەرەك پە؟
ماسەلەگە وزگە قىرىنان كەلەتىن بولساق، اسكەردەن قاشۋ - ويىنشىق ەمەس. اسكەردەن شىن قاشقىسى كەلگەن ادام - ەش كىدىرىسسىز قاشادى. ال مىنا «قاشقىندار» شەكارادان الىسقا كەتپەي، توعايدا ءبىر سوتكە تىنىعىپ جاتقان. ولار نەگە ءتۇندى پايدالانىپ، جول ۇزارتپاعان؟ اسكەردەن شىنداپ قاشقان ادام «مەنى ۇستاپ الماسا ەكەن» دەپ قاشادى، «مەنى قاشان ۇستايدى» دەپ كۇتىپ، تاسادا جاتپايدى! ال ءبىزدىڭ «دەزەرتيرلەر» ءوز قۋعىنشىلارىمەن «قۇشاقتاسىپ كورىسكەن». شەكارا ەمەس، قۋالاسپاق ويناپ جۇرگەن بالالاردىڭ ويىنى دەرسىز!
ال حاميتوۆتىڭ اناسى الگى 11 ساربازدان: «نەگە بۇلاي ىستەدىڭدەر؟» دەپ سۇراعاندا: «ءبىز مۇنىڭ سوڭى وسىلاي... سوتقا اينالىپ كەتەدى دەپ ويلامادىق(؟!)» دەگەن! وسى تۇرعىدان كەلگەندە: «نەگە تەك قانا مەنىڭ ۇلىم عانا جازالى بولۋى كەرەك؟ ەندەشە شەكارانى اشىق تاستاپ كەتكەندەرى ءۇشىن قاشقىندار دا نەگە جازالانبايدى؟» دەگەن وفيتسەر اناسىنىڭ كوكەيىندەگى اششى سۇراقتى تۇسىنۋگە بولادى. جاۋىنگەر ءۇشىن، ءبىرىنشى كەزەكتە كوماندير جاۋاپتى ەكەنى اسكەري جارعىدان بەلگىلى، بىراق جاۋىنگەردىڭ دە وتان الدىندا انت بەرگەن ءوز جاۋاپكەرشىلىگى بار ەمەس پە؟ قالاي بولعاندا دا، 11 ساربازدىڭ ويلانباي وت باسقانى، بولماسا بىرەۋلەردىڭ ايداۋىمەن «وتپەن ويناعانى» تۇسىنىكسىز بولىپ تۇر.
قالىڭ جۇرتتى دۇرلىكتىرگەن وقيعاعا قاتىستى تاعى بىر كوڭىل اۋداراتىن جاعداي - №2017 اسكەري ءبولىمى كومانديرىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى مايور ە. ءابىشوۆتىڭ اعا لەيتەنانت حاميتوۆقا بەرگەن مىنەزدەمەسى.
ۋاقىتشا كوماندير ءوزىنىڭ حاميتوۆتى قانشا ۋاقىتتان بەرى بىلەتىنىن مىنەزدەمەدە كورسەتپەيدى. بىراق، «ول ءوز مىندەتىن تولىق ورىنداي المايدى» دەگەن باعا بەرگەن. سويتە تۇرا، «حاميتوۆ كاسىبي دايىندىعى جاقسى، ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە كومانديرلىك قابىلەتى جەتكىلىكتى» دەيدى. كاسىبي دايىندىعى، ۇيىمداستىرۋشىلىق جانە كومانديرلىك قابىلەتى جەتكىلىكتى باسشى نەگە «ءوز مىندەتىن تولىق ورىنداي المايدى»؟ مىنەزدەمەنىڭ وسىلايشا ءبىر-بىرىنە قايشى كەلەتىن تۇستارى كوپ. «وعان سەنىپ تاپسىرىلعان جۇمىس قالاي بولسا سولاي ورىندالادى، كوبىنە جوعارعى باستىقتاردىڭ جەتەكشىلىگىمەن جۇزەگە اسىرىلادى» (؟!) دەپ تۇرىپ، «اسكەري ۇجىمدى جۇمىلدىرۋدا ءوزىنىڭ باستاماسىنا سۇيەنەدى جانە قولاستىنداعىلاردىڭ وزىندىك شەشىمىنە سۇيەنەدى» دەپ جازادى. بىزدىڭشە، ءتىپتى، جارعى بويىنشا دا، كوماندير كىشى كومانديرگە سەنىم ارتادى جانە جاۋاپكەرشىلىكتى دە سودان سۇرايدى. سونىمەن بىرگە: «ءوز جۇمىسىنا قاتىستى ماسەلەنى ءوز بەتىنشە شەشە الادى. ءوز جۇمىسىن جوسپارلاپ، جوسپارلى تۇردە ىسكە اسىرا الادى» دەي كەلىپ: تاعى دا: «ءوز قىزمەتىنە قاتىستى قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن ناشار بىلەدى، دۇرىس تۇسىنبەيدى» دەپ كەتەدى.
ەگەر ءابىشوۆتىڭ جەلكەسىنەن بىرەۋ ءتونىپ تۇرىپ، حاميتوۆتى قايتكەندە قارالاۋ ءۇشىن جازعىزباسا، ءبىر ءسوزى ءبىر سوزىنە قايشى كەلەتىن، ىشتەي بايلانىسى جوق مۇنداي مىنەزدەمەنى مايور شەنىندەگى ساۋاتتى وفيتسەر جازدى دەگەنگە سەنۋ قيىن! ونىڭ ۇستىنە، كۋرسانت كەزىنەن باستاپ ەسەپتەگەندە، سەگىز جىل شەكارا قىزمەتىندە مىندەتىن ادال اتقارىپ جۇرگەن جاس وفيتسەردىڭ وسىعان دەيىنگى قىزمەتتىك ءومىربايانى ءمىنسىز ەكەن. ول ءبىر جىلدا جوعارى باسشىلار تاراپىنان ءتورت مارتە ماراپاتتالعان. ايتا كەتۋ كەرەك، شىعىس ايماقتىق باسقارماسىنا بەس شەكاراشىلار وتريادى، ونىڭ ارقايسىسىندا 20-دان استام زاستاۆا بار. وسىلاردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىعۋ وڭاي بولماسا كەرەك! ونىڭ ۇستىنە، حاميتوۆتىڭ ماراپاتقا «ەمىن-ەركىن» يە بولارلىقتاي، ارقا سۇيەر «اسكەري ديناستيالىق تاريحى» دا جوق!
اعا لەيتەنانتحاميتوۆ تەرىسايرىق زاستاۆاسىنا باسشىلىق جاساعان از ۋاقىتتىڭ ىشىندە، قىتاي جاعىنان شەكارا بۇزۋعا ەكى رەت ارەكەت جاسالىپ، ەكەۋىندە دە شەكارا بۇزۋشىلار ۇستالعان! ال سوندا تەرگەۋ توبىنا تاپسىرىلعان مىنەزدەمە بويىنشا، حاميتوۆ وسىنداي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزە الار ما ەدى؟! الدە، حاميتوۆتى «ورىنسىز ماراپاتتاپ»، شىعىس ايماقتىق باسقارماسى اي قاراپ وتىر ما؟!
سونىمەن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ەندىگى جەردە بولاشاعىنان كوپ ءۇمىت كۇتتىرىپ كەلگەن، بالا كەزىنەن وتانىن قورعاۋدى ارمانداعان جاس وفيتسەردىڭ تاعدىرى نە بولماق؟ ارينە، ءبىز حاميتوۆتى ءبىرجولا جاقتايىق، اقتايىق دەپ وتىرعان جوقپىز، ءىستىڭ اق-قاراسىن انىقتايتىن ادىلەتتى سوت بار دەپ ويلايمىز. بىراق تاۋەلسىز قازاقستان رۋحىمەن، ءوز ەلىمىزدە وقىپ-تاربيەلەنگەن ۇلتتىق كادرىمىز - جاس وفيتسەردىڭ وسىنداي شىتىرمان جاعدايعا تاپ بولعانى، كىمدى دە بولسىن وكىندىرەتىنى راس...
گۇلميرا تويبولدينا.
«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» (دات),
4-قازان، 2012 جىل
