جاڭاوزەن قالاسىنىڭ اتاۋىن بەكەت اتا ەسىمىنە اۋىستىرۋ جونىندەگى جاڭاوزەن قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ۇسىنىسى جەرگىلىكتى حالىق تاراپىنان ءارتۇرلى قابىلدانۋدا. بۇل ماسەلە بويىنشا ءبىز اقتاۋ قالاسىنىڭ جانە ماڭعىستاۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، جازۋشى بەكتۇر تولەۋعاليەۆكە بىرەر ساۋال قويعان ەدىك.

جاڭاوزەن قالاسىنىڭ اتاۋىن بەكەت اتا ەسىمىنە اۋىستىرۋ جونىندەگى جاڭاوزەن قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ۇسىنىسى جەرگىلىكتى حالىق تاراپىنان ءارتۇرلى قابىلدانۋدا. بۇل ماسەلە بويىنشا ءبىز اقتاۋ قالاسىنىڭ جانە ماڭعىستاۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، جازۋشى بەكتۇر تولەۋعاليەۆكە بىرەر ساۋال قويعان ەدىك.

- بەكتۇر اعا، جاڭاوزەن قا­لا­سىنا بەكەت اتا اتىن بەرۋ يدەياسى نەدەن تۋىندادى؟
- قاسيەتتى قۇربان ايت مەيرامى كۇنى وبلىس ارداگەرلەرىنىڭ ۇيعارۋىمەن جانە وبلىس اكىمىنىڭ كەلىسىمىمەن بەكەت اتانىڭ باسىنا قۇرباندىق شالۋعا باردىق. وندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اۋدان اكىمدەرى، ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعالارى جانە شاقىرۋمەن كوپتەگەن اقساقالدار كەلدى. بارلىعى جۇزدەن استام ادام. سول قاسيەتتى قۇربان ايت كۇنىندە جاڭاوزەن قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى اسىلبەك ­اي­­داروۆ جاڭاوزەن قالاسىن ­بە­كەت اتا اتىمەن اتايىق دەگەن ۇسى­نىس ايتتى. بۇل ۇسىنىس جينال­عان كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولدى.
- قالانىڭ اتىن وزگەرتۋگە قانداي سەبەپ بار دەپ ويلايسىز؟
- قالانىڭ اتاۋىن وزگەرتۋ­گە قا­تىستى ەڭ ءبىرىنشى سەبەپ جاڭاوزەن قالاسى حالقىنىڭ باسىنان كەشكەن جاعدايى مەن قالانىڭ اتاۋىنا جابىسقان قارالى داق. بىل­­­­­تىر قالادا جاپپاي تارتىپسىزدىك­تەر بەلەڭ الىپ، نەشە ءتۇرلى قاي­عى­لى وقيعالار بولدى. ادام­­دار ءولدى، بەيبىت تۇرعىندار جا­­پا شەكتى، عيماراتتار قيراتىل­دى، قالانىڭ جالپى سىيقى بۇزىلدى. بۇل جاعداي رۋحاني داعدارىسقا دا اكەپ سوقتى. سودان بەرى جاڭاوزەن قالاسى ءتۇرلى اڭگىمەلەرگە قالىپ ءجۇر. حالىق اراسىنداعى تەرىس سوزدەر، الىپ-قاشپا اڭگىمەلەر وسىنىڭ ايعاعى. كەيبىر ادامدار ماسەلەنى ۋشىقتىرا تۇسكىسى كەلەتىندەي، اسىرا سىلتەپ، ءجونسىز پىكىرلەردى ايتۋدان جالىقپايدى. مۇنىڭ ءبارى الدەبىرەۋلەر ءۇشىن ساياسي ويىنعا اينالعانداي. بولىپ وتكەن وقيعانى ۋشىقتىرىپ، حالىق پىكىرىن باسقاشا قالىپتاستىرعىسى كەلەتىن ارەكەتتەردى كورىپ ءجۇرمىز. ارينە، وقيعا بولۋىن بولدى عوي، ول ەشۋاقىتتا ۇمىتىلماق ەمەس. كىنالىلەر جازاسىن تارتۋدا. بۇگىندە قالانىڭ جاعدايى بىرقالىپقا ءتۇسىپ، بۇرىنعى ءومىرىن قايتا جالعاستىرىپ جاتىر. دەسەك تە، قالانىڭ اينالاسىنداعى اڭگىمەلەر تولاستار ەمەس. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ جانىمىزعا باتادى. قامىعامىز. سودان ويلانا كەلىپ، قالاداعى تۇراقتىلىقتىڭ ورناۋى ءۇشىن، بەرەكە-بىرلىكتىڭ ساقتالۋى ءۇشىن، نەشە ءتۇرلى كەلەڭسىز اڭگىمەلەرگە، بەيپىل سوزدەرگە توقتاۋ سالۋ ماقساتىندا قالا اتىن بەكەت اتاعا اۋىستىرۋ جونىندە ۇسىنىس ايتىلدى. بەكەت اتا ەسىمى ماڭعىستاۋ حالقىنىڭ قۋانىشتا دا، قايعىدا دا اۋزىنان تاستاماي ايتىپ جۇرەتىن ۇران ءسوزى.
- جاڭاوزەن بەكەت اتا دەپ اتالاتىن بولسا، نە وزگەرەدى؟
- ەگەر جاڭاوزەن قالاسى بەكەت اتانىڭ اتىمەن اتالار بولسا، تىنىس-تىرشىلىگى دە باسقاشا ارناعا ءتۇسىپ، جاڭاوزەن قالاسىنا قاتىستى ءارتۇرلى اڭگىمەلەر وزدىگىنەن تىيىلار ەدى. بۇعان بەكەت اتانىڭ قاسيەتى دە سەپتىگىن تيگىزەدى دەگەن ويدامىن. جالپى حالىقتىڭ بەكەت اتاعا دەگەن قۇرمەتى شەكسىز. بەكەت اتانىڭ باسىنا كۇنىنە ءارتۇرلى وڭىرلەردەن كوپتەگەن ادامدار اتباسىن تىرەپ، دۇعا ەتىپ، ساداقا بەرىپ، ارمان-تىلەكتەرىنە قول جەتكىزىپ جاتادى. قازىرگى تاڭدا ماڭعىستاۋ حالقى الدەنەدەن شوشىسا دا «بەكەت اتا» دەيدى، قۋانسا دا «بەكەت اتا» دەيدى، قيىن جاعدايعا تاپ بولسا دا «بەكەت اتا» دەيدى. ولار بەكەت اتا ەسىمىنەن رۋحاني قورعان ىزدەپ، پانا تابادى. مىنە، وسىنداي جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ، قالا اتىن وزگەرتۋ جونىندە ورىندى باستاما كوتەرىلىپ وتىر دەپ ەسەپتەيمىز. مۇنىڭ ءمانى تەرەڭدە. ەگەر قالانىڭ اتى بەكەت اتا اتىنا بەرىلەتىن بولسا، ول اتاۋمەن بىرگە قالادا كوپ جاقسىلىقتار ورنايدى دەگەن ءۇمىتىمىز بار. ويتكەنى جاڭاوزەننىڭ اتى قازىرگى تاڭدا بۇكىل الەمگە تاراپ كەتتى. ونىڭ بارلىعى تەك تەرىس جاعىنان كورسەتىلىپ وتىر. جاقسى سوزدەر ايتىلمايدى. بولعان وقيعانى شەكتەن شىعارا ايتۋ، ازاماتتاردىڭ ار-نامىسىنا، قادىر-قاسيەتىنە تيەرلىكتەي سوزدەر تۋدىرۋ كىم-كىمگە بولسا دا ابىروي اپەرمەيدى عوي. قالانىڭ بەكەت اتا اتىمەن اتالۋى وسىنداي اڭگىمەلەرگە توقتاۋ سالار ەدى.
- بۇل جونىندە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ پىكىرى قالاي بولىپ جاتىر؟
- بۇل باستامانى جوعارىدا ايتقانىمداي، جاڭاوزەن قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى اسىلبەك ايداروۆ ۇسىندى. ۇسىنىستى قاتىناسىپ وتىرعان ەل اقساقالدارى تۇگەلدەي قولدادى. رەسپۋبليكانىڭ وزگە دە وڭىرلەرىنەن حابارلاسىپ، «دۇرىس» دەگەن پىكىرلەر ايتىپ جاتقاندار از ەمەس. وسىعان قاتىستى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ پىكىرى ەكىگە ءبولىنىپ كەتىپ وتىر. بىرەۋلەرى قولداۋ كورسەتىپ جاتسا، كەيبىرەۋلەرى قارسىلىق بىلدىرۋدە. سوڭعىلارىنىڭ ايتىپ وتىرعان ۋاجدەرى مىناعان سايادى: «بەكەت اتانىڭ اتىن قالا اتىنا بەرەتىن بولساق، اتانىڭ ەسىمىنە كىر كەلتىرىپ الامىز» دەيدى. ءبىز كەرىسىنشە، قالانىڭ اتى بەرىلەتىن بولسا، ول رۋحاني تازارادى، ادامدار اراسىنداعى عايبات سوزدەر توق­تاپ، تاريحي ءمانىنىڭ وڭالۋىنا ءمۇم­كىندىك بەرەدى دەيمىز. تاعى ءبىر ايتارىم، وتكەندە بالالارىم عالامتور بەتىنەن جاڭاوزەن قالاسىنا قاتىستى جازىلعان پىكىرلەردى كورسەتتى. سوندا بىلاي دەپ جازىلىپتى: «پروكلياتىي گورود نوۆىي وزەن» دەپ. بۇعان قالاي نالىمايسىڭ؟ سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ورتاق ماقساتىمىز جاڭاوزەندى بەكەت اتا اتىمەن اتاۋ ارقىلى قالانى رۋحاني ورتالىققا اينالدىرۋ، ءارتۇرلى كەلەڭسىز اڭگىمەلەر­دەن قۇتقارۋ.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسقان
ءداۋىرجان تولەباەۆ

تاقىرىپقا وراي

وسكەمەننىڭ اتى التاي بولسا...

«انا ءتىلى» گازەتىنىڭ 1-7 قاراشاداعى №44 سانىندا قۋانبەك بوقاەۆتىڭ «قالا اتاۋى بەكەت اتا بولسىن» دەگەن پىكىر ايتىلدى» دەگەن ماقالاسى جاريالانعان ەكەن. اۆتور ءوز ماقالاسىندا تەك جاڭاوزەن قالاسى­نىڭ اتاۋىن عانا ەمەس پەتروپاۆل، پاۆلودار، وسكەمەن قالالارىنىڭ اتىن وزگەرتۋ جونىندە جۇرتشىلىق ءجيى-ءجيى ماسەلە قوزعاپ كەلە جاتقانىن دا ايتىپ ءوتىپتى. مۇنداي پىكىرلەر دە ورىندى. اسىرەسە، وسكەمەن قالاسى ورىسشا ۋست-كامەنوگورسك بولىپ ەكى ءتۇرلى اتالىپ جۇرگەنى ورەسكەلدىك ەمەس پە؟ مەن وسكەمەن قالاسىندا وبلىستىق حالىق شىعارماشىلىعى ءۇيىنىڭ ديرەكتورى بولىپ قىزمەت ەتكەندە دە مۇنداي پىكىردى ەستيتىنمىن. 1963 جىلى ماسكەۋدە وتكەن حالىق تەاتر­لارى فەستيۆالىنە اقجار حالىق تەاترىنىڭ ءانشىسى بولىپ جۇلدەمەن ورالعان ەدىك. سول كەزدە ماسكەۋلىكتەر وسكەمەندى بىلاي قويىپ، «ۋست-كامەنوگورسك قاي جەردە؟» دەپ سۇراعانى ەسىمدە. ءبىز «التايدا» دەسەك بىردەن تۇسىنەتىن. ءبىر تاڭدانارلىعى، قازاق راديوسىندا ۇزاق جىل رەجيسسەر بولىپ قىزمەت ەتىپ جۇرگەندە ءتىپتى، قازاقستاندا تۇراتىندار دا «وسكەمەن دەگەن قاي جەردەگى قالا؟» دەپ سۇراعانىن ەستىپ قالاتىنبىز. سول كەزەڭدە-اق «قالا اتاۋىن التاي دەپ وزگەرتسە عوي، شىركىن!» دەگەندەي پىكىرلەر ايتىلاتىن. ال قۋانبەك بوقاەۆ «قالا اتاۋىن التايكەنت» دەپ وزگەرتۋ جونىندە دە پىكىرلەر ايتىلاتىنىن جازىپتى. راس، مۇنداي پىكىردى دە ەستىپ ءجۇرمىز. بۇل ماسەلەنى پارلامەنت قوزعاسا، ەلباسىمىز قولدايدى دەپ ويلايمىن.

كوكەناي كاماليەۆ،
كوركەمونەرپازداردىڭ رەسپۋبليكالىق جانە بۇكىلوداقتىق بايقاۋلارى مەن فەستيۆالدەرىنىڭ
لاۋرەاتى، قازاق راديوسىنىڭ ارداگەرى

"انا ءتىلى" گازەءتى