ءتىس ءتۇڭىلدىردى

تاۋىعىمىز شاقىرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتقاننان كەيىنگى ونشاقتى جىلدىڭ شاماسى. «ارى تارتساڭ، اربا سىنىپ، بەرى تارتساڭ، وگىز ءولىپ» جاتقان الاساپىران كەز. «اتاقسىز اۋرۋ» دەپ ەشكىم ەلەپ، ەسكەرە بەرمەيتىن ءىش پەن ءتىستىڭ «بۇلىگى» ادەت­تە جاراتقان يەدەن «تاپسىرىس» كەلگەندەي جۇما كۇندەرى تۇستەن كەيىن باستالادى. استان تيىلۋ ءوز الدىنا، ۇيقىنى دا ۇركىت­تى. سەنبى كۇنى ءتىس زاردابى وڭ جاق بەت­تى كۇپتەي عىپ ءىسىردى. دەمالىس كۇنگى ەمحانالارداعى كەزەكشى دارىگەرلەر جۇرەك، قان قىسىمى، سۋسامىر سىندى «ەرەسەك» اۋرۋلار بولماسا، ۇساق-تۇيەك «مازا كەتىرەرلەردى» ەسىكتەرىنەن دە قاراتپايدى. دۇيسەنبىگە قۇداي جەتكىزسە، ەلەڭ-الاڭنان «كومەك كورسەتەردىڭ» ەسىگىن باعامىز. باسقا ۇلت­تىڭ بىرەن-ساران وكىلدەرى بولماسا، جاعى جارلاۋىتقا سوعىلعانداردىڭ ءبارى – قازاقتار. كىمنىڭ كەزەگى كىمنەن كەيىن ەكەنىن ىمداسىپ قانا ايقىندايمىز. ولار دا يەكتەرىمەن عانا نۇسقايدى. دەگبىرسىزدەنە كۇتكەن ەمحانانىڭ ەسىگى اشىلۋى اشىلدى-اۋ، بىراق ءىش، ءتىس، قۇلاق سەكىلدى كودي-ءسودي اۋرۋلاردىڭ ەمشىلەرى تەگىس ەكى ايلىق كەزەكتەن تىس دەمالىسقا جىبەرىلىپتى. ءبىر-ەكەۋمىزگە جولدامانى ستۋدەنت­تەر ەمحاناسىنا بەردى. جازعان قۇلدا شارشاۋ بار ما، تاكسيلەتىپ وعان دا جەت­تىم. قابىلداعان – قاسىندا ەكى مەدبيكەسى بار جاستاۋ جىگىت. ىسكەن بەت­تى مەدبيكە ويبايلاتا شاعىن قالاقشاسىمەن تارتىپ تۇردى دا، دارىگەر اۋرۋ ءتىستىڭ تامىرىنا جانسىزداندىرۋ ينەسىن قويدى. كرەسلوعا شالقايتا جاتقىزدى دا:

– ون-ون بەس مينۋت­تاي وتىرىپ ەسىڭدى جي. سودان سوڭ بۇل ءتىسىڭنىڭ جانازاسىن شىعارامىز، – دەگەن دارىگەر مەنىڭ:

– نە-نەرۆىسىن ءولتىرىپ، پ-پ-پلومبا سالۋعا بولماي ما؟ – دەگەنىمە:

– جو-جوق، بۇل ءتىس ەشتەڭەگە جارامايدى، – دەپ شورت كەستى دە، كوزدەن عايىپ بولدى. كرەسلودا قىلجيىپ جاتىرمىن. ون بەس مينۋتى ءبىر جارىم كۇندەي بەرەكەمدى الدى. الدەن سوڭ دارىگەر كەلىپ، كوزىم جۇمۋلى جاتقان مەنى يىققا قاقتى. ءتىرى ەكەنىمدى اڭعارت­تىم. باعاناعىداي ەمەس، دارىگەردىڭ بەتى قىزارىڭقىراپ تۇر. مەدبيكەلەرىن شاقىرىپ الدى دا، «قىسقاشتى اكەلىڭدەر» دەدى. بىرەۋى اكەپ قولىنا ۇستاتا قويدى.

– اش اۋزىڭدى، – دەدى ورىسشا بۇيرىق ەكپىنىمەن. اشتىم. – قات­تىراق اش.

– بۇدان ارتىق اشىلمايدى، – دەيمىن. قالاقشاسىمەن ويبايلاتا تارتىپ كەردى دە، قىسقاشىمەن ءتىستى شىقىرلاتا جۇلدى. كوزىمنىڭ جاسىن ءسۇرتىپ، دارىگەرگە قاراسام، ءتىس قولىندا، اڭ-تاڭ بولىپ تۇر. سويتسەم، اۋىرعان ءتىسىمنىڭ جانىنداعى ساۋ نان شاينارىمدى جۇلىپ الىپتى. بەتىنىڭ قىزارىڭقىراپ تۇرعانى – باس جازار جاساپ العان ەكەن. قان ساۋلاپ جاتقان جەرگە ماقتانى تىعىنداي باستادى. قالتامداعى «پرەسسا» كۋالىگىن الىپ كورسەتىپ:

– بارىپ، باس دارىگەرگە شاعىنامىن، – دەپ ەسىككە قاراي تۇرا ۇمتىلدىم. ەكى مەدبيكە ەكى قارىما جارماستى.

– اعا، بارماڭىزشى. سىزگە بار جاعدايدى جاسايمىز، – دەيدى جالىنىپ.

– ساۋ ءتىسىم ورنىنا قايتا ورناتىلمايدى عوي.

– قالعان تىستەرىڭىزدىڭ امان ساقتالۋىنا ءبىز جاۋاپتى بولامىز. ءسىز باسقا ەمحانالارعا بارماي، بىزگە عانا ەمدەلەتىن بولاسىز. ءارى كەز كەلگەن ۋاقىت­تا كەزەكسىز قابىلدايمىز.

– جو-جوق، شاعىمدانامىن. – جۇلقىنىپ تۇرمىن. ورىس دارىگەر-جىگىت:

– اگاشكا، كەشىرىم وتىنەمىن. باس دارىگەرگە بارماي-اق قويىڭىزشى، – دەپ ەكى قولىن كەۋدەسىنە قويىپ، باسىن ءيدى. كەلىسپەسكە شارام قالمادى. سىلق ەتىپ ورنىما قۇلاي كەت­تىم. اۋزىمدى ەمدىك سۋلارمەن شايعىزىپ، ميىما قيعىلىق سالىپ جاتقان تىسىمە تاعى ءبىر ينە جۇمسادى دا، قان سورعالاعان قىزىل يەكتى ماقتامەن تىعىنداپ، قىرلى ستاكاننىڭ تەڭ جارتىسى سۋدى ءىشىپ جىبەرۋدى ءوتىندى. ادەت­تە ءتىس ەمدەلگەن سوڭ ەكى ساعات ءنار تاتپاۋ كەرەك دەۋشى ەدى، بۇلارى نەسى ەكەن دەگەن وي ارعى جاقتان تۇرتكىلەگەنىمەن، ءۇش كۇنگى ازاپتان ەشتەڭە ءىشىپ-جەي الماي، شولدەپ وتىرعانىم دا راس ەدى. كومەكەيلەتە تارتىپ جىبەردىم. اشوزەك تاماعىمدى قىرىپ كەت­تى. بىراق سالدەن سوڭ جانىم جادىراڭقىراپ قالدى. سويتسەم، ولار ايلاعا باسىپ، مەنى باس دارىگەرگە بارعىزباس ءۇشىن «جىندى سۋلارىن» ۇسىنا قويعان ەكەن.

ەندى زاقىمدانعان ازۋ تىسكە دارىگەرىم بەينە ءبىر جاۋىنان ءوش الارداي شۇيلىكتى. قىسقاشتى ءبىر-ەكى رەت شاقىلداتىپ الدى دا، ەزۋدى كەرىپ تۇرىپ، تاقتايدان شەگە جۇلعانداي ءتىستى قىسىپ، قيقۋلاتا تارت­تى. «اھ!» دەدىم. ءۇستى سىنىپ، استىنداعى تامىرى قالىپ قويىپتى. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەمەكشى، ازاپتى ارپالىس ەندى باستالدى. ىلگەشەك تەمىردى قىزىل يەكتىڭ ىشىنە ويقاستات­تى. قارماققا تۇسكەن بالىقتاي بىردەڭە ىلىكتى-اۋ دەيمىن، تارتىپ قالدى. ءۇش ايىر تامىردىڭ ەكەۋى شىعىپ، بىرەۋى تاعى قالىپ قالىپتى. بۇدان ارى ءتىس تۇعىرىن ۇڭگۋى باستالدى. شىبىن جانىم شىرقىرادى. قىسقىشتىڭ اۋزىنا تۇسكەن تامىردى قاسىنداعى ءبىر ءتۇيىر ەتىمەن جۇلىپ الىپتى. اۋزىما قان تولىپ كەت­تى. ءتيىستى ىدىستارىنا تۇكىرتىپ قويىپ، مەدبيكەلەر جۋداي-اق جۋىپ جاتىر. اس قابىلدار ءسال تازارعان كەزدە تاعى جارتى ستاقان سۋ ۇسىندى. تىستەن ارى سىرعىت­تىم. قوس قولتىقتاپ دەمەگەن ەكى مەدبيكە تۇپكى بولمەدەگى تاپشانعا اپارىپ قيسايت­تى. ۇستىمە ءدارى اڭقىعان جامىلعى جابۋدى دا ۇمىتپادى. قالعىپ، «ءجۇرىپ» كەتىپپىن. قانشا جاتقانىمدى بىلمەيمىن. كوزىمدى اشىپ قالسام، مەڭدى مەدبيكە قاسىمداعى تومپىشكا ۇستىنە ەكى كوتلەت سالىنعان تالەڭكە مەن جارتى ستاقان «سۋ» اكەلىپ قويىپ جاتىر ەكەن. اس شايناۋ قۋىسى قانعا بوگىپ قالىپتى. مەدبيكە ءتىسىمدى تازارتىپ الەك. تومپىشكا ۇستىندەگىلەردى سۇق ساۋساعىمەن نۇسقاپ: «بولا ما؟» دەگەندەي ىم قاقتىم.

– بۇلاردى سىزگە دەپ اسحانادان الدىرت­تىق. سۋىتپاي، ءسىڭىرىپ الىڭىز، – دەيدى. اۋىزدى تازارتقىش سۇيىقپەن شايقاپ وتىرىپ، جايپادىم. ءسال جامباستاپ ەدىم، ار جاققا ءوتىپ كەتىپپىن. مەڭدى بيكە يىققا قاعادى. جانارىمدى جىپىلىقتات­تىم.

– ءتىس جاعىنان ءسىز ءبىزدىڭ تۇراقتى ەمدەلۋشىمىز بولاسىز. تۇرىڭىز، ءجۇرىڭىز. مەن ءسىزدى كولىككە سالىپ جىبەرەيىن، – دەيدى الداۋسىراتا كۇلىمدەپ.

مىنە، ءبىزدىڭ مەديتسينامىزدىڭ وركەنيەتى – وسىنداي.

ءىشتىڭ ىرىتكىسى

ءىش دۇرمەگى مەنى اجەتحاناعا قۋىپ كىرگىزدى. ارى-بەرى ات­تاپ باسسام، شۇرىلداي جونەلەدى. بىرەر تابلەتكى «باعىندىرعىشتى» كەڭىردەكتەتىپ ەدىم، بۇل سۇيقىلتىم ونى ەلەڭ قىلمادى. دۇيسەنبىنىڭ تاڭىن كىرپىك قاقپاي وتىرىپ، العاشقى ەم تىلەۋشى بولىپ، دارىگەردىڭ الدىندا وتىردىم. ەمشى مۇڭىمدى مۇرنىن ۋقالاپ وتىرىپ تىڭدادى. ءدال وسى ءسات­تە كىرىپ كەلگەن مەدبيكەسىنە ءبىر ساۋساعىن كورسەتىپ، يەك قاقتى. ول دارىلەر تۇرعان شكافتان ءبىر اق ءتۇيىردى اكەلىپ سۋمەنەن جۇتقىزىپ جىبەردى. «مەن باسقا ەمدەلۋشىلەردى قابىلدايمىن، سەن ەسىك الدىنداعى ديۆاندا وتىرا تۇر»، – دەدى ەمشىم. ون مينۋت وتپەي ءىش بۇلىگى مەنى اجەتحاناعا قاراي تۇرا كەپ قۋدى. ول «كابينەتكە» كىرىپ ۇزا-اق ءىس تىندىرام. ءارى ودان شىعا سالا ءبىر ادامنان سوڭ كەزەككە قايتا تۇرام. بۇل سۇيقىلتىم ەمشىدەن شىققان سوڭ مەنى زىر جۇگىرتىپ قۇلعا اينالدىرۋىن بۇرىنعىدان دا ۇدەتە ءتۇستى. دارىگە، دارىگەرگە كونبەگەن بۇل «بۇلىك» جاراتقان يەمىزدىڭ «انا جاققا» الىپ كەتۋ ءۇشىن جىبەرگەن «قۇقايى» ەمەس پە ەكەن دەپ، زارەمنىڭ ءزار تۇبىنە جەتكەنى دە راس. سويتسەم… ءيا، سويتسەم، ماعان دەم بەرۋشى ەكەۋمىزدىڭ ءسوز سايىسىمىزدى ەستىمەگەن مەدبيكە مەنىڭ اپپاق قاعازداي بوپ قاشىپ وتىرعان ءوڭىمدى كورىپ، قاتىپ قالعان عوي دەگەن دولبارمەن ءىشتى قۋالايتىن تابلەتكانى جۇتقىنشاقتان ارى جونەلتكىزىپ جىبەرگەن عوي. ءسويتىپ، بۇرىنعى قۋدالاۋعا بۇل سۇرگىن قوسىلىپ، مەنى ال كەلىپ قاقپاقىل جاسادى دەرسىڭ. ەندى اجەت بولمەسىنەن شىعۋعا شامام كەلمەي قالدى. سودان ەمدەلۋشىلەردىڭ بىرەۋى ارقىلى مەدبيكەگە سالەم جولدادىم. ول جۇگىرىپ كەلىپ:
– وي، اعا، مەن ءسىزدىڭ ءىشىڭىز قاتىپ، شىقپاي قالعان ەكەن دەپ، ونى «تالقاندايتىن» ءدارى بەرىپ جۇرسەم، سورعالاعىڭىزعا سور بولىپ قوسىلعان ەكەن عوي. كەشىرىڭىز! – دەيدى كۇلكىسىن تىيا الماي، ءماز قالپى. سودان دارىگەر ەكەۋى «جەدەل جاردەم» ماشيناسىن شاقىرىپ، اۋرۋحاناعا جونەلت­تى. بارا سالا كيىم اۋىستىرار الدىندا، ول كەزدە ءاربىر مەكەمەنىڭ «جۋرنالنىي» ستولىنىڭ ۇستىندە ءۇيىلىپ جاتاتىن «كازپراۆدانىڭ» بىرنەشەۋىن قابات­تاپ، ءىش كيىمنىڭ ىشىنەن وراپ الدىم. مۇنداعىلاردىڭ بەرگەن تۇيمەدەيلەرى مەن سالعان ينەلەرىنەن سوڭ باسىمدى جاستىققا قويىپ ەدىم، ەكى كۇن ەكى تۇنگى ۇيقى الا جونەلىپتى. ويانسام، «پولنايا زاپراۆكا» جاسالعان ەكەن. ىشتەگى ۆانناعا جۋىنۋعا تازالاۋشى رۇحسات بەرمەيدى. اۋرۋحانا عيماراتىنىڭ ارتقى جاعىندا الاڭداعى گۇلدەر مەن ءشوپتى سۋاراتىن سۋىق سۋدىڭ شلانگاسى بار. پالاتادا مەنىمەن مۇڭداس تاعى ەكى «بوزداق» بار ەكەن. بىرىمىزگە ءبىرىمىز مۇزداي سۋدى قۇيىپ تۇرىپ شايىنامىز دا، «كازپراۆدانىڭ» كومەگىنە جۇگىنەمىز.
تاماعىمىزدى تىيا ءجۇرىپ، اۋرۋحانادا ءۇش تاۋلىك وسىلاي ءىشتىڭ «ىرىتكىسىنە» باعىندىق. مەديتسينامىز «دامىپ جەتىلگەن-اق» ەكەن.

ەركىن جاپپاسۇلى

Abai.kz