ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قولداۋىمەن، «قازاقستاننىڭ ىسكەر ايەلدەرى قاۋىمداستىعى» ۇيىمداستىرعان ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى ەۋرازيالىق ءسامميتى وتۋدە. وعان ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنەن 350-گە جۋىق ايەل مەن رەسەي، بەلارۋس، باشقۇرتستان، وزبەكستان، قىرعىزستاننان كەلگەن قوناقتار قاتىسۋدا.

وعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى

سوڭعى ون جىلدىقتا ەلى­مىز­دىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىندە ايەلدەردىڭ بەلسەندىلىگى ارتقانى بايقالادى. بۇل ەلباسى ن.نا­زار­باەۆتىڭ 1998 جىلى 22 جەل­توق­سانداعى وتباسى جانە ايەل­دەر ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كو­ميسسياسىن قۇرۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. وسى جىلداردىڭ ىشىندە كوميس­سيا­نىڭ اتاۋى بىرنەشە رەت ءوز­گەر­گەنىمەن، زاتى، ءمانى سول كۇي­ىن­دە قالىپ، ايەل­دەر­دىڭ دەن­ساۋلىعىن جاقسارتۋ، ولاردىڭ قوعامدىق-ساياسي قىز­مەت­تەرگە ارالاسۋىنا، مەملەكەتتىك دەڭ­گەي­دەگى شەشىمدەر قا­بىل­داۋىنا ىقپال ەتۋ، ەكونو­مي­كا­لىق تۇر­عى­دا العا جىلجىتۋ جانە زور­لىق كورسەتۋدىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ سىندى نەگىزگى با­عىت­تاردا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وسى جىل­داردىڭ ىشىندە قاناتىن كەڭگە جايعان ۇلتتىق كو­ميس­سيا­نىڭ ەلەۋلى ەڭبەگىن، وعان ءمۇد­دە­لىلىك تانىتا العان قازاقستاندىق ايەل­دەردىڭ بەلسەندىلىگىن وسى جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىن الا بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋم تالدامالىق توبى جاريا­لاعان ماتەريالدان دا كورۋگە بولادى.

ەلورداداعى تاۋەلسىزدىك سارايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قولداۋىمەن، «قازاقستاننىڭ ىسكەر ايەلدەرى قاۋىمداستىعى» ۇيىمداستىرعان ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى ەۋرازيالىق ءسامميتى وتۋدە. وعان ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنەن 350-گە جۋىق ايەل مەن رەسەي، بەلارۋس، باشقۇرتستان، وزبەكستان، قىرعىزستاننان كەلگەن قوناقتار قاتىسۋدا.

وعامنىڭ قوزعاۋشى كۇشى

سوڭعى ون جىلدىقتا ەلى­مىز­دىڭ قوعامدىق ساياسي ومىرىندە ايەلدەردىڭ بەلسەندىلىگى ارتقانى بايقالادى. بۇل ەلباسى ن.نا­زار­باەۆتىڭ 1998 جىلى 22 جەل­توق­سانداعى وتباسى جانە ايەل­دەر ىستەرى جونىندەگى ۇلتتىق كو­ميسسياسىن قۇرۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. وسى جىلداردىڭ ىشىندە كوميس­سيا­نىڭ اتاۋى بىرنەشە رەت ءوز­گەر­گەنىمەن، زاتى، ءمانى سول كۇي­ىن­دە قالىپ، ايەل­دەر­دىڭ دەن­ساۋلىعىن جاقسارتۋ، ولاردىڭ قوعامدىق-ساياسي قىز­مەت­تەرگە ارالاسۋىنا، مەملەكەتتىك دەڭ­گەي­دەگى شەشىمدەر قا­بىل­داۋىنا ىقپال ەتۋ، ەكونو­مي­كا­لىق تۇر­عى­دا العا جىلجىتۋ جانە زور­لىق كورسەتۋدىڭ بارلىق ءتۇرىن جويۋ سىندى نەگىزگى با­عىت­تاردا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. وسى جىل­داردىڭ ىشىندە قاناتىن كەڭگە جايعان ۇلتتىق كو­ميس­سيا­نىڭ ەلەۋلى ەڭبەگىن، وعان ءمۇد­دە­لىلىك تانىتا العان قازاقستاندىق ايەل­دەردىڭ بەلسەندىلىگىن وسى جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىن الا بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋم تالدامالىق توبى جاريا­لاعان ماتەريالدان دا كورۋگە بولادى.

وندا گەندەرلىك تەڭدىك بويىنشا ءبىزدىڭ ەلىمىز 135 مەملەكەتتىڭ ىشىندە الدىڭعى جىل­دارداعى كورسەتكىشتەن 18 ساتى جوعارى كوتە­رىلىپ، 31-ءشى ورىنعا تۇ­راق­تاعانى بەل­گىلى بولدى. ەلوردا تورىندە وتكىزىلگەن كە­شەگى ءسامميتتىڭ اشىلۋ بارىسىندا ءسوز العان ايەلدەر ىستەرى جانە وت­باسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات ءجو­­نىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ ءتور­ايىمى گۇلشارا ابدىقا­لىقوۆا بۇل كورسەت­كىشتىڭ ءبىزدىڭ ەلى­مىز ءۇشىن جاقسى جەتىستىك ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ول مۇنداي تابىسقا ەلباسىنىڭ انا مەن بالانى قورعاۋ، وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياساتتى قولداۋ بويىنشا جۇرگىزىلىپ وتىر­عان جۇيەلى جۇمىستارىنىڭ ارقاسىندا، سون­داي-اق پرەزيدەنتتىڭ ساياسي مەم­لەكەت­تىك قىزمەتتەگى ايەلدەر وكىلدىگىن 30 پايىزدان كەم ەمەس دەڭگەيگە جو­عارىلاتۋ تۋرالى تاپسىرماسىنا وراي ارنايى ءىس-قيمىل جوس­پارىنىڭ قابىل­دانۋى بارىسىندا قول جەت­كەنىن ءمالىم­دەدى. ءتورايىم سونىمەن قاتار، ەلىمىز­دەگى ءارتۇرلى باسقارۋ قۇرىلىمدا­رىن­داعى ايەلدەر سانى ارتىپ كەلە جات­قانىن، تەك پارلامەنت ماجىلىسىنە دەپۋتات اتانعان ايەلدەر سانىنىڭ ءوزى 24 پايىزدى قۇراي­تىنىن العا تارتتى. سون­داي-اق، بۇگىنگى تاڭ­دا اتقارۋشى ورگان­دارداعى باسشى ايەل­دەردىڭ دە ۇلەس ­سالماعى وسكەن.
قوعامىمىزدا كاسىپكەر ايەلدەردىڭ دە ىقپالى ارتىپ كەلە جاتقانى شىن­دىق. ماسەلەن، سوڭعى ۋاقىتتا «دامۋ» كاسىپ­كەر­لىكتى قولداۋ قورى ارقىلى، «جۇ­مىس­­­­­پەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسى بويىنشا شا­عىن نەسيە الاتىن ايەل­دەردىڭ سانى وسكەن. «جۇمىسپەن قام­تۋ-2020» باع­دارلاماسى بويىنشا نەسيە الۋشى­لار­­­دىڭ 40 پايىزىن ايەلدەر قۇرايدى ەكەن. «ەلىمىزدىڭ بارلىق وبلىستارىندا ايەل كاسىپكەرلەردىڭ تۇراق­تى ءوسۋى باي­قالادى. بۇگىندە ەرلەرمەن تەڭ دارەجەدە «جال­پىعا ورتاق ەڭبەك قوعا­مىن» 3 ميلليوننان استام ايەل قۇ­رۋدا. ولار­دىڭ باسىم بولىگى جەكە بيزنەس با­عى­تىندا تابىستى جۇمىس ىستەپ جاتىر. جالپى ىشكى ءونىمدى قالىپتاس­تىرۋدا ولار­دىڭ ۇلەسى 40 پايىزعا جۋىق كور­سەت­كىشتى قۇراي­دى. ايتسە دە ەلىمىز­دىڭ قا­زىرگى تاڭدا كەدەن­ وداعىنا مۇشە بولۋىنا بايلانىستى بۇل باعىتتا تۋىنداپ وتىرعان ماسەلەلەر دە جوق ەمەس. اتاپ ايتقاندا، كەدەن ودا­عىن­داعى كا­سىپكەر ايەلدەردىڭ الەۋەتى ازىرگە تولىق پايدالانىلماي وتىر. بۇل باعىت­تاعى جۇمىس­تاردى جانداندىرىپ، بيزنەستى دامىتۋ مەن بىرلەسكەن كاسىپ­ورىنداردى قۇ­رۋداعى مۇمكىندىكتەردەن ايىرىلىپ قالۋعا جول بەرمەۋ كەرەك»، - دەدى ۇلتتىق كوميس­سيا­­نىڭ ءتورايىمى. وسى ورايدا گ. ءابدى­قا­لى­قوۆا يدەيالار مەن تاۋارلار اينالى­مى­نىڭ، ايەلدەر جارمەڭ­كەلەرىن وتكىزۋ­­­دىڭ اۋ­ما­عىن كەڭەي­تۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى.
ساميتتە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ «ايەلدەر، بەيبىتشىلىك جانە قاۋىپ­سىز­دىك» قارارىن قازاقستاندا ىسكە اسىرۋ تۋرالى دا ايتىلدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ايەلدەردىڭ ءبىتىم­گەرلىك وپەراتسيالارعا قاتىسۋىن قام­تيدى. قوعامدا اتالعان قارار تەك قاق­تى­عىستىق احۋال ورىن العان ەلدەر ءۇشىن عانا دەگەن قاتە تۇسىنىك قالىپتاسقان. قارار قۇ­قىق قور­عاۋ ورگاندارى جۇيەسىندەگى گەن­دەر­لىك رە­فور­مانى جانە مەملەكەتتىڭ اۋما­عىن­دا قاق­تىعىس بولۋىنا نەمەسە بولماۋىنا قاراماس­تان، ايەلدەردىڭ بىتىمگەرلىك وپەرا­تسيا­لارعا قاتىسۋىن بىلدىرەدى. ايەلدەر ءار­قاشان وتباسىندا جانە قوعامدا دا بىتىمگەر بولىپ كەلدى. اتالعان قاراردى دۇرىس ءارى ساۋاتتى ىسكە اسىرۋ - مەملەكەتتەردەگى كوپ­تەگەن قاق­تىعىستاردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ءسامميتتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قا­تىس­قان بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ۇكىمە­تىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى سەرگەي سي­دور­سكيدىڭ نەگىزگى اڭگى­مەسى كەدەن وداعى توڭىرەگىندە ءوربىدى. ول بىرەگەي ەكونو­ميكالىق كەڭىستىك­تىڭ قالىپ­تا­سىپ كەلە جاتقانىن، سوندىقتان باسەكەلەستىك ور­تا­نىڭ دامۋى دا زاڭدى قۇبىلىس ەكەنىن ايتىپ، جۇمىس كۇشىنىڭ، كاپيتالدىڭ، ەكونومي­كالىق ءوسىمنىڭ ارتۋىنان ءۇمىتتى ەكەنىن جەت­كىزدى. «قازىردىڭ وزىندە بەلارۋس مەملەكەتىنىڭ ەكونوميكالىق ءوسى­مى كەدەن وداعى اياسىندا ەكى ەسە وسكەنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل وداق تەك ەكو­نومي­كا­لىق بايلانىستى عانا دامىتپايدى. وداققا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى دوس­تىقتىڭ نىعا­يۋى­نا دا اسەر ەتەدى. نەگە دە­سەڭىز، وسىنداي ارالاس-قۇرالاس­تىق­قا جول اشا­تىن الاڭقاي­لار ارقىلى ادامدار ءبىر-بىرىنە ەتەنە بولا تۇسەدى. ونىڭ ىشىندە ايەل-انالاردىڭ ءىس­كەر­لىك قارىم-قاتىناسىنىڭ دوس­­­­تىققا ۇلاسۋى زاڭدى»، - دەدى س.سيدورسكي.
جيىنعا قاتىسۋشىلاردى پرەمەر-مي­نيستردىڭ ورىنباسارى قىرىمبەك كوشەر­باەۆ، «مارحامات» قايىرىم­دى­لىق قورى­نىڭ قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى گۋلشات حاميتوۆا (باش­قۇرت­ستان رەسپۋب­­ليكاسى) قۇتتىقتادى.
ءسامميتتىڭ رەسمي بولىگى اياقتالعان سوڭ ىسكەر ايەلدەردىڭ شەرۋى وتكىزىلدى. شەرۋگە ءار وبلىستىڭ، قالانىڭ دەلەگاتتارىن باستاپ كەل­گەن بەلسەندى ايەلدەر قاتىسىپ، ارقايسىسى ءوز وڭىرلەرى اتىنان قاتىسۋ­شى­لار­دى جىگەر­لەن­دىرەتىن ءبىر-ءبىر اۋىز لە­بىزدەرىن جولدادى.
بۇل جيىننىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى رە­تىن­دە وتاندىق ءونىم ءوندىرۋشى ايەلدەردىڭ ءونىم­دە­رىنىڭ كورمەسى ۇيىمداستىرىل­­عا­نىن اتاپ ايتۋعا بولادى. كورمەگە ەلى­مىزدىڭ ءار ءوڭى­رىنەن كەلگەن ايەلدەر جە­تەكشىلىك ەتەتىن 50 كاسىپورىن قاتىستى. سونىڭ ىشىندە استا­نا­لىق «ستوليچنىي» ءسۇت زاۋىتىنىڭ، الما­تى­لىق «Aida Kaumenova» ءسان ءۇيىنىڭ، قىزىل­وردالىق «ماحانبەت پ» جك-ءنىڭ، پاۆلودار وبلىسىنىڭ «گوفريتورا» زاۋىتى، «ورتوپروت» فيرماسى، «رومات» فارماتسەۆ­تي­كا­لىق كومپانياسىنىڭ ونىمدەرى ۇلكەن قى­زىعۋشىلىق تۋدىردى.
سامميت «ىسكەرلىك جانە ەكونومي­كالىق داعدىنى دامىتۋ جولدارىمەن ايەلدەر مۇمكىندىگىن كەڭەيتۋ» دەگەن تاقىرىپتا كون­فەرەنتسيامەن جالعاستى. ونىڭ شەڭبە­رىندە «ەۋرازيالىق ينتەگراتسيا - ءتيىمدى ەكونوميكالىق دامۋ سترا­تەگياسى»، «ايەل­دەر كاسىپكەرلىگىن دامىتۋ جانە شەت ەل­دەر­دىڭ ءساتتى ءتا­جىريبەسى»، «مەملەكەت پەن كا­سىپكەرلىك اراسىنداعى ارىپتەستىك»، «قوعام­دى الەۋ­­­­مەتتىك جاڭارتۋ جانە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋ» سەسسيالارى ءۇش كۇن بويى جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
سونىمەن قاتار، سامميتتە يميدج، تۇل­­عالىق دامۋ، حالىقتىق IPO, ساتىلىم، ماركەتينگ، كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسە­لەلەرى بويىنشا جەتەكشى مامان­داردىڭ قاتىسۋى­مەن ترەنينگتەر جانە اتاقتى نۇسقاۋشى الەكساندر لەۆيتاس­تىڭ «پار­­تيزاندىق مار­كەتينگى» بويىنشا شەبەر­لىك ساباقتا­رىن وتكىزۋ جوس­پارلانعان.

قاتىسۋشىلار لەبىزى:

التىن ەشانقۇلوۆا،
وڭتۇستىك قازاقستان وبلى-سىنداعى ماقتاارال اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى:
- ماقتاارالدان ءۇش دەپۋتات، ءبىر كاسىپكەر، ءبىر مەكتەپ ديرەكتورى، ءبىر باس دارىگەر كەلدىك. باسشى ايەلدەردى ەۋرا­زيا­لىق ايەلدەر سامميتىندە ءبىر-بىرىمەن تانىسىپ، ءبىرىنىڭ وزىق ءىسىن ەكىنشى بىرەۋلەرى وقىپ، ۇيرەنسىن، ءتاجى­ريبە الماسسىن دەگەن ماقساتپەن ىرىك­تەگەن جايىمىز بار. كورىپ وتىر­عا­نىمىزداي، راسىندا بۇعان شەت ەلدەردەن دە قو­ناق­تار قاتىسۋدا. ولارمەن ءبىز­­دىڭ كاسىپكەرلەر كەزدەسىپ، كەلەشەك ءىس-جوسپارلارىن بەلگىلە­­سىپ جا­تىر. ءوڭىر­لەردەن كەلگەن كورمەلەر ارقى­لى ناسيحات­تالعان ونىمدەر كوپ وي سالعانىن ايتا كەتكەن ءجون. سان ءتۇرلى سالاداعى ايەلدەر مۇندا ارىپتەستەرىمەن پىكىر الماسىپ، وزدەرىن مازالاعان جايتتاردى قوزعاۋ ارقىلى قوعام­نىڭ ءبىراز تۇيتكىلىن شەشۋگە مۇمكىندىك تۋاتىنى بەلگىلى. بۇل جەردە كوپ ءىس كاسىپكەردىڭ ىسكەرلىگىنە بايلانىستى دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، ولاردىڭ اراسىنان باسقا وڭىرلەردە ءوز بيزنەسىن اشقىسى كەلەتىندەر شىعۋى ابدەن مۇمكىن.
ستاتيستيكالىق دەرەك بويىنشا اۋداندا 308 مىڭ حالىق تۇرسا، سونىڭ 158 مىڭى ايەلدەر. اۋداندا باتىر انالار وتە كوپ. سوڭعى التى ايدىڭ كورسەتكىشى بويىنشا 2319 باتىر انا ءتىر­كەلگەن. ءمىرزاشول - دۇنيەگە ءسابي اكەلۋ جا­­عىنان ەلىمىزدە العاشقى ورىندا تۇرعان ايماق دەسەك، ءبىر ايدا 50 شاقتى ايەل بۇل ءتىزىمدى تولىقتىرىپ وتىرادى. 2314 كاسىپكەردىڭ 312-ءسى، ال 121 مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ 52-ءسى ايەل بولۋىنىڭ ءوزى وڭىردەگى نازىك جاندىلارعا دەگەن قۇرمەتتىڭ دەڭگەيىن ايعاقتاپ تۇرعانداي.

ورازگۇل شىلمىرزاەۆا،
كاسىپكەر:
- ايەلدەردىڭ ءۇشىنشى ەۋ­را­­زيا­لىق سامميتىنە قاتى­سىپ وتىرعانى­­ما وتە قۋا­نىش­تى­مىن. سەبەبى، بولا­شاق­تا كوپ­تەگەن يدەيالارىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، بيز­نەسىمدى جان­دان­دىرۋعا مۇن­داي باسقوسۋلار وتە-موتە پايدالى. ايەل­دەردى ەلوردا­نىڭ تورىنە شىعارعان ەل­با­­سى­نىڭ سارابدال ساياساتىنا العىسى­مىز شەكسىز. مەنىڭ بۇل سالادا قىز­مەت ىستەپ ءجۇر­گەنىمە ون جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. بۇرىن رە­سەي­دەگى ءارىپ­تەس­تە­رىممەن كوپ جۇمىس جاسادىم. ال مىنا سامميتتە بەلورۋسسيادان كەلگەن كا­سىپ­كەرلەرمەن كەزدەسىپ جاتىرمىز. كەلەشەكتە ونداعى توقىما فابريكاسىمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە نيەت­تىمىز. ولارمەن وسى كەزدەسۋ بارىسىندا كەلىسىم- شارتقا وتىرسام با دەگەن ويىم بار. جاقىندا 30 ادام جۇمىس ىستەيتىن حا­لىق­قا قىزمەت كو­ر­­­سەتۋ ورتالىعىن اشتىم. بۇل دا بولسا پرە­زيدەنتتىڭ 20 تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىنداعى وڭ قادامىمىز بولىپ تابىلادى.

جانات اساباەۆا،
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى اتىراۋ وبلىستىق حاتشىلى-عىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:
- بيلىكتە، اسىرەسە، مەملە­كەت­تىك دەڭگەيدە شەشىم قا­­بىل­داۋدا ايەلدەردىڭ كوبىرەك بولۋىن قالايمىن. قازىرگى ءبىز­دىڭ دەڭگەي سكانديناۆيا، نورۆەگيا سىندى ەلدەرمەن سالىس­تىرعاندا، الدە­قاي­دا تومەن. سونىڭ ىشىندە اتىراۋ وبلىسىندا ايەلدەردىڭ بيلىكتەگى ۇلەسى 12 پايىز دەپ ايتۋعا بولادى. ارينە، ءبىز وسىنداي كە­لەلى جيىنداردا تەك قانا ايەلدەردىڭ ساياساتتاعى ورنىن، الەۋ­مەت­­تىك مارتەبەسىن نەمەسە ەكو­­نوميكالىق جەتىستىك­تە­رىن ءسوز ەتىپ، ونىڭ باسقا قىرىن ۇمىت­­­­­پاۋىمىز كەرەك. ايەلدەردى جان-جاقتى كوتەرۋ ماسەلەلەرى قوزعالۋى كەرەك دەپ ويلايمىن.
ال ەندى مەنىڭ تىكەلەي ءوز باسىم «بۇل سامميت ايەلدەرگە نە بەرە­­­دى؟» دەگەن ساۋالعا بىلايشا جاۋاپ بەرگىم كەلەدى. بۇل ءسامميتتىڭ ەرەكشەلىگى، نەگىزىنەن كاسىپكەر ايەلدەردى جيناۋىندا. ءتىپتى رەسەيدەن، باشقۇرتستاننان، بەلارۋس مەملە­كەتىنەن كەلگەن قوناقتار اراسىندا دا كاسىپكەر ايەلدەر بارشىلىق. سوندىقتان جيىندا بيزنەس سالاسىن­­­داعى ايەلدەردىڭ بىلىكتىلىگى كوتەرىلەدى دەپ ويلايمىن. ولاردىڭ كاسىپكەرلىگىن دامىتۋعا قاتىستى قانشاما قۇندى ويلار ايتىلاتىنىنا، ءار ادام وزىنە سەنىمدى جاڭا سەرىكتەس تاباتىنىنا سەنىمدىمىن.

ۆەرا سۋحورۋكوۆا،
«ەرتىس» اكك اق باسقارماسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
- ايەلدەردىڭ ءسامميتى ءنا­زىك جاراتىلىس يەلەرىنىڭ قو­عامداعى بەلسەندىلىگى مەن ولاردىڭ بيزنەستەگى ءرولىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى ورىن الادى دەپ ەسەپتەيمىن. نەگى­زىنەن مۇنداي ءىرى باسقوسۋلار ايەلدىڭ قولىنان قىرۋار ءىس كەلەتىنىن، ومىردەگى كوپ جە­تىس­تىكتەر ايەلدەر بەلسەندى­لىگىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسا­تىنىن ايقىن سەزىندىرە تۇسەتىنى شىندىق. ويتكەنى، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن ارىپتەستەردىڭ جاناي­قا­يىنا قۇلاق تۇرۋگە مۇمكىندىك تۋادى. مۇندا قازىر ءبىز سان سالادا جۇمىس ىستەيتىن زامانداس، قۇربىلارىمىزدى تولعاندىراتىن ماسە­لە­لەردى قىزۋ تالقىلاۋ ۇستىندەمىز. ساياساتتاعى، بيزنەستەگى، باسقا دا سالاداعى تولىپ جاتقان پروبلەمالار مەن تۇيتكىلدەردىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە جيىلعان جۇرتتىڭ اراسىندا 20 شىعىسقازاقستاندىق ايەلدىڭ دە العا توسار ماسەلەلەرى از ەمەس. وڭىردەگى ايەلدەردىڭ دەنى بيۋدجەتتىك سالادا قىزمەت ىستەيتىندىكتەن، مۇنداعى قوردالانعان ويلاردى سامميت­­تىڭ بارىسىندا بارىنشا تارقاتىپ ايتۋعا تىرىسىپ باعامىز. اۋىل شارۋا­شىلىعى سالاسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن قۇربىلاردىڭ، سونداي-اق، بۇرىن قۇرمەتتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىققان زەينەت­كەرلەردىڭ جالاقىسى مەن زەينەتاقىسىنا قاتىستى ۇسىنىس-تىلەكتەرىمىز دا ءتيىستى ورىنداردىڭ قۇلاعىنا جەتەدى دەگەن سەنىمدەمىن.

راشكۇل وسپاناليەۆا،
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى، «بەرەكە» كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى:
- وڭتۇستىكتەن سامميتكە وتىزعا جۋىق دەلەگات قا­تى­سۋدامىز. ءوزىم ءوڭىر­­­دەگى ساياساتكەر ايەلدەردىڭ ءتورايى­مى قىزمەتىن اتقارامىن. ونىڭ 25 بەلسەندى مۇشەسى بار. وب­لىستىق ءماس­ليحات­تاعى ەلۋ دەپۋتاتتىڭ ءىشىن­دەگى جال­عىز ايەل­­­­مىن. ەر-ازا­مات­تا­رىن قاي جەردە جۇرسە دە سىيلاپ، ءبى­رىنشى ورىن­عا قوياتىن قازاق قىزىنىڭ ۇياڭدىعىنان مۇنداعى جاعداي باسقا وڭىرلەرگە قا­راعاندا ءسال باسقا­شالاۋ. سول ءۇشىن دە بۇگىندە ايەلدەردىڭ ساياساتتاعى ءرولىن ارتتىرۋ ماسەلەسى بىزدەردى قاتتى تول­عاندىرادى. ارينە، مۇندا ىسكەر، كاسىپكەر ايەلدەر جەتكىلىكتى. ەلدىڭ دەموگرافياسىن وسىرۋگە دە وڭتۇستىكتىڭ ايەلدەرىنىڭ قوسىپ جات­قان ۇلەسى ولشەۋسىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جان-جاقتى دەگەن تەڭەۋ وسى ءبىزدىڭ جاقتىڭ ايەلدەرىنە قاراتىپ ايتىلعانداي. بىراق تا سوعان قاراماستان ولاردىڭ باسشىلىق قىز­مەتتەردەگى ۇلەس سالماعى وتە ماردىمسىز. اۋدان باسشىلارىن ايتپاعاننىڭ وزىندە اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە جۇرگەن قىز-كەلىنشەكتەر ءبىرلى-جارىم عانا، بولماسا جوقتىڭ قاسى. كاسىپكەر ايەلدەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك دەسەك، ايەلدەرگە ايعاي­لاتىپ ەشقانداي جاقسىلىق جاساۋدىڭ قاجەتى جوق، تەك بيزنەستى جاڭادان باستاپ كەلە جاتقان قۇربىلارىما ەشقانداي كەدەرگى كەلتى­رىلمەسە ەكەن دەر ەدىم. بالالاردىڭ قۇقىق بۇزۋشىلىق فاكتى­لەرىنىڭ كوبەيىپ كەتۋ سەبەبى، ايەلدەردىڭ سىرتتا جۇمىس ىستەپ، بالا تاربيەسىمەن اينالىسپاۋىنان دەگەن سىڭارجاق پىكىر قالىپ­تاسقان. بۇل - دۇرىس ەمەس. كەيدە ءتىپتى ايەلدىڭ كوبى بازاردا، بولماسا مەملەكەتتىك قىزمەتتە، ال 70 پايىزى كولىك ايدايدى، ەر ادامداردىڭ جۇمىسىنىڭ ءبارىن ايەلدەر تارتىپ الىپ جاتىر دەگەن سياقتى جاڭساق ويلاردى قۇلاعىمىز شالىپ قالاتىنى راس. ال مەن بىلاي دەپ ايتار ەدىم، وڭتۇستىكتىڭ ايەلدەرىنىڭ قولىنان دۇنيەگە ءسابي اكەلۋ دە، ۇرپاق تاربيەسىمەن اينالىسۋ دا، سونىمەن قاتار، جۇمىس ىستەي ءبىلۋ دە كەلەدى. ءبىزدىڭ ايەلدەر جان-جاقتى، بىراق ءسال-ءپال باتىلدىق جەتپەي جاتاتىنى تاعى بار.

ۇلبوسىن احمەتوۆا،
ماڭعىستاۋ وبلىسىنداعى 
«قايسار-سەرۆيس» جشس-ءنىڭ باس ديرەكتورى:
- كيەلى ماڭعىستاۋ توپىراعىنان بۇل سامميتكە ءۇش ايەل كەلدىك. «وسەر ەلدىڭ ۇلدارى ءبىرىن-ءبىرى باتىر دەيدى، وسەر ەلدىڭ قىزدارى ءبىرىن-ءبىرى اسىل دەيدى»، دەپ حالقىمىز بەكەر ايتپاعان. سوندىقتان قىز-كەلىنشەك­تەر­دىڭ ەڭ ىسكەر، بەلسەندى دەگەندەرىن جيناعان مىنا ءسامميتتى ۇيىمداس­تىرۋ­شى­لارعا العىسىمدى ءبىلدىر­گىم كەلەدى. كوبىمىز مۇندا ءوزارا پىكىر، تاجىريبە ال­ماسۋعا، بولاشاققا بىرگە جوس­پار قۇرۋ ءۇشىن كەلدىك. ءوزىم 1986 جىلدان بەرى جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن. 1996 جىلدان باستاپ قۇرىلىس بيزنەسىمەن شۇعىل­دانىپ، 2004 جىلعا دەيىن ون تۇرعىن ءۇيدى ىسكە قوستىق. 687 وتباسىن پاتەرمەن قامتاماسىز ەتتىك. قازىر اۋماعى 3,5 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن مەديتسينالىق ورتالىق سالىپ جاتىرمىز. بۇيىرتسا، كەلەسى جىلى جازدا ىسكە قوسىلادى دەپ كۇتىلۋدە. جالپى، مەنىڭ كەيبىر ەر ازاماتتاردىڭ ءوزى تاۋەكەل ەتە المايتىن مۇنداي قيىن كاسىپتى تاڭ­داۋىما وتباسىمنىڭ جاع­دايى تۇرتكى بولدى. بەس بالاممەن ءبىر بولمەلى پاتەردە تۇردىم. دۇنيەگە ءسابي اكەلگەننەن كەيىن ءار اتا-انا ولاردىڭ ارقايسىسىنىڭ جەكە تۇراتىن ءوزىنىڭ ءبىر بۇرىشى بولسا دەپ ارماندايدى. قازىر ول ارمانىمنىڭ ءبارى ورىندالدى. بەس بولمەلى ۇيگە قول جەتكەن ۋاقىتتا ۇل-قىزدارىم ءوز الدارىنا وتباسىن قۇرىپ جاتىر. بۇگىندە بەس نەمەرە سۇيگەن وزىمنەن اسقان باقىتتى انا بار ما دەپ ويلايمىن. سامميتكە كەلسەك، جەر-جەردەن كەلگەن قۇربىلارىم­نىڭ، جالپى جەر بەتىندەگى انالاردىڭ ءبارىنىڭ ويلايتىن ءبىر-اق ارمانى بار شىعار. ول - ەلدىڭ بەيبىت ءومىرى مەن تىنىشتىعى. ەڭ باستى بايلىق وسى.
«ەگەمەن قازاقستان»