سوناۋ 1975 جىلى ارمان قۋىپ، الماتى بارىپ، س.م. كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسكەنىمدە، جوعارى توپتاعى جاسى ءبىرشاما ۇلكەن اعالارمەن تانىسىپ، توبەمىز كوككە جەتكەندەي بولىپ جۇرگەن كەزىمىز ەدى.

كىشى توپتىڭ ستاروستاسى  ءوزىم ەدىم. جوعارى توپتىڭ سەركەسى مارقۇم قالۋ بايعۇلوۆ بولدى. وقۋ باستالماي تۇرىپ، ءبارىمىزدى الماتى ماڭىنداعى شەلەك اۋىلىنا تەمەكى جيناۋعا جىبەردى. ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت تەمەكى جاپىراقتارىن كورۋىم. «سيگارەت كۇيىندە جەردەن ءوسىپ شىعادى» دەپ ويلاپ جۇرگەنىم عوي. ءازىل ەندى بۇل. تەمەكى جاپىراقتارىن ينە-جىپكە ءتىزىپ، جايىپ قوياتىن ەدىك. كەشكە قاراي جاستار توپتانىپ، ءان ايتىپ جاتادى. انەكدوتتار، ونىڭ ىشىندە سول كەزدەگى سسسر-ءدىڭ باس حاتشىسى  ل. ي. برەجنەۆ تۋرالى  انەكدوتتار ءجيى ايتىلاتىن. ەلگەزەك اعامەن سول كەشتە جاقىنىراق تانىستىم. اتىنا زاتى ساي، ەلگەزەك، ءسوز پايىمداۋلارى ەرەسەكتەرگە ءتان، كوڭىلدى جىگىت ەكەن.  – مۇحتار بالا، سەنى ساتيرا جازادى دەيدى عوي؟ دەكانىمىز قوجاكەەۆتىڭ شينەلىنەن بولدىڭ عوي؟ - دەدى. نە دەي قويايىن؟ «يا» دەپ باسىمدى يزەدىم. ەكى بەتىم نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قىزارىپ كەتتى.  كەنەت، مىنا جاقتا تۇرعان جىگىتتەر اندەتىپ قويا بەردى:

«مەن كەلەمىن، كوشە بويىن ارالاي. كوشەدەگى ءبىر توپ قىزعا قاراماي. ءشارىپ شىقتى، ماگنيتوفون قولىندا. قىزدار دەگەن، سونىڭ-داعى جولىندا! ءشارىپ شىقتى، ءشارىپ شىقتى، چا–چا–چا!».

وسى ءبىر كوشە ولەڭىنىڭ ءار جولى ەسىمدە، ميىمنىڭ قاتپارىنا جابىسىپ، قابىسىپ، بۇگىنگە دەيىن جاتتالىپ قالىپتى. ەلگەزەك اعا تولەپبەرگەنوۆ كۋرستاسىمىز قىزدىرىپ جاتقان توپقا قوسىلعان جوق، ءبىر توپ ءبىز سياقتى «شيكى وكپەلەرگە» ساياسات تۋرالى اڭگىمە ايتىپ تۇردى. قيالعا بەرىلەمىن عوي: «شىركىن، وسىنشا ءبىلىمدى بويىنا جيناپ العان ەلگەزەك اعام نەتكەن باقىتتى ەدى!» - دەپ.

ەلگەزەك ازبەرگەنوۆ، ماحامبەت ماشەكەنوۆ اعالارىمىز توبىمىزدىڭ بەتكە ۇستارى، ايبىنى بولدى. ءتىپتى، لەكتسيا باستالاردا ءابدۋلحاميت مارحاباەۆ سىندى ۇستازدارمەن پىكىر تالاستىرىپ تۇراتىن ەدى. مەن سوندا ءبىرىنشى رەت احمەت بايتۇرسىنۇلى مەن ماعجان جۇماباي تۋرالى كەرەمەت ەستەلىكتەر ەستىدىم، ءارى تاڭ قالدىم. ول كەزدە الاش ارىستارىنىڭ ەسىمدەرى مۇلدە اتالمايتىن، ءالى اقتالماعان كەزدەرى ەدى، سونى ەلگەزەك اعامىز قايدان بىلە قويعان دەگەن ساۋال سانامدى سىزعىلاپ، ەلگەزەك اعاما ۇقساعىم كەلەتىنىن نەسىن جاسىرايىن.

ەلگەزەك ازبەرگەنوۆ كوپشىل ەدى. جانىندا جاستار توپتانىپ جۇرەتىن. ۋنيۆەرسيتەت گازەتىن باسقاردى-اۋ، شاماسى. بىردە مەنى وڭاشالاپ: – ءازىل اڭگىمەلەرىڭ بار ما؟ - دەپ سۇرادى. – بار، ءتورت توم. – قالاي، ءتورت توم؟ – ءتورت «وبششىي تەتراد» تولتىردىم، – دەدىم مەن. – كورەيىنشى؟ ول داپتەرىمدى پاراقتاپ، ءبىراز تۇردى. ىشىمنەن: «اعامىز جاراتپاي قويسا شە؟ جازعاندارىڭ ناشار دەسە شە؟ ۇيات بولدى عوي؟» – دەپ قيپاقتاپ تۇرمىن.  ءبىر كەزدە جىميدى. جىميعانى جاقسى بولدى. دەمەك، ۇناتقانى عوي. مىرس ەتتى. وو، قاتتى ۇناتىپ تۇر ەكەن! ووح، قاتەلەسىپپىن. «مىنا جەرى ءسال ارتىقتاۋ، مىنا جەرىن قايتا جاز، مىنا جەرىن ۇناتىپ تۇرمىن، مىنا تۇستاعى دەتالدار شيكىلەۋ» دەمەسى بار ما؟  «ءاليمانىڭ الەگى» اتتى ءازىل اڭگىمەمدى وقىپ تۇرىپ، سولاي دەدى. تەر دەگەن كەتتى. مۇنداي تالقىلاۋدى بۇرىن كىم كورگەن. ايتقاندارى شىندىققا سايادى. – اۋداندىق گازەتتە جاريالانعان، - دەدىم مەن. – «پراۆدا» گازەتىندە جاريالانسا دا، ايتقاندارىمدى ورىنداپ، ەرتەڭ اكەل، - دەپ ارقامنان قاقتى. ءماز بولىپ قالدىم. ۋنيۆەرسيتەت گازەتىنە ءازىل اڭگىمەلەرىم شىعىپ جاتسا، سونىڭ ءوزى مەن ءۇشىن ابىروي ەمەس پە؟ ەرتەڭىنە كەمشىلىكتەرىمدى تۇزەپ، ءجۇز مارتە وقىپ، قولىنا تاپسىردىم. ءبىر اپتادان كەيىن ۋنيۆەرسيتەت گازەتىنە  «ءاليمانىڭ الەگى» جاريالانىپ، توبەم كوككە ءبىر سانتيمەتر عانا جەتپەي قالدى. سودان كەيىن گازەت مەنىڭ ساتيرالارىمسىز باسىلمايتىنداي بولدى.  مىنە، مەنىڭ اعام وسىنداي، قامقورشىل، كىسىگە قياناتى جوق، جاقسىلىق، شاراپاتى مول ادام ەدى.

ءۇشىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەنىمدە، جاس جازۋشىلاردىڭ «جىبەك جەل» اتتى توپتاماسىنا ءبىر توپ ءازىل-سىقاقتارىم ەندى. بۇل جولى توبەم كوكتەن ارى اسىپ، مارسقا تارس ەتكەندەي بولدى. جازۋشىمىن، ساتيريكپىن عوي، وزىمشە.  ءبىرىنشى بولىپ، جاتاقحاناداعى بولمەمە ەلگەزەك باستاعان جىگىتتەر كىرىپ كەلدى. كەلە سالىپ، قولىمدى قىسىپ، اقجارما تىلەگىن ايتىپ جاتتى. «كوردىڭ بە، ەلگەزەك اعام ماقتاپ جاتىر!» - دەگەندەي مارقۇم كۋرستاسىم، بولمەلەسىم مۇحتار ناۋشاباەۆقا قاراپ قويامىن. ال، سول ساتيرالارىمدى بىرنەشە اي وتكەن سوڭ، باقىت ساربالاەۆ دەگەن سىنشى اعامىز بىت-شىتىن شىعارىپ سىناپ، «قىزىل الما» دەگەن كىتابىنا جاريالاپتى.  شىنىمدى ايتسام، قاتتى قۋاندىم! اناۋ-مىناۋ ەمەس، سىنشىنىڭ نازارىنا ىلىكتىم عوي! ءوزىم سىنالعان كىتاپتى دوستارىما ماقتانىشپەن كورسەتىپ شىققانىمدى ايتساڭىزشى! ونى قويشى، كىتاپ ىشىندە كىم سىنالىپ جاتىر؟ «ءبۇيتىپ ساتيرا جازعانشا، مۇحتار بالا وسى جەردەن قويا سالعانى دۇرىس» - دەگەندەي، قاتتى سىناپتى. ودان بەتەر قۋاندىم. ىشىمنەن: «دالەلدەيمىن! مويىنداتامىن!» - دەپ وزىمە-ءوزىم انت بەردىم. وسى قۋانىشىمدى ايتقانىمدا، ەلگەزەك اعام وزىنە ءتان جۋان كۇلكىسىمەن قارقىلداپ كۇلىپ الدى.

– جۇرت مۇنداي سىنعا جىلاۋشى ەدى، سەن سەكىرىپ ءجۇرسىڭ عوي؟ - دەدى دە، ءسوزىن جالعاپ: – دۇرىس، جاسسىڭ عوي، تاجىريبەڭ دە جوق، ءالى اتاقتى ساتيريك بولاسىڭ! قايتا، ەرەگىسىپ، شىڭدالا ءتۇس! - دەدى.

ماسەلە، ەلگەزەك اعامنىڭ «اتاقتى بولاسىڭ» دەگەنىندە ەمەس، اتاققا ءالى كۇنگە دەيىن اسا قىزىقپايمىن، مەندە ءبىر ءتۇيىر رەسمي اتاق تا جوق، مەنىڭ كوكەيىمە قونعانى: «شىڭدالا ءتۇس» دەگەن ءسوزى بولدى. سول ءسوزى ءالى كۇنگە دەيىن كوڭىلىمدە كۇمبىر قاعادى. ستاروستا بولىپ جۇرگەنىمدە، دەكانىمىز تەمىربەك قوجاكەەۆ: «ليبەرالسىڭ-اۋ. لەكتسياعا كەلگەندەردى بەلگىلەمەيدى ەكەنسىڭ» - دەي بەرگەن سوڭ، ءارى كۋراتورىمىز ءلاتيپا اپايىم وسى «ليبەرالدىعىمدى» جاقتىرماعان سوڭ، ورنىما كۋرستاسىم دۇكەنباي سەگىزباەۆتى تاعايىندادى. شىنى كەرەك، كوڭىلىم كوڭگە اۋناعانداي، كوڭىلسىز بولىپ جۇرگەنىمدە،  ەلگەزەك اعام جولىعىپ قالىپ: – ستاروستالىقتان ءتۇسىپ قالىپسىڭ عوي؟ -دەپ سۇرادى. – يا، سولاي بولدى. – ەڭسەڭدى ەزبە، ستاروستالىق، سەكرەتارلىق ەمەس قوي؟ وبكومنىڭ حاتشىسى ما ەدىڭ؟ - دەپ كۇلگەنى. قايران، ەلگەزەك اعام-اي، بولمايتىن جەردەن ءسوز تاۋىپ، ەرىكسىز كوڭىل كوتەرەتىن ەرەكشە قاسيەتىڭىز دە بار ەدى عوي! جاتقان جەرىڭىز جارىق، توپىراعىڭىز تورقا بولعاي!

مۇحتار شەرىم

Abai.kz