قازاقستاننىڭ مۇددەسى قورعالعان با؟
كەدەن وداعىنا قاتىستى قۇجاتتار، ۋاقىت وتە كەلە، ءتىپتى قالاۋلىلار تاراپىنان دا كوپ سۇراقتار تۋعىزۋدا. «كەدەن وداعىنا مۇشە- مەملەكەتتەردىڭ كەدەن قىزمەتتەرىنىڭ بىرىككەن القاسى تۋرالى شارتتى» راتيفيكاتسيالايتىن زاڭ جوباسى بۇعان دەيىن تومەنگى پالاتادا دا قىزۋ پىكىرتالاستار تۋعىزعان ەدى. قايرات ءماميدىڭ توراعالىعىمەن وتكەن جوعارى پالاتانىڭ كەشەگى جيىنىندا ەندى سەناتورلار وسىنىڭ اينالاسىنداعى نارازىلىقتارى مەن كوڭىلتولماستىقتارىن اشىق ءبىلدىردى.
كەدەن وداعىنا قاتىستى قۇجاتتار، ۋاقىت وتە كەلە، ءتىپتى قالاۋلىلار تاراپىنان دا كوپ سۇراقتار تۋعىزۋدا. «كەدەن وداعىنا مۇشە- مەملەكەتتەردىڭ كەدەن قىزمەتتەرىنىڭ بىرىككەن القاسى تۋرالى شارتتى» راتيفيكاتسيالايتىن زاڭ جوباسى بۇعان دەيىن تومەنگى پالاتادا دا قىزۋ پىكىرتالاستار تۋعىزعان ەدى. قايرات ءماميدىڭ توراعالىعىمەن وتكەن جوعارى پالاتانىڭ كەشەگى جيىنىندا ەندى سەناتورلار وسىنىڭ اينالاسىنداعى نارازىلىقتارى مەن كوڭىلتولماستىقتارىن اشىق ءبىلدىردى.
يمپەريالىق قىزۋى باسىلماعان رەسەي وسى ۇيىمنىڭ دا بارلىق باسقارۋشىلىق تىزگىنىن ءوز قولىندا شوعىرلاندىرۋعا ىڭعاي تانىتىپ وتىرعانداي، ال الەمدىك كوشباسشىلىق تۇعىرلارعا ۇمتىلعان قازاقستان بۇعان قارسىلاسىپ باعۋدا. ارينە، كوك تەڭىزگە شىعار جولى جوق، قۇرلىقتا قوس وكپەدەن قىسىلعان قازاقستان ۇلكەن نارىقتى اشاتىن، ەركىن ساۋدا كەڭىستىگىن قۇراتىن مۇنداي ۇيىمنان باس تارتا المايدى.
دەمەك، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ كوكسەگەنى دە ول ەمەس، ولار قازاقستاندىق مۇددەنىڭ جاقسىراق قورعالعاندىعىن قالايدى.
«كەدەن وداعىنا مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ كەدەن قىزمەتتەرىنىڭ بىرىككەن القاسى تۋرالى شارتتىڭ» 10-بابىنا سايكەس، وسى القانىڭ حاتشىلىعىنىڭ فۋنكتسياسىن رەسەيدىڭ فەدەرالدىق كەدەن قىزمەتى جۇزەگە اسىرادى ەكەن. «بۇل كەلىسىمدە ءبىرىككەن القا شەشىمدەرىنىڭ جوبالارىن بارلىق مۇشە ەلدەردىڭ كەلىسىمىنەن وتكىزۋ ماسەلەسى رەگلامەنتتەلمەگەن. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزگە، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندىق كاسىپكەرلەرگە ءتيىمسىز شەشىمدەردىڭ قابىلدانۋىنا اكەلمەي مە؟» دەپ تۋرالاي سۇرادى سەناتور ەرلان نىعماتۋلين.
- بىرىككەن القانىڭ شەشىمدەرى تەك ۇسىنىم-رەكومەنداتسيا سيپاتىندا بولادى، - دەدى قۇجاتتى قورعاعان قارجى ءمينيسترى ب.جامىشەۆ. - ال شەشىمدەردىڭ تەك ىمىرا-كونسەنسۋستىق جولمەن قابىلدانۋىن تالاپ ەتەتىن ەرەجە قازاقستان كەلىسپەيتىن بىردە-ءبىر شەشىمنىڭ ومىرگە جولداما الۋىنا جول بەرمەيدى. وسى تۇرعىدان العاندا مەن ەشقانداي پروبلەما كورىپ وتىرعان جوقپىن. رەسەيدىڭ كەدەن قىزمەتىنىڭ اپپاراتى القالاردى ازىرلەۋگە قاتىستى تەحنيكالىق فۋنكتسيالاردى، قۇجاتتاردى جولداۋ، قۇجاتتاردى جالپىلاۋ (وبوبششەنيە) سياقتى جۇمىستاردى اتقارادى. باستامالاردى قاراۋ سىندى مازمۇندىق جاعى بولسا، ءاربىر ەلدىڭ ەنشىسىندە قالادى. دەمەك، قاندايدا ءبىر قاۋىپ-تاۋەكەل جوق.
تاعى ءبىر جايت: بۇل شارتقا «اتامەكەن» وداعى» ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتاسى قورىتىندى ۇسىنعان بولاتىن. كەشە ونىڭ بىردە-ءبىر ۇسىنىسى قابىلدانباعاندىعى جاريالاندى. ەل ۇكىمەتى ولاردىڭ نەگە قابىلدانباعاندىعىن بىلاي تۇسىندىرەدى: «كەلىسىمگە 22 ماۋسىمدا قول قويىلدى، ال ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتا قورىتىندىسىن 12 جەلتوقساندا ۇسىندى». «قابىلدانباۋدىڭ جالعىز سەبەبى وسىندا عانا ما؟ - دەپ ناقتىلادى ە.نىعماتۋلين. - ءويتكەنى «اتامەكەن» وتاندىق كاسىپكەرلەردىڭ مۇددەلەرىن قوزعايتىن ماسەلەلەرگە قاتىستى وتە پايدالى ۇسىنىستار بەرىپتى. وكىنىشكە قاراي ولار ەسكەرىلمەي قالىپ وتىر».
- «اتامەكەن» ۇسىنىستارىنا كەلسەم، - دەدى بولات جامىشەۆ، - القانىڭ وتىرىستارىندا تەك قولدانىستاعى زاڭناما جۇزىندە شەشىلە الاتىن ماسەلەلەر عانا تالقىنادى. القا قولدانىستاعى زاڭناما اياسىنان تىس شىعاتىن ماسەلەلەر بويىنشا ەشقانداي شەشىم قابىلداي المايدى. سول سەبەپتى ءۇش ەلدىڭ «اتامەكەن» سياقتى قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرىن قوسۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق.
كەدەن وداعىنىڭ بىرىككەن القاسى ەندىگى ەكى وتىرىس وتكىزىپ ۇلگەرىپتى، قارجى ءمينيسترىنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ بىرىندە - ەلەكتروندىق فورماتتا جۇرەتىن اقپاراتتىق ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ تەحنيكالىق شارتتارى تالقىلانعان. «بۇعان قوسا، قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى تاجىريبەلىك ءىس-شارالار جوسپارى قارالدى. سەبەبى ءاربىر ەلدىڭ كەدەن قىزمەتى سونداي-اق قۇقىق قورعاۋ ورگانىنىڭ دا قىزمەتىن اتقارادى» دەدى ول.
ايتكەنمەن بۇل القا تەك قۇجاتتاردى كسەروكوپيالىق كوشىرۋ تارىزدەس تەحنيكالىق قىزمەتتەرمەن اينالىسادى دەگەنگە سەناتورلار سەنبەدى. «بىرىككەن القا حاتشىلىعىنىڭ شىعىندارى دا، قارجىلاندىرۋى دا رەسەي بيۋدجەتىنەن جۇرەدى دەلىنگەن،-دەپ نازار اۋدارتتى سەناتور قۋانىش ايتاحانوۆ. - ول حاتشىلىقتىڭ ەرەجەسىن توراعا بەكىتەدى دەيدى، ال توراعا - رەسەي وكىلى! ءۇشىنشى بابىندا ايتادى: «بىرىككەن القانىڭ جۇمىس ءتارتىبىن دە توراعا بەكىتەدى». ەگەر ول ءۇش ەلدىڭ ورتاق بىرىككەن القاسىنىڭ جۇمىس ءتارتىبى بولسا، نەگە ونى دا بىرىككەن القا ءوزى بەكىتپەيدى؟ نەگە جالعىز توراعاعا بەرىلىپ قويعان؟»
- سەناتورلار، - دەدى پالاتا دەپۋتاتتارىنا وتىنە قاراعان قارجى ءمينيسترى، - سىزدەردىڭ القا وتىرىستارىن ۇيىمداستىرۋ قىزمەتىن رەسەي كەدەن قىزمەتى اپپاراتىنىڭ اتقاراتىندىعىنا قاتىستى الاڭداۋشىلىقتارىڭىز تۇسىنىكتى، بىراق مەن تاعى دا نازارلارىڭىزدى اۋدارامىن! ول وسى ۇيىمنىڭ قۇجاتتاردى كسەروكوبەيتۋ، جالپىلاندىرىلعان انىقتامانى ازىرلەۋ، جيناۋ سياقتى تەك تەحنيكالىق فۋنكتسيالارىن ورىندايدى. وتىرىسقا شىعارىلاتىن قۇجاتتاردىڭ جانە سولار بويىنشا شەشىمدەردىڭ مازمۇنى كەدەن وداعى ەلدەرىنىڭ كەدەن كوميتەتتەرىنىڭ ەنشىسىندە.
مينيستر بولات جامىشەۆ بىرىككەن القا توراعاسىنىڭ تەك ءبىر جىلعا عانا سايلاناتىندىعىن اتاپ ءوتتى، ول مۇشە ەلدەردىڭ ارقايسىسىنىڭ كەدەن قىزمەتىنىڭ باسشىسى ءار جىلدا وسى لاۋازىمدى يەلەنەدى دەپ ۇمىتتەنەدى: «مەن وسى قۇجات راتيفيكاتسيالانعان سوڭ، سونداي ءتاجىريبە ەنگىزىلەدى دەگەن ويدامىن،-دەدى قارجى ءمينيسترى. - قالاي بولعاندا، مەنىڭ ءوزىم وسىنداي ۇستانىمدى ۇستانامىن جانە ءبىزدىڭ كەدەندىك باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ باسشىلىعىن، وسى ماسەلە بويىنشا شەشىم قابىلداعان كەزدە، وسىعان سايكەس داۋىس بەرۋگە مىندەتتەدىم. ال توراعاعا قاتىستى شەشىم تەك كونسەنسۋستىق نەگىز-دە، ياعني بارلىق ءۇش ەل وكىلىنىڭ ءبىراۋىز-دان قولداۋى بولعاندا عانا قابىلداناتىندىعىن ەسكەرسەك، قازاقستاندىق تاراپتىڭ ۇستانىمى الگىندەي بولادى: جىل سايىن توراعا اۋىسىپ، ءبىزدىڭ كوميتەت ءتوراعاسى دا بىرىككەن القا توراعاسى بولۋى قاجەت».
بۇعان سەناتور عاني قاسىموۆ كۇمانمەن مىسال كەلتىردى: «ءسىز ايتاسىز: «جوق، ءبىز كەلىسپەي قويامىز، روتاتسيا بولادى، پوزيتسيامىز تەمىردەي، توراعامىز دا ءتوراعا بولادى» دەيسىز. ءشۇبا كەلتىرۋگە رۇقسات ەتىڭىز! - دەدى عاني ەسەنگەلدىۇلى. - ءبىز ۇقشۇ ۇيىمىنا قاتىستى دا وسىنداي كەلىسىمدى ءبىر جولى بەكىتتىك، وسى اسكەري ۇيىمعا توراعا العاشىندا رەسەي تاراپىنان سايلاندى. ول سودان بەرى مىزعىماي، مىنە، 15 جىل بويى وتىر! ءبىزدىڭ وكىلدەر ءتىپتى جاقىنداي دا المايدى». ونىڭ ايتۋىنشا، رەسەيلىكتەر بۇعان مۇمكىندىك بەرەتىن تەتىكتى ەندىگى ەنگىزىپ قويىپتى. راس، تالقىلاۋعا ءتۇسىپ وتىرعان قۇجاتتىڭ 3-بابىندا توراعا مەن ونىڭ ورىنباسارلارىنىڭ 1 جىلعا سايلاناتىندىعى جازىلعان، بىراق ونىڭ «تىركەمەسى» بار: «بىرىككەن القانىڭ شەشىمىمەن بۇل مەر-ءزىم ۇزارتىلۋى مۇمكىن».
ايحان ءشارىپ
"ايقىن" گازەتى
