كوركەم شىعارمادا كەيىپكەردى كەز كەلگەن بەينەدە كورسەتە الۋىڭ مۇمكىن. ويتكەنى، ونداي ساتتە بارلىق ۋاقيعا جازۋشى قيالىنا تاۋەلدى. بىراق تاريحي جادىگەرلەرگە ەنگەن، ەسىمدەرى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جىر بولىپ، ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارى رەتىندە قابىلدانعان تاريحي ەسىمدەرگە قيانات جۇرمەيدى. ويتكەنى ولاردىڭ اتتارى حالىق جادىنا ويىلىپ جازىلىپ، اللانىڭ شۋاعىنا مالىنىپ، تاريح كوشىمەن بىرگە العا جىلجىپ، ۇلتىنىڭ نامىسىنا، ۇرپاقتىڭ تۋىنا اينالىپ، تالاي-تالاي تاريحي سانانى سىندىرعان اعىمدارعا، قوعامدىق وزگەرىستەرگە قاراماستان، تاريح قاتپارلارىنان مەنمۇندالاپ، ساعىن سىندىرتپاي، اڭىز-جىرلارعا اينالىپ، حالقىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى.

كوركەم شىعارمادا كەيىپكەردى كەز كەلگەن بەينەدە كورسەتە الۋىڭ مۇمكىن. ويتكەنى، ونداي ساتتە بارلىق ۋاقيعا جازۋشى قيالىنا تاۋەلدى. بىراق تاريحي جادىگەرلەرگە ەنگەن، ەسىمدەرى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جىر بولىپ، ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارى رەتىندە قابىلدانعان تاريحي ەسىمدەرگە قيانات جۇرمەيدى. ويتكەنى ولاردىڭ اتتارى حالىق جادىنا ويىلىپ جازىلىپ، اللانىڭ شۋاعىنا مالىنىپ، تاريح كوشىمەن بىرگە العا جىلجىپ، ۇلتىنىڭ نامىسىنا، ۇرپاقتىڭ تۋىنا اينالىپ، تالاي-تالاي تاريحي سانانى سىندىرعان اعىمدارعا، قوعامدىق وزگەرىستەرگە قاراماستان، تاريح قاتپارلارىنان مەنمۇندالاپ، ساعىن سىندىرتپاي، اڭىز-جىرلارعا اينالىپ، حالقىمەن بىرگە جاساپ كەلەدى.

ءبىز ءوزى قىزىق حالىقپىز. اۋەلى باتىرلارىمىزدى تۇگەندەپ الدىق، تاماشا شىعارمالار جازدىق. ودان سوڭ بابالاردىڭ ەڭ باتىرى كىم ەدى دەپ ولاردى سالىستىرا باستادىق. ەشقانداي وركەنيەتتى ەلدە مۇنداي جوسىقسىز تاريحي شەندەستىرۋگە جول بەرىلمەيدى. ەلى ءۇشىن، جەرى ءۇشىن قاسىقتاي قانىن توككەن باتىرلاردىڭ ءبارى دە - ۇلتتىڭ قورعاندارى. بىرەۋ ولاردىڭ جەكە ەرلىكتەرىن تاريحتان سىزىپ تاستاي المايدى. تاريح ەرىككەننىڭ ەرمەگى ەمەس. تاريح ۇلتتىڭ ۇلى مۇراتتارىن باياعىدا-اق ەكشەپ، تاسقا قاشاپ، ويعا تاڭبا سالىپ، ەشقاشان ەشكىم ەشتەڭە ىستەي المايتىنداي زامانا ءمورىن باسىپ قويعان.
سونداي ۇلى تاريحي تۇلعانىڭ ءبىرى - شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىر. ال شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىر ەڭسەلى وردادان ورىن الىپ، ۇرپاعى ەسكەرتكىش قويدى. ەگەمەندىك، تاۋەلسىزدىك شاڭ باسقان ارحيۆتەردى اقتارۋعا، رەسەي، قىتاي جىلنامالارىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەردى. اۋىز ادەبيەتى الىپتارىنىڭ ەڭبەكتەرى جاريالاندى، قولجازبا قورلارى قايتا زەردەلەندى. وسىلاي باتىرلارىمىزدىڭ رۋحىنا ءتاۋ ەتۋ قۇرمەتىنە يە بولدىق.
شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىر - قازاق اڭىز-جىرلارىندا عانا ەمەس، ورىس جازبالارىندا، ورىستىڭ گەوگرافيالىق كارتاسىندا ەسىمى قالعان باتىر بابا. جاس تاريحشى جانتاس راشاتوۆ 1848-1851 جىلى ورىستىڭ اسكەري كارتاسىنان شاپىراشتى ناۋرىزباي بي، ناۋرىزباي قورعانى دەگەن اتتاردىڭ ورىستىڭ اسكەري كارتاسىنداعى كوشىرمەسىن جاريالادى (374 قور، 1 تىزبە، قر-نىڭ ۇلتتىق مۇراعاتى. № 2037 ءىس-قاعاز).
... قازاق-جوڭعار سوعىسىنىڭ زارداپتارى وراسان بولدى. وسىنداي ساتتە ابىلاي حان ەسىمى جاسىنداي جارق ەتىپ كورىندى. جوڭعارلارمەن سوعىس شىن مانىندە ۇلت-ازاتتىق سوعىستىڭ ءدال ءوزى ەدى. ويتكەنى، بۇل قانتوگىس قازاق دالاسىنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن ەمەس، تۇتاستاي بىرلىگىن قامتىدى. قازاقتىڭ باسى بىرىككەن تۇس ەدى - بۇل.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى، ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «قازاقتىڭ بۇكىل تاريحى بىرىگۋ تاريحى بولدى» دەۋى وسىنىڭ ايعاعى بولسا كەرەك.
...مىنە، وسىنداي كەزەڭدە تاريح ساحناسىنا ونداعان، جۇزدەگەن قازاق باتىرلارى شىقتى. ولار «جانعا - جان، قانعا - قان» دەستى. قازاق دالاسى ولىك ساسىپ جاتتى. بىراق ەگەمەندىكتىڭ باستاۋى بولعان بۇل كۇرەستە مىڭداعان ۇلدار وپات بولدى. ونىڭ ورنىنا قازاق ايەلدەرى مىڭداعان ۇل تۋىپ، ەر جەتكىزىپ، مىڭجىلدىق سوعىستىڭ ساربازدارىن تاربيەلەپ جاتتى. سوندىقتان دا قازاق ەڭ الدىمەن اناعا باس يۋگە ءتيىستى، سوندىقتان دا ۇلتتىڭ ەڭ قاسيەتتى ءسوزىن دە انا ءتىلى دەپ اتادى.
ءيا، تاريحتى سىناۋعا، زەرتتەۋگە بولادى. بىراق ونى داتتاۋعا، قارالاۋعا بولمايدى.
وسى رەتتە ورىنبور ەكسپەديتسياسىنىڭ جەتەكشىسى ي.ك.كيريللوۆتىڭ قاتىن پاتشا اننا يوانوۆناعا جولداعان جەدەلحاتقا جۇگىنەلىك. بۇل حاتتىڭ دەرەگى قوجامقۇل بەك بالحيدىڭ «تاريح-ي قىپشاقي» اتتى كىتابىندا بار. وعان مارقۇم جازۋشى باقتيار ءابدىلداۇلى «شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىر» كىتابىندا سىلتەمە جاسايدى.
«...قازاق ورداسى بىرلىكتە بولعان كەزىندە قالالارى دا، دالاسى دا - ءبارى دە وزدەرىنىڭ يەلىگىندە ەدى. حاندار مەن سۇلتاندار سولاردى ءبولىپ-ءبولىپ الىپ، ءوز بەتتەرىمەن كەتكەن سوڭ بارىنان ايىرىلىپ قالدى. بىرلىگى بار كەزدە 100 مىڭ اتتى اسكەر شىعارا الاتىن قازاقتاردىڭ ءۇش ءجۇزى جالعىز حانعا باعىنعاندا، سونىڭ عانا بۇيرىعىن تىڭداعاندا جوڭعار قالماقتارىنان جەڭىلمەيتىن ەدى. ءۇش ءجۇزدىڭ بىرەۋى جوڭعارلارمەن سوعىسىپ جاتقاندا، ەكىنشى ءجۇز سىرتتان قاراپ وتىرادى. قازاقتار سولاي بارىنەن ايىرىلىپ وتىر».
ءيا، سول ءداۋىردىڭ ەڭ اۋىر شىندىعى - وسىنداي. ورىس اكىمشىلىگى قازاق قوعامىنداعى الاۋىزدىقتى ءدوپ باسقان. بىراق ءدال سول كەزەڭدە قازاق حاندارى دا، قازاق باتىرلارى دا وسىنى ۇعاتىنداي حالدە ەمەس ەدى.
جوڭعاردىڭ كۇش جيناۋى قىتاي يمپەرياسىن دا الاڭداتا باستاعان بولاتىن. ولار قالداننىڭ كوزىن جويدى، وزىنە ءبىراز حالقىن ەنشىلەدى. قازاق دالاسى ءبىرشاما تىنشىعانداي ەدى. ال قىتاي يمپەراتورى سيۋان ە 1719 جىلى تيبەتتى باسىپ الدى. جوڭعار قوڭتايشىسىنىڭ جاقتاستارى جايراتىلدى. ءۇش جىلعا سوزىلعان سوعىستا قازاقتار جاعى بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ، ءبىرشاما كۇش جيناعانداي ەدى. بىراق 1722 جىلى قىتاي پاتشاسى سيۋان ە ومىردەن ءوتتى. تاققا وتىرعان يۋنچجەن سوعىستى توقتاتىپ، سەۋان رابدانمەن كەلىسىم جاسادى. بۇل قازاققا تاعى دا قىرعىن اكەلدى. وتىز مىڭنان استام اسكەرى بار، زەڭبىرەكتەرمەن قارۋلانعان ويرات شونا لوۋزان جىلان جىلى، ياعني 1723 جىلى قازاق دالاسىنا تۇتقيىلدان قايتا سوعىس قيمىلدارىن باستادى. تاشكەنت وق استىندا قالدى، ءارى ويراتتاردىڭ بيلىگىنە كوشتى.
جارار، مۇمكىن بۇل قازاقتىڭ باسى قوسىلماي، عازيز باسى ءار تەرەكتىڭ، ءار بۇتانىڭ، ءار تاستىڭ، قازاقتىڭ ءار سايىندا قالعان تاعدىرى تۋرالى تاۋسىلماس وكسىگى بولار.
بىراق قازاقتىڭ اۋىزشا تاريحى، جىلناماسى، اڭىز-اڭگىمەلەرى بار ەمەس پە؟ حالىق تاريحى وسىلاي ساقتالعان جوق پا ەدى؟
ءار ءداۋىردىڭ ءوز حانى، ءوز باتىرى، ءوز اقىنى، ءوز اقىلگويى بولارى حاق. وسى ورايدا كەشەگى وتكەن قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي باتىرلارمەن ۇزەڭگى قاعىستىرىپ قاتار شىققان شاپىراشتى ناۋرىزباي تۋرالى ايتار ءسوز كوپ. ول جايىندا «جەتىسۋ» ەنتسيكلوپەدياسىندا: ناۋرىزباي قۇتپانبەتۇلى، شاپىراشتى ناۋرىزباي (1706-1781) - جوڭعارلارعا قارسى كۇرەسكەن باتىر. ۇلى جۇزدەگى شاپىراشتى رۋىنىڭ تولەمىس تارماعىنان. جامبىل اۋدانىنداعى جالپاقتاس، سەرىكتاس دەگەن جەرلەردە تۇرعان. ابىلاي حاننىڭ تۋ ۇستاۋشى ءۇش باتىرىنىڭ (قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، شاپىراشتى ناۋرىزباي) ءبىرى، قولباسشى - ون مىڭ باسى. ناۋرىزبايدىڭ بۇكىل ءومىرى جوڭعارلارعا قارسى سوعىسپەن وتكەن. جوڭعارلارمەن سوعىستا ونىڭ قۇدايبەرگەن، شولپان، دۇيسەن دەگەن ءۇش باۋىرى بىردەي قازا تابادى. ناۋرىزبايدىڭ 1729 جىلى جوڭعار نوياندارى شامالحان مەن قاسكەلەندى جەكپە-جەكتە ولتىرگەن ەرلىگى قازاق دالاسىنا كەڭ تاراعان. 1750-52 جىلى ول باسەنتيىن مالايسارى، قىستىق مالاي، شاپىراشتى قاسقارى باتىرلارمەن بىرگە جوڭعارلاردى تۇرفاننان اسىرا قۋىپ، تالقانداعان، كوپ قازاقتى تۇتقىننان بوساتقان. ناۋرىزبايدىڭ وڭتاعار، جاقسىلىق، كاشكە دەگەن بالالارىنان تاراعان ۇرپاق XX عاسىردىڭ 30-جىلدارى ءۇش ءجۇز تۇتىنگە جەتكەن. ولار - جامبىل، قاراساي، تالعار، ىلە جانە ەڭبەكشىقازاق اۋداندارىن مەكەندەيدى (جەتىسۋ. «ارىس» باسپاسى، الماتى، 2004, 475-بەت).
ال ناۋرىزباي جايىندا جازىلعان دەرەكتەر، اڭىز اڭگىمەلەر، جىرلار بارشىلىق. سولاردىڭ ىشىندە بىزگە اسا قۇندىسى اتاقتى بۇقار جىراۋ قالقامان ۇلىنىڭ ابىلاي حاننىڭ ايتۋلى باتىرلارى تۋرالى تولعاۋى بولسا كەرەك-ءتى.
قالدانمەنەن ۇرىسىپ،
جەتى كۇندەي ءسۇرىسىپ،
سونداعى جولداس ادامدار:
قاراكەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي،
شاقشاقۇلى جانىبەك،
سىرگەلى قارا تىلەۋكە،
قاراقالپاق قۇلشابەك
تىگەدەن شىققان ەستەرەك،
شاپىراشتى ناۋرىزباي،
قۇدامەندى جىبەكباي قاسىندا،
باق، داۋلەتى باسىندا،
سەكەرباي مەن شۇيكەباي،
تانسىق قوجا، مامىت بار،
قاسقاراۋۇلى مولداباي،
قاتاردان جاقسى قالدىرماي،
ايناقۇل ءباتي ىشىندە،
وڭكەي باتىر جيىلىپ،
ابىلاي سالدى جارلىقتى،
- دەگەنىنەن ءبىز ابىلاي حان بابامىزدىڭ قاسىندا بۇكىل قازاق دالاسىنىڭ بارلىق وڭىرىنەن كەلگەن جاۋجۇرەك باتىرلاردىڭ بولعانىن كورەمىز.
بۇقار جىراۋ - قازاق ءۇشىن ءتىرى تاريح، ءسوزى تاريحي جادىگەر. ول قازاقتىڭ ەل باسقارۋ ىسىندەگى حانعا ءسوز ايتا الاتىن، كەرەك جەرىندە كەڭەس بەرە الاتىن اقىلمان دا، بۇعان ەشكىمنىڭ تالاسى بولماسا كەرەك-ءتى.
قالدان حاندى قاشىرىپ،
شەپ سالعان جەرىن بۇزدىرىپ،
ۇرىستى قاتتى
قىزدىرىپ،
قاسىم حاننىڭ
شەشەسىن
حان ابىلاي
العان-دى.
ويتكەنى، بۇقار جىراۋ - قياناتتىڭ ادامى ەمەس، اردىڭ ادامى ەدى. ول قاھارلى حانعا دا، قاراپايىم حالىققا دا بىردەي ءادىل بولىپ، ەسىمى اڭىزعا اينالعان جىراۋ.
بۇقاردىڭ بۇكىل ولەڭ، تولعاۋ، اڭىز-اڭگىمەلەرىنىڭ شىپ-شىرعاسىن شىعارماي جيناپ، حاتتاپ حالىققا جەتكىزگەن ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى: «بۇقار - قارجاس، التىن تورى قالقامان باتىردىڭ بالاسى. بۇقار جىراۋ اتانعان قاريا توقسان ءۇش جاسىندا ابىلاي حاننىڭ الدىندا جىر تولعاعان.
ءوز زامانىنداعى جاندار بۇل كىسىنى «كومەكەي اۋليە» دەسەدى ەكەن. ءبىر ءسوز بىلمەيدى، تەك سويلەسە كومەكەيى بۇلكىلدەپ جىرلاي باستايدى ەكەن. سول بۇقارەكەڭ ابىلاي حانعا ايتقان: «سەنەن بۇرىن جەتى حاندى جەبەلەدىم، ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىمگە دە جولداس بولدىم. سەن ونىڭ ءبىر تۇستىگىنە دە تاتىمايسىڭ»، - دەگەن ەكەن (قر وعك پ-1177).
بۇقار جىراۋدىڭ كىم ەكەنىن وسى ءبىر ۇزىندىدەن-اق تولىق بىلۋگە بولادى. ول ابىلاي حاندى ۇنەمى ماقتاپ-ماراپاتتاپ وتىرماعان، رەتتى جەرىندە شاعىپ تا سويلەگەن، قارا قازاقتىڭ تاعدىرىنان بەزبەگەن. بوس ءسوزدى دە ەزبەگەن. جوعارىداعى مىسالدار - وسىنىڭ دالەلى.
وزىنەن بۇرىنعى وتكەن اقىن-جىراۋلاردىڭ جولىن قۋىپ، ايتىستا الدىنا جان سالماي، قانشاما ولەڭ، تولعاۋ، داستان، جىرلاردى جاتقا سوققان جامبىل اقىن:
قاراكەرەي قابانباي
قانجىعالى بوگەنباي
شاپىراشتى ناۋرىزباي
سولارعا كەزەك بەرمەگەن.
ۇلى ءجۇزدىڭ ىشىندە
ۇرانىم مەنىڭ - قاراساي.
قاراسايدىڭ ۇلىمىن،
ايتۋلىنىڭ ءبىرىمىن.
نار كىلەمنىڭ تۇگىمىن،
قىزىل ءتىلىن بەزەگەن،
نايزاسىن تاسقا ەگەگەن.
الدى-ارتىڭدى بۋامىن،
سەنى اسىرماي كەزەڭنەن - دەسە، بۇل ءۇزىندى 1909 جىلى جامبىل مەن شاشۋبايدىڭ ايتىسىنان الىندى. تاريحي شىندىق، تاريحي تانىم وسىلاي ايتىلعان، وسىلاي قالىپتاسقان.
جامبىل اقىننىڭ ءىزىن الا شىعىپ، جاسىنان ونەر قۋىپ، ولەڭنىڭ جولىنا تۇسكەن ءشادى جاڭگىرۇلى «تاريحات» اتتى داستانىن جازعان. سوندا مىناداي جولدار بار:
بار ەدى نەشە قيلى باتىرلارى،
مايدانعا بەت-بەتىمەن كىردى ءبارى.
الەكە، التىنساندىق دەپ ايتىلعان،
الىبەك، نايمان تولەك ەرلىك قىلعان.
شاپىراشتى ناۋرىزباي، تابىن سەركە،
قاراكەرەي قابانباي وڭكەي قىران.
جاپپاستان وتەتىلەۋ، ەسەت-تاما،
بوگەنباي قانجىعالى، قانتاي جانە
تاراقتى كوبەك، ۋاق سارى، بايان،
قوڭىراتتان بايتەلى مەن جامانقارا.
الشىننان اباي، ارعىن ولجاي بالۋان،
جالايىر جاتەن باتىر، قىپشاق شورمان.
وسىنداي باتىرلار بار ماعۇلىمدانعان.
(ابىلاي حان. «تاريحات»، جازۋشى، 1993, 132-ب.).
حالقىمىزدىڭ ارعى-بەرگى تاريحىن جاقسى بىلەتىن ءۇش اقىنىنىڭ ولەڭىنەن اۋەلى مىسال كەلتىرىپ وتىرمىن. جوعارىداعى اتالعان مايتالمان اقىندار - قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىرلاردى حالقىن قورعاعان ەر دەپ تانيدى، جالاڭ قىلىشتاي جارقىلداعان قاجىر-جىگەرىن بيىكتەتىپ دارىپتەيدى. ويتكەنى، بۇل ۇشەۋىن ابىلاي حاننىڭ تۋ ۇستاعان باس باتىرى رەتىندە ءوز ەل-جۇرتى سەنىم ارتىپ، الاقانىنا سالىپ ايالاعانى تاريحىمىزدان بەلگىلى.
حالقىمىزدىڭ كەشەگى تاريحىن، باتىرلار مەن باعلاندارىن، ەل باسقارعان كوسەمدەرىن، ءسوز باستاعان شەشەندەرىن زەردەلەگەن قازىبەك بەك تاۋاسارىۇلىنىڭ «ءتۇپ-تۇقياننان وزىمە شەيىن» اتتى كىتابىندا دا، بۇل ءۇش نويان تۋرالى نەبىر دەرەكتەر بار.
ءيا، شاپىراشتى ناۋرىزباي ابىلاي حاننىڭ باس باتىرى دەدىك. كەمەڭگەر حانىمىز تۋرالى عالىمدارىمىزدىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرسەك، ورىستىڭ اتاقتى عۇلاماسى اكادەميك ۆ.ۆ.بارتولد: «ءحVىىى عاسىرداعى ەڭ كۇشتى ورتا ءجۇزدىڭ حانى ابىلاي بولدى» دەپ جازعان (ۆ.ۆ.بارتولد. يستوريا تۋرەتسكو-مونگولسكيح نارودوۆ. م. 1968, 5 ت.). ش.ءۋاليحانوۆ قازاق-قالماق سوعىستارى كەزەڭىنە تەرەڭ تالداۋ جاساي كەلىپ: «ابىلاي عاسىرى - قازاق ەرلىگىنىڭ عاسىرى ەدى» دەگەنى دە ءمالىم. مۇنداي باعاعا بۇگىنگى تاريحشىلار دا تولىعىمەن قوسىلىپ، ءوز تاراپىنان جاڭا زەرتتەۋلەر جاساپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. ماسەلەن، اكادەميك ر.سۇلەيمەنوۆ پەن ۆ.ا.مويسەەۆ «ءحVىىى عاسىرداعى قازاقستان تاريحىنان» (1988) دەگەن مونوگرافياسىندا ابىلاي ءومىرىنىڭ كەزەڭ-كەزەڭىنە عىلىمي سيپاتتاما بەرگەن. قازاق ەلىن حالىقارالىق كولەمدە مويىنداتقان، ءوزى دۇنيەدەن قايتقانشا جۇرتىنىڭ ىنتىماعىن ساقتاي بىلگەن، ەكى الىپ يمپەريا: قىتاي مەن رەسەي تاراپىنان قازاق حانى دەپ رەسمي تانىلعان، ورتا ازيانىڭ دا ءبىرتالاي قالالارىنا بيلىگى جۇرگەن ابىلايدىڭ حالىق جادىندا ەرەكشە تۋعان كيەلى جان بولىپ قالىپتاسۋى تاريحي شىندىق. اسىرەسە، عاسىرلارعا سوزىلعان ۇزدىك-سوزدىق سوعىستاردىڭ تيىلۋى، قازاق قوسىندارىنىڭ جەرىمىزدى جاۋلاردان ازات ەتىپ، ەركىن، تىنىشتىق زامان ورناۋى ەلدىڭ كوپتەن كۇتكەن اڭسارى بولسا، سوعان ابىلاي سىندى كەمەڭگەر حاننىڭ باسشىلىعىمەن جەتكەنىن حالىق قاپىسىز تانىعان. ابىلاي حاندىق قۇرعان ءداۋىردىڭ ەل ۇعىمىندا «التىن عاسىر» سەكىلدەنىپ كورىنۋىنە دالەل جەتكىلىكتى» (ابىلاي حان. الماتى، جازۋشى. 1993. 5-بەت).
قاراكەرەي قابانباي قازاق ەرلىگىنىڭ عاسىرى بولعان ابىلاي زامانىندا دارابوز باتىر اتانىپ، شاپىراشتى ناۋرىزباي ابىلايدىڭ باس باتىرى اتانعانى تاريحقا سيىمدى. الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل اۋدانىندا «باس باتىر» دەگەن جەر اتاۋى ءالى دە بار.
تاريحتى ەمەس، ءوزىمىزدى تۇزەيىك!

ءۋاليحان قاليجان،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر 

"اباي-اقپارات"