4 قاراشا - رەسەي حالىقتارىنىڭ ىنتىماعى كۇنi. ادەتتە بۇل كۇنى ورىس جەرىندەگى ۇلتشىل كۇشتەر «ورىس مارشىن» («رۋسسكي مارش») وتكىزۋگە جۇمىلا كىرىسەدى. وتكەن جەكسەنبى كۇنى رەسەيدىڭ بىرنەشە قالاسى ۇلتشىلدارعا تولى بولدى. كەيبىر دەرەك كوزدەرىنە سەنسەك، مارشقا قاتىسقان 20 مىڭعا جۋىق ادام قالا كوشەلەرىندە «رەسەي - تەك ورىستار ءۇشىن!»، «ورىس مارشى العا!»، «رەسەي كاۆكازدى قاشانعى اسىراي بەرمەك» دەگەن ۇراندى سوزدەردى داۋىستاپ ايتىپ، شەرۋ جاساعان. ناتيجەسىندە 125 ادام تۇتقىندالعان كورىنەدى.

4 قاراشا - رەسەي حالىقتارىنىڭ ىنتىماعى كۇنi. ادەتتە بۇل كۇنى ورىس جەرىندەگى ۇلتشىل كۇشتەر «ورىس مارشىن» («رۋسسكي مارش») وتكىزۋگە جۇمىلا كىرىسەدى. وتكەن جەكسەنبى كۇنى رەسەيدىڭ بىرنەشە قالاسى ۇلتشىلدارعا تولى بولدى. كەيبىر دەرەك كوزدەرىنە سەنسەك، مارشقا قاتىسقان 20 مىڭعا جۋىق ادام قالا كوشەلەرىندە «رەسەي - تەك ورىستار ءۇشىن!»، «ورىس مارشى العا!»، «رەسەي كاۆكازدى قاشانعى اسىراي بەرمەك» دەگەن ۇراندى سوزدەردى داۋىستاپ ايتىپ، شەرۋ جاساعان. ناتيجەسىندە 125 ادام تۇتقىندالعان كورىنەدى.

ءبىر تاڭدانارلىعى، رەسەيدەگى ۇلتشىلداردىڭ ءىس-ارەكەتى ەلىمىزدەگى ورىس ۇيىمدارىنا دا ەرەكشە رۋح بەرگەن سياقتى. ءدال سول كۇنى الماتىدا «ۆەرنىيداعى كازاك ۋپراۆاسى» عيماراتىندا ورىس قاۋىمداستىعى مەن قازاقستان كازاكتار وداعى بىرلەسىپ، رەسەي حالىقتارىنىڭ ىنتىماعى كۇنi مەرەكەسىن اتاپ ءوتۋ جانە «ورىس مارشىن» قولداۋ ماقساتىندا مەرەكەلىك ميتينگى وتكىزگەن. بۇل شاراعا جينالعان ەلۋ شاقتى ادام ۇلتشىلدار قولىنا ۇستاعان الگىندەي ۇرانداردى قىزىل شۇبەرەككە بادىرايتىپ جازىپ العان. ال شارانىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ورىس ۇلتشىلدارى يۋ.بۋناكوۆ پەن يۋ.زاحاروۆ قاۋىمعا اتالمىش مەرەكەنىڭ تاريحىنان سىر شەرتىپ، رەسەي قالالارىندا وتكەن مارشتىڭ ماقسات-مۇراتتارى جايىندا كەڭىنەن اڭگىمە ءوربىتىپ، مارە-سارە بولعانى تۋرالى كەيبىر اقپارات قۇرالدارى جازدى دا. سونىمەن رەسەيدە وتكەن «ورىس مارشىن» قولداۋشىلاردىڭ كوكسەگەنى نە؟ بۇل قازاقستاننىڭ زاڭنامالىق تالاپتارىنا كەرەعار ەمەس پە؟ ازىرگە اتالمىش شارانىڭ قانداي ماقساتتا وتكەنى جايىندا ۇلت جاناشىرلارىنان باسقا ەشكىم ءلام-ميم دەگەن جوق.
بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم­نىڭ ايتۋىنشا، «ورىس مارشىنىڭ» الماتىلىق جاقتاستارى وتكىزگەن اكتسياسى ناعىز ساياسي ارانداتۋشىلىق سياقتى. «بۇل پروكۋراتۋرا ورگاندارى تەكسەرىپ، باعا بەرەتىن شارا. جالپى، كازاكتار قازاقستاننىڭ زاڭدارىنا باعىنبايتىن بولەك ءبىر قاۋىم ىسپەتتەس. ەكىنشىدەن، قازاقستانداعى ورىستار كىم؟ ولار قازاقستان ازاماتى ما، الدە رەسەيدىڭ ءبىر بولىگىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ما؟ نەلىكتەن ولار رەسەيلىك بيلىك «ەكسترەميستىك، شوۆينيستىك» دەپ باعالايتىن «ورىس مارشىن» قولدايدى؟ ولار قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ مۇشەلەرى رەتىندە قانشاما قۇجاتقا قول قويىپ ءجۇر. «ورىس مارشىنداعى» «رەسەي - ورىستار ءۇشىن!» دەگەن ۇراندى سوزدەردى مىنا جاقتا وتىرىپ، قولداعان بۇلاردان نە كۇتۋگە بولادى؟»، - دەيدى اشىنىپ.
ەلىمىزدەگى ورىس قاۋىمداستىعى مەن كازاك ۇيىمى رەسەيدەگى «ورىس مارشىن» جان-تانىمەن قولداپ، اۋرەگە ءتۇسىپ جاتقاندا، قازاقستاننىڭ كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسى كۇنى كەشە ۇلى قازان رەۆوليۋتسياسىنا 95 جىل تولۋىنا وراي 200-دەن استام كوممۋنيستەردىڭ قاتىسۋىمەن كەڭ كولەمدە ميتينگ ۇيىمداستىردى. ولاردىڭ پىكىرىنە قۇلاق تۇرسەك، سوڭعى جىلدارى ۇلى قازان توڭكەرىسىنە دەگەن ءتۇرلى قاراما-قايشى پىكىر كوپ. «قالاي دەسەك تە، بۇل ادامزات بالاسىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن وقيعالاردىڭ ءبىرى بولىپ قالارى داۋسىز. الەمدە تۇڭعىش رەت بۇرىن-سوڭدى بالاماسى بولماعان، ەڭبەككەرلەر مەن جۇمىسشىلاردىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن ەرەكشە قوعامدىق قۇرىلىس ورنادى»، - دەپ وزەۋرەيدى پارتيا وكىلدەرى.
ءبىز اتالمىش شارانى وتكىزۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزى بار ەكەندىگىن كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسى فراكتسيا مۇشەسى جامبىل احمەتبەكوۆتەن بىلگىمىز كەلگەن. «بۇل كوممۋنيستەردىڭ وتكەن كەڭەستىك زاماندى كوكسەۋى ەمەس پە؟» دەگەن ساۋالعا شامدانا جاۋاپ بەرگەن ول: «ول - كوكسەۋ ەمەس، ول - ءبىزدىڭ وتكەن ءومىرىمىز. كەزىندە بولعان جاقسىلىقتاردى ەشقاشان دا ۇمىتپاۋ ءۇشىن، سول جاقسىلىقتى بىزگە كورسەتەمىن دەپ قىرشىن كەتكەندەردى ەسكە الۋ. بۇل دەگەنىمىز تاريحىمىزدى ۇمىتپاي، كەيىنگى ۇرپاققا شىندىقتى جەتكىزۋ، پاتريوتتىققا تاربيەلەۋ. ايتپەسە اقشا قۋعان قوعام تاۋبەمىزدى ۇمىتتىرىپ، رۋحاني ازعىنداۋعا جول تارتىپ بارادى. وتكەنگە تاعزىم - كەيىنگە ۇلگى»، - دەدى.
الايدا كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسىنىڭ ەلىمىزدەگى ۇلتتىق مەرەكە مەن وقيعالارعا قانداي دا ءبىر ءۇن قوسقانىن بۇرىن-سوڭدى ەستىمەگەن سياقتىمىز. ماسەلەن كوممۋنيستەر جەلتوقسان كوتەرىلىسى بولعان 16, 17 جەلتوقسان كۇندەرى الاڭعا بارىپ، قىرشىن كەتكەن جاستاردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتە مە؟ ءتىپتى بولماسا، وسى تاقىرىپتا ارنايى شارالار وتكىزىپ، جاستاردى ۇلتتىق نامىستا تاربيەلەۋگە قانداي ۇلەس قوسىپ كەلەدى؟ تاعى دا ءتىلىمىز كۇرمەلىپ قالا بەرەدى.
«قازان توڭكەرىسى - سارقىنشاق ەمەس. بۇل سەنىڭ اتا-بابالارىڭنىڭ ءومىرى. ولاردىڭ ءومىرى سول كەزدە قازىرگىدەن دە باقىتتى بولعان. قازان توڭكەرىسىنەن بولاشاققا جول اشىلدى. ول جولدىڭ اقجارقىندىعى سونشالىق، اعا بۋىن كارىلىك ومىرلەرىن بۇگىنگى زەينەتكەرلەردەي ەمەس، باقۋاتتى وتكىزگەن. سونىڭ وزىنە ءالى كۇنگە دەيىن كوز جەتكىزە الماي جاتىرمىز. ويتكەنى قازىر الەۋمەتتىك مەملەكەت ەمەس، كاپيتاليستىك ۇستەمدىك ورنادى. مۇنى تۇسىنبەسەڭ، قايتەسىڭ؟ ونسىز دا سۋىن ءىشىپ الىپ، قۇدىققا قاقىرىپ، تۇكىرىپ جۇرگەندەر جەتەدى. انتيپروپوگاندا دەگەن بار. وتكەنىن مۇراعات تۇتپاعان ەلدىڭ بولاشاعى بولمايدى. كەيىن ۇرپاقتارىڭ دا سەنىڭ كەزىڭدى تابالايدى. ويتكەنى سوعان باۋلىپ، تاربيەلەپ جاتىرمىز. تاريحتى بۇرمالاپ، ولاردىڭ ءومىرىن جامانداعاننان تۇك تە ۇتپايمىز. ءوز ءىسىن ساياسي ۇپايمەن تۇگەندەپ وتىرعاندار عانا ۇتىستا»، - دەپ وزىمىزگە دۇرسە قويا بەرگەن جامبىل احمەتبەكوۆ «انتيسوۆەتيزمدى» ۇستاناتىندارمەن سۇحباتتاسا المايتىندىعىن تىلگە تيەك ەتتى.
قالاي دەسەك تە، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ ماقساتى - كەڭەستىك يم­پەريالىق ساياساتتى جاس ۇرپاقتىڭ جادىنان وشىرمەۋ. وسى ساياساتتى ۇستانعان ولار جاندارمەن ارەكەت ەتىپ باعۋدا. الايدا بۇگىنگى جاس ورەن، ەرتەڭگى ەل بولاشاعى - جاستاردى قانداي پيعىلدا تاربيەلەپ جاتقانىمىز باسقالارىمىزدى الاڭداتپاي ما؟
ايدوس سارىم،
ساياساتتانۋشى:

- بۇل كوممۋنيستەردىڭ ەشقانداي ەمدەۋگە كەلمەيتىن ماڭگۇرت ەكەندىگىن كورسەتەدى. قازاق بولا وتىرىپ كوممۋنيست بولۋ - ۇلت الدىنداعى قىلمىس، ساياسي ساتقىندىقتىڭ، وڭباعاندىقتىڭ ءبىر ءتۇرى. كوممۋنيستەر وزدەرىنىڭ قىلمىستارىن مويىنداۋدىڭ ورنىنا ءستاليندى، ونىڭ زامانىن ماقتاۋعا كوشىپ وتىر. بۇل ولاردىڭ تاريحتان ەش ونەگە، ەش ساباق الماعانىن ايقىن كورسەتۋدە. ءتۇپتىڭ تۇبىندە، الداعى جىلدارى ەلىمىزدە كوممۋنيزمگە ساياسي-تاريحي باعا بەرىلىپ، كوممۋنيستىك يدەولوگيا فاشيزمگە تەڭەستىرىلۋى ءتيىس. ارنايى تريبۋنال كوممۋنيزمنىڭ، ءستالينيزمنىڭ قىلمىستارىن اشكەرەلەپ، ەكى كومپارتيانى سوت شەشىمى ارقىلى جاۋىپ، ولاردىڭ جۇمىسىنا رەسمي تىيىم سالۋى قاجەت. بۇنىڭ ۋاقىتى الىس ەمەس.

دينارا مىڭجاسارقىزى

"تۇركىستان" گازەتى