ءشارىپحان قايسار. اقتاۋداعى سوت اشىق تا ءادىل ءوتتى
(شەتەلدىك بايقاۋشىلاردىڭ پىكىرى)
اقتاۋدا «العا» بەلسەندىلەرى ساپارعالي مەن كوزلوۆتىڭ، سونداي-اق ەرەۋىلشىلەردىڭ باستى ارانداتۋشىلارىنىڭ ءبىرى ءامينوۆتىڭ ۇستىنەن اقتاۋدا وتكەن سوت وتىرىسى وعان شەت ەلدەردەن كەلگەن حالىقارالىق بايقالۋشىلار مەن قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن ەرەكشەلەندى. ولاردىڭ بارلىعى سوت ىسىنە ارالاسپاعانمەن، ونىڭ قانشالىقتى زاڭعا، حالىقارالىق تالاپتارعا سايكەس، قانشالىقتى اشىق ءوتىپ جاتقانىن باقىلاپ وتىردى. «العالىقتاردىڭ» وكىنىشتەرىنە وراي ۇلىبريتانيادان، رەسەيدەن، پولشادان، گەرمانيادان سولاردىڭ وزدەرى شاقىرىپ الدىرعان باقىلاۋشىلار مەن قازاقستانداعى كوپتەگەن شەتەل ەلشىلىكتەرىنىڭ وكىلدەرى سوت وتىرىسى بارىسىندا قانداي دا ءبىر اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي زاڭ بۇزۋشىلىق بولماعانىن ايتىپ جاتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، كەرىسىنشە، الەۋمەتتىك ارازدىقتى قوزدىرۋشى قىلمىسكەرلەردىڭ ۇستىنەن بولعان قىلمىستىق ءىس بارىنشا اشىق، ءارى ترانسپارەنتتى تۇردە وتكەن.
«سوت وتىرىسىنا ەركىن قاتىسۋعا بولادى» دەيدى ەۋروپارلامەنتتىڭ دەپۋتاتى پ.بورىس
(شەتەلدىك بايقاۋشىلاردىڭ پىكىرى)
اقتاۋدا «العا» بەلسەندىلەرى ساپارعالي مەن كوزلوۆتىڭ، سونداي-اق ەرەۋىلشىلەردىڭ باستى ارانداتۋشىلارىنىڭ ءبىرى ءامينوۆتىڭ ۇستىنەن اقتاۋدا وتكەن سوت وتىرىسى وعان شەت ەلدەردەن كەلگەن حالىقارالىق بايقالۋشىلار مەن قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ قاتىسۋىمەن ەرەكشەلەندى. ولاردىڭ بارلىعى سوت ىسىنە ارالاسپاعانمەن، ونىڭ قانشالىقتى زاڭعا، حالىقارالىق تالاپتارعا سايكەس، قانشالىقتى اشىق ءوتىپ جاتقانىن باقىلاپ وتىردى. «العالىقتاردىڭ» وكىنىشتەرىنە وراي ۇلىبريتانيادان، رەسەيدەن، پولشادان، گەرمانيادان سولاردىڭ وزدەرى شاقىرىپ الدىرعان باقىلاۋشىلار مەن قازاقستانداعى كوپتەگەن شەتەل ەلشىلىكتەرىنىڭ وكىلدەرى سوت وتىرىسى بارىسىندا قانداي دا ءبىر اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي زاڭ بۇزۋشىلىق بولماعانىن ايتىپ جاتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، كەرىسىنشە، الەۋمەتتىك ارازدىقتى قوزدىرۋشى قىلمىسكەرلەردىڭ ۇستىنەن بولعان قىلمىستىق ءىس بارىنشا اشىق، ءارى ترانسپارەنتتى تۇردە وتكەن.
«سوت وتىرىسىنا ەركىن قاتىسۋعا بولادى» دەيدى ەۋروپارلامەنتتىڭ دەپۋتاتى پ.بورىس
كوپتەگەن قازاقستاندىق بلوگگەرلەر مەن قاراپايىم ادامدار ينتەرنەت بەتىنە «بۇل نە، ساياسي شوۋ ما، الدە ايىپكەرلەردىڭ قىلمىسىن انىقتايتىن سوت پا؟ بۇل قازاقستاننىڭ ىشكى ءىسى ەمەس پە، وزگەلەردىڭ نە شارۋاسى بار؟ ولار نە ءبىتىرىپ ءجۇر؟ ماقساتتارى نە؟»، - دەپ، اقتاۋدا وتكەن سوتقا قاپتاپ كەلىپ قاتىسقان شەتەلدىكتەر تۋرالى تۇسىنبەستىك ءبىلدىرىپ جاتتى.
دەگەنمەن، ولاردىڭ قايسىسى قانداي ماقساتپەن كەلگەنىنە قاراماستان، ەرتەڭ سوت ۇدەرىسى اياقتالعاننان كەيىن، ءسوز قۋىپ، بىقسىتىپ جۇرمەۋى ءۇشىن اقتاۋدىڭ بارلىق ەسىكتەرى ايقارا اشىلدى. ودان قالدى شەتەلدىك باقىلاۋشىلاردىڭ كەيبىرەۋلەرى، ناقتىراق ايتقاندا ەۋروپارلامەنتتىڭ دەپۋتاتى («ازاماتتىق پلاتفورما» پارتياسى), ورتالىق ازيا جونىندەگى كوميسسيانىڭ مۇشەسى پەتر بورىس ادۆوكاتتار تاراپىنان كۋاگەر رەتىندە قاتىستى.
ول 2011-جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ «العا» ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرىمەن وتكەن جاڭاوزەندەگى مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋىلدەرى تۋراسىنداعى كەزدەسۋى جونىندە، سونىمەن قاتار 2012-جىلدىڭ اقپان ايىندا بولعان ماڭعىستاۋ وبلىسىنا ساپارىنىڭ قورىتىندىلارى تۋرالى ايتىپ بەردى. قورعاۋشىلار مەن ايىپتاۋشىلاردىڭ ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، پەتر بورىس تالقىعا ءتۇسىپ وتىرعان ماسەلە تۋرالى جالپى حاباردار ەكەنىن ءبىلدىردى. ول سوتقا قازاقستاندىقتاردىڭ بىلتىر كۇزدە پولشاعا جاساعان ساپارىنىڭ دايىندىعىنا قاتىسپاعاندىقتان، ول ساپار تۋرالى تولىعىراق بىلمەيتىنىن ايتتى، سول كەزدەسۋدەگى باستى بايانداماشى ساقتاعانوۆتى ءتىپتى ەسىنە دە تۇسىرە المادى، «العا» بەلسەندىلەرى ەرەۋىلگە شىققان مۇنايشىلاردىڭ اراسىنا تاراتقان ۇنپاراقتار تۋرالى ءبىرىنشى رەت ەستىپ وتىرعانىن ايتتى.
سوت وتىرىسىنىڭ اراسىندا جۋرناليستەرگە سۇحبات بەرگەن ول ايىپكەرلەردىڭ جاڭاوزەن وقيعاسىنداعى ءرولى تۋرالى ساۋالعا، ءوزى ونداي باعا بەرە المايتىنىن مالىمدەدى. سول سۇحباتىندا پەتر بورىس كوزلوۆ ىسىنە قاتىستى قانداي دا ءبىر اقپارات الۋدا ەشبىر قيىندىق بولماعانىن، ءوزى اكىمشىلىكتىڭ، پروكۋراتۋرانىڭ، گەرمانياداعى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ وكىلدەرىمەن ەش كەدەرگىسىز كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسكەنىن ايتتى. كوزلوۆقا، ساپارعالي مەن امينوۆكە قاتىستى ءوتىپ جاتقان سوت وتىرىسىنا پىكىرىن بىلدىرگەندە ول سوت ۇدەرىسى بارىنشا اشىق تا ترانسپارەنتتى ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«سوت وتىرىسىنا قاتىسۋعا بايلانىستى ەشقانداي دا پروبلەما جوق. مەن سونىڭ ناقتى مىسالىمىن. سوتقا قاتىسقىسى كەلگەن ادامداردىڭ بارلىعى، ەۋروپارلامەنتتىڭ دەپۋتاتتارىنان باستاپ، قاراپايىم قازاقستاندىقتارعا دەيىن قالاعان وتىرىستارىنا قالاعانىنشا قاتىسا الدى» دەدى پ.بورىس.
«كوزلوۆ مۇنايشىلاردىڭ پروبلەمالارىن مۇلدەم كوتەرگەن ەمەس» دەيدى ساقتاعانوۆ
اقىرى، مۇنايشىلاردىڭ ۆارشاۆاعا ساپارى تۋرالى ءسوز قوزعاعان ەكەنبىز، اقتاۋداعى سوت وتىرىسى بارىسىندا العانىڭ ماڭعىستاۋ جەرىندەگى قىزمەتىنىڭ بۇل قىرى دا تولىعىمەن اشىلعانىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون بولار.
«ۆارشاۆا ساپارىندا كوزلوۆتىڭ ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنا جولداعان ۇندەۋىندە جاڭاوزەندە ەرەۋىلگە شىعىپ جاتقان مۇنايشىلاردىڭ پروبلەمالارى تۋرالى ءبىر اۋىز دا ايتىلعان جوق»، - دەدى اقتاۋداعى سوت وتىرىسىنا كۋاگەر رەتىندە قاتىسقان بۇرىنعى مۇنايشى تالعات ساقتاعانوۆ.
تالعات ساقتاعانوۆ جاڭاوزەندەگى مۇنايشىلاردىڭ ەرەۋىلى كەزىندە ەڭ بەلسەندىلەردىڭ قاتارىندا بولعان ازامات، ول بىلتىر مۇنايشىلار پروبلەماسى كوتەرىلۋى ءتيىس بولعان ۆارشاۆاداعى ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىمەن كەزدەسۋگە قاتىسىپ قايتقان بولاتىن. «مەن سول ساپاردىڭ ءمانىن اقىرى تۇسىنبەدىم، قازىر سوندا بارعانىما وكىنەمىن. ول جەردە ايتىلعان اڭگىمەلەردىڭ بارلىعى تەك بوس ءسوز بولدى. كوزلوۆ ەۋروپارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ الدىندا سويلەگەن سوزىندە تەك ءبىزدىڭ مەملەكەتتى سىنعا الۋمەن بولدى، ال مۇنايشىلاردىڭ پروبلەمالارى تۋرالى ءبىر اۋىز ءسوز دە ايتىلعان جوق»، - دەدى ساقتاعانوۆ.
«ەشقانداي پروبلەما بولعان جوق» دەيدى م.لەنينگ
اقتاۋدا گەرمانيا ۇكىمەتىنىڭ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلەتتى وكىلى ماركۋس لەنينگ اقتاۋداعى سوت ىسىنە بايلانىستى ارنايى ءباسپاسوز ءماجىلىسىن وتكىزدى.
وندا ماركۋس لەنينگ سوت ۇدەرىسىنىڭ اسا جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعانىن اتاپ ءوتتى.
«سوت زالىنا ەنۋ ءۇشىن بىزدە ەشقانداي دا پروبلەما بولعان جوق. مەن ەش كەدەرگىسىز ءوتتىم. سوت وتىرىسى اشىق بولدى. بىزدەن باسقا كوپتەگەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جانە جەرگىلىكتى قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرى دە بولدى. سوتتىڭ ەسىگى بارلىعىنا ايقارا اشىق جاتتى، ءبىز ەشقانداي پروبلەما كورگەن جوقپىز»، - دەدى ول.
م.لەنينگتىڭ ايتۋىنشا، «العانىڭ» كوپتەگەن مۇشەلەرىنىڭ بايبالامداعان ءتۇرلى پىكىرلەرىنە قاراماستان ول وسىناۋ سوت ۇدەرىسىن ەشقانداي ساياسي دەپ اتاي المايدى. «مەن بۇل سوت ۇدەرىسىن ساياسي نەمەسە ساياسي ەمەس دەپ بىرجاقتى ايتا المايمىن. ارينە، ءىس بارىسىندا ونى ساياسي ساحناعا قاراي سۇيرەلەۋ ەلەمەنتتەرى بولدى، دەگەنمەن، مەن سوتتىڭ شەشىمى تازا قىلمىستىق ىسكە قاتىستى بولدى دەپ سەنەمىن. راس، بىلتىرعى جەلتوقسان ايىندا بولعان وقيعادان كەيىن كوپتەگەن ءتۇرلى كوميسسيالار قۇرىلدى. ولار ءوز تەرگەۋلەرىن جۇرگىزدى»، - دەدى ماركۋس لەنينگ.
«سوت وتىرىسى اشىق رەجيمدە ءوتىپ جاتىر» دەيدى د.يارچيۆ
كوزلوۆ، ساپارعالي جانە ءامينوۆ ۇشەۋىنىڭ ۇستىنەن جۇرگىزىلگەن سوت ىسىنە قازاقستانداعى اقش ەلشىگىنىڭ جانىنداعى ساياسي - ەكونوميكالىق ءبولىمنىڭ قىزمەتكەرى دجەسسيكا ليني يارچيۆ تە قاتىستى.
سوت كۇنىنىڭ اياقتالۋىنا وراي ول جۋرناليستەرگە شاعىن بريفينگ وتكىزىپ، وندا ءوزىنىڭ اقتاۋعا كەلگەندەگى ماقساتى وسى سوت ۇدەرىسىن باقىلاۋ ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
د.ءيارچيۆتىڭ سوزىنە جۇگىنسەك، قازاقستانداعى اقش ەلشىلىگى وسى سوت ۇدەرىسىن عانا ەمەس، جالپى قازاقستاننىڭ سوت جۇيەسىندە جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالاردى اسقان قىزىعۋشىلىقپەن باقىلاپ وتىر.
بريفينگى بارىسىندا دجەسسيكا يارچيۆ سوتتىق تىڭداۋ بارىسى قالاي ءوتىپ جاتقانىنا ءوزىنىڭ كوڭىلى تولاتىنىن جەتكىزدى.
«ءبىز سوت ۇدەرىسىنىڭ اشىق رەجيمدە ءوتىپ جاتقانىنا ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز. ءبىزدىڭ وسى سوت زالىنىڭ ىشىنە كىرۋىمىزگە ەشقانداي كەدەرگى بولعان جوق جانە وسىعان دەيىن مەن قانداي دا ءبىر پروبلەمانى نەمەسە كەمشىلىكتى بايقاعان ەمەسپىن»، - دەدى اقش ەلشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرى.
قىسقاسى، اقتاۋداعى سوت وتىرىسى حالىقارالىق بايقاۋشىلار تاراپىنان وڭ باعاعا يە بولدى.
«اbai.kz»
