«قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى». جىل سايىن بىرنەشە نولدەرى بار قاراجات ءبولىنىپ جاتسا دا، بۇگىنگى جاستار ساياساتىنىڭ شالاجانسار ءحالىن كورىپ وسىلاي دەمەسكە امال قالماي تۇر. بۇتىندەي ءبىر مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ بولشەگى سانالاتىن جاستار ساياساتىنىڭ جايى نەلىكتەن تىم مۇشكىل؟ باسقا ەلدى بىلمەيمىن، قازاق ەلىندە جاستار ساياساتى دەگەندە ەڭ الدىمەن «جاس وتان» دەگەن تىرشىلىگى قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولعان ۇيىم تىلگە ورالا بەرەدى. الگى ءتىلى جاڭا شىققان ءبۇلدىرشىننىڭ جاڭىلتپاش ايتقانىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى، بۇل ۇيىمنىڭ ايتقاندارى مەن ىستەگەندەرى دە ءدال وسى كەيىپتە. نە وزدەرى تۇسىنبەيدى، نە وزگەلەرگە تۇسىنىكسىز.

«قازاننان قاقپاق كەتسە، يتتەن ۇيات كەتەدى». جىل سايىن بىرنەشە نولدەرى بار قاراجات ءبولىنىپ جاتسا دا، بۇگىنگى جاستار ساياساتىنىڭ شالاجانسار ءحالىن كورىپ وسىلاي دەمەسكە امال قالماي تۇر. بۇتىندەي ءبىر مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ بولشەگى سانالاتىن جاستار ساياساتىنىڭ جايى نەلىكتەن تىم مۇشكىل؟ باسقا ەلدى بىلمەيمىن، قازاق ەلىندە جاستار ساياساتى دەگەندە ەڭ الدىمەن «جاس وتان» دەگەن تىرشىلىگى قۇمعا سىڭگەن سۋداي بولعان ۇيىم تىلگە ورالا بەرەدى. الگى ءتىلى جاڭا شىققان ءبۇلدىرشىننىڭ جاڭىلتپاش ايتقانىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىڭىزشى، بۇل ۇيىمنىڭ ايتقاندارى مەن ىستەگەندەرى دە ءدال وسى كەيىپتە. نە وزدەرى تۇسىنبەيدى، نە وزگەلەرگە تۇسىنىكسىز.

«جاس وتانعا» بەردوڭعاروۆ دەگەن جەتەكشى بولىپ كەلگەندە-اق كوپتى كورگەندەر قولىن ءبىر سىلتەگەن-ءدى. «نە كومسومول ەمەس، نە زاماناۋي سىقپىتى جوق مىنا ۇيىمىڭ مۋتانت بىردەڭە بولادى» دەگەن. بەردوڭعاروۆتىڭ نە بىتىرگەنى وزىنە عانا ايان. ودان كەيىن كۆن-نان شىعىپ، سىرانى جارنامالاپ، «دەسانت» بولىپ، نارىكباەۆتىڭ ستۋدەنتتەرىن تاربيەلەگەن وتەشوۆ «دەسانتتىق» تاسىلمەن ورلەپ، وسىندا كەلدى. وسىرەم دەدى، وگىز اياڭعا سالدى. ونىڭ جەتەكشىلىگىندە ءبىر ءتۇرلى، باس-اياعى جوق «جەتىم» جوبالار دۇنيەگە كەلىپ جاتتى. بىلايعى بۇقارا ءبىرىن دە بىلمەدى. بىلسە دە اقىرىنىڭ شولاق بولارىن سەزدى. جانە سولاي بولدى دا. «تۇك بىتىرمە. سوندا ورلەيسىڭ.» بۇل - بۇگىنگى قازاق ەلىندەگى اينىماس اكسيوما. وسى اكسيومانىڭ كولەڭكەسىندە وتەشوۆ ورلەگەننىڭ كوكەسىن كورسەتتى. ءجا، مۇنىم جاتتىڭ اسىن قىزعانۋ ەمەس. تەك قادىرىمنىڭ قاشقانىنا قىنجىلام.

ودان سوڭ سۇرىنە-قابىنا سىدىقوۆ جەتتى. الداردىڭ شايتاندى الدايتىن انىندەي - ءبىرى كەتسە، ەكىنشىسى. ««جاس وتانعا» ەل-جەر كورگەن، ءومىر كورگەن ازامات كەلە مە؟» دەگەن ولمەگەن ءۇمىت بار ەدى. سويتسەك، سىدىقوۆ بۇعان دەيىن «جاسىل ەل» دەپ جالباڭداپتى. بۇل دا اتى كوپ، زاتى جوق ايدالاداعى اق وتاۋلاردىڭ ءبىرى. سول وتاۋدان سىباعا اپ كەلگەن سىدىقوۆتان دا قايبىر جۇرتتىڭ ءۇمىت كۇتەرى شامالى.

ماقالا جازۋداعى ماقساتىم - «جاس وتاننىڭ» جەتەكشىلەرىن تۇگەندەۋ ەمەس. اتالمىش ۇيىمنىڭ قۇرىلعالى اۋىل جاققا اياق باسپاعاندارىن اشىق ايتۋ ەدى. بەردوڭعاروۆتان باستاپ، بۇگىنگى سىدىقوۆقا دەيىن بىرەۋىنىڭ اۋىل جاستارىنىڭ اۋىر ءحالى حاقىندا جۇمعان اۋىزدارىن اشپاۋلارىنا نە سەبەپ؟ الدە «جاسوتاندىقتار» «اۋىلداعىنىڭ اۋزى ساسىق» دەگەن ماتەلدى بۇلجىماس قاعيدا قىلىپ ۇستانا ما؟! ولاي ەمەس دەسەك، نەلىكتەن قازاق دالاسىنىڭ قيىرىنداعى قاڭىراعان اۋىلدارعا ات ءىزىن سالمايدى؟ ەرتەڭگى كۇنى سونداي اۋىلدىڭ بىرىنەن الەم بيىگىن ءھام وليمپ شىڭىن باعىندىرعان ءبىر قارادومالاق شىقسىنشى، ۇدەرە كوشىپ، بارىن الىپ، باقانىن اسىنىپ، بوس ايقايدان قىرىلىپ قالا جازدايدى. مىنە، پرەزيدەنتتەن باستاپ وزدەرى سياقتى مايتاباندار عانا سەنىپ جۇرگەن «جاس وتانىڭ» وسىنداي.

تىرناعا تاباقپەن، تۇلكىگە قۇمىرامەن ءسۇت بەرگەن اپەندىنىڭ كەبىن كيگەن «ديپلوممەن - اۋىلعا» جوباسىن قيت ەتسە «مىنە، بىزدەر جاستاردى اۋىلعا شاقىرىپ، جاعدايىن جاساپ بەرىپ جاتىرمىز» دەگەن تىرداي جالاڭاش ۇراندارىن العا تارتا بەرەدى. اينالايىندار-اۋ، وقۋ بىتىرگەن ءجۇز تۇلەكتىڭ ءبىر-ەكەۋىن جارىلقاعاندارىڭدى وسىنشا مىندەت قىلماساڭدار دا بولاتىن شىعار. اۋىلعا بارماي، ونىڭ حال-جايىن بىلمەي، اۋىل جاستارىن جادىراتىپ جىبەرەم دەۋ - بوس تىرباڭ. تىم بولماعاندا قاعازدىڭ بەتىندەگى ادەمى مالىمەتتەردىڭ ءبىر پاراسىن اۋىلعا بارىپ اۋناپ-قۋناپ جاتىپ وتكىزىپ قايتىڭدارشى، اۋىلدىڭ كونەكوز قارتتارىنان اق باتا الىپ، قامكوڭىل ءارى ادال نيەتتى ازاماتتاردىڭ العىسىن ارقالاپ قايتاسىڭدار. مۇمكىن سەندەر ءۇشىن اقساقالدىڭ اق باتاسى تەندەردە تەنتىرەپ جۇرەتىن تەڭگەگە تەڭ ەمەس شىعار؟! قامپيعان قورجىنداعى قاراجاتتارىڭدى قۇر دالباسا ايقايعا جۇمساماي، قىمبات-قىمبات قوناقۇيلەرگە ۇنەمدەمەي نەمەسە ۇشاق بىتكەننىڭ ءساندى رەيسىنە بيلەت الماي، مىقتى بولساڭدار اناۋ يەن دالاداعى اۋىلدىڭ جاستارىنا جۇمىس ورنىن اشىپ بەرىڭدەر. ول قولدارىڭنان كەلمەسە، اۋىل بالاسىن قالاعا قاڭعىرتپاۋدىڭ دا ءادىس-امالىن تابۋعا بولادى. باستارىڭ جۇمىس ىستەگەننەن جىلى كابينەتتەرگە قوجالىق جاساپ وتىرسىڭدار. ولاي بولسا، اۋىل جاستارىنىڭ جاعدايىن ءىس جۇزىندە جاقسارتا الاتىنداي جۇمىستارىڭمەن باس پەن ميدىڭ بار ەكەنىن جانە سولاردىڭ تولىققاندى جۇمىس جاسايتىنىن دالەلدەڭدەر.

بۇگىنگىنىڭ كەيبىر ازاماتتارى مويىنداعىسى كەلمەيتىن ءبىر اقيقات بار. ول - اۋىلدىڭ التىن بەسىك ەكەنى. اۋىلدى كوركەيتپەي، اۋىلدى دامىتپاي، اۋىلعا قاراجات بولمەي، گۇلدەنىپ كەتەم دەۋ بەكەرشىلىك. استانا مەن اۋىلدىڭ اراسىنداعى قازاق بيلىگى ارقىلى قۇرىلعان پەردە جويىلماي، قازاقتىڭ ءھام ونىڭ تۋعان مەكەنىنىڭ كوسەگەسى كوگەرمەسى حاق. وسىنداي بەرەكەسىز ساياساتتان زارەزاپ بولعان اۋىل جاستارىنىڭ جاپپاي ۋربانيزاتسيا پروتسەسسىنە ۇرىنۋىن توقتاتا الاتىنداي كۇش بيلىكتىڭ قۇيىسقانىنا قىستىرىلىپ جۇرەتىن «جاس وتاندا» جوق بولعاندىقتان ەمەس پە، اۋىل دەگەندە كەجەگەلەرى كەرى تارتىپ تۇراتىندارى.

وتكەن ءبىر ماقالامدا «جاس وتانعا» ءوزىن-ءوزى تاراتۋ تۋرالى ۇسىنىس تاستاعان ەدىم. جالپى مەنىڭ سىدىقوۆ سياقتى (قازىرگى ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى) رەفەرەندۋم وتكىزۋگە ۇسىنىس جاسايتىنداي مۇمكىندىگىم جوق.  سوندىقتان وبلىس پەن اۋدان ورتالىقتارىنان شالعاي ورنالاسقان اۋىلدارعا بارىپ، كوپ ەمەس، بار بولعانى ءبىر اي جۇمىسسىز تىرشىلىك جاساپ كورىڭدەرشى دەگەن ۇسىنىس ايتقىم كەلەدى.  وزىڭنەن وتپەي ەشتەڭە بىلمەيسىڭ. مۇمكىن سوندا عانا ميداعى ساڭىلۋعا «اۋىل» دەيتىن ۇعىم قوناتىن شىعار. اتتەڭ، ءبىز سەكىلدى قاراپايىم جاستاردا جالاۋلاتاتىن جاعداي جوق. ايتپەسە «بارىپ قايت، «جاس وتان» ، اۋىلعا» دەيتىن اكتسيانى وتكىزۋدەن ايانىپ قالماس ەدىك.

Abai.kz