ناۋرىزعا قاتىستى ناقتىلانباعان ءبىر كونتسەپت (تۇجىرىمدىق ۇعىم) بار، ول - «ۇلىس» ۇعىمى.ادەتتە «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» تىركەسىن «ۇلى ءىستىڭ ۇلى كۇنى» دەسەك، ناۋرىزدىڭ بار سىيپاتىن اشا تۇسەدى. ءىس تە - ۇلى، كۇن دە  - ۇلى. ءىس - جاڭارۋ قۇبىلىسى، كۇن - سول قۇبىلىستى جۇزەگە اسىرۋشى.

«ۇلى ءىس كۇنى»

بۇل - «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» اتالاتىن تىركەستەن وزگەشە، ناۋرىزدىڭ قوسالقى اتاۋى. ش.قۇدايبەردىۇلى مەن م.كوپەيۇلىنىڭ جازۋىنشا، ناۋرىز مەيرامى بۇرىنىراقتا «ۇلىس» اتالعان. الايدا، بۇل ءسوزدىڭ تۇركىلىك (ساقالاردا دا ايماق ۇعىمى «ۇلىسپەن» بەرىلەدى) مەملەكەتتىك اكىمشىلىك ءبولىنىس بىرلىگىن بىلدىرەتىن «ۇلىسپەن» قانشالىقتى بايلانىسى بارىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. بالكىم، ناۋرىزعا قاتىستى «ۇلىس» ءسوزى ت.ومىرزاقوۆ تۇجىرعانداي، ەسكى تۇركىشە «عالامدىق جاراتىلىس كۇنى» دەگەن ۇعىمدى بەرەتىن بولار!

ناۋرىزعا قاتىستى ناقتىلانباعان ءبىر كونتسەپت (تۇجىرىمدىق ۇعىم) بار، ول - «ۇلىس» ۇعىمى.ادەتتە «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» تىركەسىن «ۇلى ءىستىڭ ۇلى كۇنى» دەسەك، ناۋرىزدىڭ بار سىيپاتىن اشا تۇسەدى. ءىس تە - ۇلى، كۇن دە  - ۇلى. ءىس - جاڭارۋ قۇبىلىسى، كۇن - سول قۇبىلىستى جۇزەگە اسىرۋشى.

«ۇلى ءىس كۇنى»

بۇل - «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» اتالاتىن تىركەستەن وزگەشە، ناۋرىزدىڭ قوسالقى اتاۋى. ش.قۇدايبەردىۇلى مەن م.كوپەيۇلىنىڭ جازۋىنشا، ناۋرىز مەيرامى بۇرىنىراقتا «ۇلىس» اتالعان. الايدا، بۇل ءسوزدىڭ تۇركىلىك (ساقالاردا دا ايماق ۇعىمى «ۇلىسپەن» بەرىلەدى) مەملەكەتتىك اكىمشىلىك ءبولىنىس بىرلىگىن بىلدىرەتىن «ۇلىسپەن» قانشالىقتى بايلانىسى بارىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. بالكىم، ناۋرىزعا قاتىستى «ۇلىس» ءسوزى ت.ومىرزاقوۆ تۇجىرعانداي، ەسكى تۇركىشە «عالامدىق جاراتىلىس كۇنى» دەگەن ۇعىمدى بەرەتىن بولار!

ناۋرىزدىق ۇعىمدار بۇگىندە كومەسكى تارتقانىمەن، قايتا قالىپقا كەلتىرەرلىكتەي سۇلبالار جەتكىلىكتى. ناۋرىز اۋماعى جاعىنان جەربەتىلىك، مازمۇنى جاعىنان جالپىادامزاتتىق، تاريحي سىيپاتى تۋراسىندا ەجەلگى جورالعىلىق مەرەكە، ال ارنالىمى جاعىنان بارلىق ىزگىلىكتىڭ باستاۋى. سوندىقتان دا ونى «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» اتاعان. الايدا، وسى سويلەمدەگى «ۇلىس» ءسوزى بۇرىنىراقتا «ۇلى ءىس» رەتىندە ايتىلۋى مۇمكىن، ويتكەنى، ونىڭ ءبىر حالىقتىڭ نە مەملەكەتتىڭ مەرەكەسى ەمەستىگىن بابالارىمىزدىڭ بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس. بۇعان ا.سەيدىمبەك اعامىزدىڭ  («قازاق الەمى»،2007ج، 228-بەت) «جاستار اۋىلداعى نوقتا كورمەگەن ەڭ اساۋ تايىنشانى ۇستاپ، ەڭ ەسكى اشامايدى سالىپ، اشاماي ۇستىنە ەڭ ەسكى كيىم-كەشەك پەن قۇرىم كيىزدەن جاسالعان قۋىرشاق ورناتىپ، تايىنشانىڭ قۇيرىعىنا ەسكى شەلەك بايلايدى دا: «ۇلىس تاڭى اتىپ قالدى، بار ەلگە حابار بەر!» دەپ، شابىنا شىبىق جۇگىرتىپ، ساۋىرعا ءبىر سالىپ قويا بەرەدى» دەگەن بايانىنداعى «ۇلىس تاڭ» تىركەسى  «ۇلى ءىس تاڭى» بولۋى كەرەك.ويتكەنى، ايماقتىق دەڭگەيدەگى تاڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس، تاڭ - جەربەتىلىك! احاڭ ەل اۋىزىنداعى قالىپتاسقان تىركەستى سول كۇيى تۇسىرگەندىكتەن، بىزگە دە سولاي جەتىپ وتىر. ەندەشە ناۋرىزدى قازاقتار «ۇلى ءىس» دەپ اتاپ، وعان عالامدىق سىيپات بەرگەن بولىپ شىعادى. وندا ادەتتەگى «ۇلىس» دەپ جۇرگەنىمىز «ۇلى ءىس» تىركەسى بولعانى! سەبەبى، مازمۇنى اسا ۇلى ىستە عانا ۇلى كۇن تۋىلعان بولار ەدى! بۇل جەردە قازەكەڭ بۇكىلعالامدىق ستارتتى ۇلى ىسكە بالاپ وتىر.

سايىپ كەلگەندە، ش.قۇدايبەردىۇلى مەن م.كوپەيۇلىنىڭ كەلتىرگەن قازاقتىڭ  ناۋرىزدى «ۇلىس» اتايتىندىعى جانە ەتنوگراف ا.سەيدىمبەكتىڭ «ۇلىس تاڭى» تىركەسىن حالىق اۋىزىنان كەلتىرۋى، شىنىندا دا، حالقىمىزدىڭ بۇل ارداقتى مەيرامعا باستى ورىن بەرىپ، ونى جاراتقاننىڭ ۇلى ىسىندەي تانىپ، سەنگەندىگىنە دەن قويعان ابزال. دەمەك، ناۋرىزدىڭ قازاق حالقى تاراپىنان ون سەگىز مىڭ عالام تاراپىنان ورىن الاتىن ۇلى قۇبىلىس رەتىندە قابىلدانىپ، ونىڭ  قازاقى تاعى ءبىر اتاۋى - «ۇلىس» (قۇبىلىس، ۇلى جاسامپازدىق) بولعانى. جانە بۇل اتاۋ، اتالمىش راسىمدىك مەرەكەنىڭ مازمۇنىن بارىنشا اشا تۇسەتىن كەلتىرىندى بولىپ تابىلادى. ونىڭ ۇستىنە، جوعارىدا كەلتىرىلگەندەي، «ناۋرىز» ءسوزىنىڭ جاسالۋ جولىنداعى «ءىس» ءسوزىنىڭ بۇل جولى دا قاتىسى بارلىعى تاعى دا اڭعارىلادى.

«ناۋ مەن ىرىس» كىتابىنان ءۇزىندى.

ناۋ مەن ىرىس: پايىمداما.

سەرىك ەرعالي. - الماتى: «قازىعۇرت» باسپاسى، 2011. - 2011. - 120-121 بەت.

Abai.kz