20 قاراشا كۇنى پرەزيدەنت سايلاۋى وتەدى. كانديداتتاردىڭ ۇگىت-ناسيحات جۇمىسى ءوزىنىڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەن سياقتى. حالىق تا ءوز تاڭداۋىن جاساۋعا دايىن.

پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن ەلدى قانداي جاڭالىقتار كۇتىپ تۇر؟ سايلانعان پرەزيدەنت نەندەي ماسەلەلەرگە باستى نازار اۋدارۋى ءتيىس؟ جاڭا قازاقستان قۇرۋ ىسىنە نە كەدەرگى، نە قولداۋ بولماق؟ ەسكى قازاقستاننىڭ «مۇراسىنان» قالاي قۇتىلامىز؟

قوعامدى تولعاندىرعان وسى جانە وزگە دە وزەكتى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە جازۋشى مەرەكە قۇلكەنوۆ پەن ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆ وي ءبولىسىپ، ديالوگ قۇرىپ ەدى. جازۋشى مەن ساياساتكەردىڭ سۇحباتىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

باعدارلامالار نە بەرەدى؟

م. قۇلكەنوۆ: قازاقستاننىڭ جاڭا پرەزيدەنتىن سايلاۋ ساتىنە ساناۋلى كۇندەر قالدى. قازىرگى تاڭدا وسىناۋ اسا جوعارعى لاۋازىمعا ۇمىتكەرلەر وزدەرىنىڭ سايلاۋ الدىنداعى باعدارلامالارىن جاريالاپ ۇلگەرىپ، ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتتى. ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى وسى باعدارلامالاردى زەردەلەي زەرتتەگەن حالىق، مەنىڭشە، كىمگە داۋىس بەرەتىنىن الدىن الا ءبىلىپ وتىرعان سياقتى. ويتكەنى قازاقستاننىڭ جارقىن بولاشاعى تۋرالى تاپ باسىپ ايتىپ، ماقساتىن ايقىنداۋ كەز-كەلگەن ۇمىتكەردىڭ شاماسى كەلەتىن دۇنيە ەمەس. ولاي دەيتىنىمىز – ەلدىڭ ءدال بۇگىنگى ەكونوميكالىق الەۋمەتتىك جاعدايىن تەرەڭ ءبىلىپ، ونى ايىقتىرۋدىڭ جولدارىن جان-جاقتى ىزدەستىرە الاتىن بىلىكتى ادام عانا الدا تۇرعان اۋىر دا كۇردەلى ىسكە جانكەشتىلىكپەن تاۋەكەل ەتە الادى.

مەنىڭ جەكە پىكىرىم – قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن تاياۋ ارادا جاقسارتۋ ءۇشىن بارلىق سالاعا حالىق بىردەن سەزىنەتىن كۇشتى دە شەشىمدى رەفورما كەرەك. سونىمەن قاتار، بارلىق دەڭگەيدەگى بيلىك سالاسىنا جاڭا كادرلاردى ىرىكتەۋ ءدال بۇگىننەن باستاپ قولعا الىنباسا ءىس وڭعا باسپايدى. ءبىز وتىز جىل بويىنا كوررۋپتسيا مەن مەن كوز بوياۋشىلىقتىڭ، ياعني الداۋ-ارباۋدىڭ قۇربانى بولىپ كەلدىك. سول الداپ-ارباۋشىلاردىڭ ونداعان وكىلدەرى ءالى كۇنگە بيلىك باسىندا وتىر. وسىنداي قاراقان باسىن عانا ويلايتىن جالعان وتانشىلداردان شۇعىل تۇردە قۇتىلمايىنشا ەشبىر رەفورما جۇزەگە اسپايدى.

مەنىڭشە، ءبىزدىڭ ساياسي پارتيالاردىڭ نەگىزگى ماقساتى – پرەزيدەنتتىك لاۋازىمعا ءوز وكىلدەرىن سايلاۋ ەمەس، قالايدا پارلامەنتتەگى ءوز ورىندارىن ساقتاپ قالۋ.

سوندىقتان دا پرەزيدەنت سايلاۋىنان كەيىن وتىز جىل بويىنا قۋىرشاق ساياسي پارتيا رەتىندە تەك قانا بيلىكتىڭ سويىلىن سوعىپ كەلە جاتقان جاساندى توبىردان قۇتىلۋدىڭ شاراسىن ويلاستىرعان ءجون. ونىڭ ءبىر تۋرا جولى – باعدارلاماسى ايقىن، ەكسترەميستىك قۇلقى جوق جاڭا پارتيالاردىڭ تىركەلۋىنە جول اشۋ. وسىلايشا ەلىمىزدەگى دارمەنسىز دەموكراتيانىڭ اياعىنداعى شىدەردى الىپ تاستاۋ.

ءا. قوسانوۆ: ماكە، باعدارلامالار تۋرالى ايتتىڭىز. كانديدات قانداي بولسا، حالىققا ۇسىنار باعدارلاماسى سونداي بولاتىن شىعار. قازىر بايقاساڭىز، ەل سول كانديداتتاردىڭ تۇعىرناماسىنان گورى، قالاي جىلىك سىندىرىپ، سيىر ساۋعانىنان كوبىرەك حاباردار بوپ، سونى تالقىلاپ الەك بولىپ جاتىر ەمەس پە؟

ءوزىمدى ەكى ماسەلە قىزىقتىرعان ەدى.

بىرىنشىدەن، قازىرگى الەمدىك داعدارىس، كوۆيد-تىك شەكتەۋلەر سالدارى، رەسەيگە قارسى باتىس سانكتسيالارىنىڭ سالقىنى سەكىلدى وبەكتيۆتىك كەدەرگىلەر تۇسىندا ەكونوميكامىزدى قالايشا ساقتاپ قالامىز دەگەن ساۋال بارشامىزدى مازالايتىنى راس.

ەكىنشى، ساياسي رەفورمالار قارقىنى قانداي بولماق؟ ءسوز جوق، دەپۋتاتتاردى سايلاۋدا ماجوريتارلىق، ياعني بىرمانداتتىق جۇيەنى قايتادان قالپىنا كەلتىرۋ دۇرىس شەشىم بولدى. ول قادام پارتيا مۇشەسى ەمەس ازاماتتاردىڭ ساياسي بەلسەندىلىك تانىتۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.

بىراق ءالى دە بولسا، وپپوزيتسيالىق پارتيالاردى تىركەۋ جانە بارلىق دەڭگەيدەگى سايلاۋ كوميسسيالارىن اتقارۋشى بيلىكتەن تاۋەلسىز ەتۋ سەكىلدى ماڭىزدى شارۋالار جۇزەگە اسپاي جاتىر. مەنىڭشە، ول الداعى 7 جىلدىڭ ەنشىسىندە بولۋى ءتيىس.

20 قاراشادان كەيىنگى بيلىك

م. قۇلكەنوۆ: ال ەندى 20 قاراشادا حالىق ءوزى قالاعان پرەزيدەنتىن سايلادى دەلىك. ءارى قاراي نە ىستەمەك كەرەك؟ بۇل سۇراققا ءوز تاراپىمنان جاۋاپ بەرسەم – حالىق ءوزى سايلاعان پرەزيدەنتىنە كومەكتەسە وتىرىپ، ونىڭ وزىنە دەيىنگى بيلىك يەسىنىڭ جولىمەن ءجۇرىپ، جەكە-دارا بيلىك قۇرۋىنا مۇمكىندىك بەرمەۋ. ول ءۇشىن، ارينە، كوپ كەشىكپەي وتەتىن بيلىكتىڭ ەكىنشى تارماعى – پارلامەنت سايلاۋىن شىن مانىندە حالىقتىق سايلاۋ دارەجەسىندە وتكىزۋ. ياعني پارتيالاردان نەمەسە جەكە مانداتپەن سايلاناتىن دەپۋتاتتاردىڭ شىن مانىندە حالىق قالاۋلىلارى بولۋىن باقىلاۋ ءسىز بەن ءبىزدىڭ ابىرويلى بورىشىمىز. ال جاڭا دەپۋتاتتار بۇرىنعىداي پرەزيدەنتتىڭ اۋىزىنان شىققان ءاربىر سوزگە شىبىنداعان جىلقىداي باس شۇلعي بەرمەي، ۇكىمەتكە مۇشە بولاتىن ءاربىر جاڭا ءمينيستردى پارلامەنت تالقىسىنا سالۋدى تالاپ ەتسە دەيمىز.

سونىمەن قاتار، جاڭا پارلامەنت مۇشەلەرى مەيىلىنشە ەشكىمگە تاۋەلسىز بولماسا عوي دەپ ارماندايمىز. ول ءۇشىن، ارينە، پرەزيدەنت ۇستانعان باعىتتى ساۋاتتىلىقپەن تۇسىنەتىن، ونىڭ رەفورمالارىن قولدايتىن، سونىمەن قاتار، بولاشاق جاڭا قازاقستاندى دامىتۋ جولىنداعى كەدەرگىلەرگە توسقاۋىل بولا الاتىن كوكىرەگى وياۋ، كوڭىلى كەمەل تۇلعالاردى تاڭداپ. سولارعا داۋىس بەرۋ -  ءبىزدىڭ ازاماتتىق بورىشىمىز.

ءا. قوسانوۆ:  20 قاراشادان كەيىن ءبىز مۇلدەم باسقا توقاەۆتى كورەتىن سياقتىمىز. ياعني، ول 2019 جىلى نازارباەۆپەن بىرگە جاسالعان ەكەۋارا كەلىسىمنەن قۇتىلۋى ءتيىس. ايتپەسە، وسى كۇنگە دەيىن نازارباەۆتىڭ ەلەسى گاملەتتىڭ اكەسىنىڭ ەلەسىندەي ەلدى كەزىپ، توقاەۆتىڭ باستى باستامالارىنا كەدەرگى بوپ كەلە جاتقانىن سەزەمىز عوي. ەسكى قازاقستان ەلەسىنەن ءبىرجولاتا ات قۇيرىعىن كەسىسۋ قاجەت! ەرتەڭگى سايلاۋ توقاەۆقا ءدال سونداي كارت-بلانش بەرگەلى وتىر.

سوندىقتان باس بيلىكتەگى مارتەبەسىن رەسمي تۇردە بەكىتىپ الىپ، وزىنە بەرىلگەلى تۇرعان تاريحي مۇمكىندىكتى پرەزيدەنت بارشا قوعام مۇددەسىندە پايدالانىپ، شىنايى ءارى قارقىندى ساياسي رەفورمالارعا جول اشۋى ءتيىس. شىنىن ايتۋ كەرەك، حالىق ودان ءدال وسىنداي باتىل دا شەشۋشى قادامداردى كۇتىپ وتىر! جانە دە، كەيبىر شەشىمدەر قيىن، بىراق اۋاداي قاجەت بولۋى مۇمكىن. ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، قارجىلىق جانە سىرتقى الاڭداعى جاعداي سوعان ءماجبۇر ەتۋى مۇمكىن. پوپۋليزم، كوڭىلجىقپاستىق، جالپاقشەشەيلىك ساياساتتا بەرەكە بەرمەيدى. ءوزىم 90-جىلداردىڭ ورتاسىندا ۇكىمەتتە جۇمىس ىستەگەندە، سونداي تاعدىرشەشتى تاڭداۋ بولاتىنىن ءوز كوزىممەن كورگەنمىن.

جاڭا مەن ەسكىنىڭ جانتالاسى

م. قۇلكەنوۆ: ءبىز جاڭا پرەزيدەنت پەن پارلامەنتتى سايلاپ الىپ، جاڭا ۇكىمەتتى تاعايىنداعان سوڭ ءىستى نەدەن باستاۋىمىز كەرەك دەگەن بارىمىزگە ورتاق سۇراق تۋادى.

ارينە، ەڭ الدىمەن جانە شۇعىل تۇردە حالىقتىڭ بايلىعىن وزىنە قايتارۋ. دەمەك، وتىز جىل بويى ات توبەلىندەي ۇرى-قارىلاردىڭ ۋىسىندا كەتكەن مۇناي جانە باسقا جەر بايلىقتارىمىزدى، حالىقتىڭ ماڭداي تەرى مەن تابان اقىسىنا سالعان نىسانداردى مەملەكەت قاراماعىنا قايتىپ الۋ. وزىمىزگە قاتىستى ءبىر عانا مىسال ايتسام: قازاقستان ءباسپاسوزىنىڭ كەڭەس ۇكىمەت تۇسىندا ەكى كەشەندى عيماراتى بولدى: ءبىرىنشىسى – قازاقستان كومپارتياسىنىڭ باسپاسى، ەكىنشىسى – «كىتاپ» باسپالار ءۇيى. ەگەر وسى ەكى تاريحي عيمارات قازاقستان اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا قايتا الىپ بەرىلسە، بارلىق گازەت-جۋرنالداردىڭ ارمانى ورىندالار ەدى. ايتپەسە قازىر قازاق باسپاسوزىندە ىستەيتىن جۋرناليستەردىڭ جاعدايى ءماز ەمەس.

بۇنى مەن نەگە ايتىپ وتىرمىن؟ ەگەر جوعارىدا ايتىلعان ەكى عيماراتتى مينيسترلىكتىڭ قۇزىرىنا بەرسە، وندا قازاقستانداعى بارلىق ءباسپاسوز وكىلدەرىنىڭ پروبلەماسى بىردەن شەشىلەر ەدى. ۇزاق جىلدان بەرى باس اۋىرتىپ كەلە جاتقان كۇرمەۋلى ماسەلەنىڭ بىردەن ءبىر شەشىمى – مينيسترلىك قۇزىرىنا وتكەن وسى الىپ عيماراتتاردىڭ ارتىق الاڭدارىن جالعا بەرۋ ارقىلى شەشىلەر ەدى. ال توقسانىنشى جىلداردىڭ اياعىندا كەيبىر بەلسەندى شەنەۋنىكتەردىڭ بىلىكسىزدىگىنىڭ سالدارىنان دالادا قالعان قازاق باسپاسوزىنە مەملەكەتتىك قامقورلىق اۋاداي قاجەت. مەملەكەت بۇنداي اسا قاجەت قامقورلىقتى قازاق باسىلىمدارىن ستراتەگيالىق ارىپتەس رەتىندە باۋىرىنا تارتسا عانا شەشىمىن تابادى.

ءا. قوسانوۆ: ماكە، 30 جىل ىشىندە تالان-تاراجعا تۇسكەن حالىق بايلىعىن، ونىڭ ىشىندە ءسىز ايتىپ وتىرعان عيماراتتار دا بار، ءوز يەسى – حالىققا قايتارۋ ءىسى، ارينە، وزەكتى ماسەلە. كوپشىلىك ول باستامانى قولداپ وتىر. بىراق، ماسەلەنىڭ ەكى جاعى بار سياقتى. بىرىنشىدەن، نارىق زاڭدارىنا ساي جەكە مەنشىككە ءوتىپ كەتكەن كاسىپورىن نە نىساننىڭ زاڭسىز جەكەلەندىرىلگەنىن سوتتا دالەلدەۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، ەسكى قازاقستاننىڭ بار قىزىعىن كورگەن بايشىكەشتەر وپ-وڭاي ءوز مەنشىگىن بەرە سالا ما ەكەن؟

وسىناۋ كەدەرگىلەردى ەڭسەرۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، مىقتى زاڭگەرلەر مەن پرەزيدەنتتىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى قاجەت.

ءتىل ماسەلەسىندە تەگەۋرىندىلىك كەرەك

م. قۇلكەنوۆ: جاڭا سايلانعان پرەزيدەنتتىڭ بۇدان بىلاي رەسمي، رەسمي ەمەس جيىنداردا تەك قانا مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋىن تالاپ ەتۋ - حالىقتىڭ قاسيەتتى بورىشى. ال القالى جينالىستاردا ىلەسپە اۋدارما جۇيەسى ىسكە اسىرىلۋى قاجەت.

لاتىن الىپبيىنە كوشۋ دە كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. بۇعان حالىق ابدەن دايىن دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى سوناۋ 1939 جىلدان 1949 جىلعا دەيىن لاتىن ءالىپبيىن پايدالانعان حالقىمىزدىڭ ساناسىندا لاتىن ءالىپبيى ءالى كومەسكىلەنگەن جوق. بۇل تۇرعىدان قازاقستاندىقتاردى الاڭداتاتىن نارسە – لاتىن الىپبيىنە تەك قانا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ كوشۋى. بۇل مۇلدەم دۇرىس ەمەس. قازاقستانداعى مەملەكەتتىڭ قاراماعىنداعى بارلىق مەكتەپ، بارلىق جوعارعى وقۋ ورىندارى بىردەن ءارى ءبىر مەزگىلدە لاتىن الىپبيىنە وتكەندە عانا ءىس وڭعا باسادى.

سوناۋ XVIII عاسىردان بەرى، رەسەيگە بودان بولعان كۇننەن باستاپ انا ءتىلىمىز ورىس ءتىلىنىڭ كولەڭكەسىندە كەلەدى. ءالى كۇنگە دەيىن مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەي، ەلەمەي، قاساقانا ورىس ءتىلىن پايدالانىپ وتىرعان مەكەمەلەر مەن كوپشىلىك ورىنداردى قاتاڭ تارتىپكە شاقىراتىن ۋاقىت جەتتى. ياعني، بۇدان جيىرما جىلداي بۇرىن قابىلدانعان ءتىل تۋرالى زاڭدى قايتا جازباسا بولمايدى. سونىمەن بىرگە، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ قابىلدايتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتتى.

ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ورىنداردا، مينيسترلىكتەردە، قۇقىق قورعاۋ ورىندارىندا مەملەكەتتىك تىلدە ءماۋ دەي المايتىن شالاقازاق باۋىرلارىمىزدى تەزگە سالاتىن ءبىر كەزەڭ بولۋ كەرەك قوي. ونى ءبىز قولعا الماساق، كىم قولعا الادى؟

ءا. قوسانوۆ: مەنىڭشە، ءتىل ماسەلەسىنىڭ كوپ ايتىلا بەرمەيتىن ەكى استارى بار. ءبىرىنشىسى – سىرتقى قاۋىپ. ول – «ورىس الەمىن» ساقتاپ قالۋ مەن پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتە ودان سايىن دامىتۋدى رەسمي تۇردە جاريالاعان كرەملدىڭ ساياساتى. ونى ءبىز اشىق ايتۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە وراي، سىرتىمىزدا دا، ءوز ىشىمىزدە دە سول سۇرقيا ساياساتتى قولداۋشىلار بار. ۋكراينا جەرىن اننەكسيالاۋدى دا كرەمل «ورىس تىلدىلەردىڭ قۇقىن قورعاۋ قاجەتتىلىگىمەن» نەگىزدەدى ەمەس پە؟ كۇنى كەشە «دەناتسيفيكاتسيا» دەپ تاعى شىقتى. «سولتۇستىك وبلىستار» فاكتورى مەن ىشتەن تىنعان سەپاراتيزمدى كرەمل ءوز مۇددەسىندە پايدالانىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟ سوندىقتان دا مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدى قورعاۋمەن قاتار مەملەكەتىمىزدىڭ جەر تۇتاستىعىن، وتانشىلدىعىمىزدى قولداۋ، سىرتقى قاۋىپتەرگە لايىقتى تويتارىس بەرۋ قاجەتتىگىن بارشانىڭ ساناسىنا ءسىڭدىرۋ سەكىلدى جۇمىستى دەرەۋ قولعا الۋ كەرەك. ازىرشە، ءار قازاقتىڭ تورىندە رەسەي «تەلەپروپاگانديستەرى» كۇندەلىكتى سايراپ، ءوزىنىڭ نەويمپەريالىق  ۋىن شاشىپ جاتقاندا، ونداي جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر دەۋدىڭ ءوزى ابەستىك بولار.

ەكىنشى استاردىڭ ىشكى سيپاتى بار: بار بالە ءوزىمىزدىڭ ىشىمىزدە! ءبىر عانا سۇراق: ءبىزدىڭ باسشىلاردىڭ بالالارى قاي مەكتەپتەردە، قاي تىلدە وقىپ جاتىر ەكەن؟ وسى سۇراقتى بارشا شەنەۋنىكتەر مەن دەپۋتاتتارعا قويىپ، جاۋابىن جاريالاسا عوي...

جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا جاعىمپازدارى

م. قۇلكەنوۆ: جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا پرەزيدەنتىن سوڭعى كەزدەردە ءبىزدىڭ سانامىزعا ۆيرۋس بولىپ كىرىپ كەتكەن جاعىمپازدىقتان قورعاۋ جولىن ىزدەستىرۋ – حالىقتىڭ ءىسى. بۇعان دەيىنگى ەلباسىمىزدى قۇدايعا، پايعامبارعا، اۋليەگە تەڭەگەن، ءتىپتى تەڭەۋ تابا الماي قينالعان، اعا-اپالارىمىز، زامانداستارىمىز ءالى ورتامىزدا بەتتەرى بۇلك ەتپەي امان-ەسەن ءجۇرىپ جاتىر. ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى ەندى جاڭا پرەزيدەنتكە قالاي جاعىنۋدىڭ ارنايى باعدارلاماسىن جاساپ جاتقان سياقتى. ءبىزدىڭ ەجەلدەن قانىمىزدا بار، سوناۋ جىراۋلاردان، بەرتىندەگى ماحامبەت، جۇبان مولداعاليەۆ، سافۋان شايمەردەنوۆ، سالىق زيمانوۆ، شەرحان مۇرتازا مەن مۇحتار شاحانوۆتان قالعان شىندىقتىڭ قايمىقپاي بەتكە ايتۋ ءداستۇرىن قايتا ءتىرىلتۋىمىز ابزال. ادىلدىك پەن شىندىق ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى تىرلىگىمىزدىڭ ۇرانىنا اينالۋعا ءتيىس. بۇعان پرەزيدەنت تە، قاراپايىم حالىق تا بويسۇنۋى كەرەك.

ءا. قوسانوۆ: ءسىز كەلتىرگەن ابىرويلى تىزىمگە مەن 2011 جىلعى جاڭاوزەن تراگەدياسى كەزىندە زيالى قاۋىم اتىنان داۋىس كوتەرگەن ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدى، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، سوفى سماتاەۆ سياقتى اعالارىمىزدى، ۇلتتىق قاسىرەتكە ارنالعان ولەڭدەر جيناعىن سول كەزدىڭ وزىندە دەرەۋ قولعا العان ەسەنعالي راۋشانوۆ پەن ارنايى ولەڭدەر تسيكلىن ارناعا اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت اعامىزدى قوسار ەدىم.

ءبىر قىزىعى، بىزدەگى جاعىمپازدىق... ۋاقىت پەن نىسان تاڭدامايدى ەكەن: كەشە عانا نازارباەۆقا تابىنىپ، ونى ءپىر تۇتقاندار، ءبىر كۇننىڭ ىشىندە ودان اينىپ، «توقاەۆشىل» بوپ شىعا كەلدى! مەنىڭشە، ولاردىڭ وسىنداي قۇبىلمالى ەكەنىن پرەزيدەنتتىڭ ءوزى سەزىپ-ءبىلىپ وتىر. ميىعىنان ءبىر كۇلىپ قوياتىن شىعار...

وكىنىشكە وراي، جاعىمپازدىق دەگەنىڭىز ەشبىر ۆاكتسينانى مويىندايمايتىن دەرتكە اينالىپ كەتتى عوي! ەڭ سوراقىلىعى سول: جاعىمپازدانۋ ارقىلى قىزمەتكە نە اتاق-دارەجەگە قول جەتكىزۋ ءومىر سالتىنا ايلانىپ بارا جاتقانىن وسكەلەڭ ۇرپاق ءوز كوزىمەن كورىپ، سول ۆيرۋس سولارعا دا جۇققان سياقتى. بۇل بولسا، ۇلتتىق اپاتتىڭ الدى!

اۋىلداعى احۋال الاڭداتادى

م. قۇلكەنوۆ: ويلى قازاققا ۇيقى بەرمەيتىن تاعى ءبىر اۋقىمدى ماسەلە – قازاق اۋىلىنىڭ تاعدىرى. بۇل ءبىزدىڭ بيلىك قاتتى تولعاناتىن كەشەندى ماسەلە دەپ ويلايمىن. سوناۋ توقسانىنشى جىلدارى باسشىلارىمىز بىزگە مال ءوسىرىپ قاجەتى جوق، ەتتى شەت ەلدەن ساتىپ الامىز دەگەن كورسوقىر تۇسىنىگىنەن باستالعان اۋىلعا دەگەن نەمقۇرايدى كوزقاراس ءالى تۇزەلمەي كەلەدى. ءسويتىپ، بيلىك اۋىلدى نازاردان تىس قالدىردى. ەسەسىنە قازاقستانداعى ەڭ شۇرايلى جەرلەردى وزدەرى نەمەسە اعايىن-تۋىستارى ءبولىپ الدى. مىنە، وسى زاڭسىز حانتالاپايعا تۇسكەن جەرلەردى قايتا قاراپ، حالىق يگىلىگىنە جۇمساساق، كانە!

ءادىلىن ايتۋ كەرەك، تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قازاق اۋىلدارىنىڭ ينفراقۇرىلىمدىق احۋالى ءبىراز تۇزەلدى. باتىس قازاقستان وبلىستارىنىڭ ەڭ شالعاي تۇكپىرىنە دەيىن گاز تارتىلدى. وڭتۇستىك وڭىرلەر دە وسىنداي يگىلىككە كەنەلدى. ەلدى مەكەندەردى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ دە ويداعىداي ىسكە اسۋدا. ۇكىمەتتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋىندا دا ءبىراز العا جىلجۋ بار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس جاعدايى ەداۋىر جاقساردى. قازىر اۋىلدىڭ ايەلدەرى كومىر جاعىپ، كۇل شىعارمايدى، قولاربامەن سۋ تاسىمايدى. بارلىق جاعداي ءۇيدىڭ ىشىندە. مىنە، وسى تۇرمىستىڭ جاقسارۋى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ رۋحاني ومىرىنە ايتارلىقتاي نۇقسان كەلتىرۋدە.

ويتكەنى، اۋىلدىڭ تۇرمىستىق جاعدايى جاقسارعانىمەن تۇرعىندارىنىڭ ىستەيتىن جۇمىسى جوق. ەر ادامدار ۆاحتالىق جۇمىستارعا نەمەسە باسقا وڭىرلەرگە جالدامالى جۇمىستارعا بارۋعا ءماجبۇر. ال اۋىلدا قالعان بالا-شاعانىڭ تىرلىگى قانداي؟ بالالاردىڭ تىرلىگى بەلگىلى، اسىر-سالىپ وينايدى، شۋىلداپ مەكتەپكە بارادى. ۋايىم-قايعىسىز، باقىتتى بالالىق شاق. ۇيدە وتىرعان جاس كەلىنشەكتىڭ تىرلىگى قانداي؟ وت جاعۋلى، سۋ كەلۋلى، جاعداي جاقسى، قۇدايعا شۇكىر. تەلەديدار كۇندىز-ءتۇنى ءبىر تىنباي، ۇزاق سونار ماحاببات سەريالدارىن كورسەتەدى. ودان قالسا، وسەك-اياڭدى قارداي بوراتقان الەۋمەتتىك جەلى بار. قولىڭداعى قالاقتاي سمارتفوننىڭ تۇيمەسىن باسىپ قالساڭ، قىم-قۋىت، الا-ساپىران وقيعالار كوز الدىڭا كەلە قالادى. ادام بالاسى بۇل تىرشىلىكتەن دە جالىعا باستايدى، ءسويتىپ، ءوزى سياقتى ۇيىندە ەكى قولىن قايدا قويارعا بىلمەي وتىرعان قۇربىسىنا تەلەفون شالىپ، ۇيىنە شاقىرادى. ول تاعى ءبىر-ەكى كەلىنشەكتى الا كەلەدى. باستاڭعى وسىلاي باستالىپ، ءشاي ىشۋدەن، شاراپ ىشۋگە ۇلاسادى. سودان اۋىلدا بوس جۇرگەن جىگىت-جەلەڭدەر اڭگىمەنىڭ ارقاۋىنا اينالادى... قىسقاسى اباي بابامىز ايتىپ كەتكەن: «تاماعى توقتىق، جۇمىسى جوقتىق، ازدىرار ادام بالاسىن» دەگەن ماعىناسىز، ءمانسىز تىرلىك باستالادى. بۇل قازىرگى اۋىل ومىرىندەگى قاۋىپتى تەندەتسياعا اينالىپ بارادى. مەنىڭشە، اۋىل ومىرىنە ارنالعان كەشەندى مەملەكەتتىك باعدارلاما جاساۋ - كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە. اسىرەسە، اۋىل تىرشىلىگىندەگى جاس وتباسىنىڭ قازىرگى تاعىدىر ءبارىمىزدى ويلاندىرۋى ءتيىس.

ءا. قوسانوۆ: ايتىپ وتىرعانىڭىز – اششى شىندىق! بىراق، ماسەلە تەك قانا مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداۋمەن شەشىلە قويماس. ءسوز جوق، اۋىلدى دامىتۋ ءۇشىن قارجى كەرەك. ونى ءبولۋ ءۇشىن ءسىز ايتىپ وتىرعان مەملەكەتتىك باعدارلاما بەكىتىلۋى شارت. بىراق، 30 جىلدىڭ ىشىندە اۋىلدى كوركەيتۋگە ارنالعان قانشاما قۇجات قابىلداندى دەسەڭىزشى؟! سولاردىڭ بەلگىلى ءبىر ناتيجەسى بولعانمەن، بار قىزىعىن ورتاداعى دەلدال-شەندىلەر، ىقپالدى توپتار كورىپ جاتقان جوق پا؟! اۋىلعا ارنالعان قىرۋار قارجى، نەگىزىنەن، استانا مەن وبلىس ورتالىقتارىندا وتىرعانداردىڭ قالتاسىندا قالدى ەمەس پە؟

مەنىڭشە، ءبىزدىڭ كەيبىر مينيسترلەر اۋىلدا اجەتحانا قاي جەردە ەكەنىن بىلمەيتىن سياقتى! كوبىسى استاناداعى كرەسلوسىنا اسپاننان سالبىراپ كەلىپ، قونجيا قالعانداي. بالكىم، باياعى كادر ىرىكتەۋ ساياساتىنا قايتا ورالۋ كەرەك شىعار: شەنەۋنىك الدىمەن اۋىل-ايماقتا ءتيىستى تاجىريبە جيناقتاپ، سوسىن عانا قالالىق، وبلىستىق، قولىنان كەلىپ جاتسا، رەسپۋبليكالىق مەكەمەگە بارسىن. سول كەزدە اۋىلدىڭ قادىرىن، مۇڭ-مۇقتاجىن تۇسىنە الار. ءبىر مىقتى فرانتسۋزدىڭ سوزىنە سالساق، بولاشاق مينيستر اۋىلدا تۋىپ، استانادا ءولۋى كەرەك!

جەمقورلىقتى جەڭە الامىز با؟

م. قۇلكەنوۆ: جاڭا سايلانعان پرەزيدەنتىمىزدىڭ ەڭ الدىمەن قولعا الاتىن شارۋاسى – بيلىكتى مەڭدەپ العان بيۋروكراتيا مەن سىبايلاس جەمقورلىقپەن ىمىراسىز كۇرەسۋ. تەك كۇرەسىپ قانا قويماي تەز ارادا ءبارىن قالپىنا كەلتىرۋدىڭ تەتىكتەرىن ۇيىمداستىرۋ. ەلىمىزدى ابدەن جايلاپ العان وسى ەكى ىندەتتەن قالاي قۇتىلامىز دەپ تولعانعانىمدا انا ءبىر جىلدارى گرۋزيا ەلىنە پرەزيدەنت بولعان م. سااكاشۆيليدىڭ وزگە جۇرتتى ەلەڭ ەتكىزگەن ءىس-قيمىلى ەسىمە تۇسە بەرەدى. سول ازامات ازعانتاي ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەلدەگى جەمقورلىق پەن بيۋروكراتيانىڭ ءتۇپ-تامىرىنا بالتا شاۋىپ، ءبارىن قالپىنا كەلتىردى. ال ءبىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن «سىنىق اربانىڭ» ۇستىندە كەلەمىز. اكىم-قارالاردىڭ كوپشىلىگى قاراپايىم حالىقتى ەستۋدەن قالعان. ءبىر عانا مىسال: ەگەر ءبىر ادام اۋدان اكىمىنىڭ ۇستىنەن وبلىس اكىمىنە ارىز جازسا، جاڭاعى حات قايتىپ اينالىپ اۋدان اكىمىنىڭ قولىنا تيەدى. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ جاڭاعى ارىزدىڭ كوتەرگەن ماسەلەسى وبلىس اكىمىنىڭ باسىن قاتىرمايدى دەگەن ءسوز. ال سىبايلاس جەمقورلىق دەگەن ماسەلە بۇكىل حالقىمىزدىڭ ساناسىن ۋلاعان قاۋىپتى ىندەت. قازىر حالىق ۇلكەندى-كىشىلى قانداي ماسەلە بولسا دا تەك پارا ارقىلى جۇزەگە اسادى دەپ ويلايدى. بۇل دەگەنىڭىز قۇقىق قورعاۋ ورگاندار مەن سوت جۇيەسىنە تۇبەگەيلى رەفورما كەرەك دەگەنگە سايادى. شىنىن ايتۋ كەرەك، ۇكىمەت سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋدەي-اق كۇرەسىپ جاتىر. بىراق، ءبىر جاقتى. ايتالىق، سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگى ازىرگە تەك قىلمىسكەرلەردى توپىرلاتىپ ۇستاۋمەن عانا اينالىسىپ ءجۇر. ءتىپتى ولار ايىنا وسىنشا قىلمىسكەردى ۇستاۋىمىز كەرەك دەپ ارنايى جوسپار قۇراتىن كورىنەدى. جارايدى وعان دا مويىنسۇنايىق، بىراق سول قىلمىستى بولدىرماۋمەن الدىن الۋمەن، ياعني حالىقپەن جۇمىس ىستەۋمەن كىم اينالىسادى؟ مىنە، ءبىر جاقتى كۇرەستىڭ وسىنداي اسا زياندى جاعى بار. قاراپايىم جۇرت سىبايلاس جەمقورلىق جاساۋدان قورقۋدىڭ ورنىنا، ءدال بۇگىن قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ قاقپانىنا ءتۇسىپ قالماۋدىڭ قۋلىعىنا كىرىسەدى. ويتكەنى، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ باستاۋ بۇلاعى سول جاڭاعى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن سوت جۇيەسىندە جاتقانىن مويىندايتىن ۋاقىت جەتتى.

ال ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەردى مەڭدەپ العان بيۋروكراتيانى جويۋدىڭ انىق جولى – ولاردىڭ حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتۋ. بيلىك جۇيەسىندە قىزمەت ىستەيتىندەردىڭ باستى مىندەتى – حالىققا قىزمەت ەتۋ ەكەنىن ۇقتىرۋدى دەرەۋ قولعا العان ابزال. دەمەك، مەملەكەت قىزمەتكەرى تۋرالى ارنايى زاڭ شىعارۋ - كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋا.

ءا. قوسانوۆ: جەمقورلىقپەن كۇرەستەگى قوعامدىق باقىلاۋدىڭ ورنى تۋرالى ورىندى ايتتىڭىز. ءوز باسىم ءبىر شەنەۋنىك ەكىنشى شەنەۋنىككە قىزمەتىنە ءادىل باعا بەرە الادى دەگەنگە سەنبەيمىن. نە دەگەنمەن، «قارعا قارعانىڭ كوزىن شۇقىمايدى». جانە دە بىزدەگى جەمقورلىق جەڭ ۇشىنان جالعاسقان، وندا كورپوراتيۆتىك ىنتىماقتاستىق، مۇددەلەردىڭ قاراما-قايشىلىعى، ودان سايىن تەرەڭدەسەك، پاراقورلىق، تۋىستىق، تامىر-تانىستىق، قۇدا-جەكجاتتىق، كلاندىق پەن توپشىلدىق سەكىلدى كەسەلدەر بار ەمەس؟ وسىنىڭ ءبارى جەمقورلىقتى تۇبىرىمەن جويۋعا كەدەرگى بوپ جاتادى.

مەنىڭشە، ءتورت مىقتى مەحانيزم ىسكە قوسىلماي وتىر. بيلىك تارماقتارىنىڭ دەربەستىگى مەن تەپە-تەڭدىگى، ياعني بيلىكتىڭ ءۇش تارماعى – زاڭ شىعارۋشى، اتقارۋشى جانە سوت – ءبىر-بىرىنەن تاۋەلسىز بوپ، ءبىر-ءبىرىنىڭ قىزمەتىن ءجىتى باقىلاپ وتىرۋى شارت. ەكىنشى مەحانيزمنىڭ توركىنى ازاماتتىق قوعامدا جاتىر. ءۇشىنشى شارت ءسوز بوستاندىعىنا قاتىستى، ياعني باق جۇيەسى مەيلىنشە ەركىن بولۋى ءتيىس. تورتىنشىدەن، بيلىكتەگى پارتيا وكىلدەرىنىڭ ماسەلەسىن ماي شاممەن قاراي الاتىن ساياسي وپپوششيتسيانى دا ۇمىتپايىق!

ساياسي رەۆانش بولا ما؟

م. قۇلكەنوۆ: جيىرماسىنشى قاراشادا كىم پرەزيدەنت بولىپ سايلانسا دا وعان «ەسكى قازاقستان» بيلىگى وكىلدەرىنىڭ قىرىن قارايتىنىنا مەنىڭ كۇمانىم جوق. ويتكەنى بۇرىنعىلاردىڭ قولىندا ەلىمىزدىڭ زاڭسىز يەلەنگەن قيساپسىز بايلىعى بار. بۇلار ءتىپتى جاڭا پرەزيدەنتكە ءۇزىلدى-كەسىلدى تالاپ قويىپ، «بىزبەن كەلىسىمگە كەل» دەۋى ابدەن مۇمكىن. جاڭا ەل باسشىسى بۇنداي تالاپتارعا ەشتەڭەدەن قايمىقپاي ءۇزىلدى-كەسىلدى كەلىسپەۋى كەرەك. ال جاڭا پرەزيدەنتتىڭ ەسكى بيلىك وكىلدەرىمەن باتىل كۇرەسىن قولداپ، ءارتۇرلى قاۋىپتى شابۋىلدان قورعايتىن ءسىز بەن ءبىز – حالىق. الدا-جالدا بوساڭدىق تانىتىپ، حالىقتىڭ جارقىن بولاشاعى جولىندا سولقىلداقتىق كورسەتسە، جاڭا پرەزيدەنتتىڭ جالتاقتىعىن ايتىپ, تەزگە شاقىراتىن دا ءسىز بەن ءبىز – حالىق. وسى تۇجىرىمدى جۇرتپەن بىردەي ءتۇيسىنىپ، حالقىن جاڭا جولعا الاڭسىز باستايتىن ادال دا پاراساتتى پرەزيدەنتىن حالىق قاشان دا قولداپ، سوڭىنان ەرەدى.

ءا. قوسانوۆ: توقاەۆتى اتارعا وق تابا الماي وتىرعان «ەسكى قازاقستان» وكىلدەرىنىڭ ساياسي رەۆانش الۋ مۇمكىندىگى تۋرالى ويىڭىزبەن كەلىسپەسكە لاج جوق. بىرەۋلەر وعان سەنەدى، ەكىنشىلەرى سەنبەيدى.

ءوز ويىم مىناداي: بيلىك پەن بايلىق – ەسىرتكى سەكىلدى، ولار ادامدى وزىنە تارتادى دا تۇرادى. سوندىقتان ونداي قاۋىپ بار ەكەنى راس.

سىرتقى قاۋىپتى دە ەستەن شىعارمايىق. بايقايمىن، كەيبىر كورشىلەرگە قازاقستاننىڭ ۋكرايناداعى سوعىسقا قاتىستى دەربەس پوزيتسياسى ۇنامايدى. وركەنيەتتى الەمنەن الاستالىپ، سانكتسيالاردىڭ استىندا تۇنشىعىپ جاتقان رەسەي ەندىگى ءوشىن كىمنەن الارىن بىلمەي وتىرعانى تاعى دا بەلگىلى.

سول سەبەپتى ەلدە بۇلىك بولعانىن قالامايمىن.

بىراق، بۇلىك بولماسىن دەگەن ويمەن ادام قۇقىن، ءسوز بەن جينالىس بوستاندىعىن، دەموكراتيالىق پروتسەستەردى تەجەۋگە تاعى بولمايدى. ايتپەسە، اۆتوريتارلىق جۇيەگە قايتا ورالامىز.

كەرىسىنشە، بيلىك جۇيەسى نەعۇرلىم اشىق تا ادىلەتتى تۇردە قالىپتاسسا، سوعۇرلىم مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسى بەرىك بولماق.

تاعى ءبىر مۇمكىندىگىنەن ايرىلعان وپپوزيتسيا

م. قۇلكەنوۆ: وپپوزيتسيا بولىپ، كەشەندى وي ايتىپ، حالىقتىڭ ماقسات-مۇددەسىن قورعايتىن قوعامدىق ۇيىم بىزدە ازىرگە جوق. وپپوزيتسيالىق كوزقاراستاعى ادامدار عانا بار. ال ولاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ ساياسي ۇستانىمىنا كوڭىلىم تولمايدى. بىزدە وپپوزيتسيا شاپانىن جامىلىپ جۇرگەندەر بيلىك باسىنا كىم كەلسە دە، قارسى شىعىپ، ورە تۇرەگەلەدى. جاڭا باسشىلىق ىسىنەن تەك جاماندىق ىزدەپ، ونىڭ جاڭا باعدارلامالارى مەن حالىققا جاساپ جاتقان جاقسىلىقتارىن كورگىسى كەلمەيدى نەمەسە كورە المايدى. ولار بيلىككە حالىقتى وتقا سالۋ ارقىلى كەلگىسى كەلەدى. بۇل دەگەنىڭىز قاراپايىم حالىققا جاسالعان قاستاندىق. ءوسىپ كەلە جاتقان جاستارىمىزدىڭ بولاشاعىن ويلاماۋ. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە وپپوزيتسيا ءوزىنىڭ ناقتى باعدارلاماسى بار، ساليقالى ساياسي پارتياسىن قۇرىپ، ونى جالپىعا ورتاق زاڭعا سايكەس تىركەۋگە قىزمەت ىستەۋى كەرەك. سوسىن بارىپ، ءوز پارتياسىنىڭ ماقسات-مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسكە شىقسا، مىنە، سوندا دەموكراتيالى ەل بولار ەدىك. ال بىزدە ءبارى كەرىسىنشە: ويى بۇزىق ونشاقتى ادام بىرىگىپ الادى دا، بىردەن بيلىككە تيىسۋگە كىرىسەدى. ءبىر وكىنىشتىسى، سولاردىڭ بارلىعى دەرلىك نە ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقانىن دالەلدەي الماي، ساياسي دارمەنسىزدىككە ۇشىراۋدا. ال كوپشىلىك جاعدايدا ولار باستاعان بايبالامنىڭ زاردابىن قاراپايىم حالىق تارتىپ، ناقاق جاپا شەگۋدە.

ءا. قوسانوۆ: قازىر كەيبىر ادام توقاەۆقا قارسى تۇرا الاتىن لايىقتى كانديدات بولماعانىنا وكىنىپ جاتىر. ءيا، پرەزيدەنتتىككە ۇمىتكەر بوپ تىركەلۋدىڭ ءوز شارتتارى بار. ولاردى وزگەرتۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، مەنىڭشە، كىنانىڭ ءبىر ۇشى قوعامنىڭ وزىندە. بىزدە « وسى وپپوزيتسيا نە ىستەيدى؟»، - دەپ، ءوزىن وپپوزيتسيا دەپ ساناپ جۇرگەن بىرنەشە ادامعا عانا سەنىم ارتۋ ۇيرەنشىكتى ادەتكە اينالعان. ولار بولسا، ءوزارا ىردۋ-دىردۋ، ارقايسىسى ءوزىن عانا كوسەم ساناپ، باسقالارىن «بيلىكتىڭ نە پالەنشەنىڭ ادامى، ساتقىن» دەپ، كىنالاپ،بوس اۋرەشىلىكپەن ۋاقىتىن وتكىزۋدە. وسى جولى دا ءوزىن «دەموكراتيالىق كواليتسيا» دەپ اتاعان ۇيىمنىڭ ءوز ىشىنەن بىرەگەي كانديدات ۇسىنا الماۋى دا سونىڭ سالدارى. ايتپەسە، ەلدە «مەن تۇر، مەن اتايىن» دەيتىن لايىقتى تۇلعالار جەتكىلىكتى ەدى عوي.

وپپوزيتسيانىڭ دا وپپوزيتسياسى بار. يدەيالىق، ياعني ناقتى ساياسي ۇستانىمدارىنا ادالدار بار. سونىمەن بىرگە، ءبىر تۇلعانى ءپىر ەتىپ، نەمەسە سونىڭ قارجىسىنا كۇن كورىپ جۇرگەندەر بار. سوڭعى كەزدە ءبىر بايقاعانىم، ءومىر بويى وپپوزيتسيادا بولۋى ۇناتاتىندار دا پايدا بولىپتى. كەشە ءبارىمىز نازارباەۆتى سىناپ، وپپوزيتسيا بولىپ كەلدىك. فورمالدى تۇردە ول كەتتى، توقاەۆ كەلدى. كوپ ادام ينەرتسيامەن («ايتەۋىر، بيلىككە قارسى بوپ جۇرە بەرەمىن!» دەگەن قاتىپ-سەمىپ قالعان پايىممەن) وپپوزيتسيادا جۇرگەن سياقتى.

قوعامدىق سانادا ءبىر «قىزىق» فەنومەن پايدا بولدى: اگاراكي بيلىك تۋرالى ءبىر جاقسى پىكىر ايتا قالساڭ (ماسەلەن، ونىڭ يگى قادامدارىن قۇپتاپ نەمەسە ءبىر شەنەۋنىكتىڭ جاقسىلىعىن اتاپ), ءوزىڭدى «بيلىككە ساتىلىپ كەتتى» دەپ ايىپتاي سالادى. مۇنداي، ءبارىن جوققا شىعاراتىن بىرجاقتى نيگيليزم الىسقا اپارمايدى.

ءوز باسىم پرەزيدەنتتىڭ ەلباسيزمدى كونستيتۋتسيالىق دەڭگەيدە تاريح ارحيۆىنە اتتاندىرعانىنا ريزامىن. 30 جىل بويىنا سونى اڭساپ، سول ءۇشىن تەر توگىپ كەلدىك ەمەس پە؟ ونىڭ وليگوپوليامەن كۇرەسىن دە كوپشىلىك قولداۋى ءتيىس دەپ سانايمىن.

ءسوز جوق، پرەزيدەنتتىڭ ريتوريكاسى دۇرىس. قوعامنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن كوپتەگەن ماسەلەلەر اشىق تا بۇكپەسىز ايتىلا باستادى. ارينە، قوعامدىق تالاپ-تىلەكتە شەك جوق. «ودان دا قاتتى ايتۋ كەرەك ەدى»، - دەپ جاتاتىنىمىز دا راس. «كوش جۇرە تۇزەلسە» دەگەن تىلەكتى سودان ايتامىز.

رەفورمالاردىڭ قوزعاۋشى كۇشى كىم؟

م. قۇلكەنوۆ: جاڭا پرەزيدەنتىن ابىرويمەن سايلاپ العان حالقىمىز الداعى جەتى جىلدا جوسپارلانعان جاڭا باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋ جولىندا وزدەرى سەنىم بىلدىرگەن ازاماتىنا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتكەندە عانا ءبىز گۇلدەنگەن جاڭا قازاقستاندى جاساي الامىز. بۇل ءسىز بەن ءبىزدىڭ ابىرويلى دا قاسيەتتى بورىشىمىز.

ءا. قوسانوۆ: ءار ساياساتكەردىڭ ءوزىنىڭ ەلەكتوراتتىق بازاسى بولادى. قوعامدا ساياسي ۇستانىم كوپ، سوندىقتان ءبىر يدەولوگيانى جۇرت ءجۇز پروتسەنت قولدايدى دەۋ – اعاتتىق ءارى قاتەلىك.

«ادىلەتتى قازاقستان» يدەياسىن جاڭعىرتقان توقاەۆتىڭ قولداۋشىلارى كىم؟

مەنىڭشە، پرەزيدەنتتە ءالى دە كەشە دە، بۇگىن دە بيلىكتە وتىرعاندارعا سەنىم باسىمىراق بولىپ تۇر. سوندىقتان بولار، باعدارلامادا مەملەكەتتىك اپپاراتتى رەفورمالاۋ تۋرالى كوپ ايتىلعان. ياعني، ازىرشە پرەزيدەنت بيلىكتى ىشىنەن وزگەرتكىسى كەلەتىنى سەزىلەدى. مەنىڭشە، ول جەتكىلىكسىز. بىراق، ەشبىر بيۋروكراتتىق اپپارات ءوزىن-ءوزى جاڭارتا المايدى. بيۋروكراتتاردى بيۋروكراتتىق جولمەن وزگەرتە المايسىڭ. بيۋروكراتتاردى ءتۇزۋ جولعا سالۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار، ونىڭ اتى – انتيبيۋروكراتيا، ياعني دەموكراتيا!

بىزدە بيلىككە باعىتتالعان سىنعا دا كوزقاراس وزگەرۋ قاجەت. مەملەكەتشىلدىك دەگەنىمىز بيلىكشىلدىك دەگەن ەمەس. سونىمەن بىرگە، بيلىكتىڭ وڭ باستامالارىن قولداۋ – جاعىمپازدىق ەمەس. پرەزيدەنت نە جالپى بيلىك جايىندا ءسوز قوزعاپ، ونىڭ پىكىرىنە نە بالاما، نە تولىقتىرۋ ايتۋ – وعان يدەيالىق قارسىلىق دەگەن ەمەس.

ءوز باسىم كەزىندە نازارباەۆتان پۇت جاساپ، سونى ماقتاپ-ماداقتاعان ەسكى كۇشتەرگە اسا سەنبەيمىن. كىمنىڭ تارىسى پىسسە، سونىڭ تاۋىعى بولۋدى داسترۇرگە اينالدىرعان ولار ەرتەڭگى كۇنى توقاەۆ تۋرالى نە ايتاتىنىنى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى.

جەتى جىلدا ءوزىنىڭ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن پرەزيدەنتكە مىقتى ءارى اۋقىمدى الەۋمەتتىك بازا قاجەت.

ءوز باسىم ونداي نەگىزدى ەلدە وزگەرىستەر بولۋىن قالايتىن، بىراق بۇلىك پەن توڭكەرىستى قابىلداي المايتىن تسەنتريستىك كۇشتەردە كورىپ وتىرمىن. ولار ەلدىڭ تۇراقتىلىعىنا، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، جەر تۇتاستىعىنا ءوز كەسىرىن تيگىزۋى مۇمكىن رەۆوليۋتسياعا قارسى. ولار ەۆوليۋتسيالىق رەفورمالاردى قالايدى. جانە دە ولار قوعامنىڭ باسىم كوپشىلىگىن قۇرايدى. ناعىز ەلەكتوراتتىق الەۋەت سول جاقتا!

Abai.kz