يران-عايىپ: «فاتيمانى» قايسى «بايىنا» قالدىرىپ كەتتىڭىز...»
- جاقىندا داريعا جەڭگەمىز سىزگە ارناپ كىتاپ جازىپتى دەگەن اڭگىمەنى ەستىپ قالىپ ەدىم. وسى راس پا؟ اڭگىمەمىزدى وسىدان باستايىقشى...
- جاقىندا داريعا جەڭگەمىز سىزگە ارناپ كىتاپ جازىپتى دەگەن اڭگىمەنى ەستىپ قالىپ ەدىم. وسى راس پا؟ اڭگىمەمىزدى وسىدان باستايىقشى...
- ول راس اڭگىمە، جەڭگەڭنىڭ «بۇ دۇنيە عايىبى» اتتى كىتابى باسپاعا دايىن. كىتاپتى اقىننىڭ جارىنىڭ اقىن تۋرالى ديالوگ-كۇندەلىگى دەۋگە بولادى. ءبىر مۇشەلدەن اسار-اسپاسىندا قايتىس بولعان مۇنارىمدى جوقتاپ، جىلاپ، جەر جاستانا قايعى كەشىپ جۇرگەنىمدە تاعدىر جولىقتىرىپ، «مىڭ ءبىر تۇندەگى» شەحريزاداي داريعا دا ماعان مىڭ ءبىر ساۋالىن قويا ءجۇرىپ، ءمارمار، اقمۇنار اتتى كۇمىس شولپىلى قىز، جايىن-شاحتاي التىن ايدار ۇل تۋىپ بەردى. كىتاپ - سول جايلى. مەنىمەن ەرلى-زايىپتى عۇمىر بويىنا جاساعان سىرت كوزگە تىلسىم، جۇمباق، قۇپيا بەيرەسمي سۇحباتتارى جيناقتالعان جيناقتا. كىتاپ جارىققا شىعارۋعا نەگىزىنەن دايىن تۇر، ءبىردى-ەكىلى قاراپ، كۇزەپ-تۇزەيتىن جەرلەرى عانا بار. ويتكەنى، سۇحباتتار - مەنىمەن وتكەن عوي. ءوز سوزىمە ءوزىم جاۋاپ بەرۋىم - شارت. وقۋعا ازىرگە دەنساۋلىعىم بولماي تۇر. جۇرەكتەن ينسۋلت الىپ، سودان بەرى تاياققا سۇيەنىپ ازەر ءجۇرمىن. كىتابىن وقي باستاسام، باسىم اينالىپ، كوزىم قاراۋىتادى، قايعىدان قان جۇتىپ جۇرگەن كەزدەرىم كوز الدىما قايتادان كەلەدى. ون جىل بويى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە پوەزيا ءبولىمىن باسقاردىم. ماسكەۋدىڭ جوعارى ادەبيەت ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلىپ، بولدىم-تولدىم دەپ تۇرعان شاعىمدا اياق استىنان ۇلىمنان ايىرىلدىم. سول كۇندەردى ەسكە السام جۇرەگىم قاق ايرىلادى. قىزىلوردا تەاترى الماتىعا گاسترولدىك ساپارمەن كەلىپ، «كۇشىگىنەن تالانعان» اتتى اقساق تەمىر تۋرالى مەنىڭ سپەكتاكلىمدى ساحنالاپ ەدى. قويۋشى رەجيسسەر ەرعالي ورازىمبەتوۆ بولاتىن. «كۇشىگىنە تالانعاندى» ورازىمبەتوۆ وتە جاقسى قويدى. مۇنارىم ەكەۋمىز ءبىر مالدى سويىپ، سپەكتاكلدىڭ رەجيسسەرىن، تەاتر ارتىستەرىن كۇتۋگە دايىندالىپ جۇرگەنبىز. بالام ول ۋاقىتتا 9-سىنىپتا وقيتىن. ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «سوزاقتان كەلگەن گاملەت» اتتى فيلمىنە ءتۇسىپ ءجۇردى. قۇداي اۋزىما سالدى ما، بازارعا مال الۋعا بارعاندا بالامنىڭ قاسىمدا قۇلدىراڭداپ جۇرگەنىنە ەمىرەنىپ كەتىپ: «بالام، اينالايىن، سەن ءتىرى بولشى، مەنىڭ بۇلاي تالتاڭداپ جۇرگەنىم سەنىڭ ارقاڭ عوي...»، - دەپ قولپاشتادىم. قويىلىمدا ۇلىمدى قاسىما ەرتىپ ءجۇردىم. قازىر ءتىل-كوز ءتيدى مە ەكەن دەپ تە ويلايمىن. جۇرتتىڭ ءبارى: «مۇناربەگىڭ ادام بولىپ قالىپتى عوي»، - دەپ شۋلاستى. كەيدە اقساق تەمىردىڭ شامىنا ءتيىپ الدىم با، بىردەڭەسىنەن ءمۇلت كەتتىم بە دەپ تە وكىنەمىن. اقساق تەمىر تۋرالى درامالىق داستاندى جاستىقتىڭ سادىرمەك بۋىمەن، باسقالاي ەشتەڭەنى ويلاماي جازدىق قوي، قازىر تۇسىنگەنىم اقساق تەمىرگە كىمدە-كىم «اۋىز» سالسا، سول ادام قايعى قۇشاعىندا قالادى ەكەن. مەن دە قاراداي ۇرىندىم عوي، ونى بىلسەم اقساق تەمىر جايلى جازىپ نەم بار؟ اقساق تەمىردى ويناعان قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى تۇرىسجان ايناقۇلوۆ اعامىز سول كۇنى ساحنادا ءىشىپ وينادى. اعامىزدىڭ مۇنىسىن كوڭىلىمە الىپ قالدىم. قايعىدان قارا جامىلعاندا قايدان قاتە كەتكەنىڭدى ويلاپ، نەدەن بولسىن سەبەپ ىزدەيدى ەكەنسىڭ. گريمدەۋ بولمەسىنە بارىپ: «اعا، سپەكتاكلگە دايىندالعالى بەرى اۋزىڭىز قۇرعاعان جوق قوي. اقساق تەمىردى اششى سۋدىڭ بۋىمەن ويناۋعا بولمايدى» - دەپ كەيىگەن ەدىم، سوندا. قىزىلوردا تەاترىنىڭ الماتىداعى مادەني كۇندەرى، اقساق تەمىرمەن اياقتالدى... سول كۇنى تۇستە اياقاستىنان مۇنارىم اجال قۇشتى... بالام قايتقان سوڭ، مەنىڭ عۇمىري قاسىرەت-نامام باستالدى...
- مۇنارىڭىزدىڭ باسىنا «بەسىك» جاساپ، ورناتقانىڭىزدى ەستىپ ەدىم. بالاسىنىڭ قۇلپىتاسىنا يران-عايىپ ءوز ولەڭىن قاشاپ جازىپ قويعان دەگەندى دە كوپ ەستيمىز. ول قاي ولەڭىڭىز، بىلۋگە بولا ما؟
- بۇكىل تاپقان-تايانعانىمدى جيىپ، ءبىر زاۋىتقا تاپسىرىس بەرىپ، ءوز قولىممەن كونسترۋكتسياسىن جاساپ، 23 دەتالدان قۇرالاتىن «بەسىك» جاساتتىم. بالام قازىر سول «بەسىكتە» جاتىر، ماڭگىلىك - «الديىندە». قۇلپىتاسىنا بالامنىڭ تۋىلعان كۇنىن جازدىم دا، ولگەن كۇنىن جازۋعا «قولىم» بارمادى:
«ۇلىم!
بالكىم، بۇل -
مەنىڭ ولگەن كۇنىم؟!» - دەگەن ولەڭ جولدارىن قاشادىم. مۇناردىڭ قازاسىنان ينفاركت الدىم. ۇلىمنىڭ اناسى فاتيمانىڭ قايعىدان ىشەك-قارنىنىڭ ءبارى جابىسىپ قالىپ، ءىش قۇرىلىسىنا وتا جاساتتى. العاشقى ماحابباتىم فاتيمامەن 8-سىنىپتا تانىسىپ، ينستيتۋت بىتىرگەندە ۇيلەنگەنبىز. التايى، شىرىن، ينديرا دەگەن ءۇش قىزىمىز بار، ۇلدان بولەك. ۇل كەتكەن سوڭ شاڭىراعىم ورتاسىنا ءتۇسىپ، جىلاپ-ەڭىرەپ مەن قالدىم. بەس جىل ومىردەن باز كەشىپ... «كوشەدە» جاتتىم. گازەتتەردىڭ ءبارى سول كەزدەگى قايعىدان قان جۇتىپ ءجۇرىپ جازعان ولەڭدەرىمدى شەكتەۋسىز-اق بەردى. اللانىڭ راحمان نۇرى جاۋعىرلار!... جۇرت مەنىڭ ودان كەيىنگى ومىرىمە «قىزىعۋشىلىق» تانىتىپ، ءبارى قالاي بولعانىن، داريعامەن قالاي تابىسقانىمىزدى بىلگىسى كەلەدى. ەكى قاتىندى مەن جەتىسكەننەن، جەلىك قۋعاننان الىپپىن با؟ داريعا جەڭگەڭ دە مەنىڭ سول جىلدارداعى ولەڭدەرىمدى وقىعان، جالعىز بالاسىنان ايىرىلعان اقىنعا جانى اشىعان... كەزىندە داريعامەن «جازۋشى» باسپاسىندا بىرگە ىستەدىك. بۇل كىسى ماعان شەشە جاقتان ناعاشى قارىنداس بولىپ كەلەدى. «جيەن» اعاسىنىڭ جىرلارىن وقىعان سايىن «ناعاشى قارىنداسى» كوڭىلىن ءبىلدىرىپ، وزىنشە بىردەڭەلەر جازعان عوي؟! سول دۇنيەلەرى قولىنداعى «بۇ دۇنيە عايىبى» دەگەن مىنا كىتاپقا ارقاۋ بولسا، ەكىنشىدەن - مەنى سول كەزدەگى «حايۋاني» قالىپتان امان-ەسەن قۇتقاردى، قارلىعاش-قاناتىمەن سۋ سەپتى ىشىمدەگى ورتكە!. ول كەزدەگى ءومىرىمدى، قۇداي ءوزى كەشىرسىن، ءومىر دەپ ايتۋعا بولمايدى. مۇنى باسىنان وتكەرمەگەن ادام تۇسىنبەيدى، قالقام...
- بۇلاي ايتقانىما كەشىرىڭىز ارينە، بىراق ءسىز تۋرالى «يران-عايىپ تاعدىرلى اقىن بولىپ كورىنگىسى كەلەدى» دەگەن پىكىر ايتىلىپ قالادى. وسىنداي اڭگىمەلەردى ەستىگەندە قانداي كۇيدە بولاسىز؟
- مەن تۋرالى كەيبىرەۋلەر سولاي دا ويلايتىن شىعار، قايسىسىنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولايىن؟! بالاسى ولگەن ادام تۋرالى بۇلاي ايتاتىنداردى مۇلدەم تۇسىنبەيمىن. تەك تۋمىسىنان كورگەنسىز، زاتسىز ادامدار عانا سولارشا وتتايتىن بولۋى كەرەك. مەن نە سوندا، تاعدىرلى اقىن بولۋ ءۇشىن بالامنىڭ ءولىمىن قۇدايدان تىلەپپىن بە؟ مۇنداي سۇراقتى ماعان نەگە قويىپ وتىرسىڭ، شىراعىم؟! وتە اۋىر ەمەس پە ماعان... ساۋالىڭا قانشالىقتى كۇيىنىپ وتىرسام دا، باسىما تۇسكەن توسىن تاعدىرىمدى باسقاعا تىلەمەيمىن. مۇنداي قايعىنى دوسىڭ تۇرماق، دۇشپانىڭا بەرمەسىن، ءتىپتى قازاقستاندى ۇپتەپ، توناپ، ەلدىڭ بايلىعىن جەكەمەنشىگى ەتكەن جەبىر-جاھيلدەرگە دە بەرمەسىن. بۇل - ادام كوتەرەتىن قايعى ەمەس. جايىن-شاح ەسەيىپ، وڭ-سولىن تانىعانشا، مەنى ءتىرى ولىك بولدى دەپ ەسەپتە. ءتىرى ولىكتە قانداي ماقتان، قانداي ماقسات بولۋى مۇمكىن؟!
- جايىن-شاحىڭىز قازىر قانداي بالا بولىپ ءوستى؟ ۇلىڭىزعا كوڭىلىڭىز تولا ما؟
- جايىن-شاح ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا كونتاكت جوق. مەنىڭ ايتقانىمدى تۇسىنگىسى كەلمەي مە، الدە تابيعاتى سونداي ما، بىلمەيمىن. «اتاڭا نە ىستەسەڭ، الدىڭا سول كەلەدى» دەگەن تەگى راس ەكەن. اكەمە ىستەگەنىمنىڭ بارلىعىن بالام الدىما اكەلىپ جاتىر. بۇل بالادان كورىپ جاتقان «راحاتىم» - اكەمدى تۇسىنۋىمە سەپتىگىن تيگىزدى. مەن دە ءبىر كەزدەرى «ءبارىن بىلەتىن»، اكەگە ءجۇردىم-باردىم جاۋاپ بەرەتىن، اكەمنىڭ قاسىندا وتىرمايتىن بالا ەدىم. قازىر ويلاسام، جايىن-شاحپەن سويلەسكەن قازىرگى مەن سياقتى ءبىر كەزدەرى اكەمنىڭ دە ايىزى قانباعان ەكەن. بەس قىزىم دا تۇرمىستا، قۇتتى مەكەندەرىنە قونىپ، بولەك كەتتى. ال جالعىز ۇلمەن تىلدەسىپ، اڭگىمەلەسە قويايىن دەسەم، بالام مەنىمەن سويلەسپەيدى. سويلەسپەيدى ەمەس، مەنىمەن جالپى «تىلدەسكىسى» جوق، دۇرىسىن ايتقاندا. سويلەسەتىن ورتاق تاقىرىپ تاپپاي ءجۇرمىز...
- شىعارماشىلىقتان حابارى جوق پا بالاڭىزدىڭ؟ جايىن-شاحىڭىز نەگە بەيىم؟
- ساكسوفوندا وينايدى... ساباعىن جاقسى وقيدى، وتە جاقسى وقيدى دەسەم دە بولادى.
- ۇلىڭىزبەن قارىم-قاتىناسىڭىزدى تۇزەۋگە، اكەلى-بالالى بولىپ سىرلاسىپ، شۇيىركەلەسىپ وتىرۋعا تىرىسىپ كورمەدىڭىز بە ءوزىڭىز؟
- تىرىسىپ كورمەدى عوي دەيسىڭ بە، قاسىنا جولاتپايدى...
- مۇمكىن ۇلىڭىزدى ءسىز تۇسىنبەي جۇرگەن شىعارسىز...
- بىلمەيمىن، اينالايىن. ونى جەڭگەڭنەن سۇرا...
- ال مۇناربەگىڭىز قانداي بالا ەدى؟ ءسىزدى تۇسىنەتىن بە ەدى؟
- مۇنار - قايىرىمدى-تۇعىن، مەنى ءبىر كىسىدەي تۇسىنەتىن. بالكىم، بۇل كينوعا ءتۇسىپ، ونەرگە ەرتە ارالاسقانىنان با ەكەن. ۇنەمى جانىمدا جۇرەتىن. ول ۋاقىت - مەنىڭ ءوز بۋىما ءوزىم ماس بولىپ، ءومىردىڭ تاۋسىلىپ بىتپەستەي كورىنەتىن سەرۋەنىندە جۇرگەن سادىرمەك كەزىم عوي. ال قازىر مەن «قورقىپ» قالعان اداممىن. جايىن-شاحىم كوزىمنەن تاسا بولسا، مازام كەتەدى. ءوز-وزىمە: بالاعا قول كوتەرمەيمىن دەپ انت بەرگەنمىن. قاتتى سويلەگىم دە كەلەدى، بىراق جالعىزدىعى جانىما باتادى-داعى سىرت اينالا بەرىپ... وكسىپ... جىلاپ-جىلاپ الامىن. تاعى نە سۇرايسىڭ؟
- وسى جەردە ءسىزدىڭ مىنەزىڭىز تۋرالى سۇرايىنشى. ءسىزدى «ارىستان مىنەزدى» دەسەك، ارتىقتىق ەمەس شىعار. بۇرىندارى قوعامعا قىجىلىڭىز بارداي كورىنىپ، وكتەم سويلەپ، جۇرگەن جەرىڭىزدە كوڭىلىڭىزگە جاقپاعان جايتتاردى اششى سوزبەن ايتىپ سالىپ، ارىستانداي اقىرىپ ءجۇرۋشى ەدىڭىز. جازۋشىلار وداعىنداعى جيىن-توي، ادەبي كەشتەردە زالدىڭ قاراڭعىلاۋ بۇرىشىندا ەڭ سوڭعى قاتارداعى «تۇراقتى» ورىنىڭىزعا جايعاسىپ الىپ، ريزا ەمەستىگىڭىزدى بىلدىرەتىن رەپليكالارمەن گۇرىلدەپ وتىرۋشى ەدىڭىز. سوڭعى جىلدارى يران-عايىپ تىزگىنىن تارتا باستادى ما، بۇرىنعىداي وتكىر پىكىرلەرىڭىزدى ەستىمەيتىن بولدىق قوي؟..
- ءبىر جارىم جىل بۇرىن ينسۋلت الدىم. تاياققا سۇيەنىپ جۇرگەنىمدى كورىپ جۇرسىڭدەر عوي. ينسۋلت العان ادامدا نەنىڭ ارىستاندىعى، نەنىڭ ايقايى، جانىم-اۋ؟! اقىرماق تۇگىلى ازاندا ويانعاندا ءتىرى ەكەنىمە شۇكىرشىلىك ەتىپ تۇرامىن. قازاقتار كەرەمەت ءبىر باتىردى، ارقىراعان اقىندى كورسە، ارىستانىم مەنىڭ دەپ ارقاسىنان قاعىپ، ارىس ەكەن دەپ جاتادى. مەنىڭ ارىستان بولعىم كەلمەيدى. ويتكەنى، ارىستان بۇ دۇنياداعى ەڭ ءبىر قاجىر- قاۋقارسىز، ءومىرىنىڭ باسىندا - ءالجۋاز-ناشار، اقىرىندا تاماعىن ءوزى تاۋىپ جەي المايتىن بەيشارا-سورلى حايۋان... تەك «پرايدىنا» ەگە بولعان ءولىارا ءتورت-بەس جىلعى «ماحابباتىنا» ولە ماس كەزى بولماسا؟! ونىڭ وزىندە دە، «ماحابباتىنىڭ» - ماحاببات سياعى جوق... «دىز» ەتپە، انشەيىن... ارىستاننىڭ ءويتىپ ارىستان بولعانى قۇرىسىن. سوندىقتان ارىستان بولعىم كەلمەيدى، مەنى ارىستان مىنەزدى دەمەي-اق قوي. اقىندار تۋرالى تۇسىنىكتەرىڭ تاياز سەندەردىڭ.
اقىندارعا سەندەر ءبىر-اق ولشەممەن قارايسىڭدار: «وي، مىقتى اقىن، مىنەزى جاقسى، ءيى جۇمساق» نەمەسە «مىنەزى يتكە بەرگىسىز، قىڭىر، قىرسىق اقىن» دەپ. مەنىڭ دە مىنەزىمدى يتكە بەرگىسىز دەپ ويلايتىن شىعارسىڭدار. ولاي ويلاعان ادام «بوعىن» جەپتى. مىنەزى جامان ادامنان جاقسى ولەڭ شىعۋشى ما ەدى؟! ءتانى، جانى، تەگى تازا شىعىپ، العان ءتالىم-تاربيەسى جۇرتتان كوش بويى وزىق بولماسا، ول - اقىن بولىپ نە جارىتپاق؟! ماعان ءوزىڭ سۇرانىپ كەلىپ، سۇحبات الىپ وتىرىپ: «مىنەزىڭىز ناشار، سوڭعى كەزدە بۇيىعى بوپ بارا جاتىرسىز»، - دەيسىڭ. كەلگەلى بەرى استى-ۇستىڭە ءتۇسىپ بايەك بولىپ جاتىرمىن، «سۇحبات الماي-اق قويشى، مەن ناشار اداممىن» دەپ تە ايتتىم. نە كەرەگى بار وسى سۇحباتتىڭ؟ «بۇكپەسىز اڭگىمە» دەگەن ايدارعا دەيسىڭ... كوڭىلىڭە كەلسە دە ايتايىن، گازەتىڭ شىندىقتى اشىق ايتپايدى. سەن جازعىڭ كەلگەنىڭمەن، سەنىڭ ۇستىڭنەن قارايتىن، «قوجايىنىڭ» بار. وسى ايتقاندارىمدى الىپ تاستايسىڭ ءبىلىپ وتىرمىن...
- المايمىن، نە ايتساڭىز سولاي بەرەمىن، ۋايىمداماڭىز...
- بۇكىل قوعامنىڭ «ەگەسى» بار، ەڭ ۇلكەن «قوجايىن» بار، ودان كەيىن «كىشى قوجايىندار» بار. وسىدان سوڭ نە تۋرالى ايتۋعا بولادى، اينالايىن-اۋ؟! قانداي شىندىق جايلى ءسوز ەتەمىز؟ 16 ميلليون حالىقتى ون ءتورت وبلىسقا ءبولىپ قويىپ، بار-جوعى 20-قارالى مينيسترگە قايتا-قايتا كەزەك باسقارتىپ، قويدى كۇپكىگە سالعانداي دۇركىن-دۇركىن توعىتىپ، ولاردى ەكى قايتارا مينيستر، ءۇش قايتارا اكىم، ءتورت قايتارا اگەنتتىكتىڭ باسشىسى ەتكەننەن بىردەڭە وزگەرە مە؟ بۇدان نەنى اڭعارۋعا بولادى؟ بيلىكتىڭ حالىققا دەگەن سەنىمىنىڭ جوقتىعىن با؟! حالىقتىڭ اراسىندا دا نەبىر ءبىلىمدى، بىلىكتى مارعاسقالار ءجۇر... ساياساتتى دا بىلەتىن، شارۋاشىلىقتى دا دوڭگەلەتىپ اكەتەتىن اتپال ازاماتتار بار، سولاردى كورەتىن كوز بولماي تۇر عوي، دەمەك... «ەردى كەبەنەك ىشىندە تانۋى كەرەك» ەمەس پە؟!
- اعا، كۇنى كەشە ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى جاستار تەاترىنىڭ ساحناسىنان «فاتيما» اتتى قاسىرەتناماڭىز ساحنالاندى. قويىلىم قاراپايىم حالىققا ۇناعانىمەن، كوزى اشىق، تاريحتى بىلەتىن ادامدار ءارتۇرلى قابىلداپ جاتتى. فاتيما عابيتوۆا - ءۇش بىردەي الىبىمىزدىڭ تاعدىرىنا قاتىسى بار ايەل. سوندىقتان فاتيمانىڭ بەينەسى تۋرالى كوزىقاراقتى ادامداردىڭ پىكىرى ءار الۋان. ءسىز قاسىرەت-ناما جازىپ، فاتيمانى حالىقتىڭ اناسى ەتىپ كورسەتتىڭىز. ءبىرىمىز فاتيما عابيتوۆانى ءبىلال سۇلەەۆ، ءىلياس جانسۇگىروۆ، مۇحتار اۋەزوۆ سىندى ۇلت تۇلعالارىنىڭ زۇلماتتى جىلداردا جانىن ءتۇسىنىپ، جار بولا بىلگەن اقىل-پاراسات يەسى سانايتىن بولساق، ەندى بىرەۋلەر كۇيەۋدەن-كۇيەۋگە ءتيىپ، ايدالىپ كەتكەن ارىسىنىڭ ارتىن كۇتپەگەن ايەل سانايتىن كۇردەلى بولمىستى فاتيما تۋرالى قاسىرەت-ناما جازۋىڭىزعا نە سەبەپ؟
- كەشەگى قويىلىمنان، قارلىعا، سەن اينالايىن، وڭباعان، جۇرگىش ايەلدى كوردىڭ بە؟
- ونداي جەڭىل ءجۇرىستى ايەلدى كوردىم دەمەي-اق قويايىن، ويتكەنى ول زۇلماتتى جىلداردىڭ تاعدىرى عوي... بىراق ماعان ەرسىلەۋ كورىنگەن تۇستار دا بار...
- كوردىڭ بە، ءوز سۇراعىڭا ءوزىڭ جاۋاپ ايتىپ وتىرسىڭ. مەن سەندەردى تۇسىنبەيمىن، دراماتۋرگكە جازعىزاسىڭدار، تاعى كەلىپ نەگە ولاي جازدىڭىز دەپ جازعان ادامنان سۇرايسىڭدار. شەشىمدى كورەرمەننىڭ وزىنە قالدىرايىقشى. مەن درامانى جازسام، ونى ارتىنان ءوزىم ايتىپ، تالداپ بەرسەم، نەم قالادى، قۇداي-اۋ؟! ءپىسىرىپ جەڭدەر وندا مەنى... كەشەگى تەاتردا قويىلعان «فاتيما» سپەكتاكلى كوركەم شىعارما! ومىردە ولاي بولماعان دەپ، تاريحتى قوپارىپ، دالەلدەپ، تىرناق استىنان كىر ىزدەمەي-اق قويىڭدارشى.
- كوركەم شىعارما ەكەنىن تۇسىنەمىز، ارينە. ايتسە دە ءبىلال سۇلەەۆتىڭ اۋزىمەن ايتىلعان انا ءبىر «جەڭگەسىنىڭ ءبىر بۇتى...» دەگەن سوزدە تىم ارتىق كەتىپ قالعاندايسىز. قانشا جەردەن كوركەم شىعارما دەگەنىمىزبەن دە شىنايى ومىردە ءبىلال سۇلەەۆ جاپ-جاس ءىلياس پەن مۇحتاردىڭ الدىندا: «جەڭگەسىنىڭ ءبىر بۇتى...» دەپ قاعىتپا ءۇشىن بولسا دا ايتپاعان شىعار...
- كولدەگى باقا-شايان جايىندىكى،
ءبىر بۇتى جەڭگەسىنىڭ قايىندىكى.
ەجەلدەن ەل اۋزىنان ناقىل ءسوز بار،
قاينىڭنان ارتىلعانى بايىڭدىكى، - دەگەن حالىقتىڭ قارا ولەڭىن قايدا قوياسىڭ؟! مۇنى مەن شىعارعانىم جوق قوي...
- مۇحتارمەن كوڭىل قوساتىن جەرىندە فاتيما: «وڭ-سولىما ايەل كوزبەن قاراسام، سەنەن باسقا ەركەك جوقتاي الەمدە»، - دەيدى. وسى ءبىر ءسوزى فاتيمانىڭ بەينەسىن تومەندەتىپ، الىپ- ۇشپا سەزىمنىڭ ادامى سىندى اسەر قالدىردى ماعان. ىلياسپەن اراسى ماحاببات، شىنايى عاشىقتىق دەيىك، جارايدى. مۇحتار اۋەزوۆپەن تاعدىر تاقسىرەتىنەن جولىققان، قيىن كەزەڭدە ارقا سۇيەگەن ەتىپ كورسەتۋگە، فاتيمانى سولاي سويلەتۋگە بولماس پا ەدى قويىلىمدا؟
- مۇحتارلاردان باسقا ەركەك قالماعان عوي ول ۋاقىتتا شىن مانىندە دە. ءبىلالدان باستاپ، ءىلياس، بەيىمبەت، ساكەندەر اتىلسا، فاتيما مۇحتارعا: «سەنەن باسقا ەركەك جوقتاي الەمدە» دەمەگەندە نە دەيدى؟ جەتى بالانى قالاي اسىرايمىن دەپ جىلاپ وتىر ءوزى. مۇحتار قيىن كەزدە فاتيماعا قامقور بولىپ، قاراجات سالىپ ءجۇردى. مۇحتاردا سەزىم بولمادى دەپ تاعى ايتا المايسىڭ. ءبىلالدىڭ، ودان كەيىن ءىلياستىڭ قاتىنى بولسا دا، كەزىندە فاتيماعا ونىڭ دا كوڭىلى كەتكەن، قىزىققان. جەتى بالا تاپسا دا، فاتيمانىڭ نۇرى تايماعان، كەلبەتتى ايەل. ءارى مۇحتاردىڭ ۇلى جوق ول كەزدە. مۇحتارداي ارىسىمىزدىڭ ۇلعا ءزارۋ بولعانىن ويلاۋعا بولماي ما؟ قازاقتىڭ قاتىنىنان ءبىر ۇلىم بولسا ەكەن دەپ، مۇحتار ارماندامادى دەپ ويلايسىڭ با سوندا؟ ورىستان ءوزىن امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قاتىن الماعانىنا - كىم كەپىل؟!
- ءسىز ءومىر بويى داراماتۋرگيالىق شىعارمالارىڭىزدى ولەڭمەن جازىپ كەلەسىز. كەشە «فاتيمانى» كورىپ وتىرىپ، ۇيقاس ءۇشىن ايتىلعان كەيبىر ولەڭ جولدارىن قۇلاعىمىز شالىپ قالدى. «كوڭىل-كۇيىم تاسۋلى، قازاندا ەتىم اسۋلى» دەگەن جولدار قاجەت پە ەدى، قالاي ويلايسىز؟
- سەن مىنا سۇراعىڭمەن مەنىڭ «نەرۆىمە» ءتيىپ وتىرسىڭ، اينالايىن. مەنى تىرىدەي ءولتىرىپ، كوزىمشە باۋىزداپ وتىرسىڭ. مەنىڭ دراماتۋرگيامدى بىلمەيسىڭ، دۇرىس باعا بەرە الماي وتىرسىڭ. مەن ءومىر باقي ولەڭمەن جازىپ كەلەمىن. وسىنىمنان كوپ تاياق جەدىم. ويتكەنى، ەزوپ پەن دانتەلەردىڭ داۋىرىنەن باستاپ، دراماتۋرگيانىڭ اناسى - ولەڭ. باسقاسىن ايتپاعاندا پۋشكيننەن باستاپ، لەرمونتوۆ پەن ماياكوۆسكيگە دەيىن ءبارى «مىقتى اقىن دراماتۋرگياعا كەلۋى كەرەك» دەگەن پىكىردى ۇستانعان. دراماتۋرگيانىڭ ءتۇپ اتاسى - پوەزيا. قارا سوزبەن دراما جازۋ دەگەن - ناعىز دراماتۋرگ اقىنداردىڭ ءبارى جۇتىلىپ، ولەڭمەن جازاتىن ەشكىم قالماعاندا شىققان سىندى... جانى قىسىلعاندا قارا سوزبەن جازاتىن دراماتۋرگتەر دە ولەڭدەتەدى، ىشقىنادى ءبارى. ال ەندى سەن كەلىپ: «اناداي جولدار كەرەك پە ەدى، مىناداي جولدار قاجەت پە ەدى؟» - دەپ ميدى شىرىتەسىڭ. مەن بۇعان دەيىن ەلۋ شاقتى پەسا جازعان اداممىن. ءبارىن ولەڭمەن جازدىم. مەن نەگە «فاتيماعا» كەلگەندە جىرعاماۋىم كەرەك؟
- «فاتيمانى» كورىپ وتىرىپ، سپەكتاكلدى قويۋشى-رەجيسcەر مۇرات احمانوۆتىڭ جۇمىسىنا وتە رازى بولدىق. ساحنانىڭ دەكوراتسياسىن جاساعان سۋرەتشى ينديرا يحساننىڭ ەڭبەگى دە ماقتاۋعا تۇرارلىق ەكەن. ال اكتەرلەردىڭ جۇمىسىنا كوڭىلىڭىز تولدى ما ءوزىڭىزدىڭ؟
- اكتەرلەرگە اسا رازىمىن، سپەكتاكلدى مەن ويلاعان دەڭگەيدە الىپ شىقتى. «فاتيمانى» ساحناعا شىعارۋ ءاۋ باستا قيىن بولدى...
- نەگە؟
- ول - ۇزاق اڭگىمە... ادەتتەگى، تەاتر باسشىلارى مەن ساحنا سىنشىلارىنىڭ: «رەپەرتۋارعا» لايىقتى - دراماتۋرگيالىق شىعارمالار، ياعني، پەسالار جوق!» - دەپ كەسىپ ايتىپ جۇرگەندەرى - بوس ءسوز! ولار كىمنىڭ، قايسى دراماتۋرگتىڭ مەملەكەتتەن تىس، جەكەمەنشىك پورتفەلىن ءتىنتىپ-اقتارىپ، تۇگەسىلىپ-تاۋسىلىپ ءجۇر؟! پەسالار نەگە جوق بولسىن! «حالىق ءىشى - قازىنا!» ەمەس پە؟ بار... پەسالار بار! تەك سول «باردى» كورەتىن «كوز» جوق. ونى - «شەل» باسقانىنا كوپ بولدى... مىسالى، اكەمتەاترعا ارناپ جازىلعان «كيەلى كۇنا» تراگەدياسىنىڭ (ادەبيەتىمىزدىڭ الىبى مۇحتار اۋەزوۆ جايلى) دۇنيەگە كەلگەنىنە جيىرما جىلدان استى. «كيەلى كۇنا» اكەمتەاتر تۇرماق، بىلايعى تەاترلاردىڭ دا بىردە-ءبىرىنىڭ نازارىنا ءالى كۇنگە ىلىكپەي كەلەدى. وسى تۇستا ءبىر ايتا كەتەرىم، ۇيعىر اعايىندار ءوز تەاترىندا «كيەلى كۇنانى» تۇڭعىش، وسىدان ون جىل بۇرىن ساحنالادى. وسى ورايدا، ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر جايت، كەزىندە ۇلى عابەڭنىڭ (عابيت مۇسىرەپوۆ) «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋىن» دا قازاق تەاترى ەمەس، وسى ۇيعىر تەاترى تۇڭعىش ساحنالاعان ەكەن. بىراق ۇيعىر تۋعاندارىمىز قويعان جاپ-جاقسى بۇل قويىلىم - بەلگىسىز سەبەپتەرمەن... «جەتىم بالانىڭ» كۇيىن كەشىپ، اتاۋسىز قالا بەردى كەيىننەن. سول سياقتى، «فاتيمانىڭ» دا جازىلعانىنا ءۇش جىلدىڭ بەدەرى بولدى. بۇل «بايعۇسقا» دا اۋەلىندە ەشكىمنىڭ نازارى اۋا قويمادى. سوسىن استاناعا ادەيىلەپ بارىپ، سول كەزگى قر مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى مۇحتار قۇل-مۇحاممەد مىرزانىڭ قابىلداۋىنا سۇرانىپ-ەنىپ، «فاتيمانى» وقىپ شىعۋىن ءوتىندىم. قۇدايدىڭ قازاققا «وقيتىن» مينيستر بەرگەنىنە دە - مىڭ شۇكىر! ول كىسى - «فاتيمانى» جەدەلدەتىپ وقىپ شىعىپ، تيەسىلى جاۋابىن دا قولما-قول بەردى: «رەسپۋبليكالىق جاستار مەن بالالار تەاترىنا، ياكي تالعات تەمەنوۆ مىرزاعا تابىستادىم... سول تەاترعا - جاستارعا لايىق تۋىندى. ولار مۇنى ساحنالاۋعا ءتيىس. قارجىسىن دا قاراستىرامىز...»، - دەدى. دەدى دە، مەنىڭ «سورىما ما»، الدە «فاتيمانىڭ» بەينەتىنە مە، ارتىنشا كوپ ۇزاماي، ءوزى قر مەملەكەتتىك حاتشىسى قىزمەتىنە اۋىسىپ كەتتى. مۇحاڭ كەتكەن سوڭ، تەمەنوۆتىڭ قاراماق-قارماعىنا ىلىككەن «فاتيما» - كەپتىرىلگەن «بالىقتانىپ...» ازداپ تەپەرىش كوردى. سەبەبى تەمەنوۆ - «فاتيمادان» گورى، الدىمەن (يسپان) «كارمەنسيتانى»، ودان سوڭ (قازاق) «اي-قاراگوزدى» قولاي كوردى دە، (تاتار) «فاتيما» تىرىدەي جەسىر كۇي كەشىپ قالا بەردى. ونىڭ ۇستىنە، ءمينيستردىڭ ءوزى ۇسىنعان - «فاتيمانى»، تەاتردىڭ كوركەمدىك كەڭەس مۇشەلەرى «جارامسىز» دەپ تاپتى جاستارعا! قويشى، نە كەرەك، اقىرى قايىر بولماعان سوڭ، ءوزىم جازۋشىلار وداعىنا بارىپ، بۇرىنعى - «ۋادە بەرگەن» ءمينيسترىم، سول كەزگى مەمحاتشىعا: «قۇرمەتتى مۇحتار ابرارۇلى قۇل-مۇحاممەد مىرزا! «فاتيمانى» - قايسى «بايىنا» قالدىرىپ كەتتىڭىز...» - دەپ، شۇعىل تەلەفونوگرامما سالدىرتتىم. «جىرتىق ءۇيدىڭ - قۇدايى بار!» - دەگەن. ول كىسى تەلەفونوگراممامدى اياقاستى ەتپەدى: «فاتيما» - قايتادان «ەرگە» شىعىپ، قازاق ساحناسىنا - ءوزىنىڭ تابيعي، تاڭعاجايىپ، تىلسىم سۇلۋلىق-سىمباتىمەن قىمسىنباي كوتەرىلدى... ءيا، مىڭ شۇكىر! قۇدايعا...
سۇحباتتاسقان - قارلىعا يبراگيموۆا
"حالىق ءسوزى" گازەتى
