قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى «جاڭا قازاقستان: جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋ جولى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ەلىمىزدەگى سايلاۋ جۇيەسىنە جىنە وكىلدى بيلىك تارماعىن قايتا قۇرۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ وكىلەتتىگى نەعۇرلىم باسىم بولسا، ول سوعۇرلىم شەكسىز بيلىك يەسىنە اينالاتىنىن ايتتى پرەزيدەنت. ول سوندىقتان دا پرەزيدەنتتى كوپ وكىلەتتىگىنەن ايىرعان دۇرىس دەپ ەسەپتەيتىنىن، وسىلايشا قوعامدى دەموكراتيالانۋعا جەتەلەيتىنىن اتاپ ءوتتى.

«پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىن بىرتىندەپ قىسقارتا وتىرىپ، پارلامەنتتىڭ ءرولىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋىمىز كەرەك. سول ارقىلى مەملەكەتىمىزدىڭ ينستيتۋتسيونالدىق تۇعىرىن نىعايتامىز. شىن مانىندە، ەلىمىزدە وكىلدى بيلىك تارماعى مىقتى بولۋى قاجەت»، - دەدى پرەزيدەنت. توقاەۆ ەڭ الدىمەن سەناتتى جاساقتاۋ ءتارتىبىن وزگەرتۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى. بۇگىندە جوعارى پالاتا جوعارعى پالاتا 49 دەپۋتاتتان قۇرالعان. ءار وڭىردەن ەكى سەناتور سايلانادى،  15 سەناتوردى مەملەكەت باسشىسى تاعايىندايدى. بۇل قۇرىلىم ادەتتە ايماقتاردىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرىپ، زاڭ شىعارۋ ىسىنە  مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي ىقپال ەتۋىنە مۇمكىندىك بەردى. ەندىگى كەزەكتە بۇل قۇرىلىمنىڭ ەسكىرگەنىن ەسكەرىپ، وزگەرتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلمەك. سوندىقتان پرەزيدەنتتىڭ سەناتتاعى كۆوتاسىن باقىلاۋدىڭ قۇرالى ەتپەي، پارلامەنتتە وكىلدەرى از الەۋمەتتىك توپتاردىڭ ءۇنى مەن وي-پىكىرىن ەسكەرۋ تەتىگى رەتىندە قاراستىرعان ءجون دەپ شەشتى. پرەزيدەنت سەناتتاعى كۆوتاسىن 15 دەپۋتاتتان 10 دەپۋتاتقا ازايتتى. سونىمەن قاتار، ولاردىڭ بەسەۋىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى سايلامايدى، تەك ۇسىنىس بەرەتىن بولدى. ەشكىمگە جاساندى ارتىقشىلىق بەرمەگەن سوڭ. پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىندا ەلمىزدىڭ ءتۇرلى ساياسي كوزقاراستاعى ازاماتتارىنىڭ ءۇنى ەستىلەتىن بولادى. پرەزيدەنت قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ماجىلىستەگى كۆوتاسىن الىپ تاستادى.

«مەنىڭ ويىمشا، بۇل – ساياسي جاعىنان دا، زاڭدىق تۇرعىدان دا دۇرىس قادام. بۇل كۆوتا سەناتقا اۋىسادى جانە 9-دان 5 دەپۋتاتقا دەيىن كەميدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ماجىلىستەگى دەپۋتاتتاردىڭ جالپى سانى ازايادى. «از بولسا دا، ساز بولعانى» جاقسى. مۇنداي وزگەرىس ءتۇرلى ەتنوستىق توپتارعا ماندات بەرىپ، ولاردىڭ ءۇنى جوعارعى پالاتادا ەستىلۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى. جالپى، سەناتتىڭ جوعارعى پالاتا رەتىندە جۇمىس ىستەۋىن دۇرىس ءارى ورىندى دەپ سانايمىن»، - دەدى بۇل تۋرالى پرەزيدەنت.

ءبىر جىل بۇرىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان ۇسىنىلعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىن سايلاۋ ءوتتى. سايلاۋعا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ، تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا قاتىستى.

«بۇگىن كونستيتۋتسيامىز بويىنشا قازاق­ستان حالقى اسسامبلەياسىنان سايلاناتىن 9 كانديداتقا داۋىس بەردىك. اسسامبلەيامىز 25 جىل­دان بەرى ەلىمىزدەگى ەتنوس­تار مەن دىندەردى ءبىر-بىرىنە جاقىن­داس­تىراتىن، توزىمدىلىككە تاربيە­لەيتىن، بىرلىكتى ناسيحاتتايتىن، ەلىمىزدى العا جەتەلەيتىن بىرەگەي ورگانعا اينالىپ كەلە جاتىر»،- دەگەن ەدى ەلباسى.

سول سايلاۋدا ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ – 298, اۆەتيك اميرحانيان – 270, يلياس بۋلاروۆ – 274, ناتاليا دەمەنتەۆا – 292, يۋري لي – 282, ۆاكيل نابيەۆ – 285, شاميل وسين – 271, ۆلاديمير توحتاسۋنوۆ – 277, ابيلفاس حامەدوۆ 290 داۋىسقا يە بولىپ ءماجىلىس دەپۋتاتتىعىنا  ءوتتى.

ەندى بيىلدان باستاپ پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىمەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ اتىنان 5 دەپۋتات سايلانا الادى. سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى الەمدەگى قوس پالاتالى پارلامەنتى بار ەۋروپا ەلدەرىن مىسالعا الدى.

«ال، سەناتتىڭ وكىلەتتىگىن كونستيتۋتسيالىق كەڭەس پەن جوعارى سوت كەڭەسىنىڭ توراعاسى لاۋازىمىنا ۇسىنىلاتىن كانديداتتارعا كەلىسىم بەرۋ قۇقىعىمەن تولىقتىرعان ءجون. بۇل وزگەرىس ساياسي جۇيەدەگى تەپە-تەڭدىك جانە تەجەمەلىك مەحانيزمدەرىن ەلەۋلى تۇردە نىعايتا تۇسەدى، زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىن ەداۋىر جەڭىلدەتەدى. سونىمەن قاتار، تومەنگى پالاتانىڭ قۇزىرەتىن كەڭەيتۋ قاجەت”، - دەدى پرەزيدەنت.

پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسى بارىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ سايلاۋ ءتارتىبى تۋرالى عانا ەمەس، ۇيلەسىمدى ارالاس سايلاۋ جۇيەسىنە كوشۋدى ۇسىندى.

«ءماجىلىستىڭ دەپۋتاتتىق كورپۋسىنىڭ 70 پايىزى پروپورتسيونالدىق، 30 پايىزى ماجوريتارلىق تاسىلمەن جاساقتالاتىن بولادى", - دەدى توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا.

مەملەكەت باسشىسى پارتيالاردى تىركەۋ ءراسىمى بۇرىنعىدان جەڭىلدەيتىنىن  ايتتى. ول: «تىركەۋ شەگىن 4 ەسەگە، ياعني 20 مىڭنان 5 مىڭ ادامعا ازايتۋ كەرەك. وڭىرلەردەگى وكىلدەر سانى 600-دەن 200 ادامعا تومەندەتىلەدى. پارتيا قۇرۋ ءۇشىن ازاماتتاردىڭ باستاماشىل توبىنىڭ ەڭ تومەنگى سانى ۇشتەن بىرگە، ياعني 1000-نان 700 ادامعا ازايادى", - دەدى. سونداي-اق پرەزيدەنت الەۋمەتتىك جەلىدە ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋگە زاڭ بويىنشا رۇقسات بەرۋدى ۇسىندى. بايلانىس تەحنولوگيالارى بەلسەندى دامىپ جاتقان زاماندا كانديداتتار مەن پارتيالاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلىگىنىڭ ماڭىزى زور ەكەندىگىن ايتتى. «الايدا، الەۋمەتتىك جەلىدەگى ۇگىت-ناسيحات قولدانىستاعى زاڭناما ارقىلى رەتتەلمەگەن. ءتيىستى رەگلامەنت پەن ەرەجەنى بەكىتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك جەلىدە ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋگە زاڭ بويىنشا رۇقسات بەرۋدى ۇسىنامىن. سونداي-اق، بايقاۋشىلاردىڭ قىزمەتىن زاڭمەن رەتتەۋ كەرەك. بۇل ينستيتۋت تا اشىق سايلاۋ جۇيەسىنىڭ اجىراماس بولىگى سانالادى", - دەپ سويلەدى پرەزيدەنت.

پرەزيدەنتتىڭ سوزىنشە، زاڭناماعا مەملەكەت باسشىسىنىڭ وبلىس جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا اكىمى لاۋازىمىنا كەم دەگەندە ەكى كانديداتۋرانى بالاما ۇسىنۋ قۇقىعىن رەتتەيتىن تۇزەتۋلەر قاجەت. وسىلايشا، «پرەزيدەنت وبلىس جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرىن ءماسليحاتتاردىڭ قاراستىرۋىن ەسكەرىپ تاعايىندايدى", - دەپ ءتۇسىندىردى ول.

سونداي-اق، توقاەۆ جەكەلەگەن ادامداردىڭ سايلاۋ بارىسىنا ىقپال ەتۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن سايلاۋ قورىنا سالىناتىن سومانىڭ جوعارعى شەگىن انىقتاۋ كەرەك ەكەنىن اتادى.

«كونستيتۋتسيا جانە حالىقارالىق قۇقىق بويىنشا قازاقستانداعى كەز-كەلگەن سايلاۋ – ءبىزدىڭ ەشكىم ارالاسۋعا قاقى جوق ىشكى ءىسىمىز. بىراق، بۇل نورما سايلاۋ ناتيجەسىنە شەتەلدەن ىقپال ەتۋگە ارەكەت جاساۋ ىقتيمالدىعىن جوققا شىعارمايدى.

قازىر الەمدە ءتۇرلى گيبريدتى قاۋىپتەر، ونىڭ ىشىندە سايلاۋ تەحنولوگيالارىن قولدانۋ ارقىلى جاسالاتىن قاتەرلەر كوبەيىپ كەلەدى. وسى جانە باسقا دا جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، ەلىمىزدە وتەتىن سايلاۋلارعا شەتەلدەردىڭ ارالاسۋىنا قانداي دا ءبىر مۇمكىندىك بەرمەۋ ءۇشىن زاڭنامالىق دەڭگەيدە ناقتى شارالار قابىلداۋعا ءتيىسپىز»،-دەدى ءوز سوزىندە پرەزيدەنت.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ازاماتتاردىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىن نىعايتۋ ءۇشىن ماسليحاتتارعا باسا ءمان بەرىلۋ كەرەك. مىقتى ءماسليحاتتار وزەكتى ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تابۋعا جانە وڭىردەگى تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋعا اسەر ەتەدى. ولاردىڭ ءرولىن ارتتىرىپ، دەربەستىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءماسليحات توراعاسى لاۋازىمىن ەنگىزگەن ءجون.

Abai.kz