ازاماتشالار «ءبىز نەگە ەرلەردەن بۇرىن زەينەتكە شىعۋىمىز كەرەك، بۇل گەندەرلىك ساياساتقا قايشى عوي» دەمەيتىن بولدى. ءاز- ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ الدىندا «ادىلەتتىلىكتى وسىلاي سالتانات» قۇرعىزدىق. ال ەندى قازاقستاندىقتاردىڭ ەلۋدەن استام پايىزىن قۇرايتىن وسى ايەلدەر ارمياسىن ەڭبەكپەن قامتي الامىز با؟ ماسەلە - وسىندا.

ازاماتشالار «ءبىز نەگە ەرلەردەن بۇرىن زەينەتكە شىعۋىمىز كەرەك، بۇل گەندەرلىك ساياساتقا قايشى عوي» دەمەيتىن بولدى. ءاز- ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ الدىندا «ادىلەتتىلىكتى وسىلاي سالتانات» قۇرعىزدىق. ال ەندى قازاقستاندىقتاردىڭ ەلۋدەن استام پايىزىن قۇرايتىن وسى ايەلدەر ارمياسىن ەڭبەكپەن قامتي الامىز با؟ ماسەلە - وسىندا.

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەت­تىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدە­نوۆ مىرزا لاۋازىمدى قىزمەت تىزگىنىن ۇستار كەزدە ايەلدەردىڭ زەينەت ­جاسىن ۇلعايتۋدى ءوزىنىڭ قۇپتا­ماي­تىنىن ءبىلدىرىپ، «ەلى­مىزدە مۇنداي قادام جاساۋعا نەگىز جوق» دەگەن پىكىردە بولعانىن جۇرت­شىلىق ەسىنەن شىعارا قويعان جوق. قوعامدىق ۇيىمدار مەن ايەل­دەر قاۋىمى جاڭا ءمينيستردىڭ وسىنداي پىكىرىنەن كەيىن كوڭىل­دەرىن ءبىر دەمدەپ الىپ ەدى. ايتسە دە، ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن ۇل­عايتۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن ءتۇس­پەگەنىنە كوپ ۇزاماي-اق كوزىمىز جەتتى. ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ال­دىن­دا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋ­مەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سەرىك ابدەنوۆ زەينەتاقىمەن قامسىز­داندىرۋ جونىندەگى زاڭ جوباسىنىڭ جاڭا رەداكتسياسىن تانىستىرۋ بارىسىندا ايەلدەردىڭ زەينەت­ جا­سىن ۇلعايتپاسا بولمايتىنىنا توقتالدى. حالىقتىڭ كوپتەن كۇت­كەن بۇل ماسەلەسىنە سوقپاي اينا­لىپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس تە ەدى. دەپۋ­تات­تاردىڭ ءوزى دە ماسەلەگە الاڭ­داۋشىلىق تانىتقانىن جاقسى بىلەمىز. الەۋمەت ءمينيسترىنىڭ كوزىن جان-جاعىنداعىلار ايەل­دەر­دىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسىن ءوسىر­مەسە بولمايتىنىنا ابدەن جەت­كىزگەن بولۋى كەرەك. ابدەنوۆ مىرزا كەزىندە ايتقان پىكىرىنەن اينىپ، ۇكىمەت باسىندا وتىرعان وزگە شەنەۋنىكتەر مەن ۇلتتىق بانك باسشىسىنىڭ ۇسىنىستارىن قولدايتىنىن ايتىپ شىعا كەلدى. قولداۋ كورسەتۋىنىڭ سەبەپتەرىن دە جىكتەپ تۇرىپ جايىپ سالعان بو­لاتىن.
ونىڭ ايتۋىنشا، بارلىق اشىل­­عان زەينەتاقى ەسەپشوت­تارىنىڭ 45 پايىزى ايەلدەرگە تيەسىلى. بىراق ورتا ەسەپپەن العاندا، ولاردىڭ زەينەتاقى جي­ناقتارى ەر ادامدارعا قاراعاندا 25 پايىزعا تومەن. «بۇل ولاردىڭ زەينەت جاسىنا ەرتە شىعىپ (58-دە), جيناقتارىن ەرتە جۇمساۋىنا جانە تەز تاۋىسۋىنا اكەلەدى. سونىمەن قاتار بۇگىنگى كۇنى زەينەتاقى جاسىنداعى ايەلدەردىڭ 12 پايىزىنىڭ بىرلەسكەن زەي­نەتاقى (كەپىلدەندىرىلگەن زەي­نەتاقىمەن بىرگە) الۋعا ەڭبەك ءوتىلى تولماعان. 2018 جىلدان باستاپ بارلىعىنىڭ دا ءوتىلى تولمايتىن بولادى. سوندىقتان ايەلدەردىڭ زەينەتاقى جاسىن ەرلەرمەن تەڭەستىرۋدى ۇسىنامىز» دەدى مينيستر. ياعني ايەلدەر 63-كە كەلىپ، زەينەتكە شىعاتىن بولسا، وندا ولاردىڭ جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى جيناعى دا قوماقتى بولا تۇسەدى. زەينەت جاسىن قايتكەن كۇندە دە ءوسىرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى بول­جامداردى العا تارتا بەرۋگە بولار. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، 63-كە كەلىپ، زەينەتكە شىققان كۇننىڭ وزىندە قوعامداعى قازىرگىدەي احۋال­مەن جزق-داعى سالىمدى قوماق­تاندىرا تۇسۋگە جول جوق ەكەنىن سول شەنەۋنىكتەردىڭ وزدەرى دە ىشتەي بىلەتىنىندە ءسوز جوق.

ەستەرىڭىزدە بولسا، جيناق­تاۋ­شى زەينەتاقى قورلارىن قۇرعان وسىدان ون بەس جىل بۇرىن دا بولا­شاق زەينەتكەرلەردى جۇماق ومىرگە بولەپ تاستايتىنداي ۋادە بەرىلگەن بولاتىن. ەڭبەكاقىدان اي سايىن ءبولىنىپ تۇراتىن ون پايىزدىق سالىقپەن جيناقتالاتىن زەي­نەتاقى­نىڭ كولەمى ەرتەڭگى كۇنى ەشكىمدى دە جارىلقاي قويماي­تىنىن سول كەزدەردە-اق ايتۋشى­لار بولدى. جزق يدەياسىن كوتەر­گەن قارجىگەرلەر قورلاردىڭ كەرەمەت جۇمىس ىستەيتىنىن العا تارتىپ، ءبىزدىڭ اي سايىن جيناعان ون پايىز­دىق سالىمىمىزدىڭ بولا­شاقتا ينۆەستيتسيالارعا سالىنىپ، ەسەلەي تابىس تاباتىنىن ايتقان مارچەنكو مىرزانىڭ ءوزى بۇگىن ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن ۇلعايت­پاسا، كۇنىمىزدىڭ قاراڭ بولاتىنىن العا تارتىپ وتىر.

«ءاربىر جوبا، باعدارلاما جا­سار الدىندا ونىڭ جاۋاپكەر­شى­لىگىن موينىنا الاتىن بەلگىلى ءبىر قۇزىرلى ۇيىمدار بولمايتىن وسىن­داي احۋال قوعامىمىزدا جال­عاسا بەرەتىن بولسا، قانشا جەردەن ۋادەنى ءۇيىپ-توك، قايتىپ اينالىپ سول جەرگە ورالا بەرەتىنىمىز شىن­دىق. مۇنى جزق-لار ءتاجىري­بە­سىندە عانا ەمەس، باسقا دا باعدار­لامالار مەن جوبالاردىڭ ورىن­دالۋ بارىسىندا كورىپ وتىرمىز. ون بەس جىل بۇرىنعى زەينەتاقى يدەياسىن ۇسىنعان وراز جاندوسوۆ، ناتاليا كورجوۆا، گريگوري مارچەنكو، ت.ب. بۇگىندە سول كەزدەگى يدەيالارىنىڭ جۇزەگە اسپاي قال­عانى ءۇشىن نەگە جاۋاپ بەرمەيدى؟ ولاردىڭ ايتاتىندارى - بۇعان توپ-مەنەدجەرلەر كىنالى ەمەس، الەمدىك داعدارىس، قۇندى قاعازدار نارىعىنىڭ دامىماۋى دەگەن سىلتاۋ-سەبەپتەر» دەيدى ساراپشى بەيسەنبەك زيابەكوۆ.

سەرىك ابدەنوۆ مىرزا جيناق­تاۋشى زەينەتاقى جۇيەلەرىنە قاتىسۋشىلاردىڭ سانى از بولۋى - الداعى ۋاقىتتا ۇلكەن پروبلە­ما­لار تۋدىراتىنىن ايتادى. ەگەر دەر كەزىندە شارا قولدانىلمايتىن بولسا، جيناقتاۋشى قوردا جيناعى جوق ادامدار ەش جەردەن ەشتەڭە الا المايتىنىن ايتىپ، دابىل قاعىپ وتىر. ەلىمىزدە ونداي 2 ميل­ليوننان استام ادام بار ەكە­نىن، ولاردىڭ ەرتەڭگى كۇنى مەم­لەكەت بيۋدجەتىنە وراسان پروبلەما تۋدىراتىنىن وسىدان ون جىل بۇ­رىن ساراپشىلار ايتقان بولا­تىن.

اۋىلداعى ەكى سيىر، ون قويى مەن جيىرما تاۋىعى بار وتباسى­لار وزدەرىن-وزدەرى اسىراۋعا قۇ­زىرلى دەگەن شەشىم قابىلدانىپ، ولاردى جزق-لار ەسەپكە دە المادى. جيناقتاۋشى قورلاردىڭ اۋىلعا بارىپ، شارۋالارمەن اڭگىمەلەسىپ، بولاشاق زەينەت­كەرلىك جايىندا ءسوز قوزعاپ، قورعا تارتۋ جۇمىستارى مۇلدەم ءجۇر­گىزىلمەدى. ناتيجە­سىندە، ەندى ءبىر ون-ون بەس جىلدان كەيىن زەي­نەتاقىنىڭ ەشقانداي تۇرىنە ىلىنبەگەن قورعانسىز الەۋ­مەت الدان شىعىپ، مەملەكەت با­سىنا پروبلەما بولىپ ۇيىرىلگەلى تۇر. ونىڭ باسىم بولىگى - ايەل­دەر.

ءبىزدىڭ باسقارۋشىلار الماتى مەن استانا جانە وبلىس ورتالىق­تارىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ايەل­دەردىڭ ەسەبىنەن عانا قورىتىندى شىعارىپ، زەينەت جاسىن سولار­دىڭ ەڭبەكاقىسىمەن ولشەپ ۇلعايتۋدا دەگەن پىكىرلەر بار. بۇل راس. سە­بەبى ايەل بىتكەننىڭ ۇلكەن شوعىرى - اۋىلدار مەن اۋدان­داردا. ولار­دىڭ كوبى - اۋىر جۇ­مىستا نەمەسە ءۇي شارۋاشى­لى­عىندا. ءجۇز جەردەن گەندەرلىك سايا­ساتتى تەڭەستىرۋ كە­رەك دەگەننىڭ وزىندە ول ايەلدەردىڭ ءبارىن ەڭبەك­پەن قامتۋ مۇمكىن ەمەس. تەك مەم­لەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن ازىن-اۋلاق زەينەتاقىعا جەتكەنشە ايەل­دەردى قالجىرات­قاننان باسقا جاقسىلىقتى كورىپ تۇرعان جوق­پىز. ونىڭ ۇستىنە قالالار مەن اۋ­دان ورتالىقتارىندا دا ايەل­دەر­دى، ونىڭ ىشىندە جاسى 45-50-گە كەل­گەن ايەلدەردى جۇمىسقا الۋعا كەدەرگىلەر جەتىپ-ارتىلادى. ءبىلىمى مەن بىلىگى ارتىپ تۇرسا دا، ءبىزدىڭ جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ باسىم بولىگى جاستاردى الۋعا تىرىسادى. بۇل دۇرىس تا شىعار. ولاي بولاتىن بولسا، 63-كە دەيىنگى ايەلدەردىڭ زەينەتاقىلىق قورىن قالاي مو­لايتۋعا بولادى؟

«بىزدەگى جاسالاتىن جانە قابىلداناتىن باعدارلامالار مەن جوبالار ءىسىنىڭ جۇرمەۋىنىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى - قاجەتتى بازانى جاساقتاپ الماي تۇرىپ، اسىعىس قابىلداۋدان، - دەيدى قانات بەرەنتاەۆ. - ايەلدەردىڭ زەينەت جاسىن ۇلعايتۋ ارقىلى جيناقتا­لاتىن قارجىنى ءوسىرۋدىڭ ورنىنا كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورلارعا باعىتتالاتىن بيۋدجەتتىك قار­جىنى قىسقارتقان دۇرىس بولار ەدى. سونىڭ ەسەبىنەن زەينەتكە لايىق­تى جاسىندا شىعاتىن ايەل­دەرگە قولداۋ كورسەتۋگە بولادى» دەيدى ساراپشى.

مارچەنكو: «ايەلدەر قالاسا، 55 جاسىندا دا زەينەتكە شىعا الا­دى، ول ءۇشىن ولار الدىمەن ءتيىستى زەينەتاقىنىڭ 50 پايىزىن جي­ناق­تاپ السا بولدى» دەگەندى تالاي رەت ايتتى. 50 پايىز زەينەتاقىنى جيناقتاماق تۇرماق، ون پايىزى دا جيناقتالماعان ايەلدەر نە ىستەيدى؟ 1998 جىلدان بەرى جزق-عا اقشاسىن اۋدارىپ كەلگەن ايەلدەر­دىڭ جيناعىنىڭ ءوزى 4-اق جىلعا جەتىپ وتىر. ول كەمىندە 8 جىل­دى قامتۋى ءتيىس بولاتىن. ەلدىڭ ءبارى ۇلتتىق بانك باسشىسى ەمەس نەمەسە ەڭبەكاقىسى جوعارى مەكە­مەلەردە ەڭبەك ەتپەيدى. «مەن 2014 جىلى جەلتوقساندا 55-كە تولا­مىن. قاڭتاردا ەڭبەك كەلىسىم­شار­تىنىڭ التىجىلدىق مەرزىمى اياق­تالادى. 2015 جىلدان باستاپ زەي­نەتكە شىققىم-اق كەلەدى، سەبەبى زەينەتاقىلىق جيناعىم ايتار­لىقتاي دەڭگەيدە. ينۆەستيتسيالىق تابىستى جانە ءوز ەركىممەن اۋدا­رىپ تۇرعان جيناقتى قوسا ەسەپ­تەگەندە، شامامەن 28 ميلليوندى قۇرايدى. ياعني ءومىر سۇرۋىمە جەت­كىلىكتى. مەنىڭ موينىمدا پرە­زي­دەنت الدىندا، ۇلتتىق بانك ۇجى­مى، حالىق الدىندا مىندەت­تەمە­لەرىم بار. ەگەر مەن جۇمىسقا جاۋاپ­كەرشىلىكسىز قارايتىن بول­سام، وسى جەردە وتىرماس ەدىم. بۇ­عان دەيىن دە تالاي رەت ايتقانمىن، جەكە سەكتوردا تاباتىن تابىسىم بىرنەشە ەسە جوعارى بولاتىن ەدى» دەيدى مارچەنكو مىرزا profinance. كz پورتالىندا وتكەن ونلاين-كون­فەرەنتسيادا. ۇلتتىق بانك باسشىسىنىڭ اعىنان جارىلعا­نىنا راقمەت، بىراق ونىڭ قازاق­ستاندىق ايەلدەرگە كەلگەندە، ولاردىڭ جاعدايىن كەيدە ءوزىنىڭ دەڭگەيىمەن شاتاستىرىپ الاتىنى وكىنىشتى. اشارشىلىق كەزىندە «اشتان ولەتىن نەسى بار، مايعا پالاۋ باسىپ جەي بەرسە بولمايدى ما؟» دەگەن بايدىڭ بالاسى سەكىلدى، «ەڭبەك ەتە بەرسە بولدى عوي، زەي­نەتاقى جينالا بەرەدى» دەگەنگە كەلتىرەتىن باسقارۋشىلارىمىز، الدىمەن ايەلدەردى، ونىڭ ىشىندە جاسى كەلگەن ايەلدەردى ەڭبەككە الۋدان قاشقاقتايتىن ەڭبەك نارىعىنداعى احۋالعا ساراپ جاساپ كوردى مە ەكەن؟

الما مۇحامەدجانوۆا

"ايقىن" گازەتى