ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى «تۇركسوي» تۇركى مادەنيەتى حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جالعاسى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

دۇيسەن  قورابايۇلى «قازاق تىلىنە جويىلۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعان جوق پا؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرە كەلىپ: «ال قازاق تىلىندە، مەنىڭشە، جويىلۋ قاۋپى ەمەس، كەدەيلەنۋ، ءنارى قاشۋ، جۇپىنى تىلگە اينالۋ، قارابايىرلانۋ قاۋپى بار سياقتى. ءدال قازىر قوعامىمىزدا مارقۇم اقسەلەۋ Cەيدىمبەك، رىمعالي نۇرعاليەۆ اعالارىمىزداي جاتىق ويىن سارالاي الاتىن عالىمدار، كەشەگىتولەگەن مەن مۇقاعاليداي جانىڭدى باۋراپ الاتىن اقىندار كوپ پە؟ ءتىل جويىلماۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى مەملەكەتتىلىگىمىز ساقتالۋى ءتيىس. الىپ يمپەريالاردىڭ ءبىرىنىڭ قولتىعىنا ءبىرجولا كىرىپ كەتسەك، باياعى قالپىمىزعا قايتا كەلۋىمىز ابدەن ىقتيمال»، دەپ وي تۇيىندەيدى.

- قۇرمەتتى داكە،سىزگە سۇراعىم ،وسى تۇركى الەمىندە جاقىنداسىپ-تاتۋلاساتىن ناسيحاتتاۋ جايلى ستۋدەنتتەرگە لەكتسيا وقۋ ورىندارىندا وقىلا ما؟

- ونى وقۋ ورىندارىنان سۇراستىرساڭىز ءجون بولار دەپ ويلايمىن.

- دۇيسەن قورابايۇلى، تۇركى تىلدەرىنىڭ قايسىسىنا جويىلىپ كەتۋ قاۋىپى ءتونىپ تۇر؟ ونداي قاۋىپتەن قازاق ءتىلى ادا ما، قالاي ويلايسىز؟

ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى «تۇركسوي» تۇركى مادەنيەتى حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالدارعا جالعاسى جاۋاپ بەرىپ وتىر.

دۇيسەن  قورابايۇلى «قازاق تىلىنە جويىلۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعان جوق پا؟» دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرە كەلىپ: «ال قازاق تىلىندە، مەنىڭشە، جويىلۋ قاۋپى ەمەس، كەدەيلەنۋ، ءنارى قاشۋ، جۇپىنى تىلگە اينالۋ، قارابايىرلانۋ قاۋپى بار سياقتى. ءدال قازىر قوعامىمىزدا مارقۇم اقسەلەۋ Cەيدىمبەك، رىمعالي نۇرعاليەۆ اعالارىمىزداي جاتىق ويىن سارالاي الاتىن عالىمدار، كەشەگىتولەگەن مەن مۇقاعاليداي جانىڭدى باۋراپ الاتىن اقىندار كوپ پە؟ ءتىل جويىلماۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى مەملەكەتتىلىگىمىز ساقتالۋى ءتيىس. الىپ يمپەريالاردىڭ ءبىرىنىڭ قولتىعىنا ءبىرجولا كىرىپ كەتسەك، باياعى قالپىمىزعا قايتا كەلۋىمىز ابدەن ىقتيمال»، دەپ وي تۇيىندەيدى.

- قۇرمەتتى داكە،سىزگە سۇراعىم ،وسى تۇركى الەمىندە جاقىنداسىپ-تاتۋلاساتىن ناسيحاتتاۋ جايلى ستۋدەنتتەرگە لەكتسيا وقۋ ورىندارىندا وقىلا ما؟

- ونى وقۋ ورىندارىنان سۇراستىرساڭىز ءجون بولار دەپ ويلايمىن.

- دۇيسەن قورابايۇلى، تۇركى تىلدەرىنىڭ قايسىسىنا جويىلىپ كەتۋ قاۋىپى ءتونىپ تۇر؟ ونداي قاۋىپتەن قازاق ءتىلى ادا ما، قالاي ويلايسىز؟

- جويىلۋ قاۋپى، بىرىنشىدەن، از ساندى ۇلتتارعا ءتان. ەتنولوگيا ءىلىمى بويىنشا،  سانى ميلليوننان كەم ۇلتتارعا مۇنداي قاۋىپ اسا جاقىن. تۇرىك حالىقتارى ىشىندە ونداي ەلدەر جوق ەمەس، بارشىلىق. مىسالى، ءسىبىر جاقتا ءبىراز شور، ءسىبىر تاتار، توفا، دولعان ەتنيكالىق توپتارى، قىتايدا فۋ-يۋي قىرعىز ءتىلى سياقتى. مىسالى سوڭعىسى ناعىز ءبىز بىلەتىن كونە تۇرىك (ەنيسەي) تىلىندە سويلەيدى (كوزدى "قاراق", اياقتى "ازاق" دەپ), ال سانىنا كەلسەك - تەك بىرەر مىڭ-اق ادام.

ال قازاق تىلىندە، مەنىڭشە، جويىلۋ قاۋپى ەمەس، كەدەيلەنۋ، ءنارى قاشۋ، جۇپىنى تىلگە اينالۋ، قارابايىرلانۋ قاۋپى بار سياقتى. ءدال قازىر قوعامىمىزدا مارقۇم اقسەلەۋ Cەيدىمبەك، رىمعالي نۇرعاليەۆ اعالارىمىزداي جاتىق ويىن سارالاي الاتىن عالىمدار، كەشەگىتولەگەن مەن مۇقاعاليداي جانىڭدى باۋراپ الاتىن اقىندار كوپ پە؟ ءتىل جويىلماۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى مەملەكەتتىلىگىمىز ساقتالۋى ءتيىس. الىپ يمپەريالاردىڭ ءبىرىنىڭ قولتىعىنا ءبىرجولا كىرىپ كەتسەك، باياعى قالپىمىزعا قايتا كەلۋىمىز ابدەن ىقتيمال.

- باتىس ەلدەرىنەن، رەسەيدەن شىققان ايگىلى تۇركولوگتاردى بىلەمىز. ءبىزدىڭ قازاقتان دا مىقتى عالىمدار شىقتى. بىراق سولاردىڭ ءىزىن جالعاستىراتىن ۇرپاق جوق سياقتى. جالپى ءبىزدىڭ ەلدە تۇركولوگتاردى دايىنداۋ قانشالىقتى مۇمكىن؟

- مۇمكىنشىلىك ادامعا، قوعامعا، زامانعا بايلانىستى عوي. ءار مۇمكىنشىلىك ىسكە اسىرىلا بەرسە كەرەمەت بولار ەدى عوي. قىسقا قايىرسام: مۇمكىنشىلىك بىزدە مول، ال وعان قاراماستان قولعا الىنعان ىستەر، وكىنىشكە قاراي، ءالى دە وتە از. تاۋەلسىزدىگىمىزگە 22 جىل بولسا دا جوعارعى وقۋ ورنىندا تۇركىتانۋ (تيۋركولوگ) ماماندارى ەندى عانا دايارلانا باستادى. تىلشىلەر (تۇرىك ءتىلىنىڭ ماماندارى) بار، ال تۇركىتانۋشىلار از. 2010 جىلى استانادا حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسى قۇرىلىپ، جۇمىس ىستەي باستادى. تۇركى اكادەمياسى بولاشاقتا قازاقستانداعى تۇركىتانۋ عىلىمىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى دەگەن ۇمىتتەمىن.

- اسسالاۋماعالەكۋم دۇيسەن اعا! بىزدە قۇلدىق سانادان ساياسي ساناعا وتەتىن كەز كەلدى. بۇيرەگى بۇرىلىپ تۇرعان تۋىسقان حالىقتارعا مادەني ەكسپانسيا جاساپ ولاردى قۇتقارۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك.، ەلىمىزدىڭ بولاشاقتىق مۇددەسىن دە تۇگەندەۋگە بولادى! دەسەدە سىزدەر بوپ، قازاق ەلى بوپ قىتايدا قازاق مەكتەپتەرىن جاۋىپ، قازاقتاردىڭ جەرىن تارتىپ الىپ جاتقاندا ەشقانداي «دىبىس»  بىلدىرگەن جوقسىزدار. قازاقستان مۇناي مەن گازىن قىتايعا اعىزىپ بەرىپ وتىر، سول مۇمكىندىكتەردى پايدالانا وتىرىپ ءبىر مىنەز كورسەتۋگە بولاتىن ەدى. سىزدەر قاشان مىنەز كورسەتىپ، ءوز تۇرعىلارىڭىزدا ەلدىڭ بولاشاعىن جوقتايسىزدار؟ سىزدەردىڭ ۇندەمەي قالۋلارىڭىز سول قىتايلاردى قولداۋ نەمەسە سول قىتايلارعا قاراعان قۇلدىق پسيحولوگيا ەمەس پە؟

ەكىنشى سۇراق: قاشان جالتاقويلىق پەن قۇلدىق پسيحولوگيادان قۇتىلامىز؟ وسى ەكى سۇراق ءسىز بەن ءمىزدىڭ قاتارلارىڭىزداعى، ۇزەڭگىلەستەرىڭىزگە لايىق دەپ ەسەپتەيمىن. ادام ومىرگە ءبىر رەت عانا كەلەدى، ال ناعىز ازامات بولىپ ءومىر ءسۇرۋ سىزدەرگە ءتان بولۋعا ءتيىستى.

قۇرمەتپەن، احمەتۇلى بەيسەن

- قۇرمەتتى بەيسەن مىرزا، جانايعايىڭىز ورىندى-اق. ال، بىزگە كەلسەك، تۇركسوي - حالىقارالىق مادەنيەت ۇيىمى. ساياساتپەن شۇعىلدانۋعا حۇقىسى جوق. مەن سول ۇيىمنىڭ جەتەكشىسىمىن. ءوز اتىمنان ەمەس، ۇيىمعا مۇشە ون ءتورت تۇركى رەسپۋبليكالارىنىڭ اتىنان ورتاق پىكىردى عانا بىلدىرۋگە ءماجبۇرمىن. سول  ون ءتورت ەلدىڭ التاۋى عانا تاۋەلسىز مەملەكەت. ءار مەملەكەتتىڭ جاعدايى ءارتۇرلى. ونىمەن ساناسپاۋعا بولمايدى. ارعى جاعىن ءوزىڭىز تۇسىنەرسىز...

- اسسالاۋماعالەكۋم! اعا قانداي كىتاپ وقيسىز؟ قازىرگى ۋاقىتتا قانداي كىتاپ وقىپ جاتىرسىز؟

- جاقىندا ماعجاندى قايتادان وقىپ شىقتىم. بيىل اقىننىڭ تۋعانىنا 120 جىل تولادى. تۇركيادا دا ماعجاندى وتە جاقسى بىلەدى. ەڭبەكتەرى اۋدارىلعان، ەسكەرتكىش ورناتىلعان. تۇرىكتەر ونى قازاقتىڭ عانا ەمەس، جالپى تۇركىلەردىڭ ۇلى اقىنى دەپ ەسەپتەيدى. اقىننىڭ مەرەيتويىنا وراي، ءبىراز شارالار وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

ۋاقىتىم وتە تاپشى. قول تيگەندە بىرنەشە عىلىمي كىتاپتاردى قاراپ جاتىرمىن. نيكولاي ەگوروۆ (چۋۆاش تيۋركولوگى), يشتۆان ماندوكي قوڭىردىڭ بىلتىر شىققان مونوگرافياسى (ماجار قىپشاعىمىز) ت.ب.  بار. جاقىندا عانا تايىر مانسۇروۆتىڭ ءنازىر تورەقۇلوۆ تۋرالى كىتابىن، قىرعىزدىڭ اتاقتى تەاترتانۋشىسى ج. يمانقۇلوۆتىڭ «ش.ايتماتوۆ جانە تەاتر» كىتاپتارىن باستادىم. ەكى كىتاپتى دا تۇرىك تىلىنە اۋدارتۋدى ويلاپ ءجۇرمىن.

- دۇيسەكە، امانسىز با؟ تۇركىلىك مادەنيەت پەن ونەردى ءبىرتۇتاس زەرتتەۋ، بىرىڭعاي ناسيحاتتاۋ تۇجىرىمداماسى ءالى جوق. بۇل جاعىنان نە ىستەلىپ جاتىر؟ ءوزىڭىز باس بولىپ، تۇركى ەلدەرىندەگى ەۆروپالىق بالەت پەن وپەرانى جاقسى ناسيحاتتاپ جۇرسىزدەر، ال تۇركىلىك وركەنيەتتىك ونەر قاشان قولعا الىنادى؟ قاشان تۇركىلىك تەاتر پايدا بولادى؟

ەس

- تۇركسوي وپەرامەن شەكتەلىپ قالدى دەپ ەسەپتەسەڭىز، قاتەلەسەسىز.دەگەنمەن، وپەراعا بايلانىستى ءبىر مىسال كەلتىرەيىن. ءبىز بيىلعى جىلدى مۇقان تولەباەۆتىڭ جىلى دەپ جاريالادىق. ء"بىرجان-سارانى" دۇنيەجۇزىنىڭ تالاي اتاقتى وپەرا تەاتر ساحنالارىنىڭ تورىنە شىعارامىز. وسى، سىزشە، قاتە، كەرەكسىز ىستەر مە؟ تەاتر تۋرالى ايتسام، سوڭعى 4 جىلدا قازاقستاننىڭ 14 تەاترى تۇركيا، ءازىربايجان، تۇركىمەنستان، تاتارستان، باشقۇرتستان ەلدەرىندە وتكەن تەاتر فەستيۆالدارىنا تۇركسوي ۇيىمىنىڭ تىكەلەي شاقىرۋىمەن قاتىستى. تۇركى الەمى تەاتر ديرەكتورلارىنىڭ كەڭەسىن قۇردىق. رەپەرتۋار الماسۋلار باستالدى. ماسەلەن، تۇرىك دراماتۋرگى تۋرگاي ناردىڭ «توبەكوز» سپەكتاكلىن قىزىلوردا وبلىستىق تەاترى قويسا، ءازىربايجان دراماتۋرگى م. ف. احۋندوۆتىڭ «مسە جوردان» سپەكتاكلىن قاراعاندى قازاق تەاترى ساحنالادى. قازاق دراماتۋرگى دۋلات يسابەكوۆتىڭ «مۇراگەرلەرى» تۇركيانىڭ يزمير تەاترىنىڭ تۇراقتى رەپەرتۋارىنا كىردى. ال، "تۇركىلىك مادەنيەت پەن ونەردى ءبىرتۇتاس زەرتتەۋ" ءۇشىن، ونى الدىندا بولەك-بولەك زەرتتەپ الۋ كەرەكتىگىن ەستەن شىعارماعان ءجون. ايتايىن دەگەنىم، ءار ماسەلەدە بايىپ پەن اقىل كەرەك. بوس ۇرانداۋ مەن ارزان ەموتسياعا سالىنۋ بەكەرشىلىك.

- اسسالاۋماعالەيكۋم! لاتىن تاڭبالارىن قازاق الىپبيىنە نەگىزدەپ جاسايمىز دەپ شۋىلداعالى ءبىراز بولدى. بۇعان قاتىستى زيالىلار مەن حالىق ەكىگە جارىلدى، ەكى ءتۇرلى كوزقاراس ۇستانۋدا. ارينە، لاتىنعا نەگىزدەلگەن ءالىپبي قازاق ەلىن گەوساياسي كەڭىستىكتە ورىس بۇعاۋىنان بوساڭسىتۋى اقيقات. بىراق، ءبىزدىڭ قازاقستاندىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ 50 پايىزدان ارتىعى ورىس ءتىلدى مەكتەپتەر، سوندا ورىس ءتىلدى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى كيريليتسادا قالار بولسا، ورىس ءتىلدى جانە ورىس نيەتتى قازاق قاۋىمى دەرلىك بالالارىن ورىس تىلىندە وقىتۋعا كوشپەي مە؟ بۇل دەگەنىڭ قازاق جەرىندە تۇراتىن بارلىق سلاۆياندارمەن بىرگە كەمىندە 3 ملن قازاق دەگەن ءسوز. اينالىپ كەلىپ، قازاق ەلى تولىعىمەن قاراما-قارسى ەكى تاراپقا بولىنۋگە الىپ كەلەدى. مەن ءوز باسىم لاتىنعا كوشۋدى جان-تانىممەن قالايمىن. دەسە دە بۇل ارەكەت ءبىزدىڭ ەلدىڭ بولاشاعىنا بالتا شاپپاي ما؟ ءبىز الدىمەن قازاق ءتىلىن تولىق پايدالاناتىن ەل بولىپ المايىنشا بۇنداي قيمىلعا بارۋ ۇلكەن ساياسي قاتەلىك بولماي ما؟ ءسىزدىڭ ازاماتتىق پوزيتسياڭىز؟
ونەربەك رادولدا

- قازىرگى ءالفاۆيتىمىز ارقىلى ءبىز ءتىلىمىزدى كوگەرتە المايتىنىمىز انىق. ءتىپتى، ءبىراز ارىپتەر ورىس ءتىلى مەن قازاق تىلىندە جازىلۋى بىردەي بولسا دا، شىندىعىندا، ەش سايكەسپەيتىن دىبىستاردى بىلدىرەدى. ورفوگرافيادا قاتە دەگەن شاش ەتەكتەن. بۇدان ارىلماساق، ءتىلىمىز قازىرگى مۇگەدەك-ساقاۋ قالپىندا قالا بەرمەك. گاپ وسىندا. جەكە پوزيتسيام - تۇبىندە لاتىن الىپبيىنە كوشۋىمىز قاجەت. بۇل - زامان تالابى. قازىرگى كۇننىڭ وزىندە جاستاردىڭ 90 پايىزى لاتىن الىپبيىندە حات جازا الادى. بولاشاق - جاستاردىكى. سوندىقتان، بۇل ماسەلەنى اقساقالداردان گورى، جاستاردىڭ شەشىمىنە سالۋ كەرەك. الايدا، ۇرانداتپاي، ساياسي ناۋقانعا اينالدىرماي جاساۋ كەرەك. 2017 جىلى كوشەمىز دەپ اسىعىستىق جاساۋدىڭ دا قاجەتى جوق. جالپى، ۇلت تاعدىرىنا قاتىستى ەڭ كۇردەلى شەشىمدەر ساياساتكەرلەردىڭ قارارىمەن ەمەس، مامانداردىڭ، حالىقتىڭ تالقىسى ارقىلى قابىلدانعانى ءجون.

- قۇرمەتتى دۇيسەن قورابايۇلى، بۇگىندە باس شتابى تۇركيادا ورنالاسقان تۇركى مەملەكەتتەرى كەڭەسىنە قاتىستى كوزقاراسىڭىز قالاي؟ ونىڭ نەگىزگى ماقساتى نە؟ وسى ۇيىمنىڭ اتقارىپ وتىرعان جۇمىسىن تۇركسوي ىستەپ وتىرعان جوق پا؟ وسى كەڭەسكە باس حاتشىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ىستەيتىن دارحان قىدىرالى ەسىمدى قازاق جىگىتى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

ىزگى تىلەكپەن ب.ت باۋىرىڭىز

- تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى (تۇركى كەڭەسى) جۇمىسىن باستاعانىنا كوپ ۋاقىت بولا قويعان جوق. سوندىقتان پالەندەي پىكىر بىلدىرە قويۋ قيىن. تۇرىك كەڭەسى ساياساتقا جاقىنداۋ ۇيىم. ال ءبىز تەك مادەنيەتپەن اينالىساتىن ۇيىمبىز. مادەنيەتكە قاتىستى ورتاق شارالارىنا قاتىسىپ تۇرامىز.  دارحاندى بىلەمىن. تەرەڭ ءبىلىمدى، زەرەك جىگىت. عالىم، مامان، ىسكەر. ونداي جاستاردىڭ كوبەيگەنىنە قۋانام.

- اسا قۇرمەتتى دۇيسەن قورابايۇلى! ءسىز قاي قىزمەتتە بولساڭىز دا مادەنيەتتى، بىلىكتى تۇلعا رەتىندە تانىلدىڭىز. قازىرگى تۇركسوي - تۇركى ەلدەرىنىڭ بارىنە كەرەك ۇيىم. سىزگە ءبىر ءوتىنىش ايتايىن دەپ ەدىم. 1952-1972 جىلدارى قازاقستان مۇسىلماندارى قازياتىن (ول كەزدە ءمۇفتيات تاشكەنتتە) سادۋاقاس عىلماني اتتى ءبىلىمدار تۇلعا باسقاردى. بۇل كىسىنىڭ ارعى تەگى - باشقۇرت. سوعان قاراماي قازاقشا ولەڭ جازىپ، "كاليلا مەن ديمنانى" باسقا دا تۋىندىلاردى ارابشادان قازاق تىلىنە اۋداردى. ول كىسىنىڭ ۇلكەن ەڭبەگى - 110 مىڭ سوزدەن تۇراتىن "قازاقشا-ارابشا سوزدىكتى" جاساۋى ەدى. وسىدان 40 جىل بۇرىن جاسالعان سوزدىكتى سول كەزدەگى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ءى.كەڭەسباەۆقا ءوزى اپارىپ بەرگەن. بىراق سوزدىك قولجازباسى جوعالىپ كەتكەن. ءبىر قولجازباسى قىزىنىڭ قولىندا ساقتالعان ەكەن. سونىڭ نەگىزىندە ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ارابتانۋشىلارى 7 تومدىق سوزدىك ازىرلەپ جاتىر. بۇرىنعى مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى د.ق.مىڭباي 7 تومدى مەملەكەتتىك جوسپارعا ەنگىزىپ بەردى. ءبىزدىڭ ءوتىنىشىمىز وسىنىڭ "قارا جۇمىسىنا" (دايارلاۋعا) تۇركسوي 5-6 ميلليون تەڭگە قالاماقى تولەۋ ماسەلەسىن قاراستىرسا. سوزدىككە "تۇركسوي قولداۋىمەن شىقتى" دەپ جازساق. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، س.عىلماني تۇركيامەن، تۇركى دۇنيەسى تۇلعالارىمەن تىعىز بايلانىستا بولعان. 1907 جىلى ش.قوسشىعۇلدىڭ تۇركياعا بارىپ، پارلامەنتتە قازاق احۋالى تۋرالى ايتقان ەستەلىگى وسى س.عىلماني ارحيۆىنەن شىقتى. ءتىپتى 50-70 جىلدارداعى قيىن كەزەڭدە تۇركى دۇنيەسىنىڭ ءدىنىن قورعاۋى دا ۇلكەن قايراتكەرلىك دەپ بىلەمىز. ال، مىنا سوزدىگى تۇتاس ينستيتۋتتىڭ ەڭبەگى.

ءوتىنىش ايتۋشى - سوزدىك ازىرلەۋشى توپتىڭ جەتەكشىسى، پروفەسسور سامال تولەۋباەۆا (8-702-373-40-74)

- عىلماني اتامىزدى بىلەمىز. اتالمىش ەڭبەككە ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتى دە، مادەنيەت مينيسترلىگى دە ءتيىستى قاراجاتىن ءبولىپتى. وسىعان سايكەس جۇمىس جاسالۋ كەرەك. ءتارتىبى وسىنداي عوي. جۇمىس بىتپەي ءبىزدىڭ ارالاسقانىمىز دۇرىس بولماس. تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ (زاكازچيك) حۇقىعىن ەسكەرمەسكە بولمايدى.

- ءبىز مىنا جەردە قاسەيىنوۆ تۋرالى مادەنيەتسىز ءسوز ايتقانداردىڭ دەڭگەيىن كورىپ وتىرمىز. دۇيسەن قورابايۇلى جاقىن تانىسساڭىز جانە ادامشىلىعىن كورسەڭىز، ولاي دەمەس ەدىڭىز. امان بولىڭىز، ەل نامىسىن قورعاي بەرىڭىز، دۇيسەن اعا! استانالىق تىلەكشىلەرىڭىز

- جىلى لەبىزدەرىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت.

- تۇركياعا بارعان ەڭ سوڭعى ساپارىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسىپ، شىبىن جانىن پيدا ەتكەن كەنەسارى حان تۋرالى ءسوز قوزعاپ، رەسەي يمپەرياسىنىڭ وتارلاۋ ساياساتىن سىن تەزىنە الدى. ىلە-شالا جازۋشى-دراماتۋرگ دۋمان رامازاننىڭ "كەنەسارى-كۇنىمجان" اتتى تاريحي دراماسى تۇرىك ەلىنىڭ انكارا مەن ىستامبۇل قالالارىنداعى تەاتر ساحنالارىندا تۇرىك تىلىندە قويىلدى. وسى ەكى وقيعانىڭ اراسىندا قانداي دا ءبىر بايلانىس بار ما؟ پرەزيدەنتتىڭ ءسوزى مەن كەنەسارى تۋرالى سپەكتاكلدى تۇركى جۇرتى قالاي قابىلدادى؟ كەنەسارى تۇلعاسىنا تۇرىك جۇرتى نەلىكتەن قىزىعىپ وتىر دەپ ويلايسىز؟ جالپى كەنەسارى حانعا دەگەن ءوزىڭىزدىڭ جەكە پىكىرىڭىز قانداي؟

حافيز ساميەۆ، سەمەيدەن.

- تۇركيا ەلى قازاق تۋىندىلارىنا، تاريحىنا، مادەنيەتىنە ءاردايىم زور قىزىعۋشىلىق پەن قۇرمەتپەن قارايدى. بۇعان سەنىمدىمىن. سەبەبى دە تۇسىنىكتى. تەگى ءبىر، تۋىس، باۋىر ەلمىز عوي. كەنەسارى بابامىزعا قازاقتا قانداي پىكىر بولۋشى ەدى؟ ماقتان تۇتامىز، وتە قۇرمەتتەيمىز... تۋعان اكەسى جونىندە ءتول بالاسىنىڭ پىكىرى قانداي بولۋشى ەدى، كاكە؟ ءوز باسىم ابىلاي حاننىڭ شاپانىن ساقتاپ قالعان اۋىلدانمىن، بايدالى ءبيدىڭ تىكەلەي ۇرپاعىمىن. بۇدان ارتىق نە دەيىن؟

- تۇركسوي لەۆ گۋميلەۆتىڭ 100 جىلدىعىن ستانبۇلدا اتاپ ءوتتى. تۇرىكتەر وعان قارسى بولعان جوق پا؟ جالپى تۇرىكتەر ورىس تۇركولوگتار تۋرالى نە ايتادى؟

- لەۆ گۋميلەۆتىڭ 100 جىلدىعىن ءبىز ىستانبۇلدا ەمەس، انكارا قالاسىندا تۇرىك تاريح قوعامىمەن بىرىگىپ ۇيىمداستىردىق. بىرنەشە ەلدىڭ بەلگىلى تۇركىتانۋشىلارى قاتىسقان جيىنعا تۇرىك زەرتتەۋشىلەرى دە ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتتى. مەن ءوز باسىم عالىمداردى ۇلتقا بولمەيمىن. تەك قانا: عالىم جانە عالىم ەمەستەرگە. دجەرارد كلوسون دەگەن اعىلشىن اتاقتى بايى ءومىرىن كونەتۇرىك تاريحىن زەرتتەۋگە ارناعان. بەلدى عالىم بولدى. مىڭ بەتتىك ەتيمولوگيالىق سوزدىكتى جازىپ شىقتى جالعىز ءوزى. يۋداحين دەگەن ورىس جالعىز ءوزى كەزىندە ەڭ ۇلكەن قىرعىز-ورىس سوزدىگىن بىتىرگەن. گۋميلەۆكە تۇرىكتەر نەگە قارسى بولسىن؟ رەسەي ونى نەگە اتاپ وتپەيدى دەپ سۇرامايسىز با...

(جالعاسى بار)

Abai.kz