مەمسىيلىق السام دەپ، ءتىپتى «كارىگە ەمەس مەندەي جاسقا بەرىلسە عوي!» دەپ جۇرگەن تانىستاردىڭ ءسوزى قۇلاقتا ساقتاۋلى تۇر. ءسىز قاراڭىزشى، تانزانيانىڭ مەمسىيلىعىن العان ايگىلى قالامگەر دەپ بىرەۋدى سىزگە تانىستىرىپ جاتسا نەمەسە ءتىپتى تاجىكستاننىڭ مەمسىيلىعىن العان قالامگەر ەكەن دەسە قىزىق پا؟ سوندىقتان، ءبىزدىڭ مەمسىيلىق يەگەرلەرى دەگەن قوشامەتتەر مەن ءۇشىن دە قىزىق ەمەس.

ۇلى ادەبيەتكە قولى جەتپەگەندەر عانا وسى سىيلىقتى مارتەبە كورەدى. مەمسىيلىق ءۇشىن دولدانعانداردى دا، تانىسىن سالىپ اراعا زورلانعانداردى دا كورگەمىز. سونى ارمان ەتىپ الا الماي قورلانعاندى دا كورگەمىز. نەگە؟ نوبەلدى ايتپاي-اق قويالىق، نوبەلگە باۋىر بولىپ تابىلاتىن ەڭ الدىڭعى قاتارداعى ون سىيلىقتان ەنشى الىپ قازاققا الەمدىك ابىروي سىيلاعان بىردە ءبىر ۇلى قالامگەر تۋدىرعان جوقپىز. سويتە تۇرا تىم كەۋدەلىمىز.«ءبىزدىڭ بالەن دەگەن قالامگەر نوبەلدىكتەردى قالپاقپەن قاعىپ الادى» دەپ.

ورتا ازيادا ەسكى ءداۋىردىڭ ۇلى ادەبيەتى بولعان ماناسىن الپەشتەگەن قىرعىزدار زاماناۋي ادەبيەتتە دە 5 رەسپۋبليكانىڭ الدىندا. قىرعىزدى قازاق سانىمەن 4 ورايدى، وزبەك 8 ورايدى... سويتسەك، ساپا ساندا ەمەس ەكەن، وتكەنىن جەتىك بىلۋمەن، زاماناۋي ەۋروپالانعان تاسىلدەردى ءوز پايداسىنا جاراتا بىلۋىمەن ەرەكشە ەكەن. ادەبيەتشىلەردى بەتىمەن جىبەرمەي، مۇقيات كوڭىل ءبولۋ، قولداۋ، وقىتۋ، تاربيەلەۋ، ءادىل باعالاۋ جۇيەسى ىسكە اسىرىلۋى كەرەك.

ادەبيەتكە جاڭا قوسىلعان بۋىننىڭ كوبى كەۋدەمسوقتىقپەن، ىشىمدىكپەن، جۇتاڭ ىزدەنىستەگى ءالسىز ەڭبەكپەن، ىشتارلىقپەن، اعا-كوكەنى قولپاشتاۋمەن رۋحاني اۋرۋ جۇقتىرىپ جاتىر. مەنىڭ ءبىر جيناعىمدى از دانامەن شىعارسا دا، كوپ اقشا ءبولىپ نەشە مىڭ دانامەن تاراتسا دا ونىمەن ادەبيەت گۇلدەنبەيدى. كەز-كەلگەن شىعارمانى قاتتى جارنامالاساق سول كىتاپتى عانا جاقسى ساتۋىمىزعا بولادى. بىراق، ونىمەن حالىققا ادەبيەت وقىتا المايمىز. سوندىقتان، مەن كىتابىمدى از دانامەن عانا شىعارىپ، قاجەتتى ادامداردىڭ قولىنا ۇستاتقانىم بولماسا، مىڭداعان دانامەن تاراتاتىن جوبالارعا ۇمتىلعان ەمەسپىن. بىرنەشە رەت تەلەارنادا سۇحبات بەردىم، ءدال سول ساتتەر مەن ءۇشىن كوڭىلدىلىك اكەلۋى مۇمكىن. بىراق، مۇنىڭ ادەبيەتكە تۇك تە پايداسى جوق.«ورىن تاپپاي باپتانبا» دەيدى اباي.

بىزدەگى ادەبيەتشىنىڭ دەنى الەمنىڭ ۇزدىك ادەبيەتىنەن ورىن تاپپاي جاتىپ سىيلىقشى بولعىسى كەلەتىندەر، ءمانساپتى بولعىسى كەلەتىندەر. ەكونوميكادا نەمەسە ادەبيەتتە ۇلكەن جەتىستىككە جەتپەگەن ادامداردان كىمدى سايلاساق تا ول جازۋشىلىق ۇيىمداردى كەرەمەت ەتە الا ما ەكەن؟ جارتىلاي اتاققۇمارلىق ەمەس پە؟ تولىق ويلاندى ما؟ ءوزى ادەبيەتتە عالامات ەڭبەك ەتە الماعان ادامدار ءبىزدى باسقارىپ قاي دەڭگەيگە اپارامىز دەپ سەنىم بەرە الار ەكەن؟! بىزدەن تەك قازاققا ادەمدىك ادەبي داڭق اپەرەتىن ادامدار عانا كەرەك. سول كەزدە عانا ادەبيەتىمىزدى ءبارى وقيدى. وعان دەيىن شىعارماڭ ەل ىشىندە قالاي جارنامالاندى، قانداي تەلەارناعا شىقتىڭ، قانداي گازەت-جۋرنالدا،سايتتا جاريالانىپ جاتسىڭ، ول ۇساق شارۋا.

ورىس ءتىلدى وقىرمان، قازاق ءتىلدى وقىرمان دەگەن ءسوز جوق. مىقتى ادەبيەت جازىلسا ءبارى وزدەرىنە اۋدارىپ الادى. ولىلەرگە(ارامىزدا جوق ادەبيەتشىلەرگە) ءبولىپ جاتقان ەسەپسىز اقشانىڭ(مەملەكەت تاراپىنان وتكەن عاسىر روماندارىن شەتەلدە ۇگىتتەۋ) ادەبيەتكە تۇك تە پايداسى جوق. ول كىسىلەردىڭ ادەبيەتتە اشقان جاڭالىقتارى بۇگىنگى ۋاقىتتا ەسكىرگەن بولىپ تابىلادى. ءار نارسە ءوز زامانىمەن! اباي ارۋاعى جيركەنەر ەدى ءوز مۇسىنىنە اقشا شاشىپ، جاستاردى قاراۋسىز قالدىرعان دۇمشەلەرگە. ول كىسىلەر جارناماعا ءزارۋ ەمەس. ۇلى ما؟ ۇلى. بولدى. ابايعا جاڭا ءمۇسىن تۇرعىزام، شىعارماسىن جاڭاشا ءناسيحاتتايمىن دەگەندەردىكى وزىنە قۇر ابىروي جيناۋ. ابايدى كوتەردى دەپ سونداي ەسەپپەن ىستەيتىن ادامداردى قولداي كەتەتىن توبىرعا نە ايتاسىڭ؟! كوزى ءتىرى قاراقاتتاردى جاۋدىرەتپەي ەنەرگياسى تاپ-تازا ءارى مول جاستارمەن عانا جۇمىس جاساۋ كەرەك.

ادەبيەت دامىسا كينو، تەاتر ونەرى داميدى. كينو دامىسا ادامداردىڭ يدەولوگياسى جاڭالانادى، رۋحى تازارادى. ساۋدا دا كينومەن تىعىز بايلانىستا. عىلىم ءتىلى دە ونەر تىلىنە باعىنىشتى بولادى. بۇل ىسكە اسقان سوڭ مەملەكەت ادامدارى جەمقورلىق، ارسىزدىق سياقتى كوپتەگەن ىندەتتەردەن جۋىنىپ-شايىنىپ وڭالا باستايدى. يدەولوگيانى سەناتتا 40 جىل وتىرىپ قاتىپ-سەمىپ كوستيۋم كيگەن، ءوزىن بارىنشا تاجىريبەلى، بايسالدى كورسەتەتىن ادام جاساي المايدى. شىن مانىندە، يدەولوگيا القىنىپ، جۇلقىنعان بىرنەشە تارپاڭ تالانتتىڭ ەركە مىنەز، سەرپىندى ويلارىنىڭ زاتتانعان تۇرىنەن پايدا بولادى. بىرەۋلەر قيالشاڭ ساناپ جۇرگەندەر ەلدىڭ بۇيداسىن جاساپ بەرەدى. زامانداردان بەرى الەم جۇرتى قيالشاڭداردىڭ ويلارىمەن جاسالعان ەرەجەلەرمەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.

كوكبورى مۇباراك قيزاتۇلى

Abai.kz