«ەگەمەن ەل» اتانعان 30 جىل بويى كەڭەستىك قۇندىلىقتاردان ارىلا الماعان قازاق بيلىگى «قاسىرەتتى قاڭتار وقيعاسىنان» كەيىن دە ەسكى سۇرلەۋدەن ۇزاي قويمادى.

جاڭا جىلدى تويلاۋعا الدىن الا، تاۋەلسىزدىك كۇنىنەن جارتى اي بۇرىن قامداناتىن الماتى اكىمشىلىگى بيىل دا، اكىمى اۋىسسا دا ەسكى داعدىسىنان جاڭىلمادى. اقوردا كۇنى بۇرىن «9 ماي جەڭىس كۇنىنە وراي بيۋدجەت شىعىنىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا جىلداعىداي سالتاناتتى اسكەري پاراد وتپەيتىنىن» حابارلاسا دا، وڭتۇستىك استانادا ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن ەرەكشە بۇقارالىق شارا وتكىزدى. شەرۋشىل قاۋىم قىزىل تەرروردىڭ سيمۆولىنا اينالعان ستالين مەن بەريانىڭ سۇستى فوتولارىن جوعارى كوتەرىپ ءجۇردى. شاراعا كۋا بولعان ساياسي سەكەمشىل جۇرت الەۋمەتتىك جەلىلەردە كەڭەس وداعى قايتا ورناعانداي كۇي كەشكەنىن جازىپ، پىكىرتالاس باستادى. «قاڭتار وقيعاسىنا» بايلانىستى قامالعانداردىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ قولىمەن ۇتىكتەلىپ ازاپتالعانى حالىقتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرىپ، پرەزيدەنتتىڭ «ەسكەرتۋسىز وق اتۋ» بۇيرىعى باستىستىڭ ادام قۇقىن قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ سىنىنا ۇشىراپ جاتقاندا مۇنداي شارا وتكىزۋدىڭ اقىلدى شەشىم بولماعانى انىق.

گەوساياسي جاعدايدىڭ ىقپىلىنان بولدى دەپ اقتاۋعا دا كەلمەيدى. اتىن «حالىق» دەپ وزگەرتكەنىمەن كوممۋنيزمنىڭ قىزىل جالاۋىن كوتەرىپ جۇرگەن پارتيا وكىلىنىڭ: «تاۋەلسىز ەلدە اركىمنىڭ ءوز ۇستانىمىن بىلدىرۋگە قۇقى بار»، - دەگەن ءۋاجى دە تىم كۇلكىلى ەستىلدى. كوزقاراقتى ساياسي ساراپشىلار: «ءپۋتيننىڭ ۋكراينادا الىپ بارىپ جاتقان «ارنايى وپەراتسياسى» – ونىڭ كەڭەس وداعىن قالپىنا كەلتىرۋ جوسپارىنىڭ باسى، رەسەي اسكەرىنىڭ باسىپ العان جەرلەرىنە كەلمەسكە كەتكەن كەڭەس وداعىنىڭ تۋىن ءىلىپ، كۇرەسىندەگى لەنيننىڭ ءمۇسىنىن قايتا ورناتۋى – سونىڭ ناقتى كورىنىسى»، - دەيدى.

تاۋەلسىز قازاقستاندا كەزىندە قىزىل يدەولوگيانىڭ پارمەنىمەن قىزىل داتاعا ەنگەن مەرەكە-مەيرامداردىڭ قايتا جاڭعىرىپ، ەسكى ىزبەن جاڭالارى پايدا بولىپ كەلە جاتقانى بارشاعا ءمالىم. ەل استاناسى كەشەگى لەنينگراد، ستالينگراد سياقتى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اتىمەن اتالدى. ونىڭ تۋعان كۇنىمەن تۇسپا-ءتۇس كەلەتىن «استانا كۇنى» بەلگىلەندى. 1 جەلتوقسان «تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى» بولىپ بەكىتىلدى. الدا تاعىدا مەرەكە. قاتاڭ كارانتين كەزىندە دە دۇرىلدەتىپ تويلانعان «استانانىڭ تۋعان كۇنى». بۇكىل ەلگە ساۋىن ايتىپ، نازارباەۆ قۇرعان سۋپەر پرەزيدەنتتىك ساياسي جۇيەنى رەفورمالاۋ ماقساتىندا رەفەرەندۋم وتكىزگەن «جاڭا قازاقستانشىل» بيلىك كەزەكتى رەت تالقىعا تۇسكەلى، سىن-ساعاتقا تۋرا كەلگەلى تۇر. «قاڭتار وقيعاسى» كەزىندە ەرەۋىلشىلەردىڭ نازارباەۆتىڭ تالدىقورعانداعى ەڭسەلى ەسكەرتكىشىن قيراتىپ، الماتىداعى رەزيدەنتسياسىن ورتەپ جىبەرگەنى بەلگىلى. پرەزيدەنت توقاەۆ تا ونىڭ تۇسىندا ات توبەلىندەي توپتىڭ بايلىققا كەنەلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. ەسكى پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلا باستادى. قوعامدا دا ونىڭ وتىز جىلدىق ساياسي ومىرىنە باعا بەرۋ باستامالارى كوتەرىلۋدە. سول سەبەپتى دە اقوردانىڭ نازارباەۆ بيلىگىنىڭ سيمۆولىنا اينالعان «استانا كۇنىن» قالاي وتكىزۋى – حالىقتىڭ «جاڭا قازاقستانعا» بولعان سەنىمىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىنى انىق.

ايتىپ-ايتپاي ەسكى جۇيەنىڭ كەزىندە قابىلداعان بىرجاقتى ساياسي شەشىمدەرى «جاڭا قازاقستان» قۇرعىسى كەلەتىندەردىڭ قولىن بايلاپ، ادىمىن اشتىرماۋدا. سوڭعى ون جىلدا، نازارباەۆ بيلىگى كەزىندە بىردە-ءبىر ساياسي ۇيىمنىڭ تىركەۋدەن وتپەگەنى جاريا بولدى. سونىڭ كەسىرىنەن الداعى ساياسي رەفورمانىڭ كورىگىن ساياسي الاماننان الدە قاشان شىعىپ قالعان ەسكى ساياساتكەرلەر قىزدىرۋعا ءماجبۇر بولۋدا. كەيبىرى ساياسي ساحنادان باياعىدا اتى وشكەن پارتياسىن قايتا تىركەۋ قامىنا كىرىسسە، ەندى بىرەۋلەرىنىڭ پارتياسىنىڭ جاڭا اتىنان ەسكى ءستيلى كوزگە ۇرىپ تۇر. پارتيا قۇرعانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاس دەگەن سانجار بوقاەۆ تا ءبىر كەزدە «اسارلاتىپ» جۇرگەن بالا ەدى. جۇرت كىمگە سەنەرىن، كىمگە ءۇمىت ارتارىن بىلمەي دال. بيلىكتىڭ دە، وپپوزيتسيانىڭ قالپاعىن الما-كەزەك اۋىستىرىپ كيىپ جۇرە بەرەتىن ساياسي بەلسەندىلەردىڭ ارەكەتىنە دە ءجىپ تاعا الماي الەك.

ەسكى جۇيەنىڭ تاعى ءبىر باستى قاتەلىگى شىعارماشىلىق وداق، عىلىمي بىرلەستىكتەردى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن قارجىلىق جاقتان باعىنىشتى ەتىپ، بيلىكتىڭ ايتقانىن ورىندايتىن قولبالاعا اينالدىرىپ كەلىپ ەدى. سونىڭ كەسىرىنەن قوعامدىق سانا جاڭعىرماي، جاسامپازدىق جىگەر السىرەپ، رۋحاني توقىراۋ ورىن الدى. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ەركىن پىكىر الاڭىنا ەمەس، «تاپتىق كۇرەس» مايدانىنا اينالۋى سونىڭ ايقىن كورىنىسى. ءوز كەزەگىندە ول ورتاق ساياسي، رۋحاني قۇندىلىقتار قالىپتاستىرۋعا كەدەرگى كەلتىرۋدە. ونى جويۋ ماقساتىندا دا العى شارتتار، ارەكەتتەر جاسالۋدا. پرەزيدەنت توقاەۆ «قاڭتار وقيعاسىنان» كەيىنگى العاشقى سۇحباتىندا زيالى قاۋىمنىڭ جاعىمپازدىعىنان جيرەنەتىنىن تىلگە تيەك ەتتى. «جاقسىعا باسىن ايتسا، اياعىن ايتقىزباي ءوزى تۇسىنەدى» دەگەندەي قالامگەرلەردەن «جاڭا قازاقستانعا» لايىق جاڭاشا مىنەز تالاپ ەتەتىنىن يشارالاپ جەتكىزدى. ءباسپاسوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ مۇشكىل حالىنا دا توقتالىپ، بۇدان بىلاي ءسوز ەركىندىگىنىڭ باعالاناتىنىن قاداپ ايتتى.

كۇنى كەشە شىت جاڭا عىلىم مينيسترلىگى پايدا بولدى. بۇرىنعى ءبىلىم مينيسترلىگى وقۋ-اعارتۋ جانە عىلىم مينيسترلىگى بولىپ ەكىگە ءبولىندى. ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ العاشقى باسقوسۋىندا: «ءبىز جوعالعان بۋىننىڭ وكىلىمىز»، - دەپ توقاەۆتىڭ الدىندا دات ايتقان ساياسات نۇربەك باسشى بولدى.

قورىتا ايتقاندا 30 جىل ارقانداۋلى اتتاي كۇي كەشكەن قازاق قوعامى اينالىپ-اينالىپ، دەموكراتيانىڭ، ساياسي وزگەرىستىڭ تابالدىرىعىنا قايتا كەلدى. تاريحي ورايدى دۇرىس پايدالانۋ ءۇشىن، وتكەننەن ساباق الۋ، ەسكى سۇرلەۋدەن شىعۋ اسا ماڭىزدى. ول ءۇشىن اكىمشىل-ءامىرشىل ءستيلدى تۇبەگەيلى وزگەرتۋ كەرەك. بيزنەسكە، شىعارماشىلىققا ەركىندىك بەرۋ كەرەك. نارىقتىق جۇيەنى، اۆتورلىق قۇقىق زاڭىن كەمەلدەندىرۋ كەرەك. ءسوز، وي بوستاندىعىنا، قوعامدى ورتاق باسقارۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن، وركەنيەتكە جەتكىزەتىن ساياسي، رۋحاني تەتىكتەردى تولىق ساۋلەلەندىرۋ كەرەك. سوندا عانا ەل ارمانداعان اتى زاتىنا ساي «جاڭا قازاقستان» قۇرىلماق.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz