ءشولدىڭ قامىسى بولمايدى.
جاماننىڭ نامىسى بولمايدى.

حالىق ماقالى.

جەتپىس جىلدان اسا ءومىر سۇرگەن، سول تۇستا ماڭگىلىك مىزعىماستاي بولىپ كورىنەتىن جانە الەمدەگى قۋاتتى دەرجاۆالاردىڭ  ءبىرى  سانالاتىن  كەزىندەگى كەڭەستەر وداعىن ءدۇر سىلكىندىرگەن، سوناۋ 1986 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ەلىمىزدە وتكەن جەلتوقسان وقيعاسى، سول ءبىر كەزەڭدە جانىمىزدى قاتتى اۋىرتقانىمەن، كەڭەستىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ ەسكىرگەندىگىن، سونداي-اق، وسى يمپەريالىق مەملەكەتكە توعىستىرىلعان ۇلتتاردىڭ سانا-سەزىمىنىڭ ءوسىپ-جەتىلگەندىگىن جانە بۇدان ءارى ولاردى باسىپ-جانشىپ، قورقىتىپ-ۇركىتىپ ۇستاپ تۇرۋ مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن كورسەتىپ بەردى.

ءيا، وقيعا بولدى. سول ۋاقىتتاعى ەلوردامىز بولىپ سانالاتىن قالاداعى ۇرىمدەي جاستار ورە تۇرەگەلىپ، ءبىر ادامداي قاتىستى دەۋگە بولادى. كەڭەستەر وداعىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ۇلتتىق ساياساتتاعى ورەسكەل قاتەلىگى، ياعني، قازاقستان ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىن وزگە ۇلتتان تاعايىنداۋى، رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇرعىلىقتى ءتول ۇلتىنا اۋىر تيگەنىمەن، ءتوزدى، شىدادى.

1986 جىلدىڭ 16-شى جەلتوقسانى كۇنى ماسكەۋدىڭ جىبەرۋىمەن، گ.پ.رازۋموۆسكي باستاعان دەلەگاتسيا كەلىپ، قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىندە ون سەگىز مينۋتقا سوزىلعان پلەنۋمدا، كولبين گەننادي ۆاسيلەۆيچتى ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ تاعايىندايدى. بۇل شەتتەن اكەلىپ تاعايىنداۋ، قالاي دەسەك تە قازاقستان حالقىنىڭ وي-پىكىرىمەن ساناسپاۋ جانە جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى مەنسىنبەۋ ەدى. وسىدان بارىپ كەلەسى كۇنى، 17 جەلتوقساننىڭ ىزعارىندا قازاق جاستارى ورتالىق كوميتەتتىڭ الدىنداعى، سول كەزدە برەجنەۆ اتىمەن اتالاتىن الاڭعا جينالعان بولاتىن. قالانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن الاڭعا قۇيىلعان جاستاردىڭ قالىڭ توبى، بولىپ وتكەن پلەنۋمداعى تاعايىنداۋعا وزدەرىنىڭ نارازىلىقتارىن ءبىلدىرىپ، قازاقستاننىڭ ءوز ازاماتىن تاعايىنداۋدى تالاپ ەتكەن ەدى. قالاي دەگەنمەن دە، كەڭەستەر وداعىن ءدۇر سىلكىندىرگەن بۇل وقيعا، رەسپۋبليكامىزدا  الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي داعدارىستىڭ بار ەكەندىگىن ناقتى كورسەتىپ بەردى. قاي جاقتا جانە قاي دەڭگەيدە جۇمىس ىستەسە دە، ەش ۋاقىتتا مۇنداي وقىس وقيعانى مۇلدە كورمەگەن گ.ۆ.كولبين، بىردەن ماسكەۋدەگى قوجايىنىمەن حابارلاسىپ، بولىپ جاتقان وقيعالاردى جايىپ سالادى. وسىلاي، كرەملدە وتىرعان باسشىنىڭ جارلىعىمەن، بەيبىت شەرۋدى ۋاقىت سوزباي تاراتۋ ءۇشىن «بۇرقاسىن» («مەتەل») دەپ اتالاتىن ارنايى ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى. بۇعان اسكەري بولىمدەر جانە ارنايى قۇرىلىمدار قاتىستى. بۇل وقيعاعا قاتىسقانداردى جازالاۋ، قار ەرىپ، كوك شىققانعا دەيىن جالعاستى. الايدا، جابىلىپ كوتەرىلىستى باسقانىمەن، ونىڭ ارتىنان ءبىراز ۋاقىتقا سوزىلعان  شىرعالاڭ باستالدى.

وسى ءىس-شارا بارىسىندا 99 ادام تۇرمەگە جابىلىپ، قايسىبىرى اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. سونداي-اق، 83 ادام ارالىعى 1,5 جىلدان، 15 جىلعا دەيىن سوتتالىپ كەتتى. رەسپۋبليكاداعى ىشكى ىستەر مينيستىرلىگىنەن 1200-دەي ادام جۇمىستان شىعارىلىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ترانسپورت مينيستىرلىگىنەن 309 ادام ورىنىن بوساتسا، ەل كولەمىندەگى وننان اسا جوعارى وقۋ ورىنىنىڭ رەكتورلارى لاۋازىمىنان ايىرىلدى. مۇنان باسقا دا سۇزگىدەن وتكىزۋ بىرتىندەپ ىسكە اسىرىلىپ جاتتى. سول كۇندەردەگى ءباسپاسوز قۇرالدارىن اقتارىپ وتىرعاندا، اسىرەسە، ورىس تىلىندەگى گازەت، جۋرنالداردا «بولشە پرينتسيپيالنوستي»، «زا سوتسيالنۋيۋ سپراۆەدليۆوست» نەمەسە  «سنيات س رابوتى» تاقىرىبىنداعى ماتەريالدار ءجيى جاريالانىپ تۇردى. مىسالى، سول تۇستاعى «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنەن مىنانداي جولداردى وقۋعا بولادى: «تولكو ۆ 1987 گودۋ ۆ كازاحستانە سمەنيلوس وكولو 28% وتۆەترابوتنيكوۆ اپپاراتوۆ وبكوموۆ، بولەە ترەتي-گوركوموۆ ي رايكوموۆ پارتي، پوچتي 25% نومەنكلاتۋرنىح رابوتنيكوۆ وبكوموۆ، گوركوموۆ ي رايكوموۆ پارتي. پريچەم 10% يز نيح بىلي وسۆوبوجدەنى وت دولجنوستەي پو وتريتساتەلنىم پريچينام. زا پەرۆۋيۋ پولوۆينۋ 1988 گودا پروشلي اتتەستاتسيۋ 78,2% پارتينىح، 98% سوۆەتسكيح، 94% پروفسويۋزنىح ي 66% كومسومولسكيح رابوتنيكوۆ».

قالاي دەگەنمەن دە، بۇلاي شۇقشيا سۇزگىدەن وتكىزۋ، ماسكەۋدىڭ قولپاشتاۋىمەن ەلىمىزگە كەلگەن گ.ۆ.كولبيننىڭ ءبىلىمىنىڭ تاياز، وي-پىكىرى جانە ورەسىنىڭ تار، كەڭەستىك جۇيەنىڭ ءجاي عانا قاتارداعى نومەنكلاتۋراداعى ادامى ەكەندىگىن كورسەتتى. پارتيالىق شەڭبەردىڭ اينالاسىندا عانا ويلاي الاتىن جانە ودان ءارى دامىماي قالعان كىسى ەكەنىن تانىتتى. كەيىننەن، كەيبىر باسىلىمداردان سول ۋاقىتتىڭ  كورىنىسىن  مۇمكىندىگىنشە  بولجاپ، وي قورىتقان، ورىس تىلىندەگى مىنانداي جولداردى  دا وقۋعا بولادى: «پودوبنوە ۋزكوە پونيمانيە پرويسحوديۆشيح ۆ سترانە گلوبالنىح پەرەمەن ي ۆىسكازىۆانيا كولبينا وب «ۋتۆەرجدەني سوتسيالنوي سپراۆەدليۆوستي ي پراۆوپوريادكا» بىلي راسسچيتانى، ۆ پەرۆۋيۋ وچەرەد، نا ليۋمپەنيزيروۆاننۋيۋ چاست وبششەستۆا، دالەكۋيۋ وت پوليتيچەسكيح رەالي ۆرەمەني. ەستەستۆەننايا نەوبحوديموست وبنوۆلەنيا رۋكوۆودياششيح ورگانوۆ مەستنوي ي رەسپۋبليكانسكوي ۆلاستي پرينيالا فورمۋ پرەسلەدوۆانيا كادروۆ، نە سوگلاسنىح س ترەبوۆانيامي نوۆوگو رۋكوۆوديتەليا، پري توم، چتو سام گ.ۆ.كولبين دالەكو نە ۆسەگدا يمەل وبەكتيۆنوە پرەدستاۆلەنيە و دەلوۆىح، پوليتيچەسكيح ي مورالنىح كاچەستۆاح نەپوسرەدستۆەننىح پروۆودنيكوۆ ەگو كۋرسا نا مەستاح».

وسىلايشا، ەلىمىزدە ەكى جارىم جىلداي قىزمەت ەتكەن گ.ۆ.كولبيننىڭ اتقارعان جۇمىسىندا ەشقانداي جەتىستىك بولمادى. ياعني، ولاردىڭ ءوز تىلىمەن ايتقاندا: «ني ودنا يز ۆىدۆيگاۆشيحسيا يم تسەلەي نە بىلا دوستيگنۋتا، ك تومۋ جە ون تاك ي نە ستال پريزناننىم ليدەروم ۆنۋتري رەسپۋبليكي، ديسكرەديتيروۆاۆ سۆويمي ۆوليۋنتاريستسكيمي مەتودامي داجە سامىە پريۆلەكاتەلنىە ۆنەشنە نامەرەنيا». بۇل دا، سول باياعى سمايىل يۋسۋپوۆتىڭ ەكى جىلداي بيلىكتە ءجۇرىپ، ەلىمىزگە پايدا بەرەتىندەي، كوڭىل تولاتىنداي ەشتەڭە اتقارماي، كەيىننەن كرەملدە تاققا كەلگەن برەجنەۆتىڭ ارنايى ەسكەرتۋىمەن ورىنىنان كەتىپ بارا جاتىپ، الدە قاشان جابىلىپ قالعان ۇيعىر اۋدانىن  اشىپ،  ەلىمىزگە قادا قاعىپ كەتكەنى بولماسا.

ايتار بولساق، قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان  گ.ۆ.كولبين دە، ەلىمىزدە  شىرعالاڭ تۋدىرىپ،  الاساپرانعا تۇسىرگەنىمەن، كوڭىلگە قونىمدى، ەستە قالارلىقتاي  ەشبىر ماقساتتى ىستەردى جۇزەگە اسىرىپ، ءوزىن كورسەتە المادى. ەگەر حالىق ماقالىمەن يشارالاپ كەلتىرسەك: «ءشولدىڭ قامىسى بولمايدى. جاماننىڭ نامىسى بولمايدى» دەگەنگە سايادى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz