اباي ولەڭدەرى مەن اندەرىنىڭ گۋمانيستىك، ەستەتيكالىق نەگىزدەرىن جانە اسەرى مەن ءمانىن اشۋدا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ عىلىمي باعىتتاۋشىلىق جانە كوركەم شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرىنىڭ ورنى ەرەكشە.

اكادەميك احمەت جۇبانوۆ: "اباي اندەرىن جيناپ، ناسيحاتتاۋدا م. اۋەزوۆ ۇلى اقىننىڭ مۋزىكالىق مۇرالارىنىڭ اسقان بىلگىرى ەدى. ونىڭ كومەگىمەن ابايدىڭ ءبىراز اندەرى تابىلىپ، جازىلىپ الىندى. كوپتەگەن حالىق انشىلەرىنىڭ اباي اندەرىن سول كىسىنىڭ ايتۋىنان ۇيرەنگەنىن كورسەتەدى" – دەپ جازادى.

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ اباي تۋرالى رومان - ەپوپەياسىنداعى ءان - ونەردىڭ ورنى، ءمانى تۋرالى ادەبيەتشىلەر جازىپ-اق ءجۇر. بىراق ابايدىڭ ءوز مۋزىكالىق ونەرىنىڭ ەستەتيكالىق اسەرى مەن ءمانى قالاي كورسەتىلەتىنى ەسكەرىلە بەرمەيدى.

ابايدىڭ مۋزىكالىق ونەر مەن ءسوز ونەرىنىڭ ۇيلەسىمدى دە جاراسىمدى كەلىپ، تىڭداۋشىلارىنا قانداي ەستەتيكالىق ءلاززات - راحات بەرگەنىن مۇحتار اۋەزوۆ رومانىنان كورۋگە بولادى. ەرەكشە نازار اۋداراتىن ماسەلە –  ابايدىڭ مۋزىكالىق - ەستەتيكالىق مۇراسى رەۆوليۋتسيادان بۇرىن دا حالىقتىڭ رۋحاني كۇشىنە، جان ازىعىنا اينالعاندىعى. بۇل – ءان ونەرىنىڭ، مۋزىكانىڭ ەستەتيكالىق ءمانىن ابايدىڭ ءوزى ەرەكشە تۇسىنگەندىگىنىڭ باستاۋى.

"… ابايدىڭ قۇلاعى الىستان تالماۋراپ كەلگەن ءاندى شالىپ قالدى. ەربول دا ەستىپتى. ءدال جوتانىڭ وزىنە شىعىپ، ەكى جىگىت از توقتاعاندا، ءان ايقىنىراق جەتىپتى. قوسىلىپ سالعان ءان ەكەن. ەربول ەندى اڭعاردى، ءان سۇيىندىك اۋىلىنىڭ تۇسىنان شىعىپ جاتىر ەكەن. ءان ەندى ءتىپتى جاقىن ەستىلدى. شىرقاپ ەستىلىپ جاتقان "توپايكوك" ءانى. اباي مەن ەربول بوشاننان ۇيرەنىپ كەلگەن جاڭا ءان بۇل ولكەگە جايىلىپ كەتكەن ەكەن. نازىك سۇلۋ داۋىستى ايەلدەر "توپايكوكتىڭ" ىرعاعىن تەرىس ايتادى.

كەلىسىمەن ەربول ويىندى مەڭگەرىپ، ءوزى باستاپ كەتتى. كەرىمبالانىڭ جەڭگەسى قاپا، توعجاننىڭ جەڭگەسى جانە ەربول ۇشەۋى التىباقان تەبۋ قوناقتىڭ جولى دەپ، الپەنشەككە ابايدى مىنگىزگەن.

قىز - كەلىنشەك تەربەتىپ تۇرعاندا، جىگىتتىڭ قارىزى – ءان سالۋ. اباي ەندى الپەنشەكتى تەۋىپ تۇرىپ، ىركىلمەستەن ادەمى شىرقاۋ ءان باستادى.

تىڭداپ تۇرعان قىز - كەلىنشەكتەر:

- ابايدىڭ ايتۋى باسقاراق! – دەيدى.

اباي جالعىز ءوزى ءتورت اۋىز ولەڭدى سىرى تەرەڭ "اققايىڭ" انىمەن ايتىپ بولدى دا، باياۋ عانا توقتادى. جۇرەگى بارلىق بۇركەۋلى شىنىن دا، ىستىق جالىن سىرىن دا وسى انگە، وسى اراداعى ءوز سوزىنە سالعان. ول اقىن بوپ، مۇڭدى جار بوپ شەشىلدى. وسى ءاننىڭ تۇسىنداعى اباي ەربولدىڭ كۇندە كورىپ جۇرگەن جولداسى ەمەس. كوز الدىندا وزگەشە بوپ وسكەلەڭدەپ، سامعاپ شىققانداي بولىپ كورىندى. ءان باسىلدى. اباي الپەنشەكتەن ءتۇستى دە، شەتىرەك شىقتى. قاسىنا اسىلبەكتىڭ كەلىنشەگى كەپ، ءانشى ەكەنسىڭ عوي دەگەندەي ماقتاۋ ايتىپ تۇر ەدى. قۇر ادەپپەن جىميعانى بولماسا، اباي ونىڭ ءسوزىن اڭعارعان جوق. ويتكەنى، ءاندى ول ماقتاۋ الۋ ءۇشىن ايتقان جوق قوي. وسى كەشتە اباي مەن قۋاندىق قاتار وتىرىپ، ازىلمەن، انمەن، ايتىسپەن دە كوپ جارىستى. ەڭ القاشقى ايتىستى قۋاندىقتىڭ ءوزى باستاعان. ارناپ سويلەگەن كىسىسى اباي. بۇرىن ايتىسقا كوپ سالىنباعان اباي اۋەلى ءان جاعىنا سالماق سالىپ، سوزدەرىن ويلانىڭقىراپ، بوگەلىڭكىرەپ ايتىپ وتىردى. سىبان ىشىندە ارقانىڭ كوپ سۇلۋ اندەرى شاشىلماعان ەكەن. اباي سولاردى ايتۋمەن جانە ىرعاق، ناقىسىن جاقسى جەتكىزۋمەن قۋاندىق ءانىن باسا بەردى.

العاشقى ءبىر قاقتىعىسۋلارى وسىمەن ءوتىپ، ويىن اراسىندا ايتىسقا تاعى ورالىپ كەلگەندە، قۋاندىق ءان ايتپاي، تەرمەگە ءتۇستى. ايتىستىڭ ءانى ەمەس، ءسوزىن ساراپقا سالايىق دەگەنى. ابايدىڭ قۇلاق كۇيى سياقتى ءبىر جەڭىل، جورىتپا تەرمەسى بولاتىن. ول دا سوعان ءتۇسىپ، ەندى اباي بويىن كەڭ سالىپ، شەشەن ايتۋعا وڭاي توسەلىپ بارادى.

ابايدىڭ ءسوزى ءبىرجان ونەرىن سونشا زور كوتەرىپ، ءوز ەلىنىڭ بار جاسىنا "بىزدەن بۇل ارتىق" دەپ وتىر. وسىنى جالعان نامىس ويلاماي، سونشالىق كەڭ، جاقسى كوڭىلمەن ايتىپ وتىرعانى بىرجانعا ءبىر جاڭا وي سالعانداي بولدى. ول تاعى دا دومبىراسىن ءبىراز بەبەۋلەتىپ، جەلدىرىپ الىپ كەلىپ، "جانبوتانى شىرقاپ كەتتى". جاستار بۇل ءاننىڭ نەدەن تۋعانىن، ءبىرجاننىڭ قاي جاراسىن اشاتىنىن ءبىلۋشى ەدى.

ول، ءبىرجاندى جاڭا اباي ايتقان "باي، باعلان" دەگەندەردىڭ ءبىرى ساباپ كۇيدىرگەنىن اشىق ايتقان ءان بولاتىن.

جانبوتا، ءوزىڭ بولىس، اكەڭ قارپىق،
ىشىندە سەگىز بولىس شەنىڭ ارتىق.
وزىڭدەي ازىنابايدىڭ پوشتابايى
قولىمنان دومبىرامدى الدى تارتىپ.

تارتسا دا دومبىرامدى بەرگەنىم جوق،
ەسەردى پوشتابايداي كورگەنىم جوق.
قامشىمەن توپ ىشىندە ۇرىپ ەدى،
نامىستان، ۋا داريعا، ولگەنىم جوق.

جانبوتا، وسى ما ەدى ولگەن جەرىڭ،
كوكشەتاۋ بوقتىعىنا كومگەن جەرىڭ.
كىسىسىن ءبىر بولىستىڭ بىرەۋ ساباپ،
بار ما ەدى، ستاتيادا كورگەن جەرىڭ؟!  – دەپ قايىردى.

كەرىمبالا دا ءبىرجاننان ءوزى ءسۇيىپ ۇققان ءانىن ايتتى. ول دا توبىقتى ىشىندە ءبىرجان اكەپ ۇيرەتكەن بۇرىنعى ءبىر ءان. ءبىرجانداي كوپ ءانشى، اقىننىڭ ايتۋىنان ءوتىپ، سىرلانىپ جەتكەن، اتسىز ءبىر ءانشى شىعارعان – "قارعا".

قاراعىم-اۋ، سەن قالايسىڭ مەن دەگەندە… – دەپ ءسوزى كەتتى. بۇگىنگى ءانشى، ونەرلى جاستاردىڭ بىرىنە - ءبىرى كورسەتىپ جاتقان قۇرمەت، سىي - سۇحبات اراسىنداعى نازىك جاراستىق كۇيى بولدى. ءبىرجان مەن اباي ۇلكەن ىلتيپاتپەن تىڭداسىپ ەدى. كەرىمبالانىڭ وسى انىنە وراي عىپ، ورىنباي دا ءبىر كەربەز انگە شىرقاي جونەلدى. ونىڭ ءانى – "گاۋhارتاس".

باساسىڭ اياعىڭدى ىرعاڭ - ىرعاڭ،
ارتىڭدا تاققان شولپىڭ، كۇمىس سىرعاڭ…

جاز بويى ءبىرجاندى تىڭداپ، ءان قادىرىن، ءاننىڭ قاسيەتىن ازامات ونەرىنىڭ بار زور بيىگى دەپ باعالاعان اباي، كۇيدەن تولقىنعان كوڭىلىنەن ەستىلمەگەن ءبىر سىر جىرىن شىعارعان ەدى:

قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي! – دەپ باستالعان ولەڭىن بىرجانعا وسى ماجىلىستە وقىپ بەردى. ءبىرجان ابايدى ءوز ىشىنەن ويشىل، كەمەل جاس كورەتىن. مىناۋ ولەڭ ونىڭ سانالى اقىن ونەرىن دە شىن وزگەشە ەتىپ تانىتتى.

– ابايجان، مەنىڭ ءانىم ساعان جاقسى قوزعاۋ سالدى دەۋشى ەدىڭ. سەن بولساڭ، اندەگى ءبىزدىڭ ءوزىمىز بايقاماي، ەلەمەي جۇرگەن تۇكپىردى اشاسىڭ. ەندىگى ومىرىمە بورىش ارتتىڭ عوي! – دەدى.

– ەندەشە، مۇددەمىز ءبىر جەردەن شىققان ەكەن، ءبىرجان اعا! [10,349]

… ايگەرىمنىڭ ايتقانى – "قاراكوز" ءانى. بىلتىرعى جازدا ءبىرجان اكەلىپ، ونى دا وسى ەلگە جايعان. سىرلى، تىنىش بەيۋاقىتتا سونشالىق سەزىمتالدىق پەن مۇڭدى سازىن نازىك بۇرالتقان ءان. ايگەرىم بار داۋىسىمەن شىرقاماي، باياۋ سىزىلتقاندا، بۇل ءان بۇرىنعىسىنان دا گورى كوپ سىردى شەشكەندەي بولدى.

قاراكوز ايىم!
قالدىق كەيىن،
كەتكەندە اۋلىڭ الىس،
مەن نە دەيىن، – دەگەن قايىرمانى سونشالىق بايىپتى ايتتى.

ايگەرىم وسى ءاندى ۇنىمەن عانا سوزىپ جاتقان جوق، جۇرەگىمەن دە بايان ەتكەندەي. ءان اراسىندا، قايىرما ىشىندەگى كوپ سوزدەرىن "كەتكەندە كوڭىلىڭ الىس" دەگەن سياقتى تۇستارىن وسى كەشتە، وسى ايتۋ تۇسىندا وزدىگىمەن وزگەرتىپ ايتادى. سىرشىل انگە، شىنشىل اقىن، ءانشى، ءدال قازىرگى ساتتەگى ءوز ءىشىنىڭ ءبىر كۇدىگىن، الەمنەن جاسىرعان قۇپيا نازىن ايتقانداي، قوسقانداي. وسى بەيۋاقتاي تىلەك كەشىندە اسىل جار ءوز سىرىن دا، ابايدىڭ مۇڭىن دا قوسا شەرتكەندەي. اباي ءۇنشىل جۇيرىك دومبىرانى ادەيى ايگەرىم ءۇشىن تارتاتىن. سوڭعى جىلدارى اباي دومبىراعا اسا ىقىلاس بەرىپ، ەكەۋدەن - ەكەۋ وتىرعان وڭاشا شاقتاردا، كورىكتەپ كۇي تارتادى. سونداعى ونەرىنىڭ بارلىعىن، ءوزىنىڭ ىنتىعىپ سۇيگەن اقىن جارى ايگەرىمگە ارنايتىن. وسى وتكەن قىستا ءدال بۇگىنگىدەي ءبىر الاكولەڭكەدە قوڭىر كەشتە، تام ۇيدە، ۇلكەندەر بولمەلەرىنە جاقىن ۇيدە اباي دومبىرا تارتىپ، ايگەرىم تىڭداپ وتىرعان ۇزاق شاقتىڭ اقىرىندا، جاس كەلىنشەك "اh" ۇرعانداي قاتتى ءبىر كۇرسىنىپ قالىپ ەدى. اباي دومبىراسىن تاستاي بەرىپ:

– ساعان نە بولدى، ايگەرىم؟! – دەپ كەلىنشەگىنىڭ موينىنان قۇشاقتاعاندا، قولىنىڭ ۇستىنە قات - قات تامعان ىستىق جاستارىن سەزگەن. سول كەشتە اباي امالسىز ارماندى ءبىر سىر شەشكەن:

– سەن بۇلبۇل ەدىڭ. ازات اسپاندا، كوك بۇتاققا قونىپ، بۇلبۇل ءانىڭدى الەمگە جىرلاساڭ ەدى.

ەندى ايگەرىم ابايدىڭ قاعاز ۇستىندە جورتقان قولىنان سىرى بولەك ولەڭ تۋىپ جاتقانىنا ءسۇيسىندى.

… سول كەشتە ماكىش سالتاناتتىڭ ءوتىنۋى بويىنشا ابايدىڭ ءبىر ولەڭىن انگە سالىپ ايتىپ بەرگەن.

جارق ەتپەس قارا كوڭلىم نە قىلسا دا،
اسپاندا اي مەنەن كۇن شاعىلسا دا.
دۇنيەدە، ءسىرا، سەندەي ماعان جار جوق،
ساعان جار مەنەن ارتىق تابىلسا دا، – دەگەن جۇرەك زارى ششىققاندا، سالتانات كۇرسىنگەن ەدى.

اباي ىركىلگەن جوق: "جارق ەتپەس قارا كوڭلىمدى" بۇرىن توعجانعا ارنالعان سوزدەرمەن ءبىراز ايتىپ بەرىپ ەدى. سونىڭ ارتىنان، ءان ىرعاعىن وزگەرتپەستەن، وسى ءبىر قوڭىر كەشتىڭ وزىنە كوششتى. سىپايى تۇسپالمەن باستاپ، شىنشىل ءبىر تىڭ سوزدەرمەن مۇڭ توكتى. نۇرلى ءجۇز، جارىق ايدىڭ استىندا، سەنىسكەن دوسقا قۇپيا سىرىن اشتى. سول جاس نازى ەستەن كەتپەس، اقىن سازى ونى ۇزاق شەرتەر. قارىزدار دوس جۇرەگى ۇمىتپاس، اينىماس تا، كوپ ساقتار. بەلگىسىزگە شىرقاتىپ اكەتكەن ايىرىلىسۋ كۇندەرىندە دە جىگىتتىڭ ءومىر بويى جادىندا ساقتار قادىرلىسى، ارماندىسى بولارسىڭ. سىرىن سىرتقا پاش ەتپەس. جۇرەك ىشىندەگى ءبىر ءتۇيىر جاۋhار بولىپ جاتار. اشىلماعانى ءۇشىن، ءوزىنىڭ قاسيەتىن ەشبىر زاماندا جويماس… دەگەندەي جاڭا ولەڭ.

ءان اراسىندا سول دومبىراسىن بايتاس اسپانعا كوتەرىپ، بۇلعاق قاقتىرادى. سال اعانىڭ وسى بەلگىسىمەن ارتتاعى وڭشەڭ ءانشى، ويناقتى توپ، وزدەرىنىڭ شۇبارالا دومبىراسىن اسپانعا كوتەرەدى. بار توبىمەن ايتىپ كەلە جاتقان "جيىرما بەستىڭ" تولقىندى ىرعاقتارىن شىرقاي سىلتەپ، قۇبىلتا بۇرالتادى.

اباي مەن ەربولعا اسا قاتتى ۇناپ، قايران قالدىرعانى: بار ءانشى جينالىپ، ءبىر-اق ءان ايتادى. ادەتتە، ويىن - ساۋىقتا، ءۇي تولا جينالعان ءانشى بولسا دا ءبىر انگە ەكى كىسىدەن ارتىق قوسىلىپ سالاتىندار بولمايتىن.

– جيىرما بەس قايتا اينالىپ كەلمەس ساعان، – دەيدى.

مىناۋ ەكى اقىن ابايعا كوپ كەزدە، بىرگە تۋىسقان اعا، ىنىدەي كورىنىپ قالادى. سول تەڭەۋ بۇل ەكى اتتى، ابايعا ءوز ورتاسى، اينالاسىنداعى ادامنىڭ اراسىنداي جاقىنداتا كورسەتەدى.                                                                                          سول اعا – پۋشكين. سول ءىنى – لەرمونتوۆ، كەيىنگى ۇرپاققا، بارلىق ەل، بارلىق زامان، بار قاۋىمداعى ويلىلارعا اتوي سالىپ، ومىرلەرى شىراقشا جانىپ وتكەن اعا، ءىنى… اباي ويلانا وتىرىپ، تاتيانانىڭ حاتىنا ءۇڭىلدى.

– نەتكەن ايتقىش ءتىل! ءتىل ەمەس، جۇرەكتىڭ لەبى. لۇپىلدەپ سوققان ىرعاعى. قانداي نازىك تەرەڭدىك! – دەي وتىرىپ، كىتاپ بەتىنەن كوزى تايقي بەرە:

عاشىقتىڭ ءتىلى – ءتىلسىز ءتىل،
كوزبەن كور دە، ىشتەن ءبىل، – دەدى.

تاتيانا حاتىنىڭ ىرعاعى مەن نازىك ۇنىنە ءوز جانىنان ءۇن قوسقان ءبىر جولداردى ەسكە الدى. قىز بەن جىگىت شەرىنە قىزىعۋدان شىققان سارىننىڭ باسى ەدى.

– ەندەشە، ەڭلىك - كەبەك قۇرانى مىناۋ بولسىن، – دەي سالىپ، تاماعىن كەنەپ الىپ، شىرقاپ تۇرىپ، اسەم قوڭىر داۋسىمەن ءان باستادى. كوكباي مەن شۇبار مىنانداي وقىس مىنەزدەن قىسىلعانداي قۇبىلجىپ، ءبىر نارسە ايتقانداي بولىسىپ ەدى. اباي تىنىشتىق تىلەپ، ەكى قولىن شاپشاڭ سەرمەدى دە، بارلىق توپقا تىيىم سالىپ، دارمەندى تىنداۋعا بۇيرىق ەتتى. كوپشىلىك ءۇنسىز تۇرىپ، قۇپتاعانداي ۇيىپ تىڭداپ قالدى. دارمەننىڭ وزگەشە مۇڭمەن، اسا سەزىمتال اجار بەرىپ ايتقان ءانى اماندىق، بەيبىتشىلىكتە ايتىلاتىن ساۋىق ءانى ءتارىزدى ەمەس. ولگەندەردىڭ ارۋاعىنا ارنالعان، دەرتتى جۇرەك جوقتاۋى سياقتى. ءجۇزىنىڭ سۇر تولقىنى كوپ ءانشى - اقىن، بۇل توپتىڭ بارىنە ءمالىم ءبىر ءاندى باستاسا دا، قازىرگى ايتۋىندا سونى وسى ساتكە اسا ءبىر ورايلى سازداي سوزادى. ايتىپ تۇرعانى ابايدىڭ ءانى – "كوزىمنىڭ قاراسى".

… وسى كەزدە دومبىرانى مۇقا الدى دا، ءۇي ءىشىن تەگىس ەلەڭ ەتكىزىپ، سەرگىتەردەي بولىپ، شىرقاپ كەتتى. ەرەكشە تازا، كۇشتى، ءمولدىر ءۇن انىق ءانشى ونەرى كەلە جاتقانىن پاش ەتىپ تۇر. ول بيىك باستاۋ سوڭىنان اسەمدەپ تۇرىپ اباي ولەڭى "ايتتىم سالەم قالامقاستى" سوزادى، ءسوز بازارالى كوڭىلىن جاڭاعى كەيىستەن الاڭ ەتەرلىك، انىق ىنتىق، ىنتىزار ءسوزى. جالىندى نازعا تولى. ءانشى ءۇي قايىرماسىن ايتىپ توقتايىن دەپ ەدى. بازارالى توقتاتتىرمادى.

– ءاي، جانىم، ايت! ءبارىن ايت! – دەپ، بار ولەڭدى تەگىس ايتقىزدى. مۇقادان سوڭ الماعانبەت تە اباي ولەڭى مەن  ءانىن سوزا جونەلدى. ول – "كوزىمنىڭ قاراسى".

ەندىگى ءبىر كەزەكتە بازارالى ءوز قولىمەن دومبىرا ۇسىنىپ، ايگەرىمگە بۇرىلدى.

– ەندى سەنى تىڭداماسقا شارام بار ما؟ ايت، ساۋلەشىم! – دەپ، جاقىن اعا، تۋىستاي، ەركەلەتىپ ايتتى.

– مەن كوپتەن ءان ايتپاي كەتىپ ەدىم عوي، بازەكە!

– جوق، ايكەجان! بازارالى ايتپاعانىڭدى بىلمەيدى، ايتقانىڭدى بىلەدى. ايت، اينالايىن، – دەپ تاعى دا جاقسى ءوتىندى.

ازدان سوڭ ايگەرىم "تاتيانا ءانىن" ايتىپ جونەلدى. ءالى دە، سوناۋ ءبىر كۇندەردەي بارىنشى سىرلى نازىك، تەرەڭ تولقۋمەن ايتادى ەكەن. ءۇي - ءىشى جىم - جىرت قاتىپ، ۇيىپ تىڭدادى. بازارالى ابايدىڭ بۇل ايتىلعان ولەڭىنىڭ ءبارىن دە بىلمەۋشى ەدى. قاسىنداعى كوكبايدان جابىسا سۇراپ، ءار ولەڭنىڭ ءانىنىڭ ءمانىن، ءجونىن ۇعىنىپ وتىر. "امال جوق قايتتىم بىلدىرمەيدى" ايگەرىمگە دە تۇگەلدەي ايتقىزىپ شىقتى. بۇگىنگى كەشتە ابايدىڭ جاس دوستارى "ە" دەسكەندەي تەك قانا اباي سوزدەرى مەن اندەرىن ايتتى.

بازارالىعا انىق ۇلكەن سونى سىي. ەل جاڭعىرتار، ەل ونەرى تۇلەپ ءوسىپ، جاڭارىپ كەتكەندەي. ول ەندى ابايعا قاراپ:

– ياپىر-وي، قالاي وزگەرگەن! ءان مەن ءسوز قالاي وزگەرگەن! Cونداي سىرلى، سونشالىق جان تامىردى سولقىلداتقان قانداي سوزدەر! ءتۇۋ! – دەپ باس شۇلعىپ ۇندەمەي تاماشالاپ بارىپ، – ولەڭ مەن ءان ىرىسىن تاۋىپتى-اۋ، اباي! ونەرىڭنەن اينالايىن! – دەدى.

م. اۋەزوۆتىڭ اباي اۋلىندا ءبىرجاننىڭ بولعانىن بايانداۋى، كوركەم شىعارماعا ءتان كوپتەگەن ەركىن ويلارمەن تولى بولسا دا، مۋزىكالىق شىندىقتان اۋلاق كەتپەيدى. ءومىردى، ونىڭ ىشىندە حالىق مادەنيەتىن جاقسى زەرتتەگەن سۋرەتكەر، سول كوركەم شىعارماسىنىڭ وزىندە مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى ءۇشىن كوپ وي - پىكىر ايتىپ تا، جازىپ تا كەتكەن.

اباي ءانشى - اقىننىڭ يدەيالىق تۇلعاسىن بيىك ادامگەرشىلىك جانە ەستەتيكالىق قاسيەتتەردىڭ يەسى جانە سول ونەگەلى ادامدار جۇرەگىنە ۇيالاتا بىلەتىن تالىمگەر - تاربيەشى رەتىندە بەينەلەيدى.

ماقساتىم – ءتىل ۇستارتىپ، ونەر شاشپاق،
ناداننىڭ كوڭىلىن قوسىپ، كوزىن اشپاق.
ۇلگى السىن دەيمىن ويلى جاس جىگىتتەر،
دۋمان - ساۋىق ويدا جوق اۋەل باستا-اق.

پروزالىق قارا سوزدەرى جانە مۋزىكالىق - پوەتيكالىق شى- عارمالارىنداعى اعارتۋشىلىق يدەيالارىن اباي حالىققا، اسىرەسە جاستارعا، جاس ۇرپاققا كەڭىنەن تاراتۋعا تالپىندى. اندەرىنەن جالىندى اعارتۋشى، اقىلگوي دانا، قازاق جانە ورىس حالىقتارىنىڭ دوستىعى مەن تۋىسقاندىعىن جاقتاعان قايراتكەر اقىن بەينەسىن تانيمىز.

سەرى – سازگەر اباي دارىنىنا قانات بىتىرگەن ءان نارىمەن سۋسىنداتقان ورتا قانداي ەدى؟ ونىڭ سازگەرلىك ونەرىنىڭ بۇلاق باستاۋى قايدا؟

ابايتانۋشىلاردىڭ كوپتەگەن ەڭبەكتەرىنەن ابايدىڭ جاستايىنان حالقىنىڭ مۋزىكالىق فولكلورىن ءسۇيىپ وسكەنى، ونى جەتىك بىلگەنى، ءان ايتىپ، دومبىرادا ويناعانى ءمالىم. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ول ءبىرجان سالدى جانە باسقا دا اتاقتى ءانشى - كۇيشىلەردى جاقسى تانيدى، ولاردىڭ شىعارماشىلىق مۇرالارىن، ورىنداۋشىلىق شەبەرلىكتەرىن جوعارى باعالايدى.

شىڭعىس تاۋىنىڭ بوكتەرىندەگى اباي اۋلىندا (قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى اباي اۋدانى) ءان سازى ءبىر ءسات تولاستاعان ەمەس، اتاقتى اقىندار مەن انشىلەر بۇل اۋىلدىڭ ارقاشان قۇرمەتتى قوناعى بولاتىن. ولار اباي اندەرىن حالىق اراسىنا كەڭىنەن تاراتتى. حالىقتىڭ مۋزىكا ءتىلى ابايدىڭ وزىندىك ءان ءستيلىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسا زور اسەر ەتتى. ال كەيىنىرەك، سەمەي قالاسىنداعى مەدرەسەدە وقىعان كەزىندە، ورىس ادەبيەتىن بىلۋگە قۇمارتقان اباي كىتاپحانالارعا بارىپ، وندا كوپتەگەن جەرگىلىكتى ينتەلليگەنتسيا وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ تۇرادى. اسىرەسە، سەمەيدە ايداۋدا جۇرگەن حالىقشىلدارمەن، سونىڭ ىشىندە گەولوگ ە. پ. ميحاەليس، دارىگەر ن. پ. دولگوپولوۆپەن دوستاسىپ، ولارمەن تىعىز قارىم - قاتىناستا بولادى. بۇلاردىڭ ابايدىڭ دۇنيە - تانىمىنىڭ، وي - ءورىسىنىڭ كەڭەيۋىنە زور ىقپال ەتكەنى ءسوزسىز.

م. اۋەزوۆ بىلاي دەپ جازدى: "اباي ءوز شىعارماشىلىعىندا حالىقتىڭ ساناسىندا تەك بۇلدىراپ جۇرگەن، حالىق اقىندارى ءالى دە ايتىپ جەتكىزە المايتىن يدەيالاردى بەينەلەدى. ونىڭ حالىق كوكىرەگىندەگى ارمان -مۇراتتاردىڭ اسقاق جىرشىسى بولۋىنا پوەزياداعى بۇل ەرلىگىنە الدىڭعى قاتارلى دەموكراتيالىق ورىس مادەنيەتى اسەر ەتتى".

اباي قازاقتىڭ ءان - كۇي شىعارماشىلىعىن ەرەكشە باعالاعان. بىراق ءان اتاۋلىنىڭ ءبارىن قابىلداماي، ونىڭ دا "ەستىسى بار، ەسەرى بارىن" ايتىپ، "قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار، جاقسى ءان مەن ءتاتتى كۇيدى" ۇناتقان. بۇكىل شىعىستىڭ، ورىستىڭ، قازاقتىڭ حالىقتىق ادەبيەتىن تەرەڭ زەرتتەگەندەي، اباي قازاقتىڭ ءان - كۇيلەرىن جەتە بىلگەن. ءبىرجان سال، اقان سەرى، تاتتىمبەت، جاياۋ مۇسا سىندى حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ءان - كۇي دارياسىنان سۋسىنداپ، انشىلىك - كۇيشىلىك ونەردى ەرەكشە باعالاعان.

اباي تەك تىڭداۋشى عانا بولماي، ءوزى دە ءان شىعارعان. ول ء"سوز تۇزەلدى، تىڭداۋشى سەن دە تۇزەل", – دەپ، ءوزىنىڭ تەرەڭ تەبىرەنىستى ويىن سىرشىل اندەرىمەن دە جەتكىزگەن دارىندى حالىق سازگەرى. ابايدىڭ ءان - كۇي شىعارمالارى قازاقتىڭ حالىق مۋزىكاسىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورىن الادى.

ابايدىڭ مۋزىكالىق - ەستەتيكالىق مۇراسىن جالعاستىرعان، كەيىن جارىق كورگەن "امانات" اتتى اندەر جيناعىنىڭ اۆتورى شاكارىم جانە باسقالار بولعانىن مۇحتار  اۋەزوۆ ەرتەدە-اق ەسكەرتكەن بولاتىن: “شاكارىم – ابايدىڭ مۋزىكالىق - ەستەتيكالىق ونەگە - ۇلگىسىن العان ونەر يەسى. ونىڭ "امانات" اتتى اندەر جيناعىن ارنايى زەرتتەۋشىلەر بولسا، اباي مۇراسىنىڭ ونەگە - ۇلگىسى ايقىندالا تۇسەر ەدى”.

قورىتا كەلگەندە، اباي شىعارمالارىنىڭ پوەتيكالىق - ەستەتيكالىق قۋات - قاسيەتى سارقىلماق ەمەس. سول قايناردان ءنار العان ءالى دە تالاي جاڭا شىعارمالار جانە زەرتتەۋلەر تۋاتىنى ءسوزسىز.

ابايدىڭ مۇراسىن ءسوز ەتكەندە، ونىڭ ەستەتيكالىق جانە ادامگەرشىلىك سەزىمى ادامزات قاۋىمى ءۇشىن تاۋسىلماس مول قازىنا ەكەندىگىن باسا ايتۋ كەرەك.

جاڭا ىرعاق – ولشەۋ، جاڭا كەيىپتى مەلوديا جولى، جاڭا ءۇن سوزدىكتەرى – وسى ۇشەۋى اباي مۋزىكاسىنىڭ جاڭالىعى.

اباي – تەك ءان شىعارۋشى عانا ەمەس، ءان - كۇيدىڭ ءادىل سىنشىسى. ول ءان -كۇي جونىندە كوپتەگەن تەرەڭ، ۇلگىلى ەستەتيكالىق پىكىرلەر ايتتى. سولاردىڭ ءبىرى:

تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ،
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ…   

بۇل ارادا "ولەڭ" دەگەن ءسوز ءان مانىسىندە دە ايتىلىپ تۇر.

اباي ورىنداۋشىلىققا ۇلكەن ءمان بەرگەن ساراپشى. جاقسى شىعارىلعان ءان - كۇي جامان ورىنداۋشىنىڭ قولىنا تۇسكەندە، "اۋىزدان شىققاندا ءوڭى قاشاتىن، كوڭىلدەگى كورىكتى ويدىڭ" كەبىن كيەتىنىن دە اباي ءبىلدى.

دانىشپان اباي: ء"ان - ولەڭ ساتىپ", ونەردى ساۋدالاپ پايدا تابۋعا، اتاق -مانساپ قۋعا قارسى بولعان-دى. ونىڭ مۋزىكالىق - ەستەتيكالىق ويلارىنىڭ ءمانى – كەشە، بۇگىن جانە ەرتەڭدەرگە دە كەرەك.

ياعني، ابايدىڭ گۋمانيستىك، ەستەتيكالىق ءمان - ماعىناعا تولى شىعارمالارى – ماڭگىلىك!

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:

1. جۇبانوۆ ا. وسكەن ونەر. – الماتى: ونەر، 1985 ج.
2. اۋەزوۆ م. جيىرما تومدىق شىعارمالار جيناعى. ءىىى توم. "اباي جولى" رومان-ەپوپەياسى. – الماتى: جازۋشى، 1979 ج.
3. اۋەزوۆ م. جيىرما تومدىق شىعارمالار جيناعى. ءVى توم. "اباي جولى" رومان-ەپوپەياسى. – الماتى: جازۋشى، 1979 ج.
4. شاكارىم. امانات. /قۇراست.: ونەر زەرتتەۋشىسى ت. بەكحوجينا. – الماتى: ونەر، 1989 ج.
5. شوندىباەۆ ۋ. ۋاقىت ورنەگى (ولەڭدەر مەن داستاندار). – الماتى: جازۋشى، 1988 ج.
6. ەلەبەكوۆا ح. ءۇنى كەتپەس قۇلاقتان. – الماتى: ونەر، 1981 ج.

ەرىك ومارعالي،

سەمەي قالاسىنىڭ وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى

Abai.kz