قىستا بولگاريا تۇرعىندارى كوممۋنالدىق تولەمدەردiڭ قىمباتتاۋىنا بايلانىستى نارازىلىق شاراسىنا شىقتى. بولگارلاردىڭ اشىنعانى سونداي، بيلiكتەن قىمباتشىلىقتى توقتاتۋدى تالاپ ەتiپ، بiرقاتار تالاپتارىن مالiمدەگەن-دi. تiپتi نارازىلىق شاراسىندا ءوز-وزدەرiن ورتەپ جiبەرگەن بولگارلار دا بولىپتى. سول بولگاردىڭ باسىنا بiزدiڭ ەلدەگiدەي كۇن تۋسا قايتەر ەدi?! 12 جىل بويى نەبارi 3 ەسە عانا قىمباتتاعان كوممۋنالدىق تاريفتەر ءۇشiن دۇرلiگiپ، بولگارلار الاڭعا شىققان. ال وسىنشا ۋاقىت iشiندە قازاق­س­تاندىق باعا 5-7 ەسەگە كوتەرiلدi, ءالi دە تۇراقتايتىن ءتۇرi جوق.

وتكەندە ءماجiلiس­شi­لەر مونوپوليستەردەن «حالىقتى قاناۋىن دوعارۋدى» تالاپ ەتكەنسiدi. بiراق پارلامەنت وكiلدە­رi­نiڭ بۇل سەسiنە مونو­پوليستەردiڭ قيسايعان قىلشىعىن كورمەدiك. كە­رi­سiن­شە، ەندi ەلدەگi ايماقتىق مونوپوليستەر تا­ريفتi ءوز قالاۋىنشا ءوز­گەرتە الاتىن قۇزىرەتكە يە بولدى. بۇرىنعىداي تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتi­گiنiڭ رۇقساتىن كۇتiپ اۋرە بولمايدى، قالاعانىنشا باعانىڭ ساندارىن شيمايلاي بەرەدi. تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قور­عاۋعا تيiس اگەنتتiك باسشىسى "قىمباتشىلىق بi­رەۋگە ۇنەم­دەۋ­دi ۇيرەتسە، ەندi بiرەۋ­دiڭ قۇبىرلارىن جوندەۋiنە سەپتiگi تيەتiنiن" ايتتى.

قىستا بولگاريا تۇرعىندارى كوممۋنالدىق تولەمدەردiڭ قىمباتتاۋىنا بايلانىستى نارازىلىق شاراسىنا شىقتى. بولگارلاردىڭ اشىنعانى سونداي، بيلiكتەن قىمباتشىلىقتى توقتاتۋدى تالاپ ەتiپ، بiرقاتار تالاپتارىن مالiمدەگەن-دi. تiپتi نارازىلىق شاراسىندا ءوز-وزدەرiن ورتەپ جiبەرگەن بولگارلار دا بولىپتى. سول بولگاردىڭ باسىنا بiزدiڭ ەلدەگiدەي كۇن تۋسا قايتەر ەدi?! 12 جىل بويى نەبارi 3 ەسە عانا قىمباتتاعان كوممۋنالدىق تاريفتەر ءۇشiن دۇرلiگiپ، بولگارلار الاڭعا شىققان. ال وسىنشا ۋاقىت iشiندە قازاق­س­تاندىق باعا 5-7 ەسەگە كوتەرiلدi, ءالi دە تۇراقتايتىن ءتۇرi جوق.

وتكەندە ءماجiلiس­شi­لەر مونوپوليستەردەن «حالىقتى قاناۋىن دوعارۋدى» تالاپ ەتكەنسiدi. بiراق پارلامەنت وكiلدە­رi­نiڭ بۇل سەسiنە مونو­پوليستەردiڭ قيسايعان قىلشىعىن كورمەدiك. كە­رi­سiن­شە، ەندi ەلدەگi ايماقتىق مونوپوليستەر تا­ريفتi ءوز قالاۋىنشا ءوز­گەرتە الاتىن قۇزىرەتكە يە بولدى. بۇرىنعىداي تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتi­گiنiڭ رۇقساتىن كۇتiپ اۋرە بولمايدى، قالاعانىنشا باعانىڭ ساندارىن شيمايلاي بەرەدi. تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعىن قور­عاۋعا تيiس اگەنتتiك باسشىسى "قىمباتشىلىق بi­رەۋگە ۇنەم­دەۋ­دi ۇيرەتسە، ەندi بiرەۋ­دiڭ قۇبىرلارىن جوندەۋiنە سەپتiگi تيەتiنiن" ايتتى.

باسقا تاۋار باعاسىن تiزگiندەي الماي جاتقاندا، مونوپوليستەرگە بە­رiلگەن ەركiندiك "جىعىل­عانعا جۇدىرىق" بولماق. جاقىن ماڭداعى دۇكەن-بازاردى ارالاپ، تۇتىنۋ تاۋارلارىنىڭ باعاسىمەن تانىسىپ، قاراپايىم ازاماتتاردىڭ پiكiرiن سۇ­راستىردىق. قىمباتشىلىقتىڭ قازiرگi قارقىنى بيلiكتەگi­لەر­دiڭ وزiنە قاز­عان ورى بولۋى مۇمكiن.

ءاسيا اپا، زەينەتكەر:

- بۇرىن جىلىنا ءارi كەتسە ەكi رەت قىمباتشىلىق جايلايتىن. ونىڭ وزiندە جۇرتتىڭ جالاقىسىن كوبەي­تiپ بارىپ، باس­قا باعانى وسiرەتiن. ال قازiر نە جالاقى، نە زەينەتاقىنى كو­بەيتiپ جات­­قان جوق. ەسەسi­نە، ازىق-تۇلiكتەن باستاپ، كوممۋنالدى تاريفتەردiڭ باعاسى كۇن سايىن قىمباتتاپ جاتىر. وسىدان بiرەر اپ­تا بۇرىن عانا وسى "كوك­بازاردان" سيىردىڭ ءسۇ­يەك-ساياعىن كەلiسiن 600 تەڭگەدەن الىپ ەدiم. ەندi مiنە، بۇگiن سول سۇيەك­تەردi 750 تەڭگەدەن الىپ وتىرمىن. الاتىن زەينەت­اقىم - 30 مىڭ تەڭگە. ونىڭ 10-15 مىڭى كوممۋنالدى قىزمەت­تەردi تولەۋ­گە كەتەدi. قال­عان 15 مىڭ تەڭگەنiڭ 1500 تەڭگە­سiنە ەتi سىلىنعان سۇيەك-ساياق، 100 تەڭگەدەن 3 كەلi كارتوپ، 150 تەڭگەدەن 3 كەلi ءسابiز، 70 تەڭگەدەن 3 كەلi پياز الام. ماكارون، ۇن، جارما الۋعا 2-3 مىڭ تەڭگە، ال كۇندەلiكتi نان مەن سۇتكە 5000 تەڭگە جۇم­ساي­مىن. وسىلايشا زەينەتاقىمنان ءارi كەتسە 4-5 مىڭ تەڭگە ارتىلۋى ءمۇم­كiن. ءارi-بەرi جۇرەتiن جولىما بۇل اقشا ارەڭ جەتەدi. اي سايىن الاتىن ازىق-تۇلiگiم وسى عانا. وزگەلەر سياقتى شۇجىق، ەت، جۇمىرتقا، كوك­ونiس، جە­مiس-جيدەك دەگەندi ۇمىت­­قالى قاي زامان. مونوپوليستەرگە ەركiندiك بەرiل­گەنi جونiندە ەستiپ، قانىم قاينادى. حالىقتىڭ اقشاسىنان جالاقى الىپ وتىرعان تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتiگi حالىققا قارايلاسپاسا، نە ءۇشiن قاجەت؟ الگi مۇرات وسپانوۆ حالىقتىڭ قۇقىعىن قورعاي الماسا، اگەنتتiگiمەن قو­سا قىزمەت­تەرiنەن كەتسiن! "جاس الاش" ارقىلى وسى تالابىمدى جەتكiزگiم كە­لەدi.

كەرiمجان، ساتۋشى:

- وسى جەردە ەسكi-قۇسقى كيiم-كەشەك، زاتتاردى ساتىپ كۇنەلت­كەنiمiزگە بيىل التى جىل بولادى. جاسىم ەلۋگە تاياعاندا، ەش جەر جۇمىسقا الماي، قايىرشىعا اينالۋدىڭ از-اق الدىندا قالدىق. قالانىڭ قاڭعىباستارى مەن القاشتارى (قايدان تاۋىپ اكەلەتiندەرi بەلگiسiز) كۇن سايىن بiزگە ەسكi كيiم-كەشەكتەر مەن زاتتار اكەلiپ، بiر بوتەلكە اراقتىڭ قۇنىنا ساتادى. ال بiز الگi زاتتاردى جۋىپ-تازالاپ، 50-60 تەڭگەدەن ساتامىز. بايقاعانىم، ساتىپ الۋشىلاردىڭ باسىم كوپشiلiگi ءوزiمiزدiڭ قانداستارىمىز. كەيدە سوزدەرiنەن كيiم-كەشەكتi بالالارىنا الىپ جاتقانىن بiلەسiڭ. كۇندەلiكتi ەڭ كوپ دەگەندە، 2-3 مىڭ تەڭگە تابامىن. سول تاپقانىمدى بiر كۇندiك اس-سۋىمىز­عا جاراتامىز. ايەلiم مەكتەپتە ەدەن جۋشى بولىپ iستەيدi. جالاقىسى - 40 مىڭ تەڭگە. بۇل اقشانىڭ 25 مىڭ تەڭگەسiن پاتەراقىسىنا، 10 مىڭىن - كوممۋنالدى قىزمەت اقىسىنا، ال 5 مىڭ تەڭگەسiن جۇرەتiن جولىنا جۇمسايمىز. ەكi بالامنىڭ كيiمi   الگi القاشتاردىڭ دورباسىنان تابىلىپ جاتادى. بيلiكتەگiلەر ءۇشiن بۇل ايتقاندارىمنىڭ ءبارi وتiرiك كورiنۋi مۇمكiن. وتكەندە بiر شەنەۋنiكتiڭ "ەلiمiزدە كۇنكورiسi قيىن ادام كەمدە-كەم" دەگەنiن ەستiدiم. وكiنiشكە قاراي، قازاقستاندىقتاردىڭ جارتىسىنان كوبi قازiر مەن سياقتى كۇن كەشۋدە. وسى ايدىڭ باسىندا قىمباتشىلىققا نارازىلىق تانىتىپ، كوشەگە شىقتىق. قازiر باسقا دا ازاماتتار نارازى توپقا قوسىلۋعا نيەتتەنiپ وتىر. ەگەر شەنەۋنiكتەر باعاعا توقتاۋ سالماسا، مامىردىڭ بiرi كۇنi ميتينگ وتكiزبەكپiز. بۇلاي قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى. جىلى ءۇيi, تويىمدى تاماعى، تۇراقتى جۇمىسى، ساپالى كيiمi بار شەندi-شەكپەندiلەردi تاۋبەسiنە تۇسiرەتiن ۋاقىت جەتتi دەپ ويلايمىن.

راۋشان سەركەباەۆا،

ەكونوميست:

- باعا 2005 جىلمەن سالىستىرعاندا 2012 جىلى 83,4 پايىزعا ءوسiپتi. ەكونوميكامىز 2012 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا - 2,1 پايىزعا، ەلدiڭ iشكi جالپى ءونiمi ء(Iجو) 5,4 پايىزعا ءوسiپتi. بۇل ەگەر راس بولسا، حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيiنiڭ جاقسارعانىن بiلدiرۋگە تيiس. وكiنiشكە قاراي، بiزدە ۇكiمەت تەگiلەر ايتقان ساندار مەن شىندىقتىڭ اراسى الشاق قوي. باعا شارىقتاپ كەتiپ بارادى. ال جالاقىسىن سوعان جاقىنداتىپ جوعارىلاتقان مەكەمە­لەردi تاپپايسىز. ءماجiلiسشi ج.اح­مەتبەكوۆتiڭ ايتۋىنشا، قازاقستانداعى ەڭ تومەنگi كۇنكورiس شەگiنiڭ شاماسى زيمبابۆەگە ارنالعان ەسەپتەۋلەرگە نەگiز­دەلiپ بەلگiلەنگەن ەكەن. ەندi وسىدان كەيiن نە ايتۋعا بولادى؟ جۇرت تاماقتانا ما، جوق، كوممۋنالدى تا­ريف­تەرiن تولەي مە؟ وركەنيەتتi ەلدەردە اگەنتتiك باسشىسى م.وسپانوۆتىڭ الگi بiر اۋىز ءسوزi ءۇشiن قىز­مەتiنەن كەتiرەتiن ەدi.

مەرۋەرت حۋساينوۆا

«جاس الاش» گازەتى