پريدنەستروۆە دەگەن جەر بار. مولدوۆانداردىڭ جەرى. رەسەيدەن وزگە ەشكىم مويىنداماعان ەرگەجەيلى مەملەكەت. ءارىسىن ايتپاساق تا، سوۆەت وداعى ىدىراعاننان كەيىنگى از-كەم تاريحىن ءسوز ەتۋ كەرەك شىعار.

1991 جىلدارى كسرو ىدىراعاننان كەيىن «پريدنەستروۆە-مولدوۆا مەملەكەتى» بولعان (مولدوۆانىڭ قۇرامىندا). 2006 جىلى پريدنەستروۆەنى رەسەي قۇرامىنا قوسۋ تۋرالى «رەفەرەندۋمسىماق» ءوتىپ، بۇل باستامانى قولداۋشىلار سانى – 97,2 پايىز دەپ ەسەپتەلگەن. مۇنداي رەفەرەندۋمداردى كىمدەر ۇيىمداستىراتىنى جانە قالاي وتكىزىلەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى عوي. ال 2013 جىلى پريدنەستروۆە جوعارعى كەڭەسى اقىلداسا كەلىپ، رەسپۋبليكا اۋماعىندا رف كونستيتۋتسياسى مەن زاڭنامالارىن قولدانۋ تۋرالى شەشىمگە كەلگەن. 2014 جىلى تاعى دا رف مەملەكەتتىك دۋماسىنا جالىنعانداي بولىپ، «پريدنەستروۆەنى رەسەيگە قوسۋ تۋرالى شەشىم قابىلداڭىزدار» دەپ ءوتىنىش قىلعان.

2020 جىلى سول كەزدەگى مولدوۆا پرەزيدەنتى (رەسەيشىلدىگى باسىم ادام) يگور دودون: «ءبىز پريدنەستروۆەگە كەڭ كولەمدى اۆتونوميا بەرەمىز. داۋدى وسىلاي شەشەيىك. پريدنەستروۆەنىڭ مولدوۆاسىز كۇنى قاراڭ. كەلىسسوزگە كەلەيىك. ءبىز كەز كەلگەن جاعدايدى قاراستىرۋعا ءازىرمىز»، - دەپ سويلەگەن.

پريدنەستروۆەنى رەسەي بيلىگى بەيرەسمي تۇردە مويىنداعان. ماسكەۋدە وتەتىن ءىس-شارالارعا پر باسشىلارىن ارنايى الدىرتىپ، ەرەكشە ىقىلاس ءبىلدىرىپ، الەمنىڭ وزگە دە لەگيتيمدى باسشىلارىمەن بىرگە ىلەستىرىپ جۇرەتىن.

شىندىعىندا پريدنەستروۆە «تاۋەلسىزدىگىن» مويىنداعان جالعىز رەسەي ەمەس. رەسەي گۇرجىلەردەن تارتىپ العان وڭتۇستىك وسەتيا مەن ابحازيا بيلىگى، ارمەنيا باقىلاۋىندا بولعان قاراباقتاعى باسقىنشىلار بيلىگى 2006 جىلى 17 قاراشادا ءبىرىنىڭ ءىزىن الا ەكىنشىسى جاڭاعى پريدنەستروۆەنى «تاۋەلسىز مەملەكەت» دەپ تانىعان. الايدا، بۇل ۇشەۋىنىڭ مويىنداۋى ەشقانداي حالىقارالىق سالماققا، زاڭدىق كۇشكە يە ەمەس. ويتكەنى، وزدەرىن دە ەشكىم مويىنداماعان ەرگەجەيلى مەملەكەتسىماقتاردىڭ قاتارىندا. قىسقاشا وسى.

سول مولدوۆانىڭ پريدنەستروۆەسى كەشەلى-بەرى الەم جۇرتىنىڭ تالقىسىنا تاعى شىقتى. ەكى كۇن قاتارىنان پرەدنەستروۆەدە جارىلىستار بولدى. اۋەلى مولدوۆانىڭ سەپەراتيستەر باسشىلىق ەتەتىن ايماعىنىڭ استاناسى تيراسپولدا جارىلىس بولدى. ارتىنان پرەدنەستروۆە كسرو-دان مۇرا قىلىپ العان ەكى راديو انتەنا قيراتىلدى. بۇل جارىلىستاردى ءالى ەشكىم ءوز موينىنا العان جوق. پريدنەستروۆە بيلىگى بىرنەشە تەرروريستىك شابۋىل بولعانىن مالىمدەگەن. ال مولدوۆا پرەزيدەنتى شۇعىل تۇردە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ جيىنىن وتكىزگەن. ال ۋكراينا بۇل جارىلىستاردى «رەسەيدىڭ ارانداتۋشىلىق ارەكەتى» دەپ اتاعان. ەندى رەت-رەتىمەن جازايىق...

رەسمي اقپارات مىناۋ:

«26 ءساۋىر تاڭعى ساعات 6:40 جانە 7:05-تە گريگوروپولسكى اۋدانىنا قاراستى ماياك اۋىلىندا ەكى ءىرى جارىلىس بولىپ، ەكى ءىرى راديو انتەنا قيراتىلدى. بۇل ەكەۋى دە رەسەيلىك راديولاردى تاراتۋشى انتەنالار بولعان»، - دەيدى.

رەسمي ورگاندار جارىلىستى كىمدەر ۇيىمداستىرۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتپاعان. بۇل ەكى انتەنا كسرو-داعى 14 ءىرى راديو تاراتقىش انتەنالاردىڭ ءبىرى بولعان. راديو انتەنالار 60-شى جىلداردىڭ سوڭىندا تۇرعىزىلىپتى. ال تيراسپولداعى جارىلىستان پريدنەستروۆە قك عيماراتىنىڭ تالقانى شىققان.

مولدوۆا مەن ۋكراينا نە دەيدى؟

مولدوۆا ۇكىمەتى جانىنداعى رەينتەگراتسيا بيۋروسى: «قولدا بار اقپاراتتارعا سۇيەنسەك، الدەكىمدەر ايماقتىق قاۋىپسىزدىك شتابىنىڭ عيماراتىن گراناتامەتپەن اتقىلاعان. زارداپ شەككەندەر جوق. ال راديو انتەنالاردى اتقىلاۋ – پريدنەستروۆە ايماعىندا جاعدايدى ۋشىقتىرۋ ءۇشىن جاسالىپ وتىرعان ارەكەت»، - دەگەن.

مولدوۆا پرەزيدەنتى مايا ساندۋ: «مولدوۆا پريدنەستروۆەنى بۇعاتتامايدى. ءبىز بەيبىت ديالوگتاردى جاقتايمىز. ماسەلەنى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشكىمىز كەلەدى. ال پريدنەستروۆەدەگى جارىلىستار ايماقتاعى قارسىلاسۋشى تاراپتاردىڭ ىشكى قاقتىعىسىنان بولعان. مولدوۆا قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن ەسكەرىپ، الدا-جالداعا دايىندىقتى كۇشەيتەدى. ال پۋتينمەن كەلىسسوز وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىرعان جوق.

ايماقتا بۇنداي ارانداتۋلار ءبىراز ۋاقىتتان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. سوڭعى اپتالاردا مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالارعا بومبا قويىلعانى تۋرالى حابارلامالار دا كوبەيگەن»، - دەپ مالىمدەگەن.

مولدوۆا قاۋىپسىزدىك جانە اقپارات قىزمەتى: «ءبىز تۇرعىنداردى سابىرعا، تەكسەرىلمەگەن اقپارات كوزدەرىنە سەنبەۋگە، جاعدايدى ۋشىقتىرماۋعا شاقىرامىز. جاعداي كۇردەلى. سوندىقتان، سوعىس پەن جەك كورۋشىلىكتى بولدىرماۋ ماڭىزدى»، - دەپتى.

ۋكراينا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ سىرتقى بارلاۋ قىزمەتى: «بۇل قاساقانا جاسالىپ وتىرعان ارانداتۋ ەكەنى تۇسىنىكتى. مۇنى رف فقق ۇيىمداستىرعان. ماقساتتارى – ەل ىشىندە ۇرەي تۋعىزۋ جانە انتيۋكراينالىق كوڭىل-كۇيدى كۇشەيتۋ. ولاردىڭ باستى ماقساتتارى پريدنەستروۆەنى ۋكراينا سوعىسىنا ارالاستىرۋ. اتاپ ايتقاندا، پرەدنەستروۆەگە قوسىمشا اسكەري كۇش شوعىرلاندىرۋ»، - دەيدى.

ۋكراينا قاۋلى كۇشتەرىنىڭ باس شتابى: «پريدنەستروۆەدەگى رەسەي اسكەرى ۇرىس جاعدايىنا دايىن وتىر»، - دەگەن.

ماسكەۋ مەن تيراسپول نە دەيدى؟

پريدنەستروۆە «پرەزيدەنتى» ۆاديم كراسنوسەلسكي دە ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن جيناعان. ءسويتىپ ايماقتا تەرروريستىك قاۋىپتىڭ قىزىل دەڭگەيى ەنگىزىلگەن. تيراسپول: «ەكى ەمەس ءۇش شابۋىل بولدى»، - دەپ اتاعان. تاعى ءبىر جارىلىس تيراسپولدەگى اسكەري بولىمدە بولعان. پريدنەستروۆە بيلىگى: «بۇل ارانداتۋلاردى كيەۆ جاساپ وتىر»، - دەيدى.

كەشەلى-بەرگى جارىلىستاردان سوڭ، ايماقتا بلوكپوستار ورناتىلعان. پريدنەستروۆە بيلىگى 9 مامىردا اسكەري پاراد بولمايتىنىن مالىمدەگەن.

كرەملدىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى دميتري پەسكوۆ: «ۆلاديمير پۋتين مەن مايا ساندۋ اراسىندا قازىر كەلىسسوزدەر وتكىزۋ نەمەسە تەلەفون ارقىلى سويلەسۋ جوسپارلانىپ وتىرعان جوق. جالعىز عانا ايتارىم، ءبىز پريدنەستروۆەدەگى جاعدايدى مۇقيات باقىلاپ وتىرمىز»، - دەپتى.

رف سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى: «ماسكەۋ پريدنەستروۆەدەگى جاعدايعا ارالاسقىسى كەلمەيدى. سوندىقتان، ماسكەۋدىڭ ارالاسۋىن بولدىرمايتىن ستسەناريدى قاراستىرۋدا»، - دەگەن.

وتكەن اپتادا رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ورتالىق اسكەري وكرۋگى قولباسشىسىنىڭ ورىنباسارى، گەنەرال رۋستام ميننيكاەۆ: «ارنايى وپەراتسيانىڭ (رەسەي ۋكرايناداعى سوعىستى سولاي اتايدى) ەكىنشى كەزەڭىندە رف ارمياسىنىڭ باستى مىندەتى – دونباسس پەن وڭتۇستىك ۋكراينانى باقىلاۋعا الۋ. ۋكراينانىڭ وڭتۇستىگىن باقىلاۋعا الۋ دەگەن ءسوز –پرەدنەستروۆەگە تاعى ءجىر جول اشىلادى دەگەن ءسوز. بۇل جاقتا دا ورىس تىلدىلەرگە قىسىم كۇشەيگەن»، - دەپ مالىمدەگەن. ال رف قورعانىس مينيسترلىگى گەنەرال ميننيكاەۆتىڭ بۇل سوزدەرىنە قاتىستى ەش اقپارات تاراتپاعان.

ال رف ءسىم ورىنباسارى اندرەي رۋدەنكو وتكەن دۇيسەنبىدە: «ءبىز پريدنەستروۆەدەگى جاعدايدىڭ بەيبىت جولمەن شەشىلۋىنە مۇددەلىمىز. مولدوۆانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن ەسكەرە وتىرىپ، اتالعان ايماقتىڭ (پرەدنەستروۆەنىڭ) ەرەكشە ستاتۋسىن قۇرمەتەيمىز»، - دەپ سويلەگەن.

كەي دەرەكتەرگە سەنسەك، قازىر پريدنەستروۆەدە رەسەيدىڭ 1500-نان استام اسكەرى مەن اسكەري كونتينگەنتى بار ەكەن. ولار ايماققا 1995 جىلى كىرگىزىلگەن.

ۆۆس-ءدىڭ پرەدنەستروۆەدەگى ءتىلشىسى: «ەكى كۇن جارىلىستاردان سوڭعى پرەدنەستروۆە 24 اقپاننان كەيىنگى دونباسستى كوز الدىڭىزعا كەلتىرەدى. مىنە، 30 جىلدان بەرى پريدنەستروۆە ايماعى مولدوۆادان دا، ۋكراينادان دا بولەكتەنىپ، اۆتونومدى ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. 1992 جىلعى تامىزداعى اسكەري قاقتىعىستاردان كەيىن مۇندا ءبارى تىنىشتالعان ەدى. ايماق حالقى اينالاسىنداعى كورشىلەرمەن تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ، ءتىپتى، مولدوۆاعا جۇمىسقا بارىپ-كەلىپ جۇرگەن.

ءتىپتى رەسەيشىل پرەزيدەنت يگور دودون دا ايماق باسشىسىمەن كەلىسسوزدەر وتكىزگەن. ۋكراينامەن سالىستىرعاندا كيشينەۆتە بىردە-ءبىر ساياسي كۇش پريدنەستروۆەنى كۇشپەن نەمەسە ساياسي جولمەن قايتارۋ تۋرالى ءسوز ەتپەگەن. ءتىپتى، بۇل تۋرالى مولدوۆا پرەزيدەنتى مايا ساندۋ دا ايتقان»، - دەپتى.

ال ۋكراينا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى الەكسەي دانيلوۆ: «رەسەيدىڭ ۋكراينادان كەيىنگى نىساناسى – مولدوۆا مەن قازاقستان بولماق»، - دەپ مالىمدەپتى.

«بۇل داۋ (پريدنەستروۆەنىڭ تاۋەلسىزدىگى ماسەلەسى) كسرو كەزىنەن بەرى باستالعان. ونداعى رەسەيدىڭ ءرولى – مودەراتور. لاۆروۆ: «مولدوۆاندار ءبىزدىڭ باۋىرلارىمىز»، - دەپ مالىمدەدى. ول از دەسەڭىز، لاۆروۆتىڭ سوزىنشە، قازاقتار دا ورىستاردىڭ باۋىرلارى ەكەن. سوندىقتان، بۇل «باۋىرلاستىققا» قازاقتار مەن مولدوۆاندار ابدەن دايىن بولۋى كەرەك»، - دەپتى.

وسىمەن ءتامام. تالقى سىزدەردىڭ ەنشىڭىزدە...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz