بۇل كۇندەرى استانا حالىقارالىق ءومىردىڭ ورتالىعىنا اينالدى. وننان استام مەملەكەت باسشىسى كەلدى، بىرنەشە ماڭىزدى ءىس-شارا وتەدى. ءسوز جوق، قازاقستاننىڭ سىرتقى الاڭداعى بەدەلى ءۇشىن مۇنداي قادامدار كەرەك-اق.

ونىڭ ۇستىنە كاسىبي دە كانىگى ديپلومات توقاەۆ نازارباەۆتىڭ سىرتقى ساياساتىنا جاڭاشا، زامان قاجەتتىلىكتەرىنە سايكەس رەڭك بەرىپ جاتقانىن دا مويىنداماسقا لاج جوق.

ماسەلەن، ۋشىعىپ تۇرعان داعدارىستار مەن قاقتىعىستار (سوعىستار!) تۇسىندا ءبىر جەردە ول ەلدەردىڭ باسشىلارىنىڭ باسىن قوسۋ دا ەداۋىر جەتىستىك (ارينە، سۆمدا سەكىلدى ۇيىم توقاەۆقا دەيىن دە قۇرىلعانىن ەسكەرەيىك).

ارينە، رەسمي ساپارلار نەمەسە حالىقارالىق فورۋمدارمەن بار ماسەلە شەشىلەدى دەۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز: وسىنداي كەزدە ءاربىر ەل الدىمەن ءوز مۇددەسىنە ساي سويلەيدى ءارى قيمىل-ارەكەت جاسايتىنىن دا ۇمىتپاعان ءجون.

ءوز باسىم توقاەۆتىڭ قىتاي جانە تۇركيا الپاۋىت ەلدەر باسشىلارىنىڭ اۋزىنا قازاق جەرىنىڭ تۇتاستىعىن قولداۋ تۋرالى سوزدەر سالىپ بەرگەنىنە ءتانتىمىن. دۇرىس يدەيا!

مۇنىڭ ءبارى قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەردەگى ديپلوماتياسىنىڭ وڭ جەتىستىكتەرى.

بىراق!

ەلدىڭ كوڭىل-كۇيى، بيلىككە دەگەن كوزقاراسى نەگىزىنەن ىشكى جاعدايعا بايلانىستى ەمەس پە؟

«ەستىگىسى كەلەتىن» مەملەكەتتىڭ باسشىسى رەتىندە توقاەۆ ەلدە قالىپتاسقان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق احۋالعا كوڭىلى تولمايتىنىن ايتىپ تا ءجۇر. كەيدە ءبىز سەكىلدى بيلىك سىنشىلارىنان دا باتىرىپ، كادىمگىدەي تاۋسىلا سويلەپ، ءوزى تاعايىندايتىن شەنەۋنىكتەرگە شۇيلىگىپ تۇرىپ جەتكىزەدى. بىراق ودان قورىتىندى جاساپ جاتقان ۇكىمەت پەن تۋىپ جاتقان ناتيجە جوق.

حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيىنىڭ كۇرت تومەندەۋى، باعانىڭ شارىقتاپ ءوسۋى، جاپپاي جۇمىسسىزدىق – وسىنىڭ ءبارى قازىرگى ءومىردىڭ اششى شىندىعى!

وسىنداي كەزدە مەن توقاەۆتى كەزىندە «قايتا قۇرۋ» يدەياسىن جاريالاپ، 70 جىل بويىنا ۇستەمدىك ەتىپ، سوۆەت وداعىن تىعىرىققا تىرەگەن كوممۋنيستىك رەجيمدى وزگەرتكىسى كەلگەن گورباچەۆقا ۇقساتامىن. ول دا كوپتەگەن حالىقارالىق باستاما كوتەرىپ، ءتىپتى نوبەلدىڭ بەيبىتشىلىك سىيلىعىن يەلەندى. باتىس ەلدەرىنىڭ الدىندا ونىڭ ابىرويى مىقتى ەدى.

توقاەۆ تا «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋ باستاماسىن كوتەردى. ەسكى جۇيەدەن ابدەن زارەزاپ بولعان حالىق ونى قولداپ جاتىر. 30 جىل بويىنا ەلدى بيلەپ-توستەپ كەلگەن «نۇر وتاننىڭ» مۇشەلىگىنەن باس تارتتى. ونى دا ەل حوش كوردى. «ەلباسيزم» يدەولوگياسىنان دا رەسمي، كونستيتۋتسيالىق تۇردە ات قۇيرىعىن كەسىستى. ول قادامى دا جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. سىرتقى ساياساتتا دا، جوعارىدا مەن ايتقانداي، تابىستارى جوق ەمەس.

بىراق...

گورباچەۆتىڭ رەفورمالارىنىڭ جۇزەگە اسپاۋىنىڭ ءبىر باستى سەبەبى بولدى.

ول – ديرەكتيۆالىق-جوسپارلى ەكونوميكادان ءبىر كۇندە جابايى كاپيتاليزمگە سەكىرگەن سوۆەت وداعىنىڭ ەكونوميكاسى جاڭاشا جاعدايعا بەيىمدەلە الماي، قۇلدىرادى دا، اقىرىندا ازىپ-توزعان ەل تەنتىرەپ، بازار كەزىپ كەتتى. اش بالا توق بالامەن وينامايدى: قارنى اشقان جۇرت ادەمى ۇراندارعا («جەدەلدەتۋ»، «جاريالىلىق») سەنۋدەن قالىپ، اقىرىندا ەۆوليۋتسيونەر گورباچەۆتىڭ ورنىنا رەۆوليۋتسيونەر ەلتسين كەلدى. ياعني، قاتىپ-سەمىپ قالعان قۇبىجىق جۇيەنى ىشتەن وزگەرتكىسى كەلىپ، جارتىكەش رەفورمالاردى قولعا العان گورباچەۆ ستراتەگيالىق جانە تاكتيكالىق جەڭىلىسكە ۇشىرادى.

سول كەزدە رەفورماتور اتانعان گورباچەۆتى تەك ءوزىنىڭ اينالاسى مەن ول باستاعان وزگەرىستەردىڭ التى قابات اسپاننىڭ ار جاعىنداعى تۇپكى ءمانىن تۇسىنگەن ليبەرالدار عانا قولدادى. قالىڭ جۇرت بولسا، ونىڭ سىرتقى ساياساتتاعى جەتىستىكتەرىنەن گورى، ەل ىشىندە قالىپتاسقان قيىن جاعدايعا بايلانىستى باعا بەردى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «يدەولوگيا... راس ەكەن، بىراق ارپا-بيداي اس ەكەن»: «قايتا قۇرۋ» سەكىلدى ءاپ-ادەمى يدەيانىڭ تۇبىنە... ەكونوميكا جەتتى!

قاراپ وتىرسام، بىزدەگى جاعداي دا وسىدان 40 جىل بۇرىن سوۆەت وداعىندا ورىن العان احۋالمەن پارا-پار، ءبىر-ءبىرىن اينا-قاتەسىز قايتالاپ وتىر.

وسى ۇقساستىقتاردان توقاەۆ ءتيىستى قورىتىندى شىعارا السا، «جاڭا قازاقستان» باستاماسى باياندى بولارى حاق.

ال ءتيىستى قورىتىندى شىعارماسا شە؟

ونداي كۇمان-كۇدىك تە جوق ەمەس.

ويتكەنى، بيلىكتىڭ ىشكى ساياساتتاعى كەيبىر قادامدارى تەك ءداستۇرلى وپپوزيتسيانىڭ عانا ەمەس، بۇرىن بيلىكتى ىشتەي جانە جاريا تۇردە قولداپ كەلگەن قاۋىمنىڭ دا رەنىشى مەن نارازىلىعىن تۋدىرا باستادى.

مەنىڭشە، ەلدەگى جاعدايدىڭ بولاشاعىن ءدال وسى فاكتور انىقتاپ بەرەدى.

سوندىقتان دا پرەزيدەنت سىرتقى ساياساتپەن بىرگە ىشكى ساياساتپەن، ەكونوميكامەن، الەۋسھمەتتىك سالامەن بەلسەندىرەك، ناقتى ناتيجەلەرگە جەتەتىندەي، اسىرەسە، حالىقتىڭ جاعدايى جاقساراتىنداي دەڭگەيدە اينالىسسا دەيمىن.

ىشكى ديپلوماتيا دەپ جاتقانىم - ءوز ەلىمەن، سونىڭ ىشىندە، جاعىمپازدار قاتارى كوبەيىپ بارا جاتقان فاناتتارى مەن وزىنە كۇنى تۇسكەن شەندىلەر مەن بيلىك ماڭايىنداعى ۇيىمدارمەن عانا ەمەس، پليۋراليستىك پيعىلداعى، بيلىككە، سونىڭ ىشىندە، پرەزيدەنتتىڭ وزىنە سىن جانە بالاما پىكىر ايتىپ جۇرگەن الەۋمەتپەن ديپلومات رەتىندە ءتىل تابىسسا دەگەنىم عوي.

ايتپەسە، جاعداي مۇلدەم ۋشىعىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس...

ءامىرجان قوسان

Abai.kz