موڭعوليا استاناسى ۇلان-باتىردا ءۇشىنشى كۇن قاتارىنان حالىقتىق نارازىلىق جالعاسۋدا. ينتەرنەت بۇعاتتالعان، اقپارات الۋ قيىن. سونىمەن، موڭعوليادا نە بولىپ جاتىر؟

موڭعوليا بيۋدجەتىنىڭ 40 پايىزى كومىرگە تاۋەلدى. ەل ەكسپورتىنىڭ تەڭ جارتىسى دا وسى سالا ەنشىسىندە. موڭعوليا ءۇشىن كومىردى ساتۋ، ساتىپ الۋشىلاردى تابۋ جانە كەلىسىمدى دەر كەزىندە ىسكە اسىرۋ مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ورىنداۋ، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋدى ىسكە اسىرۋ دەگەن ءسوز. حالىق كومىر سالاسىنداعى جاڭالىقتارعا ەرەكشە نازار اۋدارادى. قاقاعان ايازدا حالىقتىڭ ورە تۇرەگەلىپ، نارازىلىق تانىتۋى دا وسى كومىرگە بايلانىستى بولدى. انىعى ەل شەنەۋنىكتەرى كومىر سالاسىنداعى جەمقورلىق پەن پاراقورلىققا جول بەرىپ، ملردتاعان دوللار قارجى بيۋدجەتكە تۇسپەگەن دەگەن اقپارات بار. كەي دەرەكتە ول 1.8 ملرد دوللار دەپ كورسەتىلسە، ەندى ءبىر دەرەكتە 12 ملرد دوللار دەيدى. قايسىسى بولسا دا از اقشا ەمەس، 3.4 ملن حالقى بار ەل ءۇشىن وراسان قارجى.

دۇيسەنبى كۇنى اشۋلى حالىق ۇلان-باتىر كوشەلەرىنە شىعىپ، ۇكىمەت ءۇيىن باسىپ الۋعا تىرىستى. ارتىنشا ولار الاڭدى ءوز ەرىكتەرىمەن تاستاپ كەتتى. بيلىك قالادا توتەنشە جاعداي جاريالاۋ تۋرالى ۇسىنىستى قاراستىرىپ، تج ەنگىزۋدەن باس تارتتى. دەگەنمەن "ساقتىق ءۇشىن" دەپ قالاعا ارنايى جاساق كىرگىزۋ نۇسقاسىن اشىق قالدىردى. پارلامەنت سەيسەنبى كۇنى حالىقتىڭ تالابى بويىنشا باس قوسىپ، كومىر سالاسىنداعى جەمقورلىق فاكتىلەرىن تەكسەرۋ شارالارىن جاريالاماق.

نارازىلىق اكتسياسى سەنبى كۇنى باستالدى. حالىق پرەزيدەنت رەزيدەنتسياسىنا قاراي بەت العان بولاتىن. بىراق پوليتسيا ولاردى توقتاتتى. ال دۇيسەنبى نارازىلىق جالعاسىن تاپتى. نارازى توپ باستى الاڭداعى جاڭا جىلدىق شىرشانى ورتەپ، ۇكىمەت ءۇيىن باسىپ الۋعا تىرىستى. ۇكىمەت ۇيىنە كىرگەن ادامداردى ءتارتىپ ساقشىلارى ۇستاپ، ارتىنشا بوساتتى. الاڭداعى حالىق ءوز ەركىمەن تاراپ، ءتىپتى الاڭدى جيناپ، قوقىستان تازارتىپ كەتكەن دەگەن اقپارات بار.

موڭعوليادا وننان استام كومىر كەنىشى بار. الەمدە كومىر ءوندىرىسى بويىنشا ءىرى 15 ەلدىڭ ىشىنە كىرەدى، ال كومىر قورى بويىنشا الەمدەگى كومىردىڭ 7 پايىزى موڭعوليا جەرىندە دەيدى ماماندار. ەڭ ءىرى كومىر كەنىشىنىڭ ءبىرى "تاۆان-تولگوي" كەنىشى. وندا 7 ملرد توننا كومىر كوكسى بار. كومىر كوكسى موڭعوليانىڭ ءجىو-ءنىڭ 25% قۇراديى. موڭعوليا كومىرىن ساتىپ الۋشى باستى ەل - قىتاي. ول موڭعوليا كومىرى ەكسپورتىنىڭ 80 پايىزى وسى ەلگە تيەسىلى.

نارازى حالىق ءدال وسى كەنىشتەگى وندىرىلگەن كومىر مەن كومىر كوكسىن ساتۋدا ۇلكەن جەمقورلىق بولعان، وعان پارلامەنتتە وتىرعان دەپۋتاتتاردىڭ كەيبىرىنىڭ قاتىسى بار دەيدى. سول سەبەپتى دە نارازى توپ جەمقورلىققا قاتىسى بارلاردى جازالاۋمەن بىرگە، پارلامەنتتى تاراتۋدى دا تالاپ ەتۋدە.

موڭعوليا بيلىگى قازىرگى ساتتە كومىر سالاسىنداعى جەمقورلىققا قاتىسى بار بولۋى مۇمكىن 15 ادامنىڭ ۇستىنەن تەكسەرۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقانىن ايتادى. ولاردىڭ ىشىندە پارلامەنت دەپۋتاتتارى، ۇكىمەت مۇشەلەرى، دەپارتامەنت باسشىلارى دا بار.

رەسەي ۋكرايناعا اشىق سوعىس اشقاننان كەيىن، الەمدە ەنەرگەتيكا سالاسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر بولۋدا. مۇناي مەن گاز باعاسى ءوستى. رەسەي گازىنا تاۋەلدى بولعان ەۋروپا ەلدەرى، ەندىگى تاڭدا رەسەي گازىن تۇتىنۋدى ازايتۋ ۇستىندە. ماسكەۋگە تيەسىلى كوگىلدىر وتىندى تولىق الماستىرۋ مۇمكىن ەمەس بولعاندىقتان، كارى قۇرلىق ەلدەرى جابىلعان كومىر كەنىشتەرىن قايتا اشۋدا. بۇل كومىر سالاسىنا قايتا جان ءبىتىرىپ، ونىڭ باعاسىنىڭ وسۋىنە اكەلۋدە. كەي ەلدەردە كومىر باعاسى 210%-عا دەيىن وسكەن. موڭعوليا ساراپشىلارى كومىردەن تۇسەتىن قارجى ەسەلەنە تۇسەدى دەپ پايىمداعان. الايدا كومىر سالاسىنداعى جەمقورلىق كومىر ەكسپورتىنان بيۋدجەتكە تۇسەتىن قارجىنى ارتتىرا قويمادى.

رەسەي-ۋكراينا سوعىسىنا بايلانىستى الەمدىك ينفلياتسيا شارىقتاپ كەتتى. بۇل موڭعولياعا دا اسەر ەتۋدە. ەكى جىلدىق كوروناۆيرۋستىق شەكتەۋلەردەن كەيىن ەل ەكونوميكاسى ءالى ەسىن جيمادى، ال ينفلياتسيانىڭ ءوسۋى جىعىلعانعا جۇدىرىق بولدى. حالىقتىڭ نارازىلىققا شىعىپ، بيلىككە قاتاڭ تالاپ قويۋىنىڭ ءبىر سەبەبى وسىندا جاتىر.

كا مىرزا

Abai.kz