«انا تىلمەن وقۋ بىزگە دە كەرەك
                                                                     ەكەندىگىنە ەش تالاس بولماسقا كەرەك».
«ءوز تىلىمەن سويلەسكەن، ءوز تىلىمەن
                                                            جازىلعان جۇرتتىڭ ۇلتتىعى ەش   ۋاقىتتا ادامى قۇرىماي جوعالمايدى.

ا.بايتۇرسىنۇلى

2022 جىل دا ءوتتى. سونىمەن بىرگە ۇلت ۇستازى ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىعىنا ارنالعان شارالار دا مارەگە جەتتى. ءبىر جاعىنان اقاڭنىڭ ارۋاعى ۇرپاقتارىنا ريزا دا بولار. ۇلىقتاپ جاتىرمىز، ءدۇبىرلى جيىندار، كونفەرەنتسيالار، مادەني ءىس-شارالار ءوتتى، تۇركيادا، الماتىدا، تورعايدا اقاڭنىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشتەرى بوي كوتەرىپ، تولىق شىعارمالار جيناعى جارىق كوردى. ارينە، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي شارالار بولدى. جالپى مەرەيتويلاردى وتكىزۋدە اجەپتاۋىر تاجىريبەمىز دە بار عوي.  ال، ەكىنشى جاعىنان ۇلت ۇستازىنىڭ ۇلاعاتتى ويلارىنان قانشالىقتى تاعىلىم الدىق، ول ۇلاعاتتى وي-تۇجىرىمداردى بۇگىنگى تىرلىگىمىزدە قانشالىقتى ۇستانىپ ءجۇرمىز، ول ارنايى ساراپتاۋ مەن تالقىلاۋدى قاجەت ەتەتىنى انىق.  تۇتاس ۇلتقا اق جول كورسەتكەن ۇستازدىڭ بولۋى سول ۇلت ءۇشىن جاراتقاننىڭ بەرگەن باعى دەسەك، اقاڭداي ۇلت ۇستازى بولعان الاش بالاسىندا نە ارمان بار؟

شارانى ۇيىمداستىرۋشىلارعا مىڭ دا ءبىر راقمەت! ءساتى ءتۇسىپ ۇلت ۇستازىنىڭ 150 جىلدىعى بويىنشا ۇيىمداستىرىلعان «اقاڭ ءجۇرىپ وتكەن جولمەن...» اتتى عىلىمي-تانىمدىق ەكسپەديتسيا قۇرامىندا 2022 جىلدىڭ 13 – 17 قىركۇيەك كۇندەرى اقىمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ تۋعان جەرىندە بولىپ قايتتىق. العان اسەردى ايتىپ جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىن. ۇلى تۇلعاعا باس يۋ، تۋعان توپىراعىنىڭ قاسيەتتى جەرلەرىندە ۇستازعا ارنالعان جيىندارعا قاتىسۋ، اقاڭ جەرلەستەرىمەن، جاقىن تۋىستارىمەن، ەل ازاماتتارىمەن كەزدەسۋلەر ەرەكشە ەستە قالاتىن وقيعالار بولدى.

بۇرىننان مازالاپ جۇرگەن ويلار سول ساپار بارىسىندا تىنىشتىق تاپتىرمادى، اسىرەسە، ساپاردىڭ العاشقى كۇنى اۋليەكولدەگى ۇستازدىڭ بيۋست-ەسكەرتكىشىنىڭ الدىندا تۇرعاندا، شىنىمدى ايتسام، ەسكەرتكىش بولسا دا، ۇلت ۇستازىنا تۋرا قاراي المادىم. سول ساتتە زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى ءابىش كەكىلبايدىڭ بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن جازىلعان «ۇلاعاتتى ۇستاز» ماقالاسىنداعى مىنا ءبىر جولدار ويىما ورالدى. «كەيدە، شىركىن، سول ساباز قازىر ءتىرىلىپ كەلسە عوي دەيسىڭ. بىزگە ۇيات بولعانىمەن، ەڭ ۇلكەن مارتەبەگە ەندى يە بوپ، سونى ءالى دۇرىستاپ يگەرە الماي جاتقان سورلى قازاق ءتىلىنىڭ ساۋابىنا ءبىر قالار ەدى-اۋ دەپ ويلايسىڭ».  بۇل ماتىندەگى «سورلى قازاق ءتىلى» دەگەن تىركەستى ءسوز ابىزى ابەكەڭ تەگىن الماعان بولار. قازاق ءتىلى  سورلى ما، الدە سول ءتىلىنىڭ قادىر-قاسيەتىنە جەتە الماي جاتقان قازىرگى قازاق قوعامى سورلى ما؟ قالاي ايتساق تا، اقيقاتتان اتتاي المايمىز، قازاق قوعامى قازاق ءتىلىن ءالى ءوز دەڭگەيىندە يگەرە الماي جاتىرعانى، قولدانا الماي وتىرعانى راس.

سوناۋ حح عاسىر باسىندا   ۇلتتىڭ باستى رۋحاني قازىناسى ءتىلى باسەكەگە قابىلەتتى بولماسا، ۇلتتىڭ ءوزى دە ۇلتتىق سيپاتىنان ايرىلاتىنىن پايىمداعان ا.بايتۇرسىنۇلى بۇل باعىتتاعى جۇرەر جولىمىزدى انىقتاپ، ايقىنداپ كەتكەن جوق پا؟ تاعى دا ءابىش اعامىزدىڭ سول ماقالاسىنان ءۇزىندى: «ۇلتتىق ءتىل بىلىمىنە تۇپكىلىكتى تەمىر قازىق بولار ماڭگىلىك ۇلەستەر» ء(ا.كەكىلباي «ۇلاعاتتى ۇستاز»).   

ۇستازى بار ۇلتتىڭ ءبىلىم جولىنداعى جۇرەر جولى انىق تا اشىق بولماي ما؟ ال ءبىزدىڭ بۇگىنگى مىنا ءجۇرىسىمىزدى،  «ۇلتتىق ءتىل بىلىمىنە تۇپكىلىكتى تەمىرقازىق بولار ماڭگىلىك جولعا» ءتۇسۋ ورنىنا، تاپا تال تۇستە اداسىپ ءجۇرۋىمىزدى قالاي تۇسىندىرەمىز؟ ۇلتتىق  ءبىلىم مەن ۇلتتىق تىلگە قاتىستى باستى ۇستانىمىن، ءىلىمىن ۇستاماساق، قاعيداتتارىن باسشىلىققا الماساق،  ۇلت ۇستازى دەپ ارداقتاۋىمىزدىڭ ءوزى شارتتى بولىپ شىقپاي ما؟

جالپى ءبىز وسى ءوز تاريحىمىزدان ءوزىمىز ساباق الاتىن ورەلى قوعام دەڭگەيىنە جەتتىك پە؟ جاۋاپ بەرۋ وڭاي ەمەس. وسى تۇرعىدان العاندا «ءبىز بۇگىنگى قازاق قوعامىندا ۇلكەن ماسەلەگە اينالعان ۇلتتىق ءبىلىم بەرۋ مەن ۇلت تىلىنە قاتىستى ۇلت ۇستازىنىڭ عىلىمي مۇرالارىن تولىق زەردەلەدىك پە، تويىن تويلاپ جاتىرمىز ال ويىن ويلاپ جاتىرمىز با؟»  دەگەن ساۋال تاعى الدىمىزدان شىعاتىنى ءسوزسىز.

باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن كەرەگى ءبىلىم ەكەنىن عۇلاما اباي باستاپ ايتسا، اقاڭ «ءبىز اۋەلى ەلدى تۇزەتۋدى بالا وقىتۋ ءىسىن تۇزەتۋدەن باستاۋىمىز كەرەك», «جاستاردىڭ وقۋ-تاربيە جۇمىسى تۇزەلمەي، جۇرت ءىسى تۇزەلمەيدى»  (ا.بايتۇرسىنۇلى، «ءتىل-قۇرال»)  دەپ ايتىپ قانا قويعان جوق، سول ءبىلىم بەرەتىن ۇلتتىق مەكتەپتىڭ ىرگەتاسىن قالادى، تۇجىرىمىن جاسادى.  ال بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاندا ءالى كۇنگە دەيىن ۇلتتىق مەكتەپ تۋرالى تۇجىرىمداما  جوق. سول ۇلتتىق ءبىلىم مەن ۇلتتىق تاربيەنىڭ بەسىگى بولاتىن باستاۋىش مەكتەپ ماسەلەسىنە ارنايى توقتالساق.

ءبىز ءالى تولىق تۇسىنە الماي، تۇيسىنە الماي جۇرگەن وسى ماسەلەنى سول حح عاسىردىڭ باسىندا اقاڭ زەردەلەپ، ۇستانىمىن ناقتى جەتكىزگەن ەكەن. بۇل «ا.بايتۇرسىنۇلىن «ۇلت ۇستازى» اتاندىرعان ۇلى ۇستانىمنىڭ قورىتىندى تۇجىرىمى». (ت.جۇرتباي، «جاس الاش»، №87, 1.11.22) .

«ءار جۇرت بالاسىن اۋەلى ءوز تىلىندە وقىتىپ، ءوز تىلىندە جازۋ-سىزۋ ۇيرەتىپ، ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلدىرىپ، جولىن تانىتىپ، بالالار ابدەن داعدىلانعاننان كەيىن باسقاشا وقىتا باستايدى. ءبىز دە ءتىلىمىز بۇزىلماي ساقتالۋىن تىلەسەك، اۋەلى ءوز تىلىمىزبەن وقىتىپ، سونان سوڭ باسقاشا وقىتۋ ءتيىس» .

«ءار حالىققا كەرەگى ءوز ءدىنى، ءتىلى، جازۋى ساقتالۋ. سولاي بولعان سوڭ، باستاۋىش مەكتەپ ، اۋەلى، ميسسيونەرلىك پىكىردەن، پوليتيكادان الىس بولارعا كەرەك، ياعني قازاقتىڭ ءدىنى، ءتىلى، جازۋى سۇمدىق پىكىر، سۋىق قولدان  تىنىش بولارعا كەرەك» (ا.بايتۇرسىنۇلى، «ءتىل-قۇرال»)  .

«ەل - بۇگىنشىل، مەنىكى ەرتەڭ ءۇشىن» دەپ ەل ەرتەڭى ءۇشىن تىنىمسىز، تولاسسىز ەڭبەك ەتكەن اقاڭ وسى باستاۋىش مەكتەپتەگى وقۋ ىسىندەگى ءبىزدىڭ بۇگىنگى تىرلىگىمىزدى كورسە، نە ايتار ەدى؟ تولاسسىز تاجىريبە الاڭىنا اينالعان باستاۋىش مەكتەپتە ءالى ويلاۋ، سويلەۋ جۇيەسى تولىق قالىپتاسپاعان بۇلدىرشىندەرگە ءبىز كۇنى كەشە ءۇش ءتىلدى  1 سىنىپتان باستاپ، ءتىپتى بالاباقشادان باستاپ وقىتتىق. الەمنىڭ ەشبىر ەلىندە بولماعان  بۇل تاجىريبەنىڭ ناتيجەسىن قوعام كورىپ وتىر، اتا-انالار بالالارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ شاتپاق ءتىلى ارقىلى سەزىپ وتىر. ۋىزىنان جارىماعان بالا باسقاشا قالاي سويلەسىن؟   «باستاۋىش مەكتەپتە تۇعىرتاس جوق. بار پالە سودان. باستاۋىش مەكتەپ – ۋىز. ۋىز ورنىندا – كوكشالاپ» دەگەن شەراعاڭنىڭ  سوزىنە (ش.مۇرتازا «ءبىر كەم دۇنيە») قوسىلماسقا امال جوق. بۇل جولدىڭ قاتە بولعانىنا قازىر ءبارىمىزدىڭ كوزىمىز جەتتى. بىراق ۇيرەنىپ قالعان «ۇشتىلدىلىك» دەگەننەن ارىلۋ وڭاي ەمەس ەكەن. باتپانداپ كىرگەن دەرت مىسقىلداپ شىعادى.

قر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن باستاۋىش مەكتەپتە كەلەسى وقۋ جىلىنان باستاپ، ورىس ءتىلى ەكىنشى سىنىپتان، ال اعىلشىن ءتىلى ءۇشىنشى سىنىپتان وقىتىلادى دەپ حابارلادى. باستاما قولداۋعا لايىق، دەگەنمەن نەگە ءبىز تاعى دا جارتىلاي قادام جاسادىق؟ بارلىق وركەنيەتتى ۋنيتارلى مەملەكەتتەردە (گەرمانيا، جاپونيا ت.ب) شەت تىلدەر باستاۋىش مەكتەپتەن كەيىن وقىتىلادى. انا تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان قازاق بالاسى ءۇشىن ورىس ءتىلى دە، اعىلشىن ءتىلى دە، باسقا تىلدەر دە شەت ءتىلى ەمەس پە؟  ال شەت ءتىلىن ءبىز قاجەتتىلىككە قاراي قارىم-قاتىناس ءتىلى رەتىندە ۇيرەنەمىز عوي. ونىڭ ۇستىنە دۇنيە جۇزىنە كەڭىنەن تارالعان  اعىلشىن ءتىلىنىڭ دە، ورىس ءتىلىنىڭ دە ابدەن جەتىلگەن ادىستەمەلىك وقۋ-ۇيرەتۋ جۇيەسى بار. قاجەتتىلىككە قاراي 3 اي مەن 1 جىلدىڭ اراسىندا  ءتۇرلى دەڭگەيدە  تىلدى ەركىن ۇيرەنىپ الۋعا بولادى. ال ءبىزدىڭ باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ جۇيەمىزدە ورىس، اعىلشىن  تىلدەرىن  2-3 سىنىپتان باستاپ، 10-11 جىل وقىتۋ قانشالىقتى ءتيىمدى، قانشالىقتى قاجەت؟ قازاق بالاسى 1 سىنىپتا-اق  «ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلىپ، جولىن تانىپ» الادى دەگەنگە سەنەسىز بە؟ بۇل تاعى دا قويىرتپاق تىلگە باستايتىن جول عوي.

جالپى اعىلشىن ءتىلىن وقىپ-ۇيرەنۋگە ەشكىم قارسى ەمەس جانە بۇل ءۇردىستىڭ ەلىمىزدە باستالىپ تا كەتكەنىن ايتا كەتكەن ءجون. قاۋلى-قارارسىز، ۇگىت-ۇندەۋسىز-اق  ارناۋلى كۋرستار، جەكە وقىتۋ، ينتەرنەت ارقىلى اركىم وزىنە قاجەتتى دەڭگەيدە تىلدىك داعدىلارىن جەتىلدىرۋدە، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە ۇمتىلۋدا.  دۇنيە جۇزىندە مويىندالعان ءتىلدى ءبىلۋ الدىنا ۇلكەن ماقساتتار قويىپ وتىرعان ەل جاستارى ءۇشىن ۋاقىت تالابى، زامان تالابى. بۇل جاعىنان العاندا ءبىزدىڭ جاس ۇرپاق ءۇشىن تاماشا مۇمكىندىكتەر تۋىندايتىنى ءسوزسىز. ال ورىس ءتىلىن  بىزدىڭ جاس ۇرپاق مەڭگەرمەي قالار دەپ ويلاۋدىڭ ءوزى ارتىق قوي.

كەشەگى ءوز تاريحىمىزدىڭ اۋىر كەزەڭدەرىنەن ساباق المايمىز با؟ جاس ۇرپاقتى ورىسشا  وقىتامىز دەپ XX عاسىردا شاپقىلاعانىمىزدىڭ زاردابىن بۇگىن تارتىپ وتىرمىز عوي. تىلىنەن الىستاعان ورىس ءتىلدى اعايىن انا تىلىنە اسىعار ەمەس. ەرتەڭ ۋىزىنان ورىس، اعىلشىن تىلدەرىن انا تىلىمەن قاتار وقىعان ۇرپاق  ۇشىن قازاق ءتىلىنىڭ ورنى قانداي بولماق، باستاۋىش مەكتەپتەن ءۇش ءتىلدى قاتار، تەڭ ۇيرەنگەن ۇرپاقتا   ۇلتتىق بولمىستى قالىپتاستىراتىن ۇلتتىق تامىر قانشالىقتى ساقتالماق، ۇلتتىق نامىس پەن ۇلتتىق سانا قانداي دەڭگەيدە بولماق؟ بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىن تابۋ  وڭاي ەمەس. «ۇرپاعىنا يە بولا الماعان جۇرت ۇلتتىقتان ايىرىلادى» دەگەن ءابىش كەكىلبايدىڭ ءسوزى ءاردايىم ەسىمىزدە تۇرادى» (قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆ). سوندىقتان دا قازاق بالاسىنىڭ  «ءوز ءتىلىنىڭ جۇيەسىن ءبىلىپ، جولىن تانىپ الۋى» ءتىلدىڭ عانا ەمەس، تۇتاس ۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزى بار ماسەلە.

جوعارىدا ايتىلعان ەكسپەديتسيا بارىسىندا قوستاناي، ارقالىق، تورعايدا جانە باتىس قازاقستاننىڭ شىڭعىرلاۋ اۋدانىندا وتكەن كونفەرەنتسيا، سەمينار، دوڭگەلەك ۇستەلدەر بارىسىندا وسى ماسەلە كوتەرىلىپ، «قازاق تىلىندە وقىتاتىن باستاۋىش مەكتەپتە ءبىلىم ۇلت ۇستازى جولىمەن تەك قازاق تىلىندە بەرىلگەنى ءجون، ال ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىن باستاۋىشتان كەيىن، 5 سىنىپتان باستاپ وقىتۋ تۋرالى» ۇسىنىس ايتىلدى جانە ۇسىنىستى جيىنعا قاتىسۋشىلار قولدادى.

ءتىل جاناشىرلارىنىڭ ۇسىنىسىن ەسكەرە وتىرىپ، ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگانعا، قر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنە وسى ماسەلەگە قاتىستى ارنايى جيىن وتكىزۋ، ماسەلەنى قوعاممەن اشىق تالقىلاۋ تۋرالى ۇسىنىس تۇسىرەمىز.

سونىمەن بىرگە بۇگىندە كوپشىلىك قاۋىمدى عانا ەمەس، ءتىلشى-مامانداردىڭ وزدەرىن تىعىرىققا تىرەپ جۇرگەن شەت تىلدىك سوزدەردى قولدانۋعا توقتالساق.  اقاڭ  قاعيداتى انىق. «جالعىز-اق ءبىزدىڭ مىقتاپ قاشاتىنىمىز – جاتشىلدىق (جات سوزشىلىك)» (ا.بايتۇرسىنۇلى، «ءتىل-قۇرال»).  ال ءبىز «سىرتتان الىنعان «ەسىكتەن كىرىپ، ءتور مەنىكى» دەگەن سوزدەردى»،  (ب.مومىشۇلى),  جات سوزدەردى ەركىنە قويا بەرىپ وتىرمىز. جاقسى، توتاليتارلىق جۇيە كەزەڭىندە بۇل تۇسىنىكتى بولار، ال تاۋەلسىز ەلمىز دەپ جەلپىنىپ وتىرعان بۇگىنگى كۇنىمىزدە بۇل قالاي؟ جاڭا قازاق ءالىپبيى جوبالارىنا جات ارىپتەردى (ۆ، ف، ح، ي) تىقپالاۋدىڭ ءوزى سول جات سوزدەر ءۇشىن ەكەنى تۇسىنىكتى عوي. الدە قازاق ءتىلى سول جات سوزدەردى ءتىل قيسىنىنا، ياعني ءوزىنىڭ ءتىل زاڭىنا  سايكەس باعىندىرىپ الا الماي ما؟ ولاي بولسا، دونور ءتىلسىز كۇن كورە المايتىن ءتىلىمىز شىنىمەن سورلى بولعانى عوي. جوق!. قازاق ءتىلى - عاسىرلار بويى ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن دالەلدەگەن جاسامپاز ءتىل. اراب، پارسى، ورىس تىلدەرىنەن كەلگەن مىڭداعان سوزدەر قازاق تىلىنە ادال قىزمەت ەتىپ ءجۇر، ءتۇپ-توركىنى بوتەن بولعانمەن بولمىسى قازاقى. «مولدا، مەكتەپ، مۇعالىم، ساماۋرىن، بوشكى، باتەڭكە ت.ب».  تاعى دا ءابىش اعامىزدىڭ ءتۇيىن پىكىرىمەن ويىمىزدى  ساباقتاساق. «قازاق ءتىلى دامۋى جونىنەن قازىرگى دامىعان تىلدەردىڭ بىرەۋى، ءوزىنىڭ تىلدىك فۋنكتسيالىق دارمەنى جاعىنان، قوركەمدىك ستيلدىك ماعىنا بەرۋشىلىك دارمەنى جاعىنان، كازىرگى ادامزاتتىڭ ارەكەت - اياسىن تۇگەل قامتيتىن تىلدىك بالاما تاۋىپ بەرۋ اۋقىمى جاعىنان، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنداعى حالقارالىق تىلدەردىڭ كەز–كەلگەنىنىڭ الدىندا سايكەستىك پەن دالدىك، ەكۆيۆالەنت تاۋىپ بەرە الاتىن ءتىل». ولاي بولسا، قازاقتىڭ ءتول دىبىستارىنىڭ تاڭبالارىمەن ۇلتتىق ءالىپبي ۇلگىسىن كورسەتكەن اقاڭنىڭ اق جولىنا تۇسۋگە نە كەدەرگى؟

بۇل ارادا اڭگىمە ۇلتتىق ساناعا قاتىستى.  توتاليتارلىق جۇيەدەن قاتتى زارداپ شەككەن ۇلتتىق سانامىز حح عاسىر باسىنداعى الاش كوسەمدەرىنىڭ دەڭگەيىنە جەتە الماي وتىر. قازىرگى قازاق قوعامىنا وزىنىكىن قور، وزگەنىكىن زور سانايتىن بوداندىق پسيحولوگيادان ارىلۋ قيىن بولىپ تۇر. قازىرگى قازاق جازۋىن لاتىن تاڭبالى الىپبيگە كوشىرۋدىڭ ۇلكەن قيىندىقپەن ءجۇرۋىنىڭ باستى سەبەبى دە وسىندا جاتىر ۇلت ۇستازىنىڭ وسى ماسەلەگە قاتىستى قاداپ ايتقان پىكىرى - «جات سوزدەر قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق زاڭدىلىقتارىنا باعىنۋى ءتيىس. وزگە تىلدەن ەنگەن سوزدەردى ءوزىمىزدىڭ سوزىمىزگە اينالدىرۋ ءۇشىن بۇل-قاجەت نارسە» (ا.بايتۇرسىنۇلى، «ءتىل-قۇرال»). قازىرگى قازاق تىلىنە   «جات ارىپتەر» عانا ەمەس، تۇتاس جات تىلدىك ايتىلىم، جازىلىم ەرەجەلەر ەنگەنى جانە سول «ءتىل بۇزار ەرەجەلەردىڭ» ء(ا.جۇنىسبەك) ءتىل تازالىعى مەن ءتىل تابيعاتىنا وراسان نۇسقان كەلتىرىپ وتىرعانىن مويىندايتىن، ۇلتتىق ءالىپبي تۋرالى تياناقتى اڭگىمە ايتاتىن، ناقتى شەشىم قابىلدايتىن ۋاقىت كەلدى.

ۇلتتىق ءالىپبي، ەملە ماسەلەسىندە  اڭگىمە اياقتالعان جوق. مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ  «بۇل  ماسەلەدە  اسىعىستىققا جول بەرىلمەيدى. جاڭا ءالىپبيدى ەنگىزۋدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن مۇقيات تەكسەرۋ، جان-جاقتى تالداۋ جانە پىسىقتاۋ قاجەت»  دەگەندى بوسقا ايتىپ وتىرعان جوق. ۇلت تاعدىرىنا، ءتىل بولاشاعىنا  قاتىستى  جالپىۇلتتىق ماڭىزى بار  ۇلتتىق جازۋ، ونىڭ ەملەسى تۋرالى ماسەلەدە بىزگە ەندى قاتەلەسۋگە بولمايدى. ال جازۋ رەفورماسىنىڭ باستى ماقساتى ءتىل تابيعاتى مەن بولمىسىنان تۋىندايتىن جانە جاتتىلدىك ىقپالدان قورعان بولاتىن ۇلتتىق ءالىپبي قالىپتاستىرۋ ەكەنى ناقتى ايتىلعانى ءجون.  حح عاسىر باسىندا  قازاقتىڭ ۇلتتىق جازۋىن قالىپتاستىرعان ۇلت ۇستازى ا.بايتۇرسىنۇلىنىڭ جازۋ، ءالىپبي، ەملەگە بايلانىستى قاعيداتتارى – بۇل باعىتتاعى ءبىزدىڭ باستى ۇستانىمىز بولعاندا عانا ۇلتتىق ءالىپبي قالىپتاساتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان دا ۇلت ۇستازى الدىنداعى باستى پارىزىمىز – ۇلتتىق جازۋ جۇيەمىزدى ء(الىپبي، ەملە)  اقاڭنىڭ قاعيداتتارى نەگىزىندە قايتا قۇرۋ. بۇل سونىمەن بىرگە «ۇلى تۇلعانىڭ ۇلاعاتتى جولى ەشقاشان ۇزىلمەيتىندىگىنىڭ» (قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆتىڭ الماتىدا ۇلت ۇستازى ەسكەرتكىشى اشىلۋىنداعى ءسوزى) ناقتى كورسەتكىشى بولار ەدى.

قازىرگى قازاق قوعامىنا، اسىرەسە ءوزىن قور، وزگەنى زور سانايتىن بوداندىق سانادان ادا جاس ۇرپاعىمىزعا  «مەنىڭ ءتىلىم ەشبىر تىلدەن كەم ەمەس، الەمنىڭ بارلىق تىلدەرىنەن قازاق تىلىنە قىزمەت ەتۋگە كەلگەن سوزدەردى مەن ءوز ءتىلىمنىڭ دىبىستارىمەن ايتا الامىن جانە جازا الامىن» دەگەن سەنىم قاجەت. ەندەشە ۇلتتىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنىڭ باستى كورسەتكىشى، باستى رۋحاني قازىنامىز - ۇلتتىق تىلىمىزگە تولىق يە بولامىز دەسەك، بۇل باعىتتا بىزگە جارتىلاي قادام، شالا شەشىم ەمەس، ءتىل تىنىسىن اشاتىن تاۋەكەلشىل قادام، ناقتى شەشىم قاجەت.   بۇل وسى تاۋەكەل قادامدى جاساساق، جات ءتىلدىڭ ىقپالىنان تىنىسى تارىلا باستاعان قازاق تىلىنە ءوز زاڭىمەن ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەر ەدىك. سوندىقتان دا، ەڭ الدىمەن، ۇلت پەن ۇلت ءتىلى  بولاشاعى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك پەن مىندەتتى تۇسىنە دە تۇيسىنە وتىرىپ، شەشىم قابىلداعان دۇرىس دەپ ويلايمىز.

بولات جەكسەنعاليەۆ

Abai.kz