قازاق ۇلتتىق كينو ونەرى تاعى ءبىر تىڭ تۋىندىمەن تولىقتى. شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى «ەر توستىك جانە ايداھار» (رەجيسسەرلەرى - جاكەن دانەنوۆ پەن رۋستام تۇراليەۆ) اتتى العاشقى تولىقمەتراجدى انيماتسيالىق ءفيلمىنىڭ جۇمىسىن اياقتاپ، جاقىندا العاشقى بولىپ جۋرناليستەر قاۋىمىنا كورسەتكەن بولاتىن. ايتا كەتەرلىك جايت، اتالمىش تۋىندى - قازاق ۇلتتىق انيما­تسياسىنداعى تۇڭعىش، ءارى ءساتتى شىققان تولىقمەتراجدى فيلم.

وتاندىق انيماتسيالىق ءفيلمىنىڭ تاريحى «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» اتتى العاشقى قىسقامەتراجدى ءمۋلتفيلمنىڭ جارىق كورۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. سودان بەرى، مىنە، 45 جىل ءوتتى. قازاق مۋلتيپلي­كاتسياسىنىڭ اتاسى اتانعان امەن قايدار بۇل كۇندە شاكىرتتەرىمەن بىرگە ۇلتتىق ناقىشتاعى فيلمدەر ءتۇسىرۋ بويىنشا كەڭەس بەرىپ، سۇبەلى ۇلەس قوسۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى. امەن اعا سەكىلدى ۇلى مۋلتيپلي­كاتوردىڭ ءىزىن قۋعان شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى - جاكەن دانەنوۆ دەيتىن بولساق، وسى اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ جالعاسى رەتىندە جاس تا بولسا، تالپىنىسى زور رەجيسسەر-انيماتور رۋستام تۇراليەۆتىڭ ەسىمى دە كورەرمەنگە ءبىرشاما تانىس.

قازاق ۇلتتىق كينو ونەرى تاعى ءبىر تىڭ تۋىندىمەن تولىقتى. شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى «ەر توستىك جانە ايداھار» (رەجيسسەرلەرى - جاكەن دانەنوۆ پەن رۋستام تۇراليەۆ) اتتى العاشقى تولىقمەتراجدى انيماتسيالىق ءفيلمىنىڭ جۇمىسىن اياقتاپ، جاقىندا العاشقى بولىپ جۋرناليستەر قاۋىمىنا كورسەتكەن بولاتىن. ايتا كەتەرلىك جايت، اتالمىش تۋىندى - قازاق ۇلتتىق انيما­تسياسىنداعى تۇڭعىش، ءارى ءساتتى شىققان تولىقمەتراجدى فيلم.

وتاندىق انيماتسيالىق ءفيلمىنىڭ تاريحى «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» اتتى العاشقى قىسقامەتراجدى ءمۋلتفيلمنىڭ جارىق كورۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى. سودان بەرى، مىنە، 45 جىل ءوتتى. قازاق مۋلتيپلي­كاتسياسىنىڭ اتاسى اتانعان امەن قايدار بۇل كۇندە شاكىرتتەرىمەن بىرگە ۇلتتىق ناقىشتاعى فيلمدەر ءتۇسىرۋ بويىنشا كەڭەس بەرىپ، سۇبەلى ۇلەس قوسۋدى جالعاستىرىپ كەلەدى. امەن اعا سەكىلدى ۇلى مۋلتيپلي­كاتوردىڭ ءىزىن قۋعان شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى - جاكەن دانەنوۆ دەيتىن بولساق، وسى اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ جالعاسى رەتىندە جاس تا بولسا، تالپىنىسى زور رەجيسسەر-انيماتور رۋستام تۇراليەۆتىڭ ەسىمى دە كورەرمەنگە ءبىرشاما تانىس.

مىنە، ەندى بىرەر كۇندە ەكران­عا جول تارتاتىن «ەر توستىك جانە ايداھار» انيماتسيالىق فيل­مى بۇعان دەيىن كەنجەلەپ قالعان قا­زاق انيماتسياسىنىڭ العا ءبىرشا­ما ادىمداعانىن جانە وسكەلەڭ جاس ۇرپاقتىڭ تاماشالاپ جۇرگەن شەتەلدىك تۋىندىلارىمەن باسە­كەگە ءتۇسۋ قابىلەتتىلىگىن دالەلدەي تۇسەتىن دۇنيە ەكەندىگىنە كامىل سەندىم. قازاق انيماتسياسىن­دا­­عى وسىناۋ ايرىقشا قۇبىلىس، ءاسى­رەسە، بالالار ءۇشىن كۇتپەگەن توسىن سىي بولماق.

جالپى، قازاق انيماتسياسىنا توقتالماس بۇرىن، ءبىرىنشى كەزەكتە بالا تاربيەسى جونىندە ماسەلە كوتەرۋدەن باستاۋىمىز قاجەت سەكىلدى. سەبەبى قازىرگى كەزدە با­لا تاربيەسى - قوعامىمىزداعى باس­تى ماسەلەنىڭ ءبىرى.

ارينە، بۇل باعىتتا اۋقىم­دى جۇمىستار اتقارىلىپ جا­تىر. ەلىمىزدە مەكتەپتەن باس­تاپ بالاباقشاعا دەيىن ءتۇرلى كەشەندەردى قامتيتىن مەملە­كەت­تىك باعدارلامالار قولعا الى­نۋدا. الايدا بالا تاربيەسىنە يدەولوگيالىق تۇرعىدان كەلۋ كەمشىن سوعىپ جاتقانىن مويىن­داعانىمىز ءجون. ويتكەنى بالا­ل­ارعا ارنالعان ادەبي شى­عار­مالار، كينو-مۋلتفيلمدەر، سونداي-اق وسى اتالعان باعىتتار بويىنشا جاسالىپ جاتقان ما­ڭىزدى جوبالار جوقتىڭ قاسى. بۇگىنگى تاڭدا ەل اراسىندا رۋ­حاني قۇندىلىقتارىمىزعا قار­سى باعىتتالعان اقپاراتتار اعى­نى وتە كوپ. تەلەارنالارداعى زورلىق-زومبىلىق، باتىستىق  جات قىلىقتار، كوزقاراستار مەن سالت-داستۇرلەر ۇرپاعىمىزدى ءوز ءدىلى­نەن، تىلىنەن ءبولىپ، باتىستىق ءتار­بيەگە يكەمدەلۋگە ءماجبۇر ەتۋدە. 
بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ تەك عانا ءبىر جولى - يدەولوگيالىق نەگىزى مىقتى فيلمدەر ارقىلى تويتا­رىس بەرۋ. ۇرپاققا ۇلتتىق انيما­تسيا كەرەك. وسى باعىتتا شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى « قازاق­فيلم» كينوستۋدياسى تۇسىرگەن «اڭ­شى»، «بالاقايلار مەن بوجەكەيلەر»، «اق قاز»، «قوشقار مەن تەكە»، «مو­مىن مەن قاراقشىلار»، «ايكا»، «ءزايتۇن  قارلىعاش پەن  قۇيىر­­­شىق» اتتى انيماتسيالىق فيلم­دەر «قازاقستان»، «بالاپان»، «ال­ماتى»، «استانا» تەلەارنالارى­نان كورسەتىلۋ ۇستىندە.

وسى ورايدا، «قازاقفيلم» ۇسىنعان تاعى ءبىر جاڭا تارتۋعا توقتالا كەتەيىن. رەجيسسەر ءجا­كەن دانەنوۆ باستاعان انيماتورلار توبى «ەر توستىك جانە ايداھار» ءفيلمىن ءۇش جىلدان استام ۋاقىت كولەمىندە ءتۇسىرىپ ءبىتتى. ال­عاشقى ۇلتتىق تولىقمەتراجدى انيماتسيالىق فيلم مەكتەپ جا­سىنا دەيىنگى جانە مەكتەپ جا­سىنداعى بالالارعا ارنالعان. ءتول ەرتەگىمىز «ەر توستىك» جانە جال­پى، قازاق اۋىز ادەبيەتىنىڭ باسقا دا شىعارمالارىنا نەگىزدەل­گەن بۇل تۋىندى سپانجبوب، شرەك، بەن 10, كۋنگ-فۋ پاندا، نارۋ­تو سىندى شەتەلدىك جات كەيىپكەر­لەردىڭ شىرماۋىنان قۇتقارا­دى دەگەن سەنىم مول.
«ەر توستىك جانە ايداھار» قا­زاق انيماتسيا تاريحىنداعى تۇڭ­عىش تولىقمەتراجدى فيلم عانا ەمەس، ول الەمدەگى سوڭعى انيما­تسيالىق 2D جانە 3D ۇلگىدەگى تەح­نولوگيالار قولدانىلعان جوبا بولۋىمەن دە قۇندى.وسىعان دەيىن شەتەلدىك انيماتسيالىق فيلمدەرمەن تاربيەلەنىپ كەلگەن جاس ۇرپاق اتالمىش فيلم ار­قىلى قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ كونە كەيىپكەرلەرىمەن قاۋىشىپ، حال­قىمىزدىڭ رۋحاني الەمىنەن ءنار الادى.

«قازاقفيلم» كينوستۋديا­سىنىڭ بۇل باعىتتاعى قولعا الا­تىن ءىس-شارالارى مۇنىمەن ءبىت­پەك ەمەس.  ەكرانعا شىققان ءاربىر ۇلت­تىق انيماتسيالىق كورسەتىلىم­دەر­دى جارنامالاۋ ماسەلەسى جول­عا قويىلىپ وتىر. مۋلتفيلم كەيىپكەرىن ۇلتتىق برەندكە اي­نال­دىرۋ ماقساتىندا ۇلتتىق ءۇل­گىدەگى قۋىرشاقتار، ويىنشىق­تار شىعارۋدىڭ ءوزى ۇلكەن جار­ناما بولارى انىق. بۇل ءسوزسىز، قازاق انيماتسياسىنىڭ جەڭىسى!  اتالمىش انيماتسيالىق
فيلم سيۋجەتى جەڭىل ءارى شيراق، بەينەبىر ەرتەگىلەر الەمىنە ءتۇس­كەندەي اسەردە قالاسىڭ. سونداي-اق، قازاقتىڭ ۇلتتىق انيماتسيا­لىق فيلمدەرىنە سۋساپ كەلگەن بالا­لار ءۇشىن دە ايرىقشا بازارلىق!  جەراستى پاتشالىعى ءامىرشى­سى باپى جەر بەتىندە ماڭگى ءتۇ­نەك ورناتۋ ماقساتىندا سامرۇق قۇستىڭ كۇن بەينەسىندەگى جۇمىرت­قاسىن جۇتۋدىڭ امالىن ىزدەپ، ءارتۇرلى ايلاعا بارادى. الايدا ول جوسپارىنىڭ كۇلىن كوككە ۇشى­رۋعا دارمەندى باتىردىڭ دا
بار ەكەندىگىنەن حاباردار. سويتە تۇرا، باپى كومەكشىلەرى ارقىلى ويلاعان ويىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تىرىسىپ باعادى. كوپ ۇزاماي دۇنيەگە باتىر كەلەدى. كۇن سايىن ەمەس، ساعات سايىن وسكەن توستىك جەر بەتىنە تىنىشتىق ورناتىپ، بەيبىتشىلىك سيمۆولى - سامرۇق­تىڭ بايتەرەك باسىنا قونىپ، جۇمىرت­قا سالۋىنا كومەكتەسەدى. قارسى­لاسى ايداھارمەن بولعان شەشۋ­شى شايقاستى جەڭىپ، كۇللى ادام­زات تاعدىرىنا باقىت سىيلايدى.
جالپى العاندا، تۋىندىدا ەرتەگى سيۋجەتىن ساقتاۋعا تىرىس­قاندىق بايقالادى. بىراق باسى ارتىق قوسىلعان دەتالدار، كەيىپكەرلەر، ماسەلەن قازىرگى زا­ماننىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىن كورسەتۋ، سونىمەن قاتار سامرۇق قۇس، بايتەرەك، قۇستىڭ جۇمىرتقا سالۋى، تاعىسىن-تاعىلار فيلم­نىڭ كوركەمدىك دارەجەسىن اسىرما­سا، ەش كەم تۇسىرمەيدى. وسى تەكتەس بىرقاتار سيمۆوليكالىق ەلەمەنت­تەرگە تۇزىلگەن «ەر توستىك جانە ايداھار» انيماتسيالىق فيل­مىنىڭ تابىستى دا ومىرشەڭ بو­لارى حاق.

ءفيلمنىڭ ءبىر ارتىقشىلى­عى - بۇگىنگى كۇننىڭ ەلەمەنتتەرى، يۋمورى، ونداعى توستىك پەن كەن­جەكەيدىڭ سالاتىن ماحاببات ءانى، جاڭاشىل كيىم كيىستەرى جال­پى مازمۇنمەن قابىسىپ، ۇندەسىپ جاتىر. «اتالمىش فيلم، نەگىزى­نەن، كومپيۋتەرلىك باعدارلاما ارقىلى جاسالعانىمەن، ءار كەيىپ­كەردىڭ بەينەسىن دايىنداۋعا كوپ ۋاقىت جۇمسالدى. الدىمەن كەيىپكەرلەردىڭ قاعازعا ەسكيزى سالىنىپ، سودان كەيىن قۋىرشاق بەينەسى ازىرلەندى. ودان كەيىن ولاردى 3D MAX جانە Maya سىن­دى ءۇش ولشەمدى گرافيكامەن كوم­پيۋتەرلىك باعدارلامالار ارقى­­لى جەتىلدىردىك. ساندىق فورمات­قا كوشىپ، جاڭا تەحنولوگيالار­دى مەڭگەرۋگە دە ءبىراز ۋاقىت كەتتى» دەگەن ەدى، فيلم رەجيسسەرى ءجا­كەن دانەنوۆ.

كارتينا رەجيسسەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، شىعارماشىلىق توپ قازاق ەرتەگىسىنىڭ ىشىنەن بالا­لار اۋديتورياسىنا لايىق دەپ تاپ­قان سيۋجەتتەردى عانا ۇسىنعان. سونى­مەن قاتار جانر زاڭدىلىقتا­­­رىن بۇزباۋ، تولىقمەتراجدى مۋلت­فيلمنىڭ ەرەجەلەرىن ساقتاۋ ماق­سات قىلىپ قويىلعان.
باستى رولدەردى دىبىستاعان دۋلىعا اقمولدا، ديماش احى­موۆ، كۇنسۇلۋ شاياحمەتوۆا، مەرەي اجىبەكوۆ، ليديا كادەنوۆا، ءنۇ­كەتاي مىشباەۆا، قادىربەك دە­مەسىنوۆ، اقكەنجە ءالىمجان، باۋىرجان قاپتاعاي، ەلدار وتار­باەۆ، بەيبىت ءمۇسلىموۆ سىندى كي­نو جانە تەاتر ارتيستەرى فيلمگە ۇلتتىق بوياۋ بەرە بىلگەن.

بىلە بىلسەك، قازاقتىڭ كەز كەل­گەن داستانى بولسىن، اڭىزى بول­سىن، ءبارى دە دايىن مۋلتفيلم. تەك ستسەناريگە بەيىمدەپ، اني­ماتسياعا ءساتتى اينالدىرا ءبىلۋ كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كە­لە بەرمەسى انىق. «ەر توستىك جانە ايداھار» جوباسى بويىنشا ءۇش جىل ۋاقىت بويى تىنىمسىز ەڭبەك ەتكەن اني­ماتورلار توبى كورەرمەندەر­دىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنەدى دە­گەن ويدامىن. قورىتىندىلاي كەلە ايتارىم، قازاق انيماتسياسىن دامىتۋ، قازاق مۋلتكەيىپكەرلەرىن الەم­دىك كەيىپكەرلەرمەن تەڭەستىرۋ بۇگىن-ەرتەڭ بىتەتىن شارۋا ەمەس. ۇلكەن يدەولوگيا سانالاتىن مۋلتفيلمدەر ارقىلى ۇرپاق سا­ناسىنا عانا ەمەس، بارشا قازاق كورەرمەنىنە جول تابۋعا بولادى. قازاقتىڭ حالىق ەرتەگىلەرىندە بوي كورسەتەتىن ەر توستىك، جەل­اياق، كولتاۋىسار، مىستان كەم­پىر، شالقۇيرىق سىندى دايىن كەيىپكەرلەردى ءساتتى ونىمگە اينال­دىرا العان قازاق اني­ماتورلارى­نا «بارەكەلدى!» دەمەكپىن. ۇلت­تىق انيماتسيا ورلەپ، دامي بەرسىن!

جامبىل قىرعىزباي

"ايقىن" گازەتى