سونىمەن، ەلiمiزدە رەفەرەندۋم وتكiزۋ جونiندەگi باستامانى قولداۋ ءورiس الا باستادى. ەرتە مە، كەش پە قازاق قوعامى ءوز ەلiندەگi قالىپتاسقان كەلەڭسiز جاعدايعا توتەپ بەرە المايتىنى ايدان انىق ەدi. جيىرما جىل بۇرىن اسپاننان توپ ەتiپ تۇسكەن تاۋەل­سiز­دiك بۇكiل قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان ارمانىن جۇزەگە اسىرا المادى. قايتا ۋاقىت وتكەن سايىن قاراپايىم حالىقتىڭ قۇقىقتارى تاپتالىپ، ءوز ەلiندە وگەي شەشەنiڭ بالاسىنداي كۇي كەشە باستادى. قايدا بارساڭ دا اربا سۇيرەگەن قازاق جiگiت­تەرi مەن ەدەن جۋعان قازاق قىزدارىن كورەسiز.
كەڭەس ۇكiمەتi كەزiندە قا­زاقستانداعى مال شارۋاشىلىعى سالاسىندا iستەيتiندەر كiلەڭ قازاق جاستارى بولاتىن. سول كەزدەگi ۇكiمەت بۇل ءۇردiستi يدەولوگيالىق تۇرعىدان قولداپ، ەرتەدەن كەشكە دەيiن مال سوڭىندا جۇرگەن جاستاردى قولپاشتاپ، ماراپاتتاپ وتىراتىن. ال اربا سۇيرەپ، ەدەن جۋىپ جۇرگەن قازاق جاستارىن كiمدەر قولداپ جاتىر، قايتا سول پاقىرلارعا ءتۇرلi باستىقسىماقتار ۇرسىپ-جەكiپ، ۇناماسا، جۇمىستان قۋىپ جاتادى. ونداي قازاق جاستارىنىڭ بارار جەرi, باسار تاۋى قالمادى.
ءسويتiپ،تاۋەلسiزدiك العان جىلداردان بەرi ەلiمiزدە شۇعىل شەشiمiن كۇتiپ تۇرعان پروبلەمالار قوردالانا باستادى. قارا جامىلعان توقىراۋ­دىڭ تۇنەگi ەلدiڭ ەڭسەسiن باسىپ، ادiلەتتiككە دەگەن اق جولدى بiتەپ تاستادى. وتانداستاردىڭ باسىم كوپشiلiگi­نiڭ وسىنداي كەلەڭسiزدiكتi باس­تان كەشiرۋi جاعىمسىز ءۇردiس­كە اينالدى.

سونىمەن، ەلiمiزدە رەفەرەندۋم وتكiزۋ جونiندەگi باستامانى قولداۋ ءورiس الا باستادى. ەرتە مە، كەش پە قازاق قوعامى ءوز ەلiندەگi قالىپتاسقان كەلەڭسiز جاعدايعا توتەپ بەرە المايتىنى ايدان انىق ەدi. جيىرما جىل بۇرىن اسپاننان توپ ەتiپ تۇسكەن تاۋەل­سiز­دiك بۇكiل قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان ارمانىن جۇزەگە اسىرا المادى. قايتا ۋاقىت وتكەن سايىن قاراپايىم حالىقتىڭ قۇقىقتارى تاپتالىپ، ءوز ەلiندە وگەي شەشەنiڭ بالاسىنداي كۇي كەشە باستادى. قايدا بارساڭ دا اربا سۇيرەگەن قازاق جiگiت­تەرi مەن ەدەن جۋعان قازاق قىزدارىن كورەسiز.
كەڭەس ۇكiمەتi كەزiندە قا­زاقستانداعى مال شارۋاشىلىعى سالاسىندا iستەيتiندەر كiلەڭ قازاق جاستارى بولاتىن. سول كەزدەگi ۇكiمەت بۇل ءۇردiستi يدەولوگيالىق تۇرعىدان قولداپ، ەرتەدەن كەشكە دەيiن مال سوڭىندا جۇرگەن جاستاردى قولپاشتاپ، ماراپاتتاپ وتىراتىن. ال اربا سۇيرەپ، ەدەن جۋىپ جۇرگەن قازاق جاستارىن كiمدەر قولداپ جاتىر، قايتا سول پاقىرلارعا ءتۇرلi باستىقسىماقتار ۇرسىپ-جەكiپ، ۇناماسا، جۇمىستان قۋىپ جاتادى. ونداي قازاق جاستارىنىڭ بارار جەرi, باسار تاۋى قالمادى.
ءسويتiپ،تاۋەلسiزدiك العان جىلداردان بەرi ەلiمiزدە شۇعىل شەشiمiن كۇتiپ تۇرعان پروبلەمالار قوردالانا باستادى. قارا جامىلعان توقىراۋ­دىڭ تۇنەگi ەلدiڭ ەڭسەسiن باسىپ، ادiلەتتiككە دەگەن اق جولدى بiتەپ تاستادى. وتانداستاردىڭ باسىم كوپشiلiگi­نiڭ وسىنداي كەلەڭسiزدiكتi باس­تان كەشiرۋi جاعىمسىز ءۇردiس­كە اينالدى.
اتا زاڭ - كونستيتۋتسياعا سايكەس بيلiكتiڭ نەگiزگi تەتiگi بولىپ سانالاتىن قازاقستان حالقى ءۇشiن ەندi ەل تاعدىرىن ءوز قولىنا الاتىن ۋاقىت تۋدى. وسىعان بايلانىستى رەسپۋبليكاداعى اقىن-جازۋشىلاردىڭ، عالىمداردىڭ، جالپى زيا­لىلاردىڭ ەلiمiزدە رەفەرەندۋم وتكiزۋ جونiندەگi ۇندەۋi بارشا جۇرت تاراپىنان قولداۋ تابۋدا.
شىنىن ايتۋ كەرەك، بiزدiڭ وتانداستار ءۇشiن ءومiر ءسۇرۋدiڭ دەڭگەيi ەڭ ماڭىزدى ماسەلە­لەردiڭ بiرi بولىپ سانالادى. ءاربiر وتباسى ءۇشiن ونىڭ شەشiمi جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتiلۋمەن، تۇراقتى ەڭبەكاقىمەن جانە بالالارىن وقىتۋ ءۇشiن اقى تولەۋ مۇمكiندiكتەرi­مەن تiكەلەي بايلانىستى. اسiرەسە، بيلiك سوڭعى جىلدارى بۇل پروبلەمالاردىڭ ءتۇيiنiن شەشۋدiڭ ورنىنا، ونى تiپتi كۇردەلەندiرiپ جiبەردi. تۇرعىن ءۇي پروبلەمالارى، كەزەڭ-كەزەڭمەن ۇنەمi ءوسiپ كەلە جاتقان كوممۋنالدىق تولەمدەر، ازىق-تۇلiك جانە ەڭ قاجەتتi تۇرمىستىق تاۋارلارعا دەگەن باعانىڭ كۇرت ءوسۋi قاراپايىم حالىقتى تيتىقتاتىپ، تاقىر جەرگە وتىرعىزۋعا جاقىنداتتى.
تۇرعىن ءۇي ماسەلەسiن قوزعاعاندا، بۇكiل رەسپۋبليكاعا ءمالiم بولعان ۇلەسكەرلەر پروبلەماسىن ايتپاي كەتۋ مۇمكiن ەمەس.
كەزiندە استانانى ساۋلەت­تەن­دiرiپ، ونىڭ قۇرىلىسىنا جاڭا سەرپiن بەرۋ ءۇشiن پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىن ۇلەس قۇرىلىسىنا قارجى سالۋعا، ءسويتiپ، بالا-شاعالاردى پاتەرمەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ ءۇشiن ءۇي قۇرىلىسىنا قاتىسۋعا شاقىردى.
اڭعال دا اڭقاۋ قازاق ەلباسىنىڭ ءسوزiن ەكi ەتپەدi. رەسپۋبليكانىڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنەن اعىلعان ادامدار جيعان-تەرگەندەرiن ەلوردادا سالىناتىن جاڭا ۇيلەرگە سالدى، قارجىلارى جەتiسپەگەندەر بانكتەردەن نەسيە نەمەسە تامىر-تانىستارىنان قارىز الىپ، ونى ءۇي قۇرىلىسىنا جۇم­سادى. كەيبiرەۋلەرi بالا-شاعالارى، نەمەسە شالعايداعى اتا-انالارىنا ارناپ، ەكi نەمەسە ودان دا كوپ پاتەرلەرگە قارجى سالعاندار بولدى. ۇلەسكەرلەر اراسىندا بiرنەشە پاتەرلەرگە قارجىنى ءجۇز پايىز تولەگەندەر دە از ەمەس ەدi. اقىرى، ونىڭ نەمەن اياقتالعانى جۇرتقا ايان.
استاناداعى ءۇي قۇرىلىسىنا قالا اكiمشiلiگiنiڭ قولداۋىمەن ارالاسقان كولدەنەڭ كەلگەن كوك اتتىلار، ۇلەسكەرلەر قارجىسىن جىمقىرعان ءۇي سالۋشىلار ءۇن-ءتۇنسiز ءۇي قۇرىلىسىن اياقتاماي، iز-ءتۇزسiز جوق بولدى دا كەتتi. قازاق ايتقانداي، "ايران iشكەن قۇتىلىپ، شەلەك جالاعان تۇتىلۋدىڭ" كەرi كەلدi. سانىن سوعىپ قالعان استانا ۇلەسكەرلەرi, ەندi اشىق نارازىلىق اكتسيالارىنا بارىپ، ءتۇرلi ميتينگiلەر وتكiزدi, اشتىق جاريالادى. ولاردىڭ بيلiك پەن ۇكiمەتكە قويعان تالاپتارى قاتاڭ ەدi. ۇلەسكەرلەر تەگەۋرiنiنiڭ قاتاڭ بولعانى سونشالىق، كارiم ءماسiموۆ باسقارعان ۇكiمەتتi توقتاپ قالعان ۇيلەر قۇرىلىسىن جانداندىرۋعا قارجى بولۋگە ءماجبۇر ەتتi. كوپ ۇزاماي ۇيلەر قۇرىلىسى دا اياقتالاتىن ۋاقىت جاقىندادى. وسىنى تاعاتسىزدانا كۇتكەن ۇلەسكەرلەر كۇن سايىن الاقاندارىن ىسقىلاپ، جاڭا پاتەرلەرگە قونىستانۋ تويىنا قامدانۋمەن ءجۇردi. ءوز ۇكiمەتi­مiزدiڭ ۇلەسكەرلەرگە قانداي "سىي-سياپات" دايىنداپ جاتقانىن ولار سەزبەدi دە.
بۇل كەزدە پرەمەر-مينيستر ك.ءماسiموۆ استانا اكiم­شiلiگiمەن بiرلەسiپ، ۇلەسكەرلەرگە بiرiنشi ساۋiرگە ارناپ كۇلكiلi ەمەس، كوز جاسىن اعىزاتىن وزiندiك سىي دايىنداۋ ۇستiندە بولاتىن. اقىرى 2010 جىلدىڭ 1 ساۋiرiندە ۇكiمەتتiڭ N277 قاۋلىسى شىقتى. بۇل قاۋلىنىڭ ماز­مۇنىمەن تانىسقان ۇلەسكەرلەر توبەلەرiنەن جاي تۇسكەندەي ەسەڭگiرەپ قالدى. اتالعان قۇجاتتىڭ نەگiزiندە بالا-شاعالارى مەن اتا- انالارىنا ارناپ بiرنەشە پاتەرگە قارجى سالعان ۇلەسكەرلەرگە ەندi بiر عانا پاتەر بەرiلەدi دەپ شەشiلدi. ونداعى ۇكiمەتتiڭ ءۋاجi: "توقتاپ قالعان ۇلەسكەرلەر قۇرىلىسىنا قارجى سالعان بiزبiز، سول سەبەپتi سەندەردiڭ قالعان ءپا­تەر­لەرiڭ قۇرىلىسى باستالماعان باسقا ۇلەسكەرلەرگە بەرi­لە­دi" دەپ، ەكi پاتەر جانە ودان كوپ پاتەرلەرگە قارجى سالعان ۇلەسكەرلەر پروبلەماسىنا   باس اۋىرتپايتىنىن بiلدiردi.
وسى قاۋلى ارقىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكiمەتi قولدانىستاعى "تۇرعىن ءۇي قاتىناسى" زاڭىمەن بiرگە، اتا زاڭداعى ازاماتتاردىڭ دۇنيە-مۇلكi مەن ءۇي-جايلارىنا ەشكiم­نiڭ قول سۇعۋىنا قۇقىلارى جوق دەگەن باپتى قاساقانا اياققا تاپتادى.
وسىدان جيىرما جىل بۇرىن بiز تاۋەلسiزدiككە قول جەتكiزدiك. سول كەزدە بوركiمiزدi اسپانعا لاقتىرىپ، اتا-بابالارىمىز اڭساعان تاۋەلسiزدiككە جەتكەنi­مiزگە شەكسiز قۋاندىق، ونىڭ ەندi ماڭگiلiك بولعانىن اللادان تiلەدiك. وسى جىلدارى مەملە­كەتتiك ەگەمەندiگiمiز ءۇمiتiمiزدi ۇزدiرمەي، قانداي دا بولسىن قيىندىقتاردى جەڭiپ شىعۋعا كومەكتەستi. سويتسەك، مۇنىڭ ءبارi حالىق مۇددەسiمەن ساناسپاي، ەل بايلىعىن جىمقىرۋ ارقىلى بايىپ العان ات توبەلiن­دەي بيلiككە قولدارى جەتكەن، ۇلت مۇددەسiن ساتقانداردىڭ جىمىسقى قۋلىعى بولىپ شىقتى. ولار قانشاما عاسىر بوستاندىقتى اڭساپ كەلگەن بۇكiل حالىقتىڭ ماڭگiلiك ماقساتىن ساۋداعا سالىپ، ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىن قۇرۋ ارقىلى قايتادان رەسەيدiڭ قۇلدىق قامىتىن قازاقتارعا كيگiزۋ ارەكە­تiنە كوشتi.
ارينە، بiز ەكونوميكالىق تۇرعىداعى ينتەگراتسياعا قارسى ەمەسپiز، الايدا، قول جەتكەن تاۋەلسiزدiكتi قۇرباندىققا شالۋعا قازاقتار كەلiسە مە ەكەن؟
ەل باسىنا تونگەن قاۋىپ-قاتەردiڭ الدىن الۋ ءۇشiن رەفەرەندۋم وتكiزۋ جونiندەگi رەسپۋبليكا زيالى قاۋىمىنىڭ باستاماسى دەر كەزiندە كوتەرiلدi جانە ونى بارشا جۇرت قولدايتىنىنا كامiل سەنەمiز. جۋىردا وسىنداي ماقساتتى كوزدەگەن بiر توپ الماتىلىق قوعام وكiلدەرiنiڭ رەفەرەندۋم وتكiزۋ جونiندەگi ۇندەۋi جاريالاندى. بۇل دا بiر قۇپتارلىق شارا. ساۋساق بiرiكپەي، جۇدىرىق بولمايتىنىن ەسكەرسەك، وندا وسى ەكi باستامانى كوتەرگەن ازاماتتار ەندiگi كەزدە يىق تiرەس­تiرiپ، ورتاق تابىسقا جەتۋدi كوپ بولىپ ويلاستىرعانى ءجون. وسىندايدا حالقىمىزدىڭ "اي­لا - التاۋ، اقىل - جەتۋ، ايلا مەن اقىل قوسىلسا، الدىرمايتىن ەكەۋ" دەيتiن دانا ناقىلى ەسكە ورالادى. ءبارiن دە وي ەلەگiنەن وتكiزiپ، ناقتى شەشiم قابىلداعان ابزال. ويتكەنi تارازى باسىندا قازاقستان تاعدىرى تۇر. ونىڭ جارقىن بولاشاعىن، ۇلتتىڭ كەلەشەگiن ويلايتىن، وعان بەيجاي قارامايتىن ەلدiڭ ۇل-قىزدارى ءۇشiن ازاماتتىق تانىتاتىن ۋاقىت تۋدى. ەندiگi ماقسات قولداعى مۇمكiن­دiكتi ۋىستان شىعارىپ الماي، ۇيىمشىلدىق تانىتۋ ارقىلى رەفەرەندۋم وتكiزۋگە قول جەت­كiزەيiك.
ارينە، بۇل باعىتتا تالاي كەدەرگiلەر مەن قيىنشىلىقتار كەزiگەرi انىق. وعان الدىن الا دايىن بولعان ءجون. حالىق ناقىلى "iزدەگەن جەتەدi مۇراتقا", دەمەي مە، ەندەشە، ەلiمiزدiڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشiن ازاماتتىق تانىتاتىن كەز كەلدi. ۇلتىن سۇيگەن شىن پاتريوتتار بۇل ۇردiستەن سىرت قالمايدى دەپ سەنەمiز.   

مەيرام بايعازين،
جۋرناليست،
استانا.

"جاس الاش" گازەتى