قۋانىش جيەنباي. ۋ (باسى)
(قاز-قالپىندا)
نەسىنە جورتاقتاتاتىنى بار، ماسەلەگە بىردەن كوشسەك نەمەنە، بىرەۋ ءبىزدىڭ شاپانىمىزدى شەشىپ الا ما؟! وي-حوي، وسى ءبىر تۇككە تۇرمايتىن شەكتەن شىققان «سىپايىگەرشىلىگىمىز-اي»! قايتالاپ ايتايىن، تابان استىنان ءمۇلايىمسي قالاتىن تىم «ۇيالشاق» مىنەزدەن تالاي مارتە تاياق جەسەك تە، ءالى كۇنگە دەيىن وسى سوراقىلىققا نۇكتە قويا الماي-اق كەلەمىز. «باس كەسپەك بولسا دا ءتىل كەسپەك جوق!..» دەيمىز-اي كەلىپ، دەيمىز. سويتەمىز دە جەمە-جەمگە كەلگەندە، الگى «باتىرلىعىمىزدى» ۇمىتىپ، جاڭا تۇسكەن كەلىندەي سىزىلامىز دا قالامىز; بەت مونشاعىمىز ۇزىلەردەي اسپانعا ەمەس، اياعىمىزدىڭ باسىنا قاراپ مىڭگىرلەيمىز. مىڭگىر-مىڭگىر، كۇڭگىر-كۇنگىر... تايعا تاڭبا باسقانداي كوكىرەگىمىزدە سايراپ تۇرعان ويدى دا بۇكپەسىز، اشىق ءارى قاراپايىم تىلمەن جەرىنە جەتكىزە ايتا المايمىز. وسىنىڭ كىمگە كەرەگى بار جانە كىمگە پايدا؟! مىنە، ويلاماعان جەردەن سول «كەسەل» الدىمنان تاعى دا انداعايلاپ شىعا كەلدى.
(قاز-قالپىندا)
نەسىنە جورتاقتاتاتىنى بار، ماسەلەگە بىردەن كوشسەك نەمەنە، بىرەۋ ءبىزدىڭ شاپانىمىزدى شەشىپ الا ما؟! وي-حوي، وسى ءبىر تۇككە تۇرمايتىن شەكتەن شىققان «سىپايىگەرشىلىگىمىز-اي»! قايتالاپ ايتايىن، تابان استىنان ءمۇلايىمسي قالاتىن تىم «ۇيالشاق» مىنەزدەن تالاي مارتە تاياق جەسەك تە، ءالى كۇنگە دەيىن وسى سوراقىلىققا نۇكتە قويا الماي-اق كەلەمىز. «باس كەسپەك بولسا دا ءتىل كەسپەك جوق!..» دەيمىز-اي كەلىپ، دەيمىز. سويتەمىز دە جەمە-جەمگە كەلگەندە، الگى «باتىرلىعىمىزدى» ۇمىتىپ، جاڭا تۇسكەن كەلىندەي سىزىلامىز دا قالامىز; بەت مونشاعىمىز ۇزىلەردەي اسپانعا ەمەس، اياعىمىزدىڭ باسىنا قاراپ مىڭگىرلەيمىز. مىڭگىر-مىڭگىر، كۇڭگىر-كۇنگىر... تايعا تاڭبا باسقانداي كوكىرەگىمىزدە سايراپ تۇرعان ويدى دا بۇكپەسىز، اشىق ءارى قاراپايىم تىلمەن جەرىنە جەتكىزە ايتا المايمىز. وسىنىڭ كىمگە كەرەگى بار جانە كىمگە پايدا؟! مىنە، ويلاماعان جەردەن سول «كەسەل» الدىمنان تاعى دا انداعايلاپ شىعا كەلدى.
توق-تاڭ-ىز، مەن قارا ءسوزدىڭ مايىن ىشكەن اقىن-جازۋشى، نە جۋرناليست ەمەسپىن. بىراق بالا كۇنىمنەن تەلەديداردا ديكتور بولسام دەپ ارمانداعانىم راس-تى. قولىمنان كەلگەنىنشە سوعان تالپىنىس جاساپ باقتىم. بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا كوگىلدىر ەكراننان جارىق ەتىپ شىعا كەلەتىن قازاقتىڭ قاراكوز قىزدارى نەتكەن باقىتتى دەيتىنمىن. بۇل مەنىڭ ىشكى قىزعانىشىم، كورە الماۋشىلىق دەگەننەن ادا، تازا پەيىلدەن تۋعان قىزعانىش. ءبىر جاعىنان ادامدى جىگەرلەندىرە تۇسەتىن قوزعاۋشى كۇش دەسەم دە قاتەلەسە قويماسپىن. سەبەبى، جۇرەكتىڭ ارعى تۇكپىرىنەن بۇرق-سارق قايناپ شىعاتىن سەزىم تولقىنى ءبىر تىلسىم قۇپيالىعىمەن: «نەمەنە، ەكراننان كورىنىپ جۇرگەندەر سەنەن ارتىق پا؟! سەنىڭ دە ءتۇر-ءتۇسىڭ كەلىسىپ تۇر، قاراتورىنىڭ ادەمىسىسىڭ» دەپ ۇزدىكسىز سىبىرلاعان سەكىلدى بولادى. كەيدە «كوڭىلدىڭ كوك دونەنىن» ەرتتەپ ءمىنىپ، قىزدى-قىزدىمەن ەرتەڭ-اق سول مۇنتازداي جيناقىلىقپەن كيىنگەن، بەتتەرىنە ازداپ وپا-دالاپ جاققان، جاساندىلاۋ بولسا دا ولارىن بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ، ميىعىنان كۇلىپ سويلەيتىن بەيتانىس قۇربىلارىمنىڭ ورنىن مەن الماستىراتىنداي سەزىنەتىنمىن. (ماڭگىلىك نە بار، دوڭگەلەنگەن دۇنيە. بىردە بولماسا بىردە بىرەۋىنىڭ دەكرەتتىك دەمالىسقا كەتۋى دە مۇمكىن عوي). ءجا، كوگىلدىر ەكران جايىن ءسال كەيىنىرەك قاۋزارمىن. ايتايىن دەگەنىم، جۇتىنىپ تۇرعان ءسوز مارجاندارىن قاعاز بەتىنە توگىپ تاستايتىنداي شەبەرلىگىم بولماسا دا، جازۋعا ەپتەگەن ەبىم بارلىعىن سەزدىرۋ ەدى. سوندىقتان مىنا شاتپاعىمنىڭ ءون بويىنا الدەكىمنىڭ «قولى تيگەن شىعار» دەگەن ءدۇدامال ويدان اۋلاق بولىڭىز. «ءوز ءسوزىم-وزىمدىكى...»
جاستار گازەتىندە قىزمەت ىستەيتىن اعايىم (ول كىسىمەن بىرنەشە ايدان بەرى تانىس-ءبىلىس بوپ قالعام) جاسىراتىنى جوق، رەداكتسيا تابالدىرىعىنان اتتاعاندا كوڭىلسىزدەۋ قابىلدادى. جانە بۇيە شاعىپ العانداي، «...وتىز بەت، وتىز بەتتى قاي جەرگە سيعىزباقپىن. رومان جازىپ اكەلگەننەن ساۋمىسىڭ، ونداي بولسا ادەبي جۋرنالدارعا بارعانىڭ ءجون عوي» دەپ مەنەن وپ-وڭاي قۇتىلعىسى كەلدى. (ادامنىڭ پەيىل-نيەتىن بىردەن اڭعاراتىن جاسقا كەلدىك قوي). ىشىمنەن ءبىر ەرەسەن قايسارلىق تايفۋن ءتارىزدى بارعان سايىن قارسىلىق كورسەتىپ كەلە جاتتى: «وتىز بەتتە تۇرعان نە بار. وقىرمان حاتتارىمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ايلىق الىپ وتىرعان جوقسىز با؟! الدىمەن وقىپ كورىڭىز، جارامايدى دەسەڭىز قايتىپ اكەتەرمىن. سىزگە «باساسىز، مىندەتتى تۇردە باساسىز!» دەپ مىندەتسىپ تۇرعان كىم بار. بۇل مەنىڭ باسىمنان وتكەن شىندىق، ينەنىڭ جاسۋىنداي قوسپاسى جوق، كوزىممەن كورگەندى، قولمەن ۇستاپ تۇشىنعاندى، جۇرەك سۇزگىسىنەن وتكىزگەن جاعداياتتاردى عانا باياندادىم».
«اركىمنىڭ باستان كەشكەن «حيكاياسىن» جاريالاۋعا مۇمكىندىگىمىز بولا بەرسە... جاستار ساياساتىن ناسيحاتتاۋ دەيتىن باستى نىسانامىز بار. ەگەر سول ىڭعايدان، ياعني جاستارعا تاربيە بەرەرلىكتەي ءمان-ماعىنا تۇرعىسىنان تابىلىپ جاتسا... ىشىندە ءىلىپ الارلىق «تۇزدىعى» تابىلسا دەگەنىم عوي. ونىڭ وزىندە دە وتىز بەت الاقانداي ءبىزدىڭ گازەت ءۇشىن تىم اۋىر. وقىپ كورەيىن، بالكىم ءبىراز جەرىن قىسقارۋعا تۋرا كەلەر. ءبىر جەتىدەن كەيىن سوعارسىز، نە تەلەفونمەن حابارلاس...
ءبىر جەتىڭىز ءبىتىپ بولسايشى. ۋادەلى كۇنى تانىس ەسىكتىڭ سىرتىنان تىقىلداتتىم. اعامنىڭ ءجۇزى باياعىداي ەمەس، سىنىق: «وقىدىم، جۇرت ۇيلەرىنە قايتقاندا كەڭسەدە جالعىز قالىپ، اسىقپاي وقىدىم. قىز-ىق، ءتىپتى ايتارى جوق تاماشا! باسشىلارمەن دە اقىلداسارمىن، شامامنىڭ كەلگەنىنشە تۇگەلدەي جاريالاتۋعا تىرىسارمىن. بۇل سەكىلدى باتىلدىقپەن ءارى شىنشىل جازىلعان حاتتار قولعا تۇسە بەرمەيدى كوپ». اعام قولجازبانىڭ كەيبىر تۇستارىنان شاعىن-شاعىن ۇزىندىلەر وقىپ، ءوزى دە راقات كۇيدىڭ قۇشاعىندا وتىردى: «سەكس. ماحاببات ماشاقاتى. ءبىز بىلمەيتىن وسى كۇنگى جاستار اراسىنداعى الماعايىپ تىرشىلىك. ءتىپتى ادامنىڭ ايتۋعا ءجۇزى شىدامايتىن جاعدايلارعا دەيىن... قالاي-قالاي سىلتەگەنسىز، قاراعىم-اۋ؟! نەسىنە قايتالايتىنى بار، ءبىز ءۇشىن تاپتىرمايتىن تاقىرىپ. بىراق، ەتيكا-ەستەتيكا، ادامدىق قۇندىلىق، ءوز-ءوزىڭدى قادىرلەۋ دەگەن بار عوي، ونىڭ ۇستىنە بەسىكتەن بەلى شىقپاعان قىز بالاسىز. وسى تۇرعىدان كەلگەندە اتى-ءجونىڭىزدى ءسال وزگەرتىپ جاريالاساق... دۇرىس بولار ەدى دەپ ويلايمىن. مۇنداي تاجىريبەنى بىزگە دەيىنگىلەر دە قولدانعان. ونىڭ ۇستىنە بۇل قالادا ءسىزدىڭ دە تانىس-بىلىستەرىڭىز بار شىعار، سولاردىڭ كوزىنشە ادامعا ايتىلمايتىن قۇپيالاردى جايىپ سالعانىڭىز قالاي، قالاي بولماق؟ بۇل ءسىزدىڭ، جەكە باسىڭىزدىڭ... ءيا، ارعى ماقساتىڭىزدى دا تۇسىنەمىن. مەنىڭ باسىنان وتكەن جايلاردان وزگەلەر ساباق السا، مىنا جازعاندارىم ازدى-كوپتى تاربيە قۇرالىنا اينالسا دەيسىز عوي. ءجون، جون-اق. اتى-ءجونىڭىزدى وزگەرتەمىز دەگەن ۋاجىمىزبەن كەلىسسىز عوي».
«جوق، كەلىسپەيمىن! ولاي ىستەسەم، مۇنىم الگى وڭتۇستىك وڭىرلەردەن قاپتاپ شىعىپ، ءبىرىنىڭ جازعانىنان ءبىرى اينىمايتىن، وقىعان بويدا-اق ۇمىتىلىپ، ارتىنشا ات كوپىر بوپ اياق استىندا شاشىلىپ قالاتىن سارعىش گازەتتەردەگى قان-ءسولسىز ماقالالارعا ۇقساپ كەتپەي مە؟ ۇزاق جىل ءباسپاسوز سالاسىندا قىزمەت ىستەپ كەلەسىز، ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، تاپ قازىر مەنى دە ىڭعايسىز، ءتىپتى ىڭعايسىز جاعدايعا يتەرمەلەيسىز. ساۋداعا سالعىڭىز كەلەدى. اتى-ءجونىمدى وزگەرتسەم قالاي ويلايسىز، مەن كادىمگى ماسكا كيگەن ءارتىس سەكىلدى بولمايمىن با، شىندىقتى شىرىلداپ ايتتىم-اۋ دەگەن ەرىك-جىگەرىم سوندا قاي بۇرىشتا تۇنشىعىپ قالماق؟ بۇل تۇپتەپ كەلگەندە كوزبوياشىلىق، ارىدان سىلتەگەندە ساتقىندىق! بار وقيعانىڭ باستى كۋاگەرى-مەن، بىراق سوڭىنا قويار فاميليام بولەك. مەيلى، ماعان جاناشىرلىق تانىتىپ، جازعاندارىمدى اتى-ءجونىمدى وزگەرتىپ جاريالايدى ەكەنسىز، سوندا ونى وزگەلەر تۇگىلى الدىمەن ءوزىم قالاي قابىلدايمىن. كەيىن مىناۋ مەنىكى ەدى دەپ قالاي مەنشىكتەيمىن، مەنشىكتەۋگە قۇقىم بار ما؟ تۇگىنە تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. ءسىزدىڭ وسىعان بولا نەسىنە قينالاتىندىعىڭىزعا قايرانمىن... وسىنداي جالعاندىقتان قاشان قۇتىلامىز، ابدەن سترەوتيۆكە ۇيرەنىپ، ەتتەرىڭىز ءولىپ كەتكەن. داۋدە بولسا «اتى-ءجونىمدى وزگەرتىپ جاريالاڭىزدارشى» دەگەندى قاشان ايتار ەكەن دەپ، ول ءوتىنىشتى مەنىڭ تاراپىمنان كۇتتىڭىز-اۋ. وقيعانىڭ باستى كۋاگەرى رەتىندە باسىمدى بايگەگە تىگىپ كەلگەندە... ماسەلەنىڭ بۇلاي شيەلەنىسەتىندىگىن بىلگەندە، جانىمدى قيناپ مۇنى جازباعان دا بولار ما ەم... بىلەسىز بە، تيتىمدەي جالعاندىعى جوق، ءبارى شىندىق جانە ءبارىن ءوز باسىمنان وتكىزگەم. مىنە، سويتە تۇرا جۇرەگىمنەن شىققان شىندىقتى كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ تۇلكى بۇلانعا سالاسىز...»
«ەرتەڭ بىرەۋلەر حات جازىپ، ادرەسىن تاۋىپ بەرىڭىز دەپ، ءبىزدى دە مازالاپ جۇرسە؟»
«وعان نەسىنە قينالاسىز، قايتا بارەكەلدى-اي دەپ، قوس قولىڭىزدى كوككە كوتەرىپ، قۋانبايسىز با؟! گازەتكە شىققان دۇنيە رەزەنانس تۋدىرىپ جاتسا، ەڭبەكتىڭ اقتالعانى سول ەمەس پە؟»
اقىرى ۇزاق-سونار «ايتىس-تارتىستان» كەيىن عانا ءبىر-ءبىرىمىزدى تۇسىنگەن بولدىق-اۋ. قولجازبامنىڭ سوڭىنا بالقوڭىر ءابدىراسىلوۆا دەپ قول قويدىم. جاس جاعىنان ۇلكەن بولسا قايتەيىن، «ەگەر عايىپتان تايىپ، اتى-ءجونىمدى وزگەرتەتىن بولساڭىز سوتقا شاعىمدانۋدان دا تايىنبايمىن» دەگەندى شەگەلەپ تاپسىردىم.
«ءوزىڭ ءبىر قادالعان جەردەن قان الاتىن شاقار ەكەنسىڭ» دەپ ءازىل-قالجىڭ ارالاستىرىپ سۋىقتاۋ جىميدى. رەداكتسيانىڭ حات بولىمىنە تىركەتىپ، كوشىرمەسىن جاستىعىمنىڭ استىنا تىعىپ، اراكىدىك ءوزىم وقىپ جۇرگەن قولجازبانىڭ ۇزىن-ىرعاسى مىناۋ...
ر.S. «گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا» ەنەتىندەي ەرلىك كۇتىپ وتىرسىز با، الدە شىتىرمان وقيعالى شىعارمادان دامەلىسىز بە؟ ەكەۋى دە جوق. كورىپ وتىرسىز عوي، جارىلماعان «بومبا» سەكىلدى الدىن الا قوڭىراۋلاتىپ، جارنامالاتىپ تا جىبەردىم.
ە...ە، كىرىسپەدە مىنا ماسەلەنى تۇيىندەي كەتۋدى دە ەستەن شىعارىپ الىپپىن. ۋ. «مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟» بۇل مەنىڭ ءسوزىم ەمەس. اۆتورى بار. نەگە ەكەندىگىن قايدام، ۇلى دانىشپاننىڭ ەسىمىن بۇل اراعا قىستىرعىم كەلمەدى. وتىزعا جەتەر-جەتپەستەگى تراگەديالىق احۋالدى ۋدان باسقا نەگە تەڭەستىرەرسىڭ؟! ۋ. دەنەدەگى ۋلى جىلان شاعىپ العان جارانى ەمدەۋگە بولادى. بۇعان كەلگەندە ءبىزدىڭ مەديتسينا قاۋقارلى. العاشقى جاردەم كورسەتۋ تۋرالى «ءبىسسىمىلانى» مەكتەپتە جۇرگەندە وقىعانبىز. جىلان ۋىنان قۇتىلۋدىڭ جولدارى جەتكىلىكتى. ال بىلگىش بولساڭىز ايتىڭىزشى، شەمەن بوپ قاتقان جۇرەكتەگى ۋدان قالاي قۇتىلۋعا بولادى؟ قانداۋىرمەن جۇرەكتىڭ ءبىر پۇشپاعىن كەسىپ تاستاي المايسىز. اقىل قوساتىندار دا تابىلىپ قالار. ولاردىڭ مەنى قالاي مۇسىركەپ، قالاي جۇباتاتىندىقتارىن جاقسى بىلەمىن. «ءبۇيتىپ توماعا-تۇيىق جۇرە بەرمە، كوڭىل جاقىن ادامدارمەن سىرلاس. ىشىڭدەگىنى ارمانسىز اقتار. سەندەر قاي-دا، جاسسىڭدار عوي، تۇنگى كلۋبقا بارىپ بوي سەرگىت، شاراپ ءىش، قىدىر. ءوزىڭدى-ءوزىڭ تاربيەلەۋگە تىرىس، كۇلمەيتىن جەردە ءوزىڭدى قيناپ كۇل، ەشكىمنەن قىسىلما، ەركىن ءجۇر...»
مۇنداي «جاراپازاندى» ەستي-ەستي قۇلاق ابدەن جاۋىر بولعان. جاتتاندى، ىشىندە ءىلىپ الارى جوق، سىلدىر ءسوز. مىنە، سەنىڭىز، سەنبەڭىز مەن ول ۋدان قۇتىلۋدىڭ توتە جولىن تاپقان سەكىلدىمىن...
(جالعاسى بار)
Abai.kz
