قازاقستاندا ءبىلىم باعدارلاماسىنا تاعى وزگەرىستەر ەنگىزىلۋى مۇمكىن. بۇل ءبىرىنشى سىنىپتا ءۇش ءتىلدى، قازاق، ورىس جانە اعىلشىن ءتىلىن قاتار وقىتۋعا بايلانىستى. وسىلاي دەپ ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ ايتتى.

ول بىرنەشە ءتىلدى ءبىلۋ ارتىقشىلىق ەكەنىن، بىراق باستاۋىش سىنىپتارعا كەلگەندە، زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەننەن كەيىن، ءبىرىنشى سىنىپ وقۋشىسى ءۇشىن بىردەن 3 ءتىلدى مەڭگەرۋ قيىنعا سوعاتىنىنا كوز جەتكىزگەنىن ايتادى.

مينيستر ايماعامبەتوۆتىڭ مالىمدەمەسى

«ماسەلە ديداكتيكا مەن فيزيولوگيادا. ءبىز بۇل ماسەلە بويىنشا شەشىم قابىلدادىق جانە ءبىرىنشى سىنىپتا قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەردە بالا ءبىر عانا ءتىلدى – قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋى، ياعني الدىمەن ءوز انا تىلىندە وقۋ مەن جازۋدى مەڭگەرۋى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. ەكىنشى سىنىپتا باعدارلاماعا ورىس ءتىلى، ءۇشىنشى سىنىپتا اعىلشىن ءتىلى قوسىلادى. ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەرگە كەلسەك، 1-ءشى سىنىپتا ورىس جانە مەملەكەتتىك تىلدەر، 3-ءشى سىنىپتان باستاپ اعىلشىن ءتىلى بولادى. ادىستەمەلىك تۇرعىدان العاندا بۇل ورىندى، مۇنداي زەرتتەۋلەر مەن ۇسىنىستار جاسالىپ قويعان. سوندىقتان ءبىز ونى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز»، - دەدى مينيستر.

ءۇش ءتىلدى ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ وقىتۋ باعدارلاماسى 2016 جىلى ەنگىزىلگەن بولاتىن. سول كەزدە باعدارلاما قازاق قوعامىنىڭ قارسىلىعىنا ۇشىرادى.

«اۋەلى بالا انا ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ الۋى كەرەك»، «مەكتەپ تابالدىرىعىن جاڭادان اتتاعان ءبۇلدىرشىن ءۇش ءتىلدى قاتار وقىسا، ءوز تىلىنە شورقاق بولادى»، «ساۋاتىن انا تىلىندە اشسىن، سودان كەيىن شەت تىلدەرى وقىتىلسىن» دەگەن پىكىرلەر ايتىلدى. وسى پىكىرلەردىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ نەگىزىن سالۋشى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ايتقانىمەن بەرسەك: «ورىسشا وقىعاندار ورىس ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن، نوعايشا وقىعاندار نوعاي ءسوزىنىڭ جۇيەسىنە داعدىلانىپ ۇيرەنگەن. قازاق سوزدەرىن الىپ، ورىس يا نوعاي جۇيەسىمەن تىزسە، ارينە ول ناعىز قازاقشا بولىپ شىقپايدى. سونداي كەمشىلىك بولماس ءۇشىن ءار جۇرت بالاسىن اۋەلىندە ءوز تىلىندە وقىتىپ، ءوز تىلىندە جازۋ-سىزۋ ۇيرەتىپ، ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلدىرىپ، جولىن تانىتىپ، بالالار ابدەن داعدىلانعاننان كەيىن باسقاشا وقىتا باستايدى. ءبىز دە ءتىلىمىز بۇزىلماي ساقتالۋىن تىلەسەك، وزگەلەرشە اۋەلى انا تىلىمىزبەن وقىتىپ، سونان سوڭ باسقاشا وقىتۋعا ءتيىسپىز»، - دەپ جازىپ كەتكەن عالىم.

ءۇش تىلدىلىك يدەياسىنىڭ اۆتورى - نۇرسۇلتان نازارباەۆ

جالپى ءۇش تىلدىلىك يدەياسى تۋرالى العاش رەت بۇرىنعى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2006 جىلعى قازان ايىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىندا ءحىى قۇرىلتايىندا ايتقان بولاتىن.

ەكس-پرەزيدەنت 2007 جىلعى حالىققا جولداۋىندا «تىلدەردىڭ ۇشتۇعىرلىلىعى» اتتى مادەني جوبانى كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرۋدى ۇسىندى.

كەرى كەتكەن ستاتيستيكا

«قازىرگى زامانعى قازاقستاندىق ءۇشىن ءۇش ءتىلدى ءبىلۋ – اركىمنىڭ دەربەس تابىستىلىعىنىڭ مىندەتتى شارتى. سوندىقتان 2020 جىلعا قاراي اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن تۇرعىندار سانى كەمىندە 20 پايىزدى قۇراۋى ءتيىس»، - دەدى نازارباەۆ.

2020 جىلى الەمنىڭ ءتۇرلى ەلدەرىندەگى اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيىن انىقتايتىن English Proficiency Index زەرتتەۋىنىڭ ناتيجەلەرى جاريالاندى. قازاقستان الەمدەگى 100 ەلدىڭ ىشىندە 92 ورىنعا يە بولىپ، اعىلشىن ءتىلىن ەڭ تومەن دەڭگەيدە بىلەتىن ەلدەردىڭ قاتارىندا تۇردى. ال، 2021 جىلى 112 ەلدىڭ ىشىنەن 96 ورىنعا ءبىر-اق ءتۇستى.

ۇشتىلدىلىككە قارسى شىققان دەپۋتات - الدان سمايىل

نازارباەۆتىڭ جولداۋىنان كەيىن ەلدە ۇشتۇعىرلى ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋ شارالارى باستالىپ كەتتى. اقىرىندا بۇل ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ قازاق، ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن قاتار وقىتۋعا الىپ كەلدى.  ۇش تىلدىلىك باعدارلاماسى دايىندالىپ جاتقاندا، سول كەزدەگى ءماجىلىس دەپۋتاتى الدان سمايىل بۇل جوباعا قارسى شىقتى.

«اعىلشىن ءتىلى 3-ءشى سىنىپتان باستاپ ەنگىزىلۋى ءتيىس. ەگەر التى جاسار بالا ءبىرىنشى سىنىپتا ءۇش ءتىلدى ۇيرەنسە، وندا ءتىل، رۋح جانە ادامگەرشىلىك جاعىنان ءبىز ودان رۋحاني مۇگەدەك جاساپ شىعارامىز. الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە 1-ءشى سىنىپتا نەمەسە 2-ءشى سىنىپتا شەتەل ءتىلىن وقىتپايدى. جاپونيادا شەت ءتىلىن وقۋدى 6-شى سىنىپتان باستايدى. ولار دۇرىس ىستەمەيدى دەپ قالاي ايتا الامىز؟ ءۇش ءتىل دەگەندى قايدان الدىڭىزدار؟ 6 جاسار بالا ءۇش ءتىلدى مەڭگەرە الادى دەگەن قورىتىندى جاساپ بەرگەن ادام بار ما؟.. 1-ءشى سىنىپتان باستاپ، قازاق ءتىلى ادەبيەتپەن بىرىكتىرىلىپ بەس ساعات وقىتىلادى، جوعارعى سىنىپتاردا قازاق تىلىنە ساعاتتار از بولىنگەن. 5-ءشى سىنىپتا ورىس جانە اعىلشىن تىلىنە قاراعاندا، قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى جەتى ساعاتقا از وقىتىلادى. قازاق ءتىلىن ورىس ءتىلى مەن اعىلشىن تىلىنەن از وقىتۋ تۋرالى تاپسىرمانى كىم بەردى؟ باستاۋىش سىنىپتان سوڭ بالا قازاق ءتىلىن ءبىلىپ شىعا ما، اعىلشىندى ما؟»، -  دەگەن ەدى الدان سمايىل.

ۇشتىلدىلىككە قارسى شىققان دەپۋتات - مۇرات باقتيارۇلى

وتكەن اپتادا عانا سەنات دەپۋتاتى مۇرات باقتيارۇلى ءۇش تىلدىلىك باعدارلاماسىن سىنعا الدى.

«ارينە، جاستاردىڭ اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋى – ۋاقىت تالابى. بىراق ويلاۋ، سانانى دامىتۋ جۇيەسى ءالى تولىق قالىپتاسپاعان ءبىرىنشى سىنىپتاعى، بالاباقشاداعى قازاق بۇلدىرشىندەرىنە بىردەن ءۇش ءتىلدى وقىتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ قازاقستاننان باسقا الەمنىڭ ەشبىر مەملەكەتىندە ءۇش ءتىل بىردەي وقىتىلمايدى. شەت ءتىلىن ءبىلۋ ساۋاتتىلىقتىڭ نەگىزگى كورسەتكىشى ەمەس، الەمدىك عىلىمدى يگەرۋگە قاجەتتى قۇرال عانا. ال شىنايى ساۋاتتىلىق - بۇل ءومىردى ءبىلۋ، تاڭداعان ماماندىقتى تەرەڭ مەڭگەرۋ جانە ومىرلىك سۇرانىستارعا جاۋاپ بەرە الاتىن داعدىلار مەن قابىلەتتەردى قالىپتاستىرۋ. سوندىقتان ەل پرەزيدەنتى توقاەۆ شەت ءتىلىن وقىتۋدى اتا-انالاردىڭ قالاۋى بويىنشا 5-ءشى سىنىپتان باستاعان دۇرىس جانە ءتيىمدى» ،- دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.

سەناتور بۇرىننان ءۇش تىلدە وقىتۋ جوباسىن زەرتتەپ ءجۇر. ول الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ باستاۋىش سىنىپتارىندا قانشا ءتىل وقىلاتىنىن انىقتاپ، ەكى ءتىل 1-ءشى سىنىپتان 4 ەلدە، 2-ءشى سىنىپتان 5 ەلدە، 4-ءشى سىنىپتان 12 ەلدە وقىتىلاتىنىن ايتقان ەدى.

«ءبىزدىڭ بالالارىمىز بىتپەيتىن رەفورمالاردىڭ تاجىريبە الاڭىنا اينالدى. سوڭعى 30 جىلدا قازاقستاننىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى 10 ميلليوننان استام ادامدى قامتىدى. ءبىز وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ وزىنە سەنىمسىز بولىپ وسكەنى ءۇشىن دە جاۋاپتىمىز. جاستار تۇلعا رەتىندە، مامان رەتىندە قالىپتاسا الماسا، جاۋاپكەرشىلىك ءبىزدىڭ موينىمىزدا»، - دەدى دەپۋتات.

2016 جىل. «Forbes.kz» سايتى. «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» دەگەن حالىققا زياندى سول كەزدەگى مينيستر ەرلان ساعاديەۆتىڭ باعدارلاماسىن قولداعان بيزنەسمەندەردىڭ ءتىزىمىن جاريالاعان. دالىرەك ايتساق، ەلدەگى ءبىر توپ تەرەڭ قالتالى كاسىپكەرلەر مەكتەپتەردە 1-ءشى سىنىپتان باستاپ ءۇش تىلدە وقىتۋ تۋرالى باستامانى قولدايتىندارىن ايتىپ، ارنايى مالىمدەمە جاساعان. ءۇش تىلدىلىكتى قولداعان كاسىپكەرلەر مىنا كىسىلەر:

ايدىن راقىمباەۆ،

ايگۇل جايلاۋبەكوۆا،

اندرەي لاۆرەنتەۆ،

اناتولي پوبياحو،

ارمانجان بايتاسوۆ،

باۋىرجان جامالوۆ،

بەرىك قانيەۆ،

عالىمجان ەسەنوۆ،

گاۋھار قاپاروۆا،

داۋرەن جاقسىبەك،

ەلدار ابدىرازاق،

ەرلان قوجاسباي،

يسلامبەك سالجانوۆ،

كەڭەس راقىشەۆ،

مەحمەت كەمال شەتينەلي،

ماحمۇد شاديەۆ،

مارات شوتباەۆ،

سيديك حان،

تالعات اقسامباەۆ،

تۇرسىن الاگوزوۆ.

مەملەكەتتىك ءتىل مەن ورىس ءتىلى قاتار وقىتىلاتىن، كەز-كەلگەن قىزمەتكە كىرەر كەزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى عانا ءبىلۋ جەتكىلىكسىز سانالاتىن ەلدە ءۇشىنشى شەت ءتىلىن ءبىلۋدى 6 جاسار بالاعا مىندەتتەۋ اۋىر ەكەنىن مينيسترلىك ۇعىنىپ وتىر. ەندىگى كەزەكتە ىسكە كىرىسۋ عانا قالدى.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz