بۇگىنگى تاڭدا باق اراسىندا جۇلدىزى جارقىراپ تۇرعان تەلەارنالاردىڭ احۋالى قانداي؟ وسى ماقساتپەن تەلەسالانىڭ  «اسحاناسىنا» قانىق پراكتيك-ماماندار اراسىندا ساۋال جۇرگىزدىك.

ماقساتىمىز -  وسى سالاعا ايتىلاتىن سىن شاشىراڭقى بولعاندىقتان توپتاستىرىپ، وقىرمانعا دا،  جاس تەلەجۋرناليستەرگە وي سالۋ. 3 كەزەڭ وكىلىنىڭ (1980-90 جىلدار; 2000 جىلدار; قازىرگى كەزەڭ) پىكىرىن الدىق، نازار اۋدارىڭىز!

پىكىر يەلەرى جايىندا

يبايدۋللاەۆا ۇلداي، ەكس-تەلەجۋرناليست.

ءبىلىمى:قازمۋ-ءدى، ماسكەۋ جوعارعى تەلەجۋرناليستەر شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىن بىتىرگەن.

قىزمەتى: 1986-2001ج.ج. «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىندا، 2002 -2011 ج.ج. قر پرەزيدەنتى تەلەراديوكەشەنىندە رەداكتور كوممەنتاتور، ستسەناريست.

بۇگىنگى تاڭدا باق اراسىندا جۇلدىزى جارقىراپ تۇرعان تەلەارنالاردىڭ احۋالى قانداي؟ وسى ماقساتپەن تەلەسالانىڭ  «اسحاناسىنا» قانىق پراكتيك-ماماندار اراسىندا ساۋال جۇرگىزدىك.

ماقساتىمىز -  وسى سالاعا ايتىلاتىن سىن شاشىراڭقى بولعاندىقتان توپتاستىرىپ، وقىرمانعا دا،  جاس تەلەجۋرناليستەرگە وي سالۋ. 3 كەزەڭ وكىلىنىڭ (1980-90 جىلدار; 2000 جىلدار; قازىرگى كەزەڭ) پىكىرىن الدىق، نازار اۋدارىڭىز!

پىكىر يەلەرى جايىندا

يبايدۋللاەۆا ۇلداي، ەكس-تەلەجۋرناليست.

ءبىلىمى:قازمۋ-ءدى، ماسكەۋ جوعارعى تەلەجۋرناليستەر شەبەرلىگىن جەتىلدىرۋ ينستيتۋتىن بىتىرگەن.

قىزمەتى: 1986-2001ج.ج. «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىندا، 2002 -2011 ج.ج. قر پرەزيدەنتى تەلەراديوكەشەنىندە رەداكتور كوممەنتاتور، ستسەناريست.

حابارلارى:1986-1988 ج.ج «كىم بولام؟»،«پريزۆانيا» 1991-1995 ج. ج.«ەلىم-اي» حابارى 1991جىلى ۋكراينادان «ەۆروۆەدەنيا» تەلەكوپىرى بويىنشا الەمگە تاراتىلدى. وستانكينوعا  تمد ەلدەرى دايىنداعان «سودرۋجەستۆو» تەلەباعدارلامانىڭ «سەم ۆسترەچ ۆ الما-اتە»، تسيكلدىك  حابارلاردىڭ  اۆتورى، رەداكتورى «1995-2001 ج.ج.«پارلامەنت ساعاتى»، «تاۋەلسىزدىك تاڭدارى»، «رەفورما» الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق    ساراپتامالىق باعدارلامالار اۆتورى، رەداكتورى.

ماراپاتى: «پريزۆانيا» باعدارلاماسىنا «ەڭ ۇزدىك تەلەۆيزيالىق جۇمىسشى جاستار حابارى» ماراپاتى (ماسكەۋ 1987ج. «سەم ۆسترەچ ۆ الما-اتە»حابارلار توپتاماسىنا «كسرو تەلەۆيزيا جانە راديو قىزمەتىنىڭ ۇزدىگى» (ماسكەۋ 1991 ج.)حالىقارالىق «Northernlights» فەستيۆالىنىڭ «الەمدىك دەڭگەيدەگى جوعارعى دارەجەلى ادامگەرشىلىك تاقىرىپتى كوتەرگەنى ءۇشىن»، «ەلىم-اي» حابارى اۆتورلىق نوميناتسياسىنىڭ جۇلدەسىنە لايىقتى بولدى.(اقش. الياسكا.1996 ج.)

سەرىك  ابىكەنۇلى سارىباەۆ، تەلەجۋرناليست.

ءبىلىمى: قازمۇۋ-ءدىڭ  جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن.

قىزمەتى: 1998 جىلدان بەرى «تەلەفابريكا»،  «نتك»، «وڭتۇستىك استانا»، «31 ارنا»، «الماتى» تەلەارنالارىندا رەداكتور، باس رەداكتور، ديرەكتور ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقاردى.

حابارلارى: 2000-2003 ج. «سويىل»، 2003-2008 ج. «ەل سويىلى» ، «..كىم؟»، «تۇجىرىم»، «تاريح بەزبەنى» حابارلارىنىڭ اۆتورى ءارى جەتەكشىسى بولعان. 2009-2012 ج.ج «تاعدىر مەن تۇلعا»، «ءتىل ساقشىسى»، «بولمىس»، «ءبىر ءاننىڭ تاريحى» حابارلارىنىڭ اۆتورى.

ماراپاتى: «تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى»، «ءتىل جاناشىرى» توسبەلگىلەرىنىڭ يەگەرى، «التىن جۇلدىز» بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى. «الاش» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى ۇيىمداستىرعان  بايقاۋدىڭ جۇلدەگەرى. «ءتىل ساقشىسى» جوباسى سوڭعى 2 جىلدا رەسپۋبليكالىق 7 بايقاۋدا باس جۇلدە يەلەندى.

قانات اۋەسباي، تەلەجۋرنالسيت.

ءبىلىمى: قازۇۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن ءبىتىردى; 2010 جىلى - قازاق تەلەارنالارىنداعى قازىرگى اقپاراتتىق باعدارلامالار تابيعاتى» تاقىرىبىندا ديسسەرتاتسيا قورعادى.

قىزمەتى: 2002-2003 جىلدارى - «تۇركىستان» حالىقارالىق گازەتىنىڭ ءتىلشىسى; 2003-2009 جىلدارى - «ەۆروپا پليۋس قازاقستان» راديوسىندا سازدى جۇرگىزۋشى;  2003-2004 جىلدارى - «ينفورمبيۋرو» اقپاراتتىق باعدارلاماسىندا ءتىلشى;  2004-2012 جىلدارى - ۇلتتىق ارنادا قىزمەت ەتتى; 2009-2010 جىلدارى - ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى وقىتۋشىسى;  2011 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى، تەلەراديوجۋرناليستيكا جانە بۇقارامەن بايلانىس كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى.

حابارلارى: 2010-2011 جىلدارى - «اپتا.kz» اقپاراتتىق-ساراپتامالىق باعدارلاماسىنىڭ;  2011 جىلدىڭ ناۋرىز-ءساۋىر ارالىعىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان «قازاقستان. مەنىڭ ەلىم» باعدارلاماسىنىڭ اۆتورى.

ماراپپاتتارى: 2008 جىلى - قر بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ماراپاتى;  2011 جىلى 1 جەلتوقسان - قر بايلانىس جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ديپلومى; 2012 جىلى - الماتى قالالىق ءتىل، مۇراعات جانە قۇجاتتاما باسقارماسى ۇيىمداستىرعان «مەملەكەتتىك ءتىل جانە باق» بايقاۋىنىڭ «ۇزدىك تەلەجۋرناليست» اتالىمىنىڭ جەڭىمپازى; 2012 جىلى - قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

- قاي ارنانى، قاي باعدارلامانى كوبىرەك قارايسىز؟

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: وتاندىق تەلەارنالاردىڭ جاڭالىقتارىن، قولىم قالت ەتكەندە «قازاقستان» ارناسىن قاراۋعا تىرىسامىن.

سەرىك ابىكەنۇلى: شىنىن ايتقاندا ەشبىر ارنانى، ەش باعدارلامانى تۇراقتى تاماشالاماعانىما ءبىراز بولىپتى.  سىيلاماعاننان ەمەس، قول تيمەيدى.  وقتا-تەكتە "قازاقستان" ارناسىنداعى "ايتۋعا وڭاي" حابارىنا زەر سالامىن. مەنىڭ جانىم ساياسي ساراپتاما، ساليقالى، ويلى باعدارلامانى قالايدى. وكىنىشكە وراي وندايلار جوقتىڭ  قاسى.  بۇل جۋرناليستەردىڭ كىناسى ەمەس. ساياسات سوعان ماجبۇرلەپ وتىر.

قانات اۋەسباي: شىنىمدى ايتسام، قازىر تەلەارنادان گورى، ينتەرنەتكە كوبىرەك يەك ارتاتىن زامان. وسىلايشا مەن تەلەارنادان گورى، ءبىراز ۋاقىتتان بەرى ينتەرنەتكە كوشىپ كەتكەن جايىمدى جاسىرا المايمىن. كوبىنە تەلەديداردان جاڭالىق كورەمىن.

- جاس تەلەجۋرناليستەردىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن قالاي باعالايسىز؟ قازىرگى زامان تالابىنا ساي قوسقان ۇلەسى قانداي؟ ەرەكشە كوزگە تۇسكەندەرىن اتاساڭىز...

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: الەمدىك تەلەجۋرناليستيكادا الدا، بىزدەر ءۇشىن كەنجە قالعان رەپورتاج جانرى قالت-قۇلت ەتىپ، دامۋ ۇستىندە. جاس جۋرناليستەر جاڭا فورماتتا باتىس ستاندارتتارىن يگەرىپ كەلەدى. وزىق ويلى جۇيىرىكتەر - قانات اۋەسباي، مۇرات ەسجان، ەسبولات ايدابوسىن، نۇربول بەكباۋ، اينۇر ومار، نازىم داۋلەتباققىزى، ايدا بورانباي، يلحام يبراگيموۆ، المات ءابدىرامان سەكىلدى جاستار. بىراق ولارعا «بىرنەشە ءتىلدى قاتار مەڭگەرىپ، ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىمى تەرەڭدەۋ جانە باتىلداۋ بولسا» دەگەن تىلەك تاعى بار.

سەرىك ابىكەنۇلى: بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرەتىن جاستار بارشىلىق. الدىڭعىلارىنان ارنايى رەپورتاجدى شىرقاۋ شەگىنە جەتكىزگەن شىنار ساعىندىقوۆانى، ءتىل ءۇشىن تايسالماي تارتىسقان نازىم ستامبەكوۆانى، تاريحقا تەرەڭدەي العان جاراس نيازبەكتى، تىلگە شەشەن اياگۇل رىسبەكوۆانى،   "جاس الاشتا" جاسقانباي جازىپ جۇرگەن ەلنۇر باقىتقىزىن، كەيىنگى لەكتەن سالامات وماش، اسقاربەك قازانعاپ، اسىل ماحمەتوۆ، ارمان قادىربەك  ت.ب اتاۋعا بولار. ىزدەنىس، العا ىلگەرىلەۋ بار. نامىسقوي، سوزدەرى شيراق. ولار ازىرگە اۋىزدىق سالىنعان ارعىماقتىڭ كۇيىندە. سوندىقتان "قاناتىن كەڭ جايىپ، بار قابىلەتىن كورسەتە الدى" دەي المايمىن.  ءوز ۋاقىتى كەلگەندە بۇگىنگىنىڭ تاريحىن  كەلەشەككە جەتكىزەتىن كۋاگەرلەر سولار.

قانات اۋەسباي: تەلەۆيزيادا سوزدەن گورى، ۆيدەوعا، بەينەگە كوبىرەك ءمان بەرىلەدى. ءوزباسىم وسى ەكەۋىن شەبەر ۇيلەستىرە العان جۋرناليستەردى جاقسى باعالايمىن. ايبار ولجاي دەگەن جىگىت قازاق تەلەجۋرناليستيكاسىندا سونى باعىت قالىپتاستىرا ءبىلدى، قازىر مەديا بيزنەسكە قۇلاش سەرمەگەن باعىتى بارىنان حاباردارمىن. ۇلتتىق ارنادا ەسبولات ايدابوسىن، ەركىن تاڭاتقانۇلى، ايبەك قوبداباي، نۇربەك بەكباۋ، «حاباردا» مۇرات ەسجان، وركەن كەنجەبەك سىندى جىگىتتەردىڭ قالامىنىڭ قۋاتى زور دەپ بىلەمىن، «كتك» دا نارتاي ارالبايۇلى ەسىمدى جاس «وسكىننىڭ» تالابى زور.

- «جاڭالىقتار» قىزمەتىندە كوپتىڭ كوكەيىنەن شىققان ساراپتاۋ باعدارلامالارىنىڭ قايسىسىنىڭ ءباسى بيىك؟

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: «استانا»-نىڭ «كۇندەلىك»، «جەتىنشى»-ءنىڭ «نىسانا»، «حابار» اگەنتتىگىنىڭ «تارازىسى»، كتك-نىڭ «استارلى اقيقاتى»، «الماتىنىڭ» «ءتىل ساقشىسى» كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىققان تالانتتى جاستاردىڭ ۇجىمدىق تابىسى. «استارلى اقيقاتتا» دينا تىلشىلەردىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن جابىق كوزدەردەن ىزدەيدى، تابادى، دالەلدەيدى. دەموكراتيا ۇستەمدىك ەتەتىن مەملەكەتتەردە ايعاقتاۋشى جۋرناليستەردى «رازگرەباتەلي گريازي» دەپ اتايدى. جاھاندانۋ ۇردىسىنە ىلەسكەن ەل تەلەديدارىنىڭ باتىس ستاندارتىنا تالپىنۋى زاڭدىلىق. تەلەۆيزيا -ۋاقىت ىرعاعىمەن تەز وزگەرىپ، قۇبىلىپ وتىراتىن ونەر.

سەرىك ابىكەنۇلى: ساۋاتتى ساراپتاما جاساي الۋ ءجۋرناليستىڭ ءوز ماماندىعىنىڭ بيىگىنە شىققانىن كورسەتەدى.   قازاققا يمانباي جۇباەۆتىڭ "ساياساتى" دارەجەسىندەگى اقپاراتتىق-ساراپتامالىق حابار جەتىسپەيدى.  سوڭعى ۋاقىتتا ەفيرگە شىققانداردىڭ اراسىنان "نىسانانى" اتاپ ءوتۋ كەرەك. سونىلىق بار.

قانات اۋەسباي: شىنىمدى ايتسام، ءار تەلەارنانىڭ جاڭالىقتارىنىڭ مىقتى بولۋى تەك اقشاعا عانا بايلانىستى. قارجىلاندىرۋ وتە جاقسى بولسا، كادرلاردى ىرىكتەپ الۋ دا وڭاي. جاڭالىقتار توپتاماسىنان 7 ارنانىڭ جاڭالىقتارىن ءتاۋىر كورەمىن. ال ساراپتامالىق باعدارلامادان ءسوز قولدانىسى جاعىنان «اپتا.كز» باعدارلاماسىنىڭ اسىعى الشىسىنان ءتۇسىپ تۇر.

- رەسەيلىك «نتۆ»، «ورت» تىلشىلەرى قانداي باتىل، وتكىر دەپ   مويىندايمىز، بىزدەر نەگە سونداي دارەجەگە جەتە المايمىز؟

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: بۇگىنگى رەسەي باق-ى پۋتين ساياساتىنىڭ قۇرساۋىندا   قالدى. سوزدەرى وت وشىرەتىن ۆيكتور شەنديروۆيچ، ەۆگەني كيسەلەۆ سەكىلدى ورىس مۇجىعىنىڭ قامىن كۇيتتەيتىن «كوكجال» تەلەتۇلعالار جوق. رەسەي ارنالارىندا جۇزدەن جۇيرىك تالانتتى تاڭداپ، ينۆەستيتسيا سالۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان. ولاردىڭ كومانداسىندا ۇجىمدىق، يدەيالىق، ورىستىق، وتانشىلدىق، ماقساتتىق، «جۇمىلا جۇك كوتەرۋ» نيەتى باسىم. اقپارات بەرۋدە جىلدامدىق جولعا قويىلعان. ايىرماشىلىق وسى. قاي ارنا بولماسىن شەكتەۋلەر بار.الايدا مەملەكەتتىك ارنادا دا «قالاۋىن تاۋىپ، قاردى جاندىرۋعا» بولار ەدى.شەبەرلىك دەگەن قيۋى كەلمەيدى دەگەن ءسوز ەمەس.

سەرىك ابىكەنۇلى: پۋتين مەن مەدۆەدەۆ تاقتى  "ەستافەتا" ويىنىنا اينالدىرعاننان بەرىدە رەسەي اقپارات قۇرالدارىنان دا كۇي كەتتى.  "نتۆ" كيسەلەۆ، پارفەنوۆ، ميتكوۆالاردىڭ زامانىندا "نتۆ" ەدى. كەيىن سولوۆەۆ "ك بارەرۋ" باعدارلاماسىمەن ءبىراز سۇيرەدى.  ال قازىر ءبىزدىڭ تەلەارنالاردىڭ ارعى-بەرگى جاعى.  ولاردىڭ ۇتىپ تۇرعانى شەبەرلىك ەمەس، جەدەلدىك. بىزدە وسى جاعى كەنجەلەپ تۇر. سودان كەيىن رەجيسسۋرالارى كەرەمەت.

قانات اۋەسباي: ءسىز ايتىپ تۇرعان باتىل، وتكىر «نتۆ»، «ورت» 2000  جىلعا دەيىن بولعان. ءدال قازىر ول ەلتسيندىك كەزەڭگە تيەسىلى اسىرەدەموكراتيالىق تەلەارنالار بۇگىندە جوق. سوندىقتان ءسىز سۇراپ وتىرعان تەلەارنالار باتىل، وتكىر، ال ءبىزدىڭ تەلەارنالار ىنجىق، جاسىق دەگەنمەن كەلىسپەيمىن.

- تەلەديداردا ءتىل تازالىعى، ءسوز ەتيكەتى قانداي دەڭگەيدە ساقتالىپ وتىر؟

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: انشىلەر جۇرگىزەتىن توك-شوۋ، ويىن-ساۋىق، سازدى باعدارلامالاردا ءتىل تازالىعى، ءسوز ەتيكەتى ساقتالمايدى. ءسوز ەتيكەتى تەك سىپايى مادەنيەتتى سويلەۋ دەگەن ماعىنادا ەمەس، ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناسقا ۇيىتقى بولاتىن تۇراقتى، جاعىمدى سوزدەر. «كتك-نى» تەنتەك نارتاي ارالبايۇلىن كورۋ ءۇشىن قارايمىز دەگەن ماقتاۋدى ەستىدىم. بۇل جاس جۋرناليست ءۇشىن شەكسىز ماراپات. بىراق نارتاي جاڭالىقتار تىلىنە   ينۆەرسيانى   سىڭىردى. بۇل تىلگە اسا قاۋىپتى.

سەرىك ابىكەنۇلى: كەزىندە سابىرجان شۇكىرۇلى، مىرزان كەنجەباي سىندى  اعا بۋىن جۋرناليستەر تەلەارناداعى قاساڭدىق تۋرالى بۋدا-بۋدا ماقالا جازۋشى ەدى. شارشاعان-اۋ دەيمىن. ازايتىپتى.  ويتكەنى ءتىل ىرىققا كونبەي بارادى. "بالەنشە پايىز قۇرايدى، ورىن الدى" دەگەندەرمەن الىسىپ جۇرگەندە تۇتاس ءماتىنىن "اندەتىپ" وقيتىندار پايدا بولدى.  باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ ورنىن الماستىرىپ، سويلەمنىڭ سوڭىن سوزۋدىڭ تۇپكى ماقساتى ەلگە تانىلۋ بولسا كەرەك.   ءوز ءتىلىڭدى سورلاتىپ تانىلۋ  مەن "اتىڭ شىقپاسا جەر ورتەنىڭ" اراسى اسا الىس ەمەس.

- تەلەارنالاردا ءانشى، اكتەرلەر جۋرناليستەردى ىعىستىرىپ بارادى. وتاندىق ارنالارداعى جۇرگىزۋشىلەردەن كىمدى كاسىبي دەڭگەيگە كوتەرىلگەن تۇلعا دەپ باعالايسىز؟

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: ويىن-ساۋىق، توك-شوۋ، ءازىل-وسپاققا قۇرىلعان حابارلاردىڭ باستى ولقىلىعى - جۇرگىزۋشىلەر  تاقىرىپتى يگەرۋگە دارمەنسىز. ءانشى ءمولدىر اۋەلبەكوۆا جۇرگىزەتىن «مەنىڭ ەلىم» توك-شوۋىندا مۇرات مەن قاراكوز ءانشى-اكتەر «جۇلدىزداردىڭ» ەربەڭدەگەن قولدارىن، جۇيەسىز ءسوزى، ماعىناسىز ساۋالدارىن كورەرمەن قابىلداي المادى. تد-دىڭ ابىروي-بەدەلىن كوتەرگەن ايگەرىم سەيفوللا، ءنازيرا بەردالى، ءجازيرا سايدەش - ارقايسى وزىنشە دارا... قىزدار وتاندىق تەلەارنالاردا سۇحبات-پورترەت جانرىن قالىپتاستىرىپ كەلەدى. سۇحبات-پورترەتتىڭ ماقساتى - كەيىپكەردىڭ سوزىمەن كەيىپكەر پورترەتىن جاساۋ، ونىڭ بولمىسىن تولىقتاي اشۋ. جانردىڭ قيىندىعى، ونىڭ الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق جانە ەموتسيونالدىق سيپاتقا يە. بۇل ماقساتتى قىزدار ويداعىداي اتقاردى. جاڭا باعدارلاما - «ايتۋعا وڭاي...» توك-شوۋى. تەلەجوبانىڭ باستى جەتىستىگى - بەيسەن قۇرانبەكتىڭ تاڭدالعاندىعى.

بىزدە جابىق تاقىرىپ از ەمەس. جۋرناليست كورەرمەننىڭ اڭساعانىن ايتا المايدى. سوندىقتان حالىق ولاردى تۇلعا دەپ مويىندامايدى. ياعني، ول جۋرناليستكە سۇرانىس جوق دەگەن ءسوز. ايتالىق «اپتا كZ» شولۋىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرى ارنا باسشىلارمەن بىرگە اۋىسىپ وتىرادى. ەسبولات ايدابوسىن شەشەن، ءسوزى شيراق، اپتالىقتى جاقسى جۇرگىزەدى. بىراق ونىڭ ايتقانىنا حالىق سەنبەيدى. الەمنىڭ ايگىلى تەلەديدارلارى ەلى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ساياسي حابارلار مەن توك-شوۋلاردى جۇرگىزۋدى «جىگىت اعاسى» جاستاعى بيلىكتىڭ قاتەلىگىن دالەلدەپ، ءادىل ءسوز ايتا الاتىن كاسىبي اككى بىلگىرلەرگە تاپسىرادى. ولارمەن مەملەكەت باسشىلارى دا، حالىق تا ساناسادى.

سەرىك ابىكەنۇلى: جالعان-مينيستر، جالعان-دەپۋتات، جالعان-دەموكراتيا جانە جالعان-جۋرناليست... ۇيلەسىپ تۇر. كوزبوياۋشىلىقتان قۇتىلعان ۋاقىتتا ءبارى قالپىنا كەلەدى. ال جۇرگىزۋشىلەر بارشىلىق. دوسىمبەك وتەعاليەۆ، زەيىن الىپبەك،  قىمبات دوسجان، مادينا بالعاباەۆا، دوسان قىزايبەكۇلى، بەيسەن قۇرانبەكتەردىڭ شوقتىعى بيىك.

قانات اۋەسباي: جۋرناليستىككە تالاپتانۋشى ۇل-قىزداردىڭ كوبى تەلەجۇرگىزۋشى بولعىسى كەلەدى. ياعني، ءىسساپارلاردا ءجۇرىپ، تۇسىرىلىمدەرگە بارىپ، ەرتەلى-كەش ءبىر ماقالانىڭ سوڭىندا ۇيقىسىز تۇندەر وتكىزۋدىڭ رومانتيكاسى ولاردى اسا قىزىقتىرمايتىنداي. ەفير الدى بەتى-باسىن بوياپ، كوركەم كەلبەتىنە كوز تويماي ءوزى عانا ەمەس، ەكران الدىنداعى ميلليوندار وتىرسا، ناعىز جۋرناليستيكا سول دەپ بىلەتىن ارۋلارعا جۋرناليستەردەن كىمدى بىلەسىڭ دەپ سۇراپ ەدىك، ء"مولدىر اۋەلبەكوۆا، مارجان، راحمان ومار، ازامات ساتىبالدى" دەپ الاڭسىز ءتىزىپ كەلە جاتقاندا، قانىمىز باسىمىزعا شاۋىپ كەلە جاتقانى سول ەدى، ءابۋيىر بولعاندا "قىمبات دوسجان، جانات باقىت، دانا نۇرجىگىت، نازيرا بەردالىلاردى" اتاعاندا ايتەۋىر، سابامىزعا ءتۇسىپ، بەتىمىز بەرى قاراعانى بار.  ەڭ باستىسى، تالاپكەرلەر تىم قۇرىسا، «تەلەۆيزياداعى ءوزىن ەمەس، وزىندەگى تەلەۆيزيانى سۇيسە ەكەن» دەيسىڭ.

- وتاندىق تەلەوندىرىستىڭ ساپاسىن رەسەيلىك «Gallup Media» كومپانياسى باقىلايدى. ولاردىڭ قازاقتىلدى باعدارلامالارعا تورەلىك ايتۋعا قۇقى بار ما؟ نەلىكتەن باعدارلامالارعا سىن ايتىلمايدى؟

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: «Gallup Media»-نىڭ قۇرىلتايشىسى - «TNS Gallup Media Asia ». ول - حالىقارالىق كوممەرتسيالىق الپاۋىت. ولاردىڭ شارۋاسىنا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى دە ارالاسا المايدى. «اقشا سويلەگەن جەردە ەشكىم سويلەمەيدى» دەگەن دۇرىس شىعار. وتاندىق تەلەوندىرىستىڭ دارەجەسىن ولشەيتىن «Gallup Media» جىل باسىندا تەلەارنالاردىڭ رەيتينگىسىن جاريالاپ، ءورىستىلدى حابارلاردى كوش باسىنا شىعىرىپ بەرەدى. وسىلايشا انا تىلدەگى باعدارلامالاردى «كورمەيدى» دەپ قازاقشا حابارلاردى جالماپ كەلدى. ال ەلدەگى تاۋەلسىز، كوممەرتسيالىق ارنالار ورىستىڭ ەكراننان ءوتىپ كەتكەن كۇل-قوقىسى ارالاس كينو، ويىن-ساۋىق   «بىردەڭەلەرمەن» ەكراندى تولتىرا بەرەدى. اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە كىم كەپىل؟ ءبىز بىلمەيتىن ساۋال كوپ... بىراق ءبىز بىلەتىن اقيقات - قازاقتىلدى حابارلارعا سۇرانىس كۇن ساناپ ەسەلەپ وسە بەرەدى...سىننىڭ  ايتىلماۋىنىڭ باستى  سەبەبى - سىندى كوتەرە المايمىز.

سەرىك ابىكەنۇلى: «Gallup Media»  ەل اراسىندا بەدەلدەن جۇرداي بولعان مەكەمە. ەسىكتەگى كۇزەتشىسىنەن باسشىسىنا دەيىن ورىسشا سويلەيتىن كومپانيا قازاق باعدارلامالارىنا ءادىل باعا بەرە المايدى. قازىر ء"بىز كورەرمەندەردىڭ ۇيىنە ارنايى قوندىرعى قويامىز. ارنالاردىڭ وزىعىن سول انىقتايدى" دەيتىن بولىپتى. 1,5 ميلليون حالقى بار الماتىدا نەبارى 400 پيپپل-مەتر بار ەكەن. مەيلى، 4000 بولسىن. بۇل كورسەتكىش ەمەس. سوڭعى ۋاقىتتا عانا قازاقشا سويلەي باستاعان "ورت-ەۆرازيانىڭ"  كوپ جىلدان بەرى تۇعىردان تۇسپەگەنى كۇلكىلى.  ستاتيستيكا بويىنشا، قازاق سانى جىل ساناپ ارتىپ كەلەدى. 70 پايىزعا جەتىپ قالدىق.  ال «Gallup Mediaنىڭ» كورسەتكىشى وزگەرمەيدى. نونسەنس.

قانات اۋەسباي: رەيتينگ نەعۇرلىم كەڭ اۋديتوريانى قامتۋدى كوزدەيدى. ول سەريالدار، جەڭىل ازىلگە قۇرىلعان حابارلار، الەۋمەتتىك توك-شوۋلار. مىسالى، مۇستافا شوقاي تۋرالى وتە كاسىبي جوعارى دارەجەدە تۇسىرىلگەن  كينو ءبارىبىر ەشقاشان مولىنان كورىلىمدى بولمايدى. ونىڭ تەك شەكتەۋلى اۋديتورياسى عانا بولادى. ياعني، ول حاباردى تەك زياتكەرلىك سانا-سەزىمى جوعارى حالىقتىڭ توبى عانا كورۋى مۇمكىن. سوندىقتان جاقسى دايىندالعان حابارعا رەيتينگ ەشقاشان ولشەم بولا المايدى. ەندەشە، رەيتينگ تۋرالى ايتا بەرسە كۇماندى نارسەلەر وتە كوپ.

- پسيحولوگ-عالىم كەۆين داتوننىڭ «ەسالاڭداردىڭ دانىشپاندىعى» كىتابىندا ءبىرىنشى ورىندا تەلەجۋرناليستەر دەيدى. ءسىز بۇل پىكىرگە قالاي قارايسىز؟

ۇلداي دىلىمبەتقىزى: تد-دا ساناۋلى «ەسالاڭدار» بولادى، قالعاندارىنىڭ جۇگىن سولار كوتەرەدى. ارينە، ولار ءوز تەرىسىنە «سىيمايدى». «ەسالاڭدار» ەل سويىلىن سوعادى ءارى پەرزەنتتىك پارىزىن تەرىسىمەن وتەيدى. وسىلايشا، حالىقتىڭ ىقىلاسىنا، ماحابباتىنا بولەنەدى. بۇگىنگى قازاق تد-ى كەۆين داتوننىڭ «ەسالاڭ دانىشپاندارىنا» اسا ءزارۋ...

سەرىك ابىكەنۇلى: جۋرناليستەر اراسىندا "اعىسقا قارسى جۇزۋشىلەر" كوپ كەزدەسەدى. قايناعان ءومىردىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، اقيقات پەن الدامشىنىڭ ايىرماشىلىعىن بىلەدى. اقيقاتتى ايتۋعا بارىن سالادى. ەلگە تانىلادى. سوندىقتان تانىمال بولۋدى ارماندايتىنداردار "ۇيمەلەيتىن" شىعار... بىراق ك. داتتوننىڭ دا بۇل ءتىزىمدى تۇسپالداپ قۇرعانىن ۇمىتپايىق. باس رەداكتورلاردىڭ كوبىندە اۋمەسەرلەردى الىستان تاني بىلەتىن قاسيەت بار.

قانات اۋەسباي: ادام تاعدىرىمەن كوپ بەتپە-بەت كەلەتىن ماماندىقتاردىڭ بارلىعى دا ءوز دەڭگەيىندە پسيحوپات. كەۆين داتتون مىسالى، دارىگەردى، پوليتسەيلەردى كەلتىرىپتى. قازاقتا «ميليتسيا مەن دارىگەرگە جول تۇسپەسىن» دەگەن ءازىل-شىنى ارالاس ءسوز بار. پسيحولوگ عالىمنىڭ ايتۋىنىڭ جانى بار. جۋرناليستيكادا دا مۇنداي پسيحوپاتتىق سيندروم بار. دالەلدەپ كورەيىن. مىسالى، جاڭالىقتار تەرىلىمىن جاساپ وتىرعان شەف-رەداكتورعا شەتەلدە ءبىر جەردە اۋە اپاتى بولعانى  تۋرالى حابارلايدى. شەف-رەداكتور ول جاڭالىقتى كەشكى شىعارىلىمعا قويۋ-قويماۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋى ءتيىس. سول كەزدە شەف-رەداكتور سالقىنقاندى تۇردە قانشا ادام قازا بولعانىن سۇرايدى. ەگەر 5 نەمەسە 10 ادام قازا بولعانى تۋرالى ەستىسە، ونى كەشكى جاڭالىقتاردان كورسەتپەۋى دە مۇمكىن. ال ەگەر 50 نەمەسە 60 ادام ولگەنى تۋرالى ەستىسە، ونى ماڭىزدىلىعىنا قاراي كەشكى جاڭالىقتاردان ورىن بەرەتىنىن داۋسىز. كەۆين داتتون ايتقان، سالقىنقاندىلىق، ەگويزم، ەموتسيانىڭ جوقتىعى، ناتيجەگە باعىتتالۋشىلىق سياقتى قاسيەتتەر ءجۋرناليستتىڭ بويىندا بار. ال جانىاشىماستىق سياقتى قىرىن دا جۋرناليستكە جاتقىزۋ قيسىنسىز. ءبارى دە ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى عوي.

الداعى ۋاقىتتا تەلەنىڭ وزگە دە ماسەلەلەرىن قوزعاپ، كاسىبي، مورالدىق تۇرعىدان پىكىر ايتۋعا قۇقى بار مامانداردىڭ سىن-سۇحباتتاردى  جاريالايتىن  بولامىز.

سۇحباتتى جۇرگىزگەن بالعىن ادىلباەۆا

«Abai.kz»