بۇل سۇراق كوپتەن بەرى قوعامنىڭ كوكەيىندە جۇرگەنى راس. بىرەۋلەر كسرو جوعارى سوتىنىڭ ۇكىمى شىققان قۇجاتقا نەگىزدەلىپ، «ساكەن ستاليدىك رەپرەسسيادا قازا بولدى. قارلاگتا وققا ۇشىپ، دولينكا كەنتىنە جاقىن جەردە جەرلەنگەن» دەسە، بىرەۋلەر ءتىرى كۋاگەرلەردى تاۋىپ، «قيىر شىعىستا ماگادان وبلىسى ياگودنىي اۋدانىندا سۇيەگى جاتقانىن» ايتادى.

سوندا الاشتىڭ اياۋلى ارىسى 1938 جىلى اتىلعان جوق پا؟! راس، دەرەك پەن دايەك - ەكىۇشتى. بىراق، ءبىر انىعى - ساكەن سۇيەگىنىڭ قايدا قالعاندىعىن، اتىلسا قايدا اتىلعاندىعىن، جەرلەنگەن جەرىنىڭ قايدا ەكەندىگىن انىقتاۋ ۇزىلمەك ەمەس. ەندىگى ۇرپاق «ساكەن دەگەن حالقىمنىڭ رۋحى عوي، رۋحتاردى كومبەيدى قارا جەرگە» دەگەندى جۇبانىش تۇتىپ جۇرە المايدى. ونى ۇرپاقتار ءار داۋىردە، ءار عاسىردا ىزدەيدى. تاريحي شىندىق تولىق اشىلمايىنشا ءالى دە ىزدەي بەرمەك.

وسى ماقساتتا توقسانىنشى جىلدارى ساكەن سەيفۋلليننiڭ سۇيەگiن iزدەپ، ماگادانعا بارىپ قايتقان ەكسپەديتسيا جەتەكشىسى، بەلگىلى جازۋشى، قر جۋرناليستەر سىيلىعىنىڭ يەگەرى، جەزقازعان، ۇلىتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، توقسان جاستاعى ابىز اقساقال اپباز قاراجىگىتوۆپەن ارنايى كەزدەسىپ، وسى ساپار جونىندە اڭگىمەلەپ بەرۋدى وتىنگەن بولاتىنبىز.

بۇل سۇراق كوپتەن بەرى قوعامنىڭ كوكەيىندە جۇرگەنى راس. بىرەۋلەر كسرو جوعارى سوتىنىڭ ۇكىمى شىققان قۇجاتقا نەگىزدەلىپ، «ساكەن ستاليدىك رەپرەسسيادا قازا بولدى. قارلاگتا وققا ۇشىپ، دولينكا كەنتىنە جاقىن جەردە جەرلەنگەن» دەسە، بىرەۋلەر ءتىرى كۋاگەرلەردى تاۋىپ، «قيىر شىعىستا ماگادان وبلىسى ياگودنىي اۋدانىندا سۇيەگى جاتقانىن» ايتادى.

سوندا الاشتىڭ اياۋلى ارىسى 1938 جىلى اتىلعان جوق پا؟! راس، دەرەك پەن دايەك - ەكىۇشتى. بىراق، ءبىر انىعى - ساكەن سۇيەگىنىڭ قايدا قالعاندىعىن، اتىلسا قايدا اتىلعاندىعىن، جەرلەنگەن جەرىنىڭ قايدا ەكەندىگىن انىقتاۋ ۇزىلمەك ەمەس. ەندىگى ۇرپاق «ساكەن دەگەن حالقىمنىڭ رۋحى عوي، رۋحتاردى كومبەيدى قارا جەرگە» دەگەندى جۇبانىش تۇتىپ جۇرە المايدى. ونى ۇرپاقتار ءار داۋىردە، ءار عاسىردا ىزدەيدى. تاريحي شىندىق تولىق اشىلمايىنشا ءالى دە ىزدەي بەرمەك.

وسى ماقساتتا توقسانىنشى جىلدارى ساكەن سەيفۋلليننiڭ سۇيەگiن iزدەپ، ماگادانعا بارىپ قايتقان ەكسپەديتسيا جەتەكشىسى، بەلگىلى جازۋشى، قر جۋرناليستەر سىيلىعىنىڭ يەگەرى، جەزقازعان، ۇلىتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، توقسان جاستاعى ابىز اقساقال اپباز قاراجىگىتوۆپەن ارنايى كەزدەسىپ، وسى ساپار جونىندە اڭگىمەلەپ بەرۋدى وتىنگەن بولاتىنبىز.

«ۇلتىمىزدىڭ اياۋلى اقىنى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرi ساكەن سەيفۋلليننىڭ سۇيەگى شىنىمەن ماگاداندا جاتقانىنا ەش كۇماندانبايمىن» دەپ اڭگىمەنى باستاپ كەتتى. وسى سىر-سۇحباتتى قاز-قالپىندا وقىرمان قاۋىمعا ۇسىنۋدى ءجون كوردiك.

«قاراعاندىلىق بۇرىنعى ساياسي تۇتقىن يۆان نيكولاەۆيچ مۋدروۆ ساكەندى 1940 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا ماگادان وبلىسىنىڭ ياگودنىي سەلوسىنان قىرىق شاقىرىم جەردەگى گوركي كەنىشىندە ءوز قولىممەن جەرلەدىم» دەپ ۇنەمى ايتىپ جۇرەدى ەكەن. وسى حاباردىڭ ىزىمەن ي.ن.مۋدروۆتى ەرتىپ قيىر شىعىسقا توقسانىنشى جىلدارى ارنايى بارىپ كەلگەنبىز. ەرىككەننەن بارعان جوقپىز. ايتپەسە، امەريكانىڭ بەر جاعىنداعى قيان تۇكپىرگە باراتىنداي نە كورىندى بىزگە؟!

ي.ن.مۋدروۆ قاتەلەسپەدى. ءوزى ايداۋدا بولعان جىلداردا كورگەن، تۇرعان جاتاقحانالارى، لاگەر باسشىلارى مەكەمەلەرى ورنالاسقان عيمارات، كۇزەت ورىندارىنا دەيىن ءدال تاپتى. لاگەر باسشىلارى تۇرعان جەردەن جارتى شاقىرىمداي قاشىقتىقتاعى قورىمدى دا، س.سەيفۋللين جەرلەندى دەگەن جەردى دە كورسەتتى. ي.ن.مۋدروۆتىڭ ايتۋىنشا، س.سەيفۋلليننىڭ ولگەنىنە، جەرلەنگەنىنە جارتى عاسىردان استام ۋاقىت ءوتىپتى. بۇرىن تايگانىڭ قالىڭ ورمانىنىڭ شەتى اشىق الاڭقاي زيرات-قورىمدى قازىر نۋ ورمان باسقان. ارالاپ كەلەمىز، ايتەۋىر، ءبىر كەزدەگى ادام دەنەسى كومىلگەن سۇپى، وپىرىلعان، ىشىنە تۇسكەن دەنە، توپىراق سىلەمى بايقالادى. اۋداندىق كەڭەس توراعاسى ي.سيلاەۆ، اۋدان پروكۋرورى، اۋداندىق سوت توراعاسى جانە ءبىزدىڭ توپ مۇشەلەرى زياراتتان 73 قابىردى ساناپ شىقتىق.

ءبارىمىزدىڭ نازارىمىز ي.ن.مۋدروۆقا اۋعان.

- سەيفۋلليننىڭ قابىرى قاي جەردە؟ مىنانىڭ قايسىسى؟-دەپ وعان جابىلا ساۋال تاستادىق. بەيباق نە ايتارىن بىلمەي، كوزى جاسقا تولىپ:

- ورمان باسىپ، ءشوپ قاۋلاپ كەتىپتى. ءدال قازىر مىنا كورىنىستە سەيفۋلليننىڭ سۇيەگى مىنا جەردە جاتىر دەپ تاپ باسىپ ايتا المايمىن. ايتسە دە، شامامەن وسىناۋ تۇستاعى قابىرلەردىڭ بىرىندە، قازىپ كورسەك ساكەن سەيفۋلليننىڭ سۇيەگى تابىلىپ قالار،- دەيدى تاعى دا قوبالجىعان ۇنمەن ول.

نار تاۋەكەلگە باسىپ ول سىلتەگەن جورامال بويىنشا ءبىر قابىردى اشۋعا بەل بۋدىق. قانشاما جىلدار جەر قوينىندا تىنىشتىق تاپقان سۇيەكتى اقتارۋدىڭ قيىندىعى قاسىرەتىنەن دە اۋىر ەكەن. جانىڭ تۇرشىگەدى. «ەي، ءبىزدىڭ قورلىق-قياناتىمىز، تارتقان ازابىمىز از با ەدى. ەندى كوردە دە تىنىشتىق بەرمەيسىڭدەر مە؟!»-دەيتىندەي ۇرەي بۋادى كوڭىلدى. كىم ەكەنى بەيمالىم، تىرشىلىگىندە ازاپ پەن ارماندا كەتكەن جاننىڭ سۇيەگىن اشۋ تاۋقىمەتى قاسىرەتتىڭ ءدال ءوزى ەكەن. ساي-سۇيەگىڭ سىرقىرايدى. ءبىزدىڭ ىزدەگەنىمىز سەيفۋلليننىڭ سۇيەگى، سونىڭ اسىل مۇردەسى! ال مىناۋ اشىلعان العاشقى دەنە سۇيەگى - اياعىنا اتى-ءجونى جازىلىپ بايلانعان تاقتايشادا - ورىس ەسىمى. ەكىنشىسى دە، ءۇشىنشىسى دە باسقا كىسى بولىپ شىقتى. ودان ءارى ولگەندەردىڭ قابىرىن قازا بەرۋگە كۇش تە، قاراجات تا جەتپەدى. بۇل ارەكەتىمىز ناتيجەسىز اياقتالدى. لاجسىز كەرى قايتۋعا تۋرا كەلدى. ماگادان قالاسىنا كەلىپ وبلىستىق نكۆد-ءى ارحيۆىندە بىرەر كۇن مۇراعات اقتارىپ، ودان دا س.سەيفۋللين تاعدىرىنا بايلانىستى ەشبىر دەرەك كەزدەستىرە المادىق. وسىلايشا سالىمىز سۋعا كەتىپ، ەلگە ورالعانبىز.

ماگادان وبلىسىنا بارعان ساپارىمىز ناتيجەسىز، كۇپتى كوڭىلمەن ءتامامدالدى. ءوز قولىممەن جەرلەدىم، قابىرىن تاۋىپ بەرەم دەگەن مۋدروۆتىڭ سوزىنەن ناتيجە شىقپادى.

بۇدان كەيىن ءبىزدى تاعى ءبىر توتەنشە ويعا جەتەلەگەن دەرەك - ساكەن سەيفۋلليننىڭ قازىرگى استانا قالاسىنداعى مۇراجايىندا كەزدەسكەن ءبىر قۇجاتتان باستالدى. الماتى قالاسى فرۋنزە اۋداندىق زاگس بيۋروسىنىڭ «سۆيدەتەلستۆو و سمەرتي ءى-ف10 ع205690 سەيفۋللين ساكەن (سادۋاقاس) ۋمەر 9 وكتيابريا 1939 گودا. ۆىدانا الما-اتا، فرۋنزەنسكي راي زاگس 12 يۋنيا 1957 گ.

ديرەكتور گوس. ارحيۆا ۆ. پەرروۆسكي» دەگەن مەملەكەتتىك مەكەمە اتىنان بەرىلگەن انىقتاماسى.

بۇدان ارتىق قانداي قۇجات كەرەك؟ مۇندا ساكەندى 1939 جىلدىڭ 9 قازانىندا ءولدى دەپ وتىر. ايداي الەمگە انىق ەتىپ، ءولدى دەپ سەندىرىپ وتىر. ناقتى ايىن، كۇنىن، جىلىن جازىپ وتىر. بۇعان كىم داۋ ايتادى؟ بىرەۋ ونى ءوز قولىممەن كولىمادا جەرلەيدى. مەرزىمىن 1940 جىلدىڭ كوكتەمى دەپ كۋالىك ەتەدى. ال، مىنا رەسمي كۋالىك باسقاشا ايتىپ وتىر. بۇعان نە دەۋگە بولادى؟ ءوز قولىمەن جەرلەگەن مۋدروۆقا سەنەيىك پە، الدە مىنا رەسمي ازاماتتىق حال اكتى بيۋروسى بەرگەن انىقتاماعا سەنەيىك پە؟ نەمەسە ساكەندى قيىر شىعىستا كوردىم دەگەن تۇركىمەن جازۋشىسى ق.دەرياەۆقا سەنەيىك پە؟ تولىپ جاتقان كۇمان...

ال، ەندى وسىنىڭ ءبارىن بىلاي سىرىپ تاستاپ، سول زاماندا-اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس، قولىنا تۇسكەندى الىپ تا، شالىپ تا جىعىپ جاتقان نكۆد ارحيۆىندەگى س.سەيفۋلليننىڭ 11020 «قىلمىستى» ءىسىن وقىپ تاعى ءبىر كورەيىكشى. باسقانى قويىپ، ونىڭ ءومىرىن قيعان سوڭعى ۇكىمدى وقيىق. ونىڭ تۇپنۇسقاداعى ورىس تىلىندەگى قالپىن بۇزباي وقىپ بەرەيىن:

«پريگوۆور

زاكرىتوگو سۋدەبنوگو زاسەدانيا ۆىەزدنوي سەسسي ۆوەننوي كوللەگي ۆەرحنوگو سۋدا سسسر وت 25 فەۆراليا 1938 گودا گ. الما-اتا.

پرەدسەداتەل ديۆيزيوننىي ۆوەننىي يۋريست گورياچەۆ ا. د.

چلەنى: الەكسەەۆ پ. ا. ي ميكلەۆ ا. م.

سەكرەتار: شاپوشنيكوۆ ۆ. ي.

زاسەدانيە وتكرىتو ۆ 16 چاسوۆ 40 مينۋت.

پرەدسەداتەلسۆۋيۋششي وبياۆيل، چتو پودلەجيت راسسموترەنيۋ دەلو پو وبۆينەنيۋ سەيفۋللينا ساكەنا ۆ پرەستۋپلەنياح پرەدۋسموترەننىح ست. ست. 58-2, 58-7, 58-8 ي 58-11 ۋك رسفسر. پرەدسەداتەلستۆۋيۋششيمي رازياسنيل پودسۋديمومۋ سۋششنوست پرەدياۆلياەمىح ەمۋ وبۆينەني ي سپروسيل ەگو، پريزناەت لي ون سەبيا ۆينوۆنىم، نا چتو پودسۋديمىي وتۆەتيل، چتو ۆينوۆنىم ون سەبيا نە سچيتاەت ي نە پريزناەت. داننىە پوكازانيا نا پرەدۆاريتەلنوم سلەدستۆي نە پودتۆەرجداەت... پودسۋديمىي: ۆسە ەتو وگوۆور. ۆ انتيسوۆەتسكوي ورگانيزاتسي نە سوستويال، نيكوگدا پروتيۆ سوۆەتسكوي ۆلاستي نە شەل، ا تاكجە س سوكولنيكوۆىم نيكاكيح سۆيازەي نە يمەل. تو چتو، ناپيسانى ۆ دەلە ۆسە لوج ي كلەۆەتا.

پودسۋديمومۋ بىلو پرەدوستاۆلەنو پوسلەدنەە سلوۆو، ۆ كوتوروم ون سكازال چتو نا پرەدۆاريتەلنوم سلەدستۆي سەبيا وگوۆوريل پريزناۆ ۆينوۆنىم. نە ۆىدەرجال بەسچەلوۆەچنىح پىتوك. ۋتۆەرجدايۋ، چتو ۋچاستنيكوم كونتررەۆوليۋتسيوننوي ورگانيزاتسي نيكوگدا نە بىل. سۋد ۋداليلسيا نا سوۆەشانيە. پرەدسەداتەلستۆۋيۋششي وگلاشاەت پريگوۆور - سمەرتنايا كازن... 17.00. 3اسەدانيە زاكرىتو.

پرەدسەداتەل:

سەكرەتار:»

بۇل دەرەك ويدان شىعارىلعان جوق. ناقتى اقيقاتقا، قولدا بار قۇجاتتارعا، ارحيۆ دەرەگىنە نەگىزدەلىپ، الماتىداعى قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قولىنداعى جوعارىداعى كورسەتىلگەن قىلمىستىق ءىس دەيتىن قۇجاتتارعا سۇيەنىپ جازىلىپ وتىر. ارينە، سۇراپىل زاماننىڭ سۇمدىق بەينەسىن اڭعارىپ قانا قويماي، جوعارىدا كەلتىرىلگەن شەشىم سۇمدىقتىڭ بەينەسىن انىق اشىپ بەرىپ وتىر. ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشى ساكەننىڭ تاعدىرىن شەشۋگە نەبارى 20-اق مينۋت قانا ءبولىپتى. بۇدان اسقان قاتىگەزدىك، زۇلىمدىق بولا قويار ما ەكەن؟! ادام ەمەس، مالدىڭ ءوزىن باۋىزداپ ءولتىرۋ ءۇشىن دە قانشا ۋاقىت كەتەتىنى بەلگىلى عوي. مۇندا سول كەزدەگى ءامىرشىل-ادىلەتسىز قوعامداعى ادام تاعدىرىنىڭ قانداي قالىپتا شەشىلگەنىنە كوز جەتكىزەمىز.

ورايى كەلگەندە، 1990 جىلى كوكشەتاۋداعى «وقجەتپەس» دەمالىس ۇيىندە بولعان وقيعانى ايتىپ بەرەيىن. وسى تۇستا وقجەتپەس دەمالىس ۇيىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى ك.ساعديەۆ، قازاقستاننىڭ مىسىرداعى ەلشىسى ب.تايجانوۆ، بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر قىزمەتىندە بولعان د. احمەتوۆتىڭ اكەسى كەنجەتاي بايبىشەسىمەن كەلىپتى. ونداي قادىرلى ازاماتتارعا كىم نازار اۋدارماعان. اركىمدەر-اق ولاردىڭ سوزىنە قۇلاق ءتۇرىپ، ۇلاعاتتى ىستەرىن، كورگەن-بىلگەندەرىن ەستۋگە قۇمارتا زەيىن اۋدارادى، قۇلاق توسادى. وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە مىسىر مەملەكەتىندەگى قازاقستاننىڭ ەلشىسى بولاتحان تايجانوۆپەن كەزدەسۋ بولاتىنى حابارلانا قالدى. تاۋەلسىزدىك العان مەملەكەتىمىزدىڭ شەتەلدەگى سەنىمدى، جاۋاپتى قىزمەتتەگى وكىلىمەن كەزدەسۋگە، شەتەلمەن ديپلوماتيالىق بايلانىس قارىم-قاتىناس جايلى، مەملەكەتتىك ساياسات ۇستانىمى تۋرالى ونىڭ ويىن تىڭداۋعا دەمالۋشى قاۋىم اعىلا بارعان. ءار ءسوزى ءبىز ءۇشىن تىڭ الەم، سونى دۇنيە. ءوزى دە اعىپ، شەشەن سويلەپ، تىڭداۋشىلاردى اۋزىنا قاراتىپ الدى. سونىمەن، 1993 جىلدىڭ 17 ماۋسىمىندا «وقجەتپەس» سانتوريىندە ب. تايجانوۆپەن كەزدەسۋ ءوتتى. ول كوسىلە سويلەپ ماسكەۋدە وقىعان كەزىن، اسىرەسە، تۋعان ەلى، جەرى، كەلەشەگىنە كوز جۇگىرتكەن ءوزى قاتارلى قازاق جاستارىنىڭ ارمانشىل رومانتيكالىق مۇرات-ماقساتتارىنان تۋعان «جاس تۇلپار» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ قالىپتاسۋ جايىندا ءسوز قوزعاپ، سول كەزدەگى پىكىرلەس دوس، قاتار قۇربىلارى، بۇگىندە حالىققا ەسىمدەرى بەلگىلى مۇرات اۋەزوۆ، اشىربەك سىعاەۆ تاعى باسقالارى جايلى اڭگىمەلەپ بەردى. ءسوز اراسىندا «جاس تۇلپار» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ باعدارلاماسىن دا ايتا ءتۇسىپ، سول كەزدە قاراعاندى پەدينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى، بەلگىلى عالىم ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ دە ەسىمىن اتاپ قالدى.

ودان كەيىن ب.تايجان اڭگىمەسىن بىلايشا جالعاستىردى: «وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە سول جىلداردا ماسكەۋدەگى بەلگىلى بەدەلدى ەمحانانىڭ بىرىندە ەڭبەك ەتەتىن جاقىن قارىنداسىم: «سەنى بىزدە ەمدەلۋگە جاتقان ءبىر ۇلكەن قارت كىسى شاقىرادى» دەدى. ارنايى سول كىسىگە جولىعۋعا ىزدەپ باردىم. ول ۆ. ي. لەنينمەن جۇزبە-ءجۇز كەزدەسىپ، ەلىمىزدىڭ تاعدىرى، تاۋەلسىزدىگى، اتامەكەنى، جەرى تۋرالى كەلەلى ءماسليحات قۇرعان بەلگىلى قايراتكەر، اتاقتى پروفەسسور، عالىم ءالىمحان ەرمەكوۆ ەكەن. كوپ سەيلەستىك. اڭگىمە «جاس تۇلپاردىڭ» ماقسات-مۇددەسىنە، باعدارلاماسىنا قاتىستى ءوربىدى. سول كەزدەسۋىمدە اياۋلى الەكەڭ ەلىمىزدىڭ تالاي ايتۋلى ارىستارىنىڭ، ءستالينيزمنىڭ كەزىندە ءوز باسىنان وتكەن جازىقسىز جاپالى جىلدار تاقسىرەتىن، كورگەن قورلىق، قيانات، وزبىرلىعىن، حالىق جاۋى اتانىپ يتجەكككەندە بولعانىن دا ءسوز ەتكەن ەدى.

- ءبىز نە كورمەدىك، - دەدى الەكەڭ. سول زۇلماتتى، جاستار، سەندەر كورمەڭدەر. ورىمدەي ومىرلەرىڭە قيانات تاڭباسى باسىلماسىن. مەن سول جىلداردا يتجەككەندە ساكەن سەيفۋللينمەن ءبىر ءتۇن ءبىر كامەرادا بىرگە بولدىم. ەسىل ەر: «مەن ءسابيت مۇقانوۆتى ادام ەتىپ ەدىم. ول مەنى وسىنداي كۇيگە دۋشار ەتتى. جازىقسىز باسىما بالە سالدى. ەگەر ءتىرى كورەر بولساڭ، وسى اماناتىمدى حالىققا جەتكىز» دەپ ەدى. مۇنى سەندەرگە ادەيى ايتىپ وتىرمىن. ومىرلەرىڭدە قياناتقا، وتىرىككە، جالعاندىققا بارماڭدار. ادام بالاسىنا ناقاقتان بالە سالماڭدار»، - دەدى. بۇل 1966 جىلدىڭ اقپان ايى ەدى، - دەدى ب. تايجانوۆ اعىنان جارىلا سويلەپ. مىنا ءسوز اركىمدى-اق ويلاندىرىپ تاستادى. اسىرەسە، ارداقتى ادامنىڭ سۇيەگىن ىزدەپ قيىر شىعىسقا بارعان ماعان ەتكەن اسەرى ءتىپتى باسقاشا ەدى.

«اپىر-اۋ، قاراعاندىلىق ي. م. مۋدروۆتىڭ ايتقانى، ق. دەرياەۆ ايتتى دەگەن دەرەكتەردىڭ، اپماتى قالاسى فرۋنزە اۋدانى زاگس بيۋروسى بەرگەن انىقتامانىڭ راس بولعانى ما؟! وسى سوزدەر مەن پىكىرلەر اراسىندا قانداي قارىم-قاتىس بار دەگەن وي مازالاي بەرگەن. بىراق، ب. تايجانوۆپەن «وقجەتپەستە» قايتا كەزدەسۋدىڭ ءساتى تۇسپەدى. ول دەمالىس مەرزىمى اياقتالىپ، كەتىپ قالىپتى. وسى ويدى كۇپتى ەتكەن ب. تايجانوۆ ايتقان دەرەك جايىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇنسىز قالۋىمنىڭ باستى سەبەبى - ساكەن سەيفۋليننىڭ جەتپىس جىلدىق تويى كەزىندەگى مىنا ماسەلەلەرگە بايلانىستى ەدى. وسى مەرەيتويدى باسقارۋعا س. مۇقانوۆ كەلگەن. ول كەزدە جاڭاارقا جەرىندە ساكەننىڭ قاتار وسكەن، ونىمەن بىرگە جۇرگەن كوزى ءتىرى زامانداستارىنىڭ دا ءبىرسىپارىسىنىڭ بار كەزى. سولار اتاقتى سابەڭە ساكەننىڭ تاعدىرىنا بايلانىستى اۋىر-اۋىر سوزدەر ايتىپ، كىنالار تاققان. بىراق، قازاق ونەرىنىڭ بەلگىلى الىبى سابەڭ ساكەن سەيفۋللين تاعدىرىنا قاتىستى ءوزىنىڭ ادالدىعىن ايتىپ، كوپشىلىكتى سەندىرگەن. ەندى مىنا جاعدايدى قايتا حالىق الدىنا جاريالاپ ايتۋ ماعان ۇلكەن سالماق سالدى. ويتكەنى، مەنىڭ قولىمدا وسى ويدى كۇپتى ەتكەن - ساكەن ومىرىنە قاتىستى ماسەلەلەر تۋرالى ايعاقتى ناقتى كۋالىك قاعاز جوق. مۇنىڭ ءبارى اۋىزشا سوزگە قۇرىلعان. سوندىقتان، حالىقتىڭ سۇيىكتىسى بولعان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ابىرويىنا، بەدەلىنە نۇقسان كەلەتىندەي اڭگىمە ايتۋىما باتىلىم جەتپەدى.

سوڭعى جىلدارى ساكەن جايىندا ءالى دە بولسا حالىقتىڭ ويىنان كەتپەي جۇرگەن دەرەكتى اڭگىمە جالعاسا تۇسۋدە. سوعان وراي وسى سوڭعى اڭگىمەنى «وقجەتپەس» ساناتوريىندە اڭگىمەلەگەن ب.تايجانوۆتى ىزدەستىرىپ، ءا.ەرمەكوۆتىڭ ايتقانىن انىقتاۋعا كىرىستىم. ب.تايجانوۆتى رەسپۋبليكا سىرتقى ىستەر مينيسترىلىگى ارقىلى سوڭعى قىزمەتى مەن تۇرعان مەكەنىنە دەيىن انىقتاپ تاپتىم. وزىمەن بىرنەشە رەت تەلەفون ارقىلى حابارلاستىم. ول بۇل ايتقان اڭگىمەسىن جوققا شىعارعان جوق. مەنىڭ جازعان حاتىما جازباشا جاۋاپ بەرۋدى وتىنگەنىمدە ول قازىر كىتاپ وقىپ جاتقانىن، قولى تيمەيتىنىن، كەيىن ۋاقىتى بولعاندا جاۋاپ بەرەتىنىن دە ايتقان. ونىمەن توقتاماي، مەن كەزىندە «جاس تۇلپار» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى بولعان كىشى م.اۋەزوۆ، ءا.سىعاەۆتارمەن تەلەفون ارقىلى حابارلاستىم. اتاقتى عالىم ءا. ەرمەكوۆپەن كەزدەسۋدە جوعارىداعى اڭگىمەنىڭ بولعانىن، بەكىتۋلەرىن ءوتىندىم. زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ پەرزەنتى مۇرات مۇحتارۇلى تەلەفونمەن سويلەسكەنىمدە، ەرمەكوۆپەن مۇنداي اڭگىمەنىڭ بولعانى، الەكەڭ سونداي ءسوزدى ايتقانى انىق ەسىمدە دەدى. ال، ءا. سىعاەۆ مەن ونداي اڭگىمەنى ەسىمدە ساقتاماپپىن دەپ جاۋاپ قاتتى. قانداي وكىنىشتى ەدى. ساكەن سەيفۋللين سياقتى ەل قادىرلىسىنىڭ تاعدىرىنا قاتىستى دەرەكتى ءبىرى ۇمىتسا، ءبىرى ەسىنە الادى. ارينە زامان، ۋاقىت ۇكىمى ارقالاي دا سويلەتىپ تۇرعان شىعار...

تالاسى جوق، س. سەيفۋللين ەل جۇرەگىنە ماحاببات وتى بولىپ جانىپ قالعان وشپەس تۇلعا. دەرەكتىڭ ەكىۇشتىلىعى دا كۇماندىلىگى تاعى بار. اڭىز، قاۋەسەت، ونىڭ وپات بولۋى مەن اتىلۋى، ءولىمى تۋرالى جوعارىداعى ايتىلعان ءجايتتار كوپ كۇماننىڭ ارقاۋى. ەندەشە، ونىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋ ءبىزدىڭ ۇرپاقتىڭ ازاماتتىق بورىشى!

2011 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا جەزقازعان قالاسىندا حالىقتىڭ سۇيىكتى پەرزەنتى ساكەن سەيفۋللينگە جاڭا ەسكەرتكىش قويىلدى. ەسكەرتكىشتى قويۋ سالتاناتىنا قالا باسشىلىعى، بەلگىلى عالىم-زەرتتەۋشىلەر، ساكەننىڭ تۋىسى ءماجيتتىڭ بالا-شاعاسى، جاقىندارى كەلىپ قاتىستى.

وسى ەسكەرتكىشتى اشۋ سالتاناتىندا عالىم تۇرسىنبەك كاكىشەۆ ساكەننىڭ شىعارماشىلىعى، قوعامدىق ومىردەگى اتقارعان ەڭبەگى جايلى حالىققا از-كەم اڭگىمەلەپ بەردى. بىراق، ءبىر وكىنىشىتىسى - س. سەيفۋليننىڭ سوناۋ قيىر شىعىستا ماگادان وبلىسىندا ياگودنىي اۋدانىندا سۇيەگى جاتقانىن ەڭ بولماسا ءبىراۋىز سوزبەن دە ەسكە تۇسىرمەدى. بەلگىلى عالىم، ساكەننىڭ ءومىرىن زەرتتەۋشى بولىپ جۇرگەن ازامات ۇلى تۇلعانىڭ جازىقسىز قاسىرەت ۋىن ءىشىپ، قيىر شىعىستا وپات بولعانىن دايەكتەپ، ەڭ بولماسا ءبىراۋىز ءسوز دە ايتپادى. بۇل تۇرسىنبەك كاكىشەۆ سياقتى ءوز ءومىرىن ساكەندى زەرتتەۋگە ارناعان ادامعا لايىق ءىس ەمەس. ءالى ەسىمدە، ءبىر جىلى مەنىڭ ساكەننىڭ سۇيەگىن ىزدەپ ماگادان وبلىسىنا بارعان ەكسپەديتسيانى باسقارعاندىعىمدى ەستىگەن ول ۇيىمە كەلدى. كوپ اڭگىمەدەن كەيىن ساكەن جايىندا ايتا وتىرىپ، ونىڭ 1938 جىلى 25 اقپاندا جوعارعى سوتتىڭ ۇكىمىمەن اتىلىپ كەتكەنىن تىلگە تيەك ەتتى. مەن ت.كاكىشەۆتىڭ ول پىكىرىنە قوسىلمايتىنىمدى، ونىڭ قاتە ەكەنىن قانشا ايتسام دا يلاندىرا المادىم. سويتە وتىرىپ ول مەندەگى ساكەن جايىنداعى دەرەكتەردى، اسىرەسە، ساكەننىڭ قىلمىستىق ءىسى بويىنشا جانە ماگادانداعى كەزىندە كەزدەسكەن ادامداردىڭ ەستەلىگى جازىلعان ءبىرسىپىرا دەرەكتەردى ءوتىنىش ەتىپ مەنەن سۇراپ الدى. مەن ت.كاكىشەۆكە سول دەرەكتەردى ءوز قولىممەن تابىس ەتتىم. تاعى دا تۇرسەكە، بۇل دەرەكتەردى ساقتاڭىز، سىزدەن باسقاعا بەرمەس ەدىم، سىزگە لاجىم جوق بەردىم دەگەنىمدە، ول بۇل دەرەكتەر جوعالمايدى دەپ ۋادە ەتىپ ەدى.

مەن ەلىمىزدىڭ اسا اياۋلى پەرزەنتى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ماعجان جۇماباەۆ تۋرالى دەرەگىن ەستىگەندە، وقىعاندا سونشالىق تەبىرەندىم. قاس باتىر سوناۋ كولىمادا ماعجان جۇماباەۆپەن كەزدەسىپ، سالەم بەرىپ، ونى ءوزىنىڭ بەتىنە قاراتقان دا ماعجاننىڭ: - ماعان تايانبا، كەلبەتىڭ كەلگەن جىگىت ەكەنسىڭ، قىرسىعىم تيەدى،- دەگەن سوزىنە دەيىن جازىپ قالدىرۋى تاماشا ەڭبەك! ال، ءبىزدىڭ عالىم ت.كاكىشەۆ بولسا، سول باياعى "كسرو جوعارى سوتىنىڭ ۇكىمى شىققان كۇنى ساكەن اتىلىپ كەتتى» دەگەن سوزدەن قايتپاي كەلەدى.

راسىندا دا، ءبىز سول زامانداعى سوناۋ تۇركىمەن جازۋشىسى قىدىر دەرياەۆتان باستاپ، ءوزىمىزدىڭ ءالىمحان ەرمەكوۆكە دەيىن اتتارى ەلگە بەلگىلى تۇلعالاردىڭ ساكەن سەيفۋلليندى كولىمادا م.گوركي اتىنداعى التىن كەنىشىندە كورگەندەرىن اڭگىمەلەگەنىن جوعارىدا ايتتىم. بۇل ساكەن سەيفۋلليننىڭ كولىمادا بولعانىن انىقتايتىن ناقتى شىندىق دەرەكتەر. ەندى كەلىپ ت.كاكىشەۆ سياقتى عالىمدار ونى بەكەرگە شىعارادى. اتىلىپ كەتتى دەيدى. بولدى! نەگە ول سوناۋ كسرو جوعارعى سوتىنىڭ ۇكىمىمەن ساكەندى 1938 جىلى اتىلىپ كەتتى دەگەن جالعان پىكىردەن قايتپاي وتىر؟ ساكەننىڭ سۇيەگىن ىزدەگەن ەكسپەديتسيانىڭ قۇرامىندا بولعان شاكيزادا ابىلدينگە نەگە ءوز پىكىرىنەن قايتپايتىندىعىن ايتىپ قايتا-قايتا قاسارىسا بەرەدى؟ سوندا جوعارى ەسىمدەرى اتالعان قانشاما بەدەلدى دە، ابىرويلى ازاماتتاردىڭ ءسوزىن جالعان ەتپەكشى مە؟!

مەن ءوز باسىم س. سەيفۋلليننىڭ سول ياگودنىي توپىراعىندا جاتقانىنا ەش كۇماندانبايمىن. ساكەننىڭ سۇيەگى سول جەردە جاتىر. وعان حالقىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ ار-نامىسىن جوقتايتىن ازاماتتىق قۇدىرەت ىزدەۋ سالسا، بۇل سۇيەكتىڭ تابىلاتىنى ءسوزسىز. ەندى ونى تۋعان جەر توپىراعىنا كەلتىرۋ، ارىسىمىزدى ارداقتاۋ، ول ءۇشىن ماڭداي تەرى عانا ەمەس، جان ۇشىرا ەڭبەك ەتۋ -بۇگىنگى ەلىمىزدىڭ باسشىلارىنىڭ مويىنداعى امانات، بورىش! ەندەشە، ونىڭ سۇيەگىن ىزدەۋ ول ءۇشىن ارنايى ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىرۋ بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ، جاڭا ۇكىمەتىمىزدىڭ ىزگىلىكتى بورىشى دەپ ەسەپتەيمىن!»

جازىپ العان - دۋلات امانجول

قاراعاندى

Abai.kz