جاڭاوزەن قالاسىنىڭ اتىن وزگەرتiپ، بەكەت اتا ەسiمiن بەرەيiك دەپ باستاما كوتەرگەن قىرىق شالدىڭ (اقساقال دەۋگە اۋزىم بارمايدى) الەگi ءدۇيiم ەلدi دۇرلiكتiرiپ جiبەردi. ماڭعىستاۋدىڭ تۇكپiر-تۇكپiرiندە تۇراتىن قىرىق شال تۇستەرiنەن شوشىپ ويانعانداي، بiر كۇندە، بiر ساعاتتا، بەكەت اتانىڭ باسىنا بارا قالۋى، سول كەزدە بارلىق اۋدان، قالا، وبلىس اكiمدەرiنiڭ كەلە قالۋى، بەكەت اتانىڭ ايان بەرگەنiنەن ەمەس، اقوردانىڭ ءامiر ەتكەنiنiڭ بەلگiسi بولسا كەرەك.

كوپشiلiكتiڭ كوكەيiندە بۇل باس­تامانى كوتەرگەن كiم؟.. جا­ڭا­­وزەننiڭ اتاۋىن نەگە وزگەرت­كiل­ەرi كەلەدi? بەكەت اتانىڭ ەسiمiن قالاعا نەگە تاڭدادى؟ قىرىق شال دەگەن كiمدەر؟ بەكەت اتانىڭ اتىن كەز كەلگەن جەردە اتاي بەرۋگە بولا ما؟...

ەلدi ەلەڭدەتكەن وسى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرiپ كورەيiك. بiرiنشiدەن، "جاڭاوزەن" دەگەن اتاۋدى جاقتىرمايتىن ادام - پرەزيدەنتتiڭ ءوزi. قاي ەلگە بارسا دا، "جاڭاوزەن" ءسوزi الدىنان شىعا بەرەتiن بولدى. ال "جاڭا­وزەن اتاۋىن وزگەرتەيiك" دەپ ۇسىنىس ايتقان قاسىنداعى كەڭەس­شiلەرiنiڭ نە ويلاعانى بار. بۇل باستامانى اقوردا ادايدىڭ شالدارىنىڭ اتىنان، اتانىڭ ۇرپاقتارىنىڭ اۋىزدارىمەن ايت­قىزعاندى ءجون دەپ سانادى. سول ارقىلى ماڭعىستاۋلىقتاردى بiر-بiرiمەن داۋلاستىرىپ قويدى.

جاڭاوزەن قالاسىنىڭ اتىن وزگەرتiپ، بەكەت اتا ەسiمiن بەرەيiك دەپ باستاما كوتەرگەن قىرىق شالدىڭ (اقساقال دەۋگە اۋزىم بارمايدى) الەگi ءدۇيiم ەلدi دۇرلiكتiرiپ جiبەردi. ماڭعىستاۋدىڭ تۇكپiر-تۇكپiرiندە تۇراتىن قىرىق شال تۇستەرiنەن شوشىپ ويانعانداي، بiر كۇندە، بiر ساعاتتا، بەكەت اتانىڭ باسىنا بارا قالۋى، سول كەزدە بارلىق اۋدان، قالا، وبلىس اكiمدەرiنiڭ كەلە قالۋى، بەكەت اتانىڭ ايان بەرگەنiنەن ەمەس، اقوردانىڭ ءامiر ەتكەنiنiڭ بەلگiسi بولسا كەرەك.

كوپشiلiكتiڭ كوكەيiندە بۇل باس­تامانى كوتەرگەن كiم؟.. جا­ڭا­­وزەننiڭ اتاۋىن نەگە وزگەرت­كiل­ەرi كەلەدi? بەكەت اتانىڭ ەسiمiن قالاعا نەگە تاڭدادى؟ قىرىق شال دەگەن كiمدەر؟ بەكەت اتانىڭ اتىن كەز كەلگەن جەردە اتاي بەرۋگە بولا ما؟...

ەلدi ەلەڭدەتكەن وسى ساۋالدارعا جاۋاپ بەرiپ كورەيiك. بiرiنشiدەن، "جاڭاوزەن" دەگەن اتاۋدى جاقتىرمايتىن ادام - پرەزيدەنتتiڭ ءوزi. قاي ەلگە بارسا دا، "جاڭاوزەن" ءسوزi الدىنان شىعا بەرەتiن بولدى. ال "جاڭا­وزەن اتاۋىن وزگەرتەيiك" دەپ ۇسىنىس ايتقان قاسىنداعى كەڭەس­شiلەرiنiڭ نە ويلاعانى بار. بۇل باستامانى اقوردا ادايدىڭ شالدارىنىڭ اتىنان، اتانىڭ ۇرپاقتارىنىڭ اۋىزدارىمەن ايت­قىزعاندى ءجون دەپ سانادى. سول ارقىلى ماڭعىستاۋلىقتاردى بiر-بiرiمەن داۋلاستىرىپ قويدى.

ال الگi شالدار "جاڭاوزەن دەگەن ات قۇرىسا، ءبارi جوندە­لەدi" دەپ تۇسiندiرەدi. جاڭا­وزەن­دەگi جانجال، ەرەۋiل، قان­توگiس قالا اتاۋىنىڭ جاڭاوزەن بولعانىنان ەمەس - ادiلەتسiزدiك­تەن، قالادا ءتارتiپتiڭ جوقتىعىنان، قاراپايىم حالىقتىڭ جانايقايىنا بيلiكتiڭ قۇلاق اسپاعانىنان بولعان جاعداي.

ەكiنشiدەن، جاڭاوزەن قالاسىن بەكەت اتا دەپ اتاۋ قانداي قا­جەت­تiلiكتەن تۋدى؟ اتا ماداق پەن اتاققا ءزارۋ مە؟ جوق! باياعى ادايدىڭ اقساقالدارى بەكەت اتانىڭ ەسiمiن كەز كەلگەن جەردە ايتپاعان، تەك قورىققاندا، قۋانعاندا، جاۋعا شاپقاندا ۇران رەتiندە اتاعان. اتامىزدىڭ ءدۇ­نيە­دەن وزعانىنا ەكi عاسىر ۋاقىت وتسە دە، ماڭعىستاۋدا تۋىلعان ادايدىڭ بالاسىنا بەكەت دەپ بiردە-بiر ۇرپاعى ات قويماعان. سەنبەسەڭiز، اداي شەجiرەسiن وقىپ قاراڭىز. نە ءۇشiن؟ سەبەبi, سول بالاعا اتا اتىن الىپ ءجۇرۋ اۋىر بولادى. شەشەسi قارعايدى، اكەسi بوقتايدى، كورiنگەن ادامنىڭ ءسوزi تيەدi, اتانىڭ ەسiمi قور بولادى دەپ رۇقسات ەتپەگەن. ماڭ­عىستاۋدىڭ ەلi: "بەكەت اتاعا زيارات ەتۋگە بارا جاتىرمىن دەپ كوپ ايتپايدى، اتاعا بارا جاتىرمىن، اتادان كەلدiم، اتا تۇسiمدە ايان بەردi", - دەيدi. ال ەلدiڭ ءبارi ونىڭ بەكەت اتا ەكەنiن ايتپاسا دا تۇسiنەدi. بەكەت اتامىز اتاققا ءزارۋ ەمەس، بوستان- بوسقا اتانىڭ اتىن قور قىلماڭدار. ەل بiلگەندi اقوردا بiلمەيدi ەمەس، بiلەدi. الگi باستاماشىل بولىپ جۇرگەن قىرىق شال دا مۇنى سەزبەيدi ەمەس، سەزەدi, اكiمدەر ايتقان سوڭ امالى جوق، كونەدi. بۇل يدەيانى ورتاعا تاستاپ وتىرعان توپتىڭ تۇپكi ماقساتى: ادايلاردى رۋحاني تەمiر قازىعىنان اداستىرۋ.

بەكەت اتاعا ۇرىنۋ - كوپتەن بەرi باستالعان ارەكەت. الگi "بەلگiسiز" توپتىڭ باستاماسىمەن الدىمەن پiر بەكەت اتامىزدىڭ سۋرەتiن سالدىردى. ول سۋرەتكە جازۋشى شالداردىڭ باتاسىن الدىردى. گازەت-جۋرنالدارعا اياماي باستىردى، سودان سوڭ اياق استىنا شاشتىردى. سول ارقىلى العاشقى جوسپارلارىن ورىندادى. شىندىعىندا دا، اتامىز سۋرەتكە تۇسپەگەن، سوپىلىق جولدى ۇستانعان كiسi. ول تۇگiل، كۇنi كەشەگە دەيiن ءومiر سۇرگەن اتالارىمىز سۋرەتكە تۇسپەك تۇگiلi, سۋرەت iلۋلi تۇرعان بولمەگە نامازىن دا وقىمايتىن. بەكەت اتامىز قالاماعان، قارسى بولعان نارسەنi وعان تىقپالاۋ ورىندى ما؟ سەنiڭ اكەڭدi كورمەي-بiلمەي، سىرتىنان بiر شالدىڭ سۋرەتiن سالىپ، "مىناۋ سەنiڭ اكەڭ" دەپ ساعان بەرسە، الار ما ەدiڭ؟.. بەكەت اتانىڭ سۋرەتiن سالۋ - قۇرمەت ەمەس، تەك قيانات. ول ازداي، اتامىز جونiندە كوركەم فيلم تۇسiرەمiز دەپ جۇرگەندەر بار. سوندا بەكەت اتانىڭ رولiندە كiم ويناماق. الگi قىرىق شالدىڭ بiرەۋi مە؟ سول كينو ارقىلى اتانىڭ ارۋاعىن كەلەمەج ەتۋ ەمەس پە؟ بۇعان دا جول بەرۋگە بولمايدى!

سوڭعى جىلدارى بەكەت اتامىزدىڭ ماڭگiلiك مەكەنi - وعىلاندىداعى مەشiت تارىققانداردىڭ زيا­رات ەتەتiن ورنى ەمەس، ەرiككەندەر­دiڭ كوڭiل كوتەرەتiن جەرiنە اينالىپ بارادى. شىراقشىلار قاسيەتتi ورىندا، اقشا ءۇشiن جانجالداسىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس. باياعى ءتارتiپتiڭ بiرi جوق. جاڭاوزەننەن وعىلاندىعا باراتىن تاس جول سالدى. بۇل ەرiككەندەردiڭ، جەلiككەن­دەردiڭ (تۋريستەردiڭ) جاعدايىن جەڭiلدەتتi, ال اۋرۋىنا شيپا iزدەپ تارىققاندار، بiر پەرزەنتكە زار بولىپ زارىققاندار جاياۋ دا بولسا بارۋعا پەيiل. الگi بيلiكقۇمار شالدار بۇل جولعا "اتا جولى" دەپ ات قويدى. ال شىندىعىندا بۇل - اتا جولى ەمەس، اۆتوكولiك جولى بولاتىن. بەكەت اتانىڭ ءوزi قولىمەن تاۋ باسىنان مەشiتكە دەيiن كوك تاستى قاشاپ سالعان جولىن بۇزىپ، تاس توسەپ قورشاۋ ورناتىپ قايتا سالدى. بۇل - تاريحي مۇرانى قيراتۋ دەگەن ءسوز. اتا كوزiنiڭ تiرiسiندە، "ماعان زيارات ەتۋگە كەلگەن پەندە، ارنايى iزدەپ جول ازابىن تارتىپ، شوپان اتاعا سوعىپ كەلسiن" دەپ وسيەت قالدىرعان. ال قازiر بەكەت اتا جاتقان ورىندى كارتاعا ءتۇسiرiپ، تۋريستiك ورىنعا اينالدىرىپ اقشا تاپپاقشى. باسىنا جۇلدىزدى قوناق­ۇيلەر سالىپ جىن-ويناققا اينالدىرماقشى.

ەندi "جاڭاوزەن قالاسىن "بەكەت اتا" قالاسى دەپ اۋىستىرۋ كەرەك" دەپ "باستاما كوتەرگەن" قىرىق شال كiمدەر؟ سوعان توقتالايىق. ولار جاڭاوزەن قالاسىنىڭ ارداگەرلەر كەڭەسiنiڭ توراعاسى اسىلبەك ايداروۆ، ونىڭ ورىنباسارى تىنىشتىق بازارباەۆ، اقىن قارجاۋباي رەيم­باي ۇلى، اتا ۇرپاعى بەردiحان ساندiبەكوۆ، ومiرزاق وزعانباەۆ، بەكتۇر تولەۋعاليەۆ، ءابiلحايىر سپانوۆ، ساقىپ كەرەلباەۆ، ساعىن قىرىمقۇلوۆ، دۇيسەنبi ءارiپوۆ ت.ب. بۇلاردىڭ كوبi كۇنi كەشەگە دەيiن بيلiكتiڭ شەندi-شەكپەنiنەن شىققان كiسiلەر. كەشەگi جاڭاوزەن مەن شەت­پەدەگi قىرعىندا وسى شالداردىڭ كوپشiلiگi بيلiكتiڭ ءسوزiن سويلەپ، جاس­تاردى كiنالاعان ادامدار.

ا.ايداروۆ، ءو.وزعانباەۆ جاڭاوزەن - شەتپە وقيعاسىنا بايلا­نىس­تى بيلiكتiڭ قۇرعان قوعامدىق كوميسسياسىنىڭ مۇشەلەرi بولاتىن. ولار -"تۇرمەگە كiردiك، قورلىق كورiپ، ازاپتالىپ جاتقان ەشكiمدi كورمەدiك، سوتقا قاتىستىق، ءبارi ءادiل ءوتتi" دەپ مالiمدەمە تاراتقاندار. ال جازۋشى ءا.سپانوۆ تەلەديدار ارقىلى "جاڭاوزەندi "بەكەت اتا" قالاسى دەپ اۋىستىرساق، ءبارi جاقسى بولادى. وعان مىسال: لەنينگرادقا بارعان كەزiمدە حالقى وتە مادەنيەتتi ەكەنiن كورiپ تاڭعالدىم، قالا تۇرعىندارى لەنيننiڭ اتىنا كiر كەلتiرمەۋگە تىرىسادى ەكەن", - دەپ، سونى ۇلگi ەتتi. "قۇداي-اۋ، دiننەن بەزگەن، ولگەندە قارا جەردەن بiر ۋىس توپىراق بۇيىرماي شولمەكتiڭ iشiندە جاتقان كاپiردi ماداقتاعانى نەسi?!" دەپ جاعامىزدى ۇستادىق. الدە، اتاعا سونى تەڭەستiرگiسi كەلە مە؟ ۇزاق جىلدار وبلىس اكiمiنiڭ ورىنباسارى بولعان ساقىپ كەرەلباەۆ "بۇل 10 جىلدان بەرi ورىندالماي كەلە جاتقان ارمان ەدi. بۇگiن سوعان قول جەت­كiزدiك", - دەپ ماقتاندى. ساكە-اۋ، بۇل قۇپيا­ىڭىزدى 10 جىلدان بەرi iشتە قالاي ساقتادىڭىز؟ نەگە گازەتتەرگە جازىپ، تەلەديداردان ايتپادىڭىز؟ ءبارi قولىڭىزدا بولدى عوي، الدە ب.مۇحامەدجانوۆتىڭ اكiم بولىپ كەلۋiن كۇتتiڭiز بە؟

جازۋشى بەكتۇر تولەۋعاليەۆ: ""وزەن" دەگەن قازاق تiلiندە اتاۋ جوق، ول تۇرiكمەننiڭ "وجە" دەگەن سوزiنەن شىققان. مەن ونى ءدا­لەلدەدiم", - دەدi. بەكە، وزەن دەگەن اتاۋ قازاقتiكi, ءوز تiلiڭنەن ءوزiڭ جەرiنبە! "وزەن" دەگەن بۇرىننان كەلە جاتقان اتاۋ. ادايدىڭ جەتi قايقىسىنىڭ بiرi وسكiنبايدىڭ جىرىندا دا بار، وقى.

وسى قىرىق شال قازاق قالالارىنىڭ اتاۋىن قايتارعىسى كەلسە، "پەتروپاۆلدى، پاۆلوداردى، تiپتi ماڭعىستاۋدىڭ كارi شاڭىراعى فورت-شەۆچەنكونى، سول قالاداعى باۋتينو دەگەن اۋىلداردىڭ اتىن وزگەرتەيiك" دەپ نەگە پرەزيدەنتكە حات جازبايدى؟ سوندا وسى قىرىق شالعا قىرىمنىڭ قىرىق باتىرىنداي قۇرمەت كورسەتەر ەدiك.

ال سiزدەر ارمانداعانداي، جاڭاوزەن اتاۋىن وزگەرتiپ، بەكەت اتا قالاسى دەپ اتالىق. سوندا اتانىڭ اتىنا قانداي ءسوز كەلەتiندەرiن بiلەسiڭدەر مە؟! بiلمەسەڭدەر، مىسال كەلتiرەيiن: "جاڭاوزەندiكتەردiڭ سوتى", "جاڭاوزەننiڭ جەڭiلتەك قىزدارى ۇستالدى", "جاڭاوزەن ناشاقورلار قالاسىنا اينالىپ بارادى", "جاڭاوزەن قاسiرەتi", "جاڭا­وزەندە بالا ءولiمi كوبەيiپ تۇر" دەگەن وسى سوزدەردiڭ بارiنە بەكەت اتا دەگەن اتاۋدى قوسىپ جازسا قالاي بولار ەدi? ولاي بولماسىنا كەپiلدiك بەرە الاسىزدار ما؟! ارتىق قىلامىن دەپ، تىرتىق قىلىپ الىپ جۇرمەڭiزدەر. اتانىڭ اتى قالاعا بەرiلمەسە دە، جۇرەگiندە يمانى بار ءار قازاقتىڭ بالاسى اتاسىنىڭ ەسiمiن ۇمىتپايدى.

بۇگiن اتانىڭ اتىن قالاعا بەرسەك، ەرتەڭ تويحاناعا، ارعى كۇنi اراققا بەرiلمەسiنە كiم كەپiل؟ وتكەن جىلى اتىراۋ قالاسىنان "اداي" دەگەن اراق شىعىپ ەدi, سونى ۇمىتا قالدىڭىزدار ما؟

وسى ماقالا جازىلىپ جاتقان كەزدە جاڭاوزەن قالاسىنان كوپتەگەن تەلەفون قوڭىراۋلارى شالىندى. ولار ءوز قارسىلىقتارىن بiلدiرiپ جاتىر. ارۋاقپەن ويناۋعا بولمايدى! حالىقتىڭ اراسىنا وت سالماڭدار! جاڭاوزەننiڭ جاراسى جاڭا بiتiپ كەلەدi. تىرناي بەرسە، قان شىعادى.

بiز پiرiمiز بەكەت اتانى ارىمىزداي قۇرمەت تۇتامىز. ونىڭ السiزگە - دەمەۋ، جەتiمگە - جەبەۋ، اسقانعا - توس­قان، ساسقانعا - سايا، ۇلىسقا - ۇران، ۇرپاققا ۇستاز ەكەنiن جاقسى بiلەمiز. سوندىقتان دا اتانىڭ اتىن قورلاتۋعا جول بەرمەيمiز! بەكەت اتا بiزدiڭ - ارىمىز، نامىسىمىز، رۋحاني تەمiرقازىعىمىز. اتا جولىنان بiزدi ەشكiم دە اداستىرا المايدى!

جانiبەك قوجىق،

ماڭعىستاۋ وبلىسى

"جاس الاش" گازەتى