بىلگەنگە مارجان: «تابليعي جاماعات» ءدىني ۇيىمىنىڭ قاۋپى
پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ ۇسىنۋىمەن 2013 جىلدىڭ 26 اقپانىندا استانا قالاسى سارىارقا اۋداندىق سوتىنىڭ شەشىمىمەن «تابليعي جاماعات» ءدىني-ميسسيونەرلىك ۇيىمىنىڭ قازاقستان اۋماعىنداعى قىزمەتىنە تىيىم سالىندى.
وكىنىشكە وراي، بۇگىنگى قازاق قوعامىندا ءدىني ساۋاتى جوق، كوزسىز كوبەلەكتەي جاستارىمىزدى جەتەگىنە ەرتكەن جات اعىمدار قارقىندى بەلەڭ الۋدا. سولاردىڭ ءبىرى – تابليعي جاماعات. ونىڭ نەگىزىن قالاۋشى – ءۇندىستاننىڭ كانداحلا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن مۋحاممەد يلياس. ول العاش ساۋاتىن ءوز اۋىلىندا اشىپ، ۇستازى راشيد احماد كانكۋحيدەن ون جىلداي ءدارىس الادى. سودان سوڭ ۇندىستانداعى مەدرەسەدە ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، «مازاحيرۋل-ۋلۋم» اتتى مەدرەسەدە ءدارىس بەرەدى. كوپ ۇزاماي ۇستازدىقتى تاستاپ، 1926-جىلى «تابليعي جاماعاتتىڭ» نەگىزىن قالايدى. ورتالىعى – دەلي قالاسى. سونىمەن قاتار، ونىڭ پاكىستاننىڭ كاراچي، لاحور قالالارىندا دا ۇلكەن بولىمشەلەرى بار. تاريحقا زەر سالىپ قارايتىن بولساق، ءداستۇرلى يسلام شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتۋشى اعىمدار دا از بولماعان. ۋاقىتتىڭ وتۋىمەن ولاردىڭ كەيبىرى جويىلىپ كەتكەنىمەن، كەيبىرەۋلەرىنىڭ كەراعار ۇستانىمدارى تولىعىمەن جويىلا قويعان جوق ەدى. بۇل جايتتى تەرىس پيعىلدى توپتار ءوز مۇددەسىنە جاراتپاي قويمادى. وسى ارقىلى ءداستۇرلى يسلام دىنىنە، سونداي-اق، قوعامنىڭ ۇلتتىق اۋىزبىرشىلىگىنە كەرى اسەرىن تيگىزىپ، حالقىمىزدىڭ سالت-ساناسىمەن ساناسپاي، قالىڭ جۇرتشىلىق اراسىندا بۇلىك تۋعىزىپ جاتقانىنا ەل كۋا. ءبىرشاما ۋاقىت يسلام دىنىنە جەتكىلىكتى كوڭىل بولە الماعان بولساق تا، قازىرگى تاڭدا قازاق قوعامى ءدىني ۇيىمداردىڭ وڭدى-سولدىسىنا باعا بەرە الاتىنداي جاعدايعا جەتتى.
«تابليعي جاماعات» دەسترۋكتيۆتى ءدىني ۇيىمداردىڭ قاتارىنا جاتادى. تەولوگيالىق جاعىنان اتالعان ءدىني ۇيىم يسلامنىڭ سۋننيتتىك باعىتىن ۇستانعانىمەن، بىرقاتار عالىم-ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ونىڭ يدەولوگياسى يسلامنىڭ بىرقاتار قاعيدالارىنا قايشى جانە راديكالدىق تۇرعىدان جات ءدىني اعىمداردىڭ قاتارىنا جاقىن. ياعني بۇل قوزعالىستىڭ يدەياسى بالاما ويلار مەن پىكىرلەردى جوققا شىعارادى. شىندىعىندا، يسلامنىڭ حانافي باعىتىنا مۇنداي بىرجاقتىلىق ءتان ەمەس.
يسلام ءدىنىن زياندى اسەرلەردەن تازالاۋ دەگەن جەلەۋدى العا تارتا وتىرىپ، بۇل قوزعالىس وزگە دىندەر عانا ەمەس، يسلامنىڭ باسقا تارماقتارىنا قارسى شىعۋ ارقىلى، دىنىشىلىك ءارى دىنارالىق قاقتىعىستاردىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپكەر بولماق.
«تابليعي جاماعات» ءوز مۇشەلەرىن اللاعا بويسۇنۋعا، قۇلشىلىقتاردى رەتىمەن ورىنداۋعا، دىندەستەرگە قۇرمەت كورسەتىپ، يسلام قۇندىلىقتارىن ناسيحاتتاۋعا ۇندەيدى. سويتسە دە، تابليعشىلار ءوز ىلىمىندە يسلام ءدىنىن ۇستانۋشىلاردىڭ باسقالاردان ارتىقشىلىعى تۋرالى ويلاردى كەڭىنەن ناسيحاتتايدى. مۇنداي يدەيالاردىڭ بۇقارالىق دەڭگەيدە قوعامدىق ساناعا ەنگىزىلۋى، ءوز كەزەگىندە، ونىڭ مۇشەلەرىنىڭ باسقا ءدىن وكىلدەرىنە قاتىناستاعى توزىمسىزدىگىنىڭ تۋىنداۋىنا الىپ بارادى. ەڭ باستىسى – زايىرلى زاڭدار مەن قاعيدالاردى جانە قوعامنىڭ تاريحي-مادەني داستۇرلەرىن ورىنداۋدان الىستاتادى. وسى رەتتە ايتار بولساق، سوڭعى 20-30 جىل ىشىندە تابليعشىلاردىڭ وزگە ءدىن وكىلدەرىن قابىلداماۋعا بەيىمدىلىگى زاماناۋي الەمدەگى ءدىني راديكاليزمنىڭ، ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالىپ وتىر.
تابليعشىلار اتاۋى – اراب تىلىندەگى «ءات-تابليع» سوزىنەن شىعىپ – جەتكىزۋ ماعىناسىن بەرەدى. ال يسلام ءدىنىنىڭ سەنىمى بويىنشا پايعامبارلارعا تيەسىلى 5 سيپات بار.
ولار:
- ءاس-سيدق (شىنشىل، تۋراشىل);
- ءال-ءامانا; 3. ءال-ءيسمات (كۇناسىز);
- ءال-ءفاتانا (زەرەك، العىر);
- تابليع (جەتكىزۋ). مىنە، وسى بەس سيپاتتىڭ ءبىرى «ءات-تابليع».
قازىرگى تابليعشىلاردىڭ پايىمداۋىنشا، ءوز اتاۋلارىن پايعامبارعا تيەسىلى بولعان وسى سيپاتقا سۇيەنەدى. سونداي-اق، ولاردىڭ تۇسىنىگىنشە بۇل ءسوزدى «ءدىندى جەتكىزۋ»، «تاراتۋ» ماعىناسىندا قابىلداپ، ونىڭ نەگىزىن ءداستۇرلى يسلامداعى «ءدىن ۋاعىز-ناسيحات» نەگىزدەرىنەن تىسقارى قالادى. ويتكەنى، عۇلامالارىمىزدىڭ يسلامداعى ءدىن ۋاعىز-ناسيحات نەگىزدەرى مەن جۇيەسىن قۇران اياتتارى مەن پايعامبارىمىزدىڭ «وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) حاديستەرى اياسىندا قاراستىراتىنى ءسوزسىز.
ال، تابليعي جاماعات وكىلدەرى اراسىندا ءىشىنارا كەڭ تاراعان تەرميندەرگە توقتالا كەتسەك، ولار: داعۋات، تابليع، ءىلىم الۋ، فازايلۋل امال، ماشۋرا، گاش، بايان، ءامىرساپ. ولار سونىمەن قاتار، ءدىن تاراتۋعا 3 كۇنگە، ءبىر جەتىگە، 40 كۇنگە شىعىپ، ەلدىمەكەندەردى ارالاپ، ۋاعىز ايتۋمەن اينالىسادى. تابليعي جاماعاتىنىڭ نەگىزگى 4 ايلىق ساپارلارى – ءۇندىستان، يندونەزيا جانە پاكىستان ەلدەرىنە باعىتتالعان.
«تابليعي جاماعات» قوزعالىسى قازاقستاندا قىزمەت اتقارعان ۋاقىتىندا ەشقاشان رەسمي تىركەۋلەردەن وتپەي، ءىس جۇزىندە بەلسەندى تۇردە بەيرەسمي قىزمەت اتقارىپ كەلدى. 2011 جىلى قابىلدانعان «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ كۇشىنە ەنگەننەن باستاپ، ولاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى زاڭعا قايشى بولىپ تابىلادى. ەلىمىزدە ءار جىلى ونداعان تابليعشىلار اكىمشىلىك جازاعا تارتىلىپ كەلەدى. سونىمەن، «تابليعي جاماعاتتىڭ» قوعامعا قاۋىپ توندىرەتىنى كۇدىكسىز. بۇل قوزعالىستىڭ ءدىني ۇستانىمى قوعامنىڭ ءدىني-رۋحاني بولىنۋىنە سەبەپكەر بولىپ، ونىڭ مۇشەلەرى مەن ءىزباسارلارىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتار مەن مىندەتتەردى ەسكەرمەۋى «تابليعي جاماعاتتىڭ» دەسترۋكتيۆتى سيپاتقا يە ەكەندىگىن كورسەتەدى.
سوندىقتان قازاقستاندا «تابليعي جاماعات» ۇيىمىنىڭ قىزمەتىنە تىيىم سالىنۋى — مەملەكەت تاراپىنان قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قابىلدانعان شارا.
بەكمولداەۆ بەكسۇلتان رۋسلانۇلى،
جامبىل وبلىسى اكىمدىگى
«ءدىن پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ» ءدىنتانۋشىسى
Abai.kz
