ءبىز كىم ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز؟ ۇرپاق ءۇشىن بە؟ ەگەر ۇرپاق ءۇشىن بولسا نەگە ءوزىمىزدى-ءوزىمىز قورلاي بەرەمىز؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ تا دايىن سەكىلدى: قۇلدىق سانانىڭ قۇلىمىز. تەك قاسىمىزداعى قازاقتار باقىتتى بولسا عانا ءوزىمىزدىڭ باقىتتى بولاتىنىمىزدى تۇسىنبەگەن توپاستىعىمىز. بىلە تۇرا وزگەنىڭ ايتاعىنا ەرگەن يت مىنەزدىلىگىمىز. كورە تۇرا كوزىمىزدى تايدىرعان جاسقانشاقتىعىمىز، جاقىنىمىزدى جاتقا تەپكەن جات باۋىرلىعىمىز، قاسقىر مەن جىلقى قۇرلى ويلاي الماعان حايۋاننان بەتەر نامىسسىزدىعىمىز، ەكى جۇزدىلىگىمىز بەن ساتقىندىعىمىز. بۇل شىن ءبىلىم مەن تاربيەدەن اداسىپ، تەكتەن ايىرىلعان توبىردىڭ قىلىعى. ءبىز وسىعان دا ءماز بولىپ ماقتانىپ ءجۇرمىز.

ءبىزدىڭ ايتپاقشى بولىپ وتىرعانىمىز، انە، سونداي توبىردى وياتۋ ءۇشىن مىنەز تانىتقان، ەلدىڭ كوشىنە يە بولار ەر تاربيەلەۋدى ماقسات ەتكەن ۇستاز، قۇلىن جىرىن كىسىنەتىپ، قاسقىر نامىسىن قانىنا جانىعان اقىن جولداسىمىز ىقىلاس وجاي بولاتىن.  كەشە عانا اقپاراتتىڭ قازانىن ساپىرعان ءتىلشى بۇگىنگى  ل.ن گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق  ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ وقىتۋشىسى. الىپ التايدىڭ تەرىسكەي بەتىندە تۋىپ،  اتامەكەنگە قونىس اۋدارىپ سارىارقانىڭ توسىنە وتاۋىن تىككەن ىقىلاسپەن اڭگىمەنى ازاماتتىق ۇستانىم جايىندا وربىتتىك.

ابايدىڭ ەكى ءسوزى نەمەسە قازاقتى قۇتقاراتىن بايلىق پەن بيلىك

ءبىز كىم ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز؟ ۇرپاق ءۇشىن بە؟ ەگەر ۇرپاق ءۇشىن بولسا نەگە ءوزىمىزدى-ءوزىمىز قورلاي بەرەمىز؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ تا دايىن سەكىلدى: قۇلدىق سانانىڭ قۇلىمىز. تەك قاسىمىزداعى قازاقتار باقىتتى بولسا عانا ءوزىمىزدىڭ باقىتتى بولاتىنىمىزدى تۇسىنبەگەن توپاستىعىمىز. بىلە تۇرا وزگەنىڭ ايتاعىنا ەرگەن يت مىنەزدىلىگىمىز. كورە تۇرا كوزىمىزدى تايدىرعان جاسقانشاقتىعىمىز، جاقىنىمىزدى جاتقا تەپكەن جات باۋىرلىعىمىز، قاسقىر مەن جىلقى قۇرلى ويلاي الماعان حايۋاننان بەتەر نامىسسىزدىعىمىز، ەكى جۇزدىلىگىمىز بەن ساتقىندىعىمىز. بۇل شىن ءبىلىم مەن تاربيەدەن اداسىپ، تەكتەن ايىرىلعان توبىردىڭ قىلىعى. ءبىز وسىعان دا ءماز بولىپ ماقتانىپ ءجۇرمىز.

ءبىزدىڭ ايتپاقشى بولىپ وتىرعانىمىز، انە، سونداي توبىردى وياتۋ ءۇشىن مىنەز تانىتقان، ەلدىڭ كوشىنە يە بولار ەر تاربيەلەۋدى ماقسات ەتكەن ۇستاز، قۇلىن جىرىن كىسىنەتىپ، قاسقىر نامىسىن قانىنا جانىعان اقىن جولداسىمىز ىقىلاس وجاي بولاتىن.  كەشە عانا اقپاراتتىڭ قازانىن ساپىرعان ءتىلشى بۇگىنگى  ل.ن گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق  ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ وقىتۋشىسى. الىپ التايدىڭ تەرىسكەي بەتىندە تۋىپ،  اتامەكەنگە قونىس اۋدارىپ سارىارقانىڭ توسىنە وتاۋىن تىككەن ىقىلاسپەن اڭگىمەنى ازاماتتىق ۇستانىم جايىندا وربىتتىك.

ابايدىڭ ەكى ءسوزى نەمەسە قازاقتى قۇتقاراتىن بايلىق پەن بيلىك

- ءبىز كىم ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىز؟ ۇرپاق ءۇشىن بە؟ ەگەر ۇرپاق ءۇشىن بولسا نەگە ءوزىمىزدى-ءوزىمىز قورلاي بەرەمىز؟

- جالپى ادام بالاسى «نە ءبىلدىم؟» ، «نە ىستەۋىم كەرەك؟»، «كىمگە ءۇمىت ارتامىن؟» دەگەن سۇراقتار شىرماۋىنان ءبىر ساتكە دە ارىلا الماسا كەرەك. مەن ءوز ۇلتىم جايلى مىنانى ءبىلدىم: وسىدان ءبىر عاسىر ىلكىدە قازاق رۋحانياتى ادام ايتقىسىز انومولياعا ۇشىرادى. ۇلت كوسەمىنەن اۋىل مۇعالىمىنە دەيىنگى ارالىقتى قامتىعان  كوكجوتەل  ناۋقان  حالقىمىزدىڭ  رۋحاني گەنولوگياسىنا سىلتەنگەن بالتا بولاتىن. بۇل قاسىرەت قاۋاشاعى ساۋ قازاقتىڭ قايماعىن سيىرىپ، قانىن بۇزدى. تۇتاس ءبىر تەكتى، دەگدار بۋىن جەر قويناۋىنا ساپار شەكتى. كولچاكتىڭ «مەن كەز كەلگەن حالىقتىڭ بەس ءجۇز زيالىسىنىڭ   كوزىن قۇرتسام سول ۇلتتى وزىمە ءسوزسىز باعىندىرعان بولار ەدىم» دەگەن ويى راسقا اينالدى. بەس ءجۇزىڭىز بەر جاعى عانا ەكەن، وتىز مىڭعا جۋىق اريستوكراتتار اجال قۇشتى.  شىركىن، بۇلار قانداي ەدى، نە بارى جيىرماداعى جاس ورەندەرىنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك ماسشتابقا كوتەرىلىپ، ميلاتتىك مازمۇندا ويلاي الاتىن  پاسسيونار تۇلعالار ەدى. وسىنداي فەنومەن تۇلعالارىنان ايىرىلعان قازاق حالقىنىڭ رۋحاني ۆاكۋمى بوس كەڭىستىككە اينالدى. بۇل ۆاكۋم ءالى تولعان جوق. قازاق قوعامى شىن زيالىعا شولىركەپ تۇر. 1931 جىلى مۇستافا شوقايدىڭ  «ياش تۇركىستان» جۋرنالىندا «ۇلتتىق زيالى»  دەگەن ماقالاسى جارىق كورگەن بولاتىن. بۇل ماتەريالدا شوقاي  «شىن زيالى دەپ كىمدەردى اتايمىز؟» دەپ گاملەتتى سۇراق قويا وتىرىپ، زيالىعا ءتان كريتەريلەردى تۇگەلدەي انىقتاپ بەرەدى. ءبىز قازىر شوقاي تانىمىمەن تارازىلايتىن بولساق، بۇگىنگىنىڭ ون زيالىسىن تابۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ماشاقاتقا اينالىپ، ون ساۋساعىمىزدى تولتىرا الماي ءشات-شالەكەيىمىز شىققان بولار ەدى. اباي جارىقتىق:

«كوپ شۋىلداق نە تابار،

بيلەمەسە ءبىر كەمەل.

ەدينيتسا كەتكەندە

نە بولادى وڭشەڭ ءنول»  - دەيدى.

بۇل بۇگىنگى  قازاقتىڭ اينا قاتەسىز پورترەتى. ءبىز زيالىلار كەرۋەنىن دالىرەك ايتساق، كريتيكالىق ماسسانى جەدەل ارادا جاساقتاۋىمىز كەرەك. مەن وسىنى ءبىلىپ، وسىنى ءتۇسىندىم. ال نە ىستەۋىم كەرەك دەگەن جوعارىداعى سۇراققا قايتادان قايىرىلىس بەرەر بولسام، تەك اعارتۋمەن عانا اينالىسۋىم كەرەك دەگەندى وزىمە اينىماس ازاماتتىق ۇستانىم ەتەمىن. سول ءۇشىن ۋنيۆەرسيتەتكە كەلدىم. ۇيرەتۋ ءۇشىن ۇيرەنۋىڭ قاجەت. الدىڭعى بۋىن اعالارىمنىڭ كوپتى كورگەن تاجىريبەسىن بويىما جۇعىستى ەتتىم. بۇل جەردە ول كىسىلەردىڭ ءبارىن اتاپ وتىرۋعا ۋاقىت تاپشى. ء بىر شىندىعىمدى ايتايىن. الدىڭعى بۋىن بابالار مەن اعالار ءتىزىمىنىڭ باسىنا  تەك ابايدى عانا قويامىن.  نەگە دەسەڭىز ول - قازاق  رۋحانياتىنىڭ  رەفورماتورى عانا ەمەس،  گيپپوكراتى. قازاق جان اۋرۋىنىڭ ەم-دومىنىڭ رەتسەپتىسىن جاساعان ۇلى دارىگەر. حاكىم ءوزىنىڭ 41- قارا سوزىندە: «قازاققا اقىل بەرەم، تۇزەيمىن دەپ قام جەگەن ادامعا ەكى ءتۇرلى نارسە كەرەك» دەيدى. ءبىرىنشىسى، «وكىمەت جارلىعى قولىندا بولۋ كەرەك» ياعن بيلىككە شىن دەگداردىڭ قول جەتكىزۋى كەرەك دەسە، ەكىنشىسى «ەسەپسىز باي بولۋ كەرەك»، ياعني بەكزادا بولمىستى بۋرجۋازيا قۇرۋدى ايتىپ وتىر. بىزدە قازىر ەكەۋى دە جوق. بۇرىن بولعان. اتىپ، اسىپ بارلىعىن تىپ-تيپىل ەتىپ تاستادى. بۇگىنگىنىڭ «بايى» جەمقور  بولسا، «زيالىسى» شەنەۋنىك. مەملەكەتتى چينوۆنيكەمەس زيالى باسقارۋى كەرەك. زيالى باسقارماعان ەل ءتۇبى ءبىر مۇساپىرلىك پەن مۇگەدەكتىككە ۇشىرايدى. الاشتىڭ دا ارمانى وسى بولاتىن.  بۇل ەكەۋى بىزگە قازىر اۋاداي قاجەت.اعارتۋ دەگەننەن شىعادى،وسى ەكى توپتان تۇراتىن قاراكوكتەر ەستافەتاسىنىڭ قالىپتاسۋىنا قادەري-قالىمشە ءوز ۇلەسىمدى قوسسام

دەيمىن.

ءىلىم مەن ءبىلىم ەكى  نارسە

- ءوزىڭىز ءبىلىم سالاسىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەندىكتەن بۇگىنگى ءبىلىمنىڭ جاي-كۇيىنە توقتالىپ وتسەڭىز؟

- بىزدەگى ءبىلىم ءوزىنىڭ ءتول حرونولوگيالىق تامىرىنان اجىرادى. ءمانى مايىسىپ، ماعىناسى وزگەردى. XX عاسىردا جاديتشىلدىكتىڭ نەگىزگى باستاۋىندا تۇرعان  ءال - فارابي مەن عازالي،  مارجاني مەن اباي سۋسىنداعان جاديزمگە يسمايل گاسپرينسكي جاڭاشا سيپات اكەلدى. رەسەي يمپەرياسىنىڭ كولونيزاتور ساياساتىنان ءورىس العان بىلىمگە ەمەس، ىلىمگە قۇرىلعان  قادىمشىلدىق مەكتەپ جاديتشىلدىكە   قارسى جاۋ بولدى. قازاق ىشىندەگى مەكتەپتەر مەن مەدرەسەلەر جابىلىپ ەسەسىنە ورىس شكولدارى اشىلدى. وسى قالدى اڭداعان  شاحمۇرات اقىن: «انە قاديم قارا بۇلت ءۇستىن باسقان، مىنە ءجاديت دۇنيەگە نۇرىن شاشقان» دەپ جىرلادى. قادىمشىلدىق قازاقتىڭ قاۋاشاعىن وزگەرتىپ، بوزجۋسان بولمىسىن بۇزدى. ءتول ءبىلىم بەرۋ جۇلگەسى باسقا ارناعا اۋىستى. ماتەراليستىك يدەيا ەتەك الىپ ۇلت مۇددەسىن وقالى شاپانعا ايىرباستاعان «شاريعاتقا شالا» ساۋاتتىلار بەلەڭ الدى. بۇعان شاكارىم قاجى «عىلىم دەگەن بۇل بولسا ءادىرا قالسىن» دەپ  ءوز باعاسىن بەردى.  ەندى جوعارىداعى ءىلىم مەن ءبىلىم ۇعىمدارىنىڭ ارا-جىگىن اشالاپ كورەلىك. ءىلىم -  ويدان جاسالعان ۇر دا جىق ۇراندار  مەن ساياسات سويىلىنا عانا  قۇرىلادى. دالىرەك ايتساق، الجىعان اقساقالداردىڭ كوزقاراسىنان تۇرادى. ونىڭ بۇگىنگى راس دەگەنى ەرتەڭ قىپ-قىزىل قيعاشتىق پەن قياناتقا اينالادى. كەشەگى ماركستىك، لەنيندىك يدەولوگياعا كۇيلەگەن ۇراندار اقيقات ەكەنى راس بولسا، بۇگىن قايدا كەتتى. ءبىز سونىڭ ءبارىن بەس ساۋساعىمىزداي بىلسە تۇرا كۇرەسۋگە  شىن دارمەنسىزبىز. بار بولعانى ءبىلىمنىڭ تەحنيكالىق قۇرالى عانا سانالاتىن  ينتەراكتيۆتى تاقتا مەن ينتەرنەتتى ۇلكەن ءبىلىمنىڭ ساناتىنا جاتقىزىپ زاماناۋي ءبىلىمدىمىز دەپ زارلانۋدان تانار ەمەسپىز. ەرگەجەي ەسىمىز تەحنيكالىق قۇرىلعىنى كەنەن بىلىممەن الماستىرىپ الدى. تەستپەن سىناق تاپسىرعاندى ەرەكشە مارتەبە كورىپ «بۇرىن سوڭدى مۇنداي  جاڭالىق قازاقتا بولماعان» دەپ ۇزەڭگى باۋىمىز ۇزىلەردەي شىرەنەمىز. ناتيجەسىندە قازاق عىلىمى  قايدا؟ قاشان؟ كىمگە؟ نەگە؟ دەگەن سۇراقتارعا عانا جاۋاپ بەرەتىن كروسسۆوردقا (سوزجۇمباققا) اينالىپ بارادى. ال بىلىمگە كەلەر بولساق، ول  تەك ءاۆسوليۋتتى اقيقاتقا عانا تاعان تىرەيدى. تانىمدىق  بىلىمگە وتپەلى كونيۋكتۋرانىڭ قاتىسى جوق. «ءبىلىم اناسى - تاجىريبە» دەيدى. الپىس ەكى تامىرىڭنىڭ اينالىمىنا ءتۇسىپ بويعا سىڭگەن بىلىمنەن عانا  ازاماتتىق بولمىس پەن ەلشىلدىك شىعادى. «تاربيەسىز ءبىلىم ادازاتتىڭ قاس جاۋى دەگەن» ءال-فارابي مەن «عازازىل ۇجماقتان بىلىمسىزدىگىنەن شىققان جوق يمانسىزدىعىنان شىقتى. ۇلتىنا، جۇرتىنا قىزمەت قىلۋ -  بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەگەن ءاليحان  سوزىندە رۋحاني اقيقات بار.   بۇل جەردە قولدانىلىپ تۇرعان «تاربيە» مەن «مىنەز» ءسوزى يماندى، پاراساتتى، ء بىلىمدى ءبىر سوزبەن ايتقاندا «تولىق ادام» ۇعىمىنىڭ جيىنتىق اتاۋى. بۇدان شىعاتىن  قورىتىندى ناعىز عالىم دەگەنىمىز - فيلولوگيا نەمەسە فيلوسوفيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ەمەس، (ەتىكشى ەتىك تىگۋدىڭ قىرى مەن سىرىن جەتىك بىلەتىنى سەكىلدى، بۇل  ادامدار دا  ءبىر سالانىڭ  كاسىبي مايتالماندارى عانا عوي) ەكى دۇنيەنىڭ سىرىن ەركىن باعامداپ، ءتورت  قۇبىلانى تۇگەل تانىعان تۇلعانى عانا عالىم دەۋگە بولادى. وكىنىشكە قاراي، عالىمنىڭ بىلىگى مۇنداي ولشەمدەرمەن ەمەس قاتىرما قاعازدارمەن عانا انىقتالاتىن بولدى. يمام  عازىرالى ەسىمدى عۇلامادان: «بوقشالاردا، ىدىستاردا ساقتالعان  عىلىم  ەمەس، كەۋدەلەردە ساقتالعان عىلىم عانا - ناعىز عىلىم» دەگەن ءتامسىل قالىپتى. راس، ءبىزدىڭ عىلىم «ادام كەۋدەسىنە حيكمەت» دارىتاتىنداي، «بويعا قۋات، ويعا كوز» بولا الماي تۇر.

بۇل  بىزگە ءبىلىم ماسەلەسىنە جاڭاشا بەتبۇرىس جاسايتىن  مەزگىل ميزامىنىڭ  الدەقاشان جەتكەندىگىن سەزدىرەدى...

شاريعات قاعيدالارى ۋاقىتقا قاراي وزگەرەدى

- سوڭعى جارتى عاسىردا ءدىني رەڭ العان ساياساتتىڭ كۇللى ادامزاتتى تىمىسكىلەي باستاعانىن ەشكىم جاسىرا المايدى. زالىمداردىڭ ماقساتتى تۇردە جاساعان حاديستەرى مەن بۇرمالاعان حاديستەرى ونسىز دا ويلاۋعا مۇرسات تاپپاعان ءالسىز  حالىقتى اۋرەگە تۇسىرگەنى دە وتىرىك ەمەس. وشاقتىڭ ءۇش بۇتىنداي ءدىن مەن ءتىلدى، ءدىلدى دۇمشەلىكپەن ءتۇسىندىردى.  سالت-داستۇرگە ءدىني سيپات بەرىپ، قالىپتاسقان دىلگە الاپات سوققى بەردى. تۋىسقاندى ارازداستىرىپ، جاماعايىندى جات قىلدى. وسى ءبىر شىندىققا قالاي قارايسىز؟

- «ءدىن ادامدى ءبىر باۋىر قىلماق ەدى،

ونى بۇزىپ دۇشپاندىق قارۋ جاسار.

ءسۇيتىپ بۇزىپ، ءبۇلدىرىپ ەسىل ءدىندى،

ءدىن دەسە بىلىمدىلەر تۇرا قاشار» دەگەن  شاكارىم ءسوزى بۇگىنگى اقۋالىمىزدىڭ بارومەترى. شاريعات قاعيدالارى ۋاقىتقا قاراي وزگەرىپ وتىرادى. مۇنى شاكارىمنىڭ رۋحاني ۇستازى  اباي حاكىم دە «قاعيدا شاريعاتى وزگەرسە دە، تاعريف اللا ەش جەردە وزگەرمەدى»، - دەيدى. ء بىزدىڭ ءبىر اللاعا دەگەن سەنىمىمىز گنوسەولوگيالىق تانىمعا اينالماي-اق قويدى. كوبىمىزدىڭ ءدىن يسلامعا دەگەن تانىمىمىز كوزقاراس پەن پىكىرلەر اياسىنان اسا الماي   قالىپ وتىر. اسىرەسە، وزدەرىن زيالى قاۋىمبىز دەپ سانايتىن توپتار.  ولار  قاسيەتتى قۇران قاعيداتىنا بەيىمدەلۋدىڭ ورىنىنا ونى وزدەرىنە قاراي بەيىمدەگىلەرى كەلەدى. ءتىپتى نامازدى گيمناستيكا سانايتىندارى  دا بار. راس، حاھ يسلام - كۇللى دانالىق پەن پاراساتتىڭ تۇماسى. مۇنى بۇگىنگى قوعام قال-قادىرىنشە ءتۇسىنىپ كەلەدى. ادامنىڭ ءومىر سۇرگەن جاعرافيالىق ورتاسى مەن كليماتىنا بايلانىستى ادامنىڭ انتروپولوگيالىق بەت ءپىشىنى، كيىم كيىسى، مەنتاليتەتى، ادەت عۇرپى قالىپتاسادى. ارابتىڭ كيىمى ارابتىڭ كليماتىنا نەگىزدەلگەن. سالدە مەن ءماسى، تاس پەن ميسۋاك ء(تىس تازالايتىن اعاش) - بۇلار بار بولعانى سوناۋ جەتىنشى عاسىردىڭ كيىمدەرى مەن تۇرمىستىق بۇيىمدارى بولاتىن. وسىنى كەي باۋىرلارىمىز تۇسىنگىلەرى كەلمەيدى.  قازىرگى تاڭدا باتىستىڭ مازاعى بولىپ، سوعىس پەن قانتوگىستىڭ نەگىزگى وشاعىنا اينالعان نە بىلىمنەن، نە عىلىمنان ادا اۋعانستان مەن يراك سەكىلدى  يسلام مەملەكەتتەرىنىڭ تۇبىنە  وسى جەتىنشى عاسىردان جىلىستاماعان كونسەرۆاتورلىعى جەتتى. باتىس دەگەنەن شىعادى  ەۋروپادا يسلام ءدىنىن قابىلداۋشىلاردىڭ كۇن ساناپ كوبەيىپ كەلە جاتقانى حريستياندار ءۇشىن ۇلكەن ۇرەي بولىپ تۇر. سوندىقتان ولار بۇل ۇدەرىستى توقتاتۋ ءۇشىن ءدىن يسلامعا  «ەكسترەميست»، «تەرروريست»، «قانىپەزەر» دەگەن سەكىلدى نەگىزسىز جالالار جاۋىپ، ەل ىشىنە  ىرىتكى سالۋدان الدارىنا  جان سالماي كەلەدى. وكىنىشكە قاراي،  قازاقستان يسلام مەملەكەتى بولا تۇرا باتىستىڭ قولدان جاساعان قۋىرشاق اقپاراراتىنا الدانىپ قالىپ وتىر. «بىزدە دە تەرروريستتەر تولىپ ءجۇر» دەپ بيلىك ەل ىشىندەگى  ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردەن ورشىگەن جاعدايلارعا ءدىني رەڭ بەرگىلەرى كەلەدى.  دۇرىسى، بيلىك جاۋدى دىننەن ەمەس، دىنسىزدىكتەن (يمانسىزدىقتان) ىزدەۋ قاجەت.  تانىم بيىگىنەن قارار بولساق   حاھ يسلام ادامزاتتى بەكزادا بولمىس پەن پاراساتقا، عىلىم مەن بىلىمگە جەتەۋلەۋشى ناعىز كوركەمدىككە تولى پروگرەستىڭ ءوزى. وسى ءبىر اقيقاتتى ناسيحاتتاپ جەكە-جەكە جىلىكتەپ تۇرىپ ءتۇسىندىرىپ بەرۋ ءدىن عالىمدارى  مەن  مەشىت قىزمەتكەرلەرىنىڭ مىندەتى ەدى. ازىرشە بۇل تىلەگىمىزدىڭ كوشى وڭعا باسا الماي، تۇرالاپ تۇر. يمامدارىمىزدىڭ پاسسيونارلىق مىندەتتەرىن تۇگەندەمەگەندە، مەشىتتەگى ايتقان ۋاعىزدارىنىڭ ءوزى قاساڭ قاعيدالار مەن سىرەسكەن سحولوستيكالىق دوگمالارعا تولى.  ەشقانداي ىزدەنىستەردەن ادا وسى ۋاعىزداردى تىڭداساڭ قارىنىڭ اشادى. XIX عاسىردا اباي، XX  عاسىردا  «الاش» ارىستارى سىناعان مولدانىڭ وقۋى مەن توقۋى سودان بەرى اتتاي  ەكى عاسىر وتسە دە ەشقانداي ناتيجە بەرمەي كەلەدى. اللانىڭ الدىندا ۇلت پەن ۇلىستىڭ ءبارى بىردەي. دەمەك، مۇسىلمان بولۋ ءۇشىن  اراب بولىپ دۇنيەگە كەلۋدىڭ ەشقانداي قاجەتى جوق. ءبىر اللاعا يمان كەلتىرىپ شاھاداتقا ءتىل كەلتىرىپ، سوعان امال ەتكەن كۇننەن باستاپ ءبىز، قۇدايعا شۇكىر مۇسىلمانبىز. وكىنىشكە قاراي، وسىنداي قاراپايىم عانا قاعيدالاردى ەسكەرمەي اراب  ۇلتىن رۋحاني اينا رەتىندە قابىلداپ، كۇللى عۇمىرىن، ودان قالا بەردى ءومىر تىرشىلىگىن وسى ءبىر ۇلتپەن  ەتەنە ساباقتاستىراتىن دەسترۋكتيۆتى توپتار دا جوق ەمەس.  «ادامداردى ءبىرىن-ءبىرى تانۋى ءۇشىن ۇلتتار مەن ۇلىستارعا ءبولدىم» دەگەن اللانىڭ اياتى بار.  دەمەك، ءاربىر  ۇلت ءوزىنىڭ ەلى مەن جەرىن، جاراتۋشى تاڭبالاعان وسى ءبىر ۇلتتىق  بولمىسى مەن سيپاتىن ماڭگى ساقتاۋى ءتيىس.  اگاراكي، كەز كەلگەن قاۋىم  جاراتۋشى جازعان بۇل حيكمەتكە  مۇرىن شۇيىرە قاراپ، وزگە ءبىر حالىققا ەلىكتەيتىن بولسا، ول ۇلت سول كۇننەن باستاپ قۇدايدىڭ قىرىنا ىلىنبەك. ايتپەگەندە ءبىزدىڭ ءبارىمىزدى اراب قىلىپ جاراتۋعا اللا-تاعالانىڭ ءامىرى جەتپەي قالعان جوق. ۇلت قىلىپ ۇيىستىرعان سوڭ، ۇلتتىعىن ساقتاسىن دەپ جاراتتى. قۇلشىلىعىنىڭ  قۇدايعا عانا  لايىقتى بولۋىن تىلەيتىن ءاربىر مۇسىلمان «مۇسىلمان تۋعاننان ولگەنگە دەيىن ءىلىم ىزدەۋگە  مىندەتتى» دەگەن پايعامبار وسيەتىنە امال ەتۋى ءتيىس. ويتكەنى عارىشتىق تانىمنىڭ ەسىگى كەمەل يمان، كەڭ تىنىستى عىلىممەن ۇشتاسقاندا عانا اشىلىپ سالا بەرمەك.

سۇحباتتاسقان   بەيسەن احمەتۇلى

Abai.kz