دۋلات امانجول. قاراعاندى امستەردام ەمەس!
ەسىڭىزدە بولار، ەسىنەن اۋىسقان ەكەۋى قاراعاندىنى گوللانديانىڭ امستەردام قالاسىمەن شاتاستىرىپتى. نيدەرلاند ەلىنىڭ استاناسىنا ۇشىپ كەتۋدىڭ ورنىنا، قازاقتىڭ ەلورداسىنان كەنشىلەر قالاسىنا جەتىپ كەلگەن. «ەلگە نە بەتىمىزبەن قارايمىز؟» دەپ اكە-شەشەسى جىلاپ-ەڭىرەپ ۇيلەرىندە قالعان. بۇلار بولسا ۋلاپ-شۋلاپ اسىر سالىپ، اۋەلەتىپ ءجۇر. حالىق سەنەر سەنبەسiن بiلە الماي اڭ-تاڭ. انتارىلىپ تۇرىپ قالدى. ال باتىس ءباسپاسوزى اۋزىن اشىپ ەدى، الەم نازارى قاراعاندىعا اۋدى.
قاراعاندى تورتكۇل الەمگە «تانىلدى»
ءبىر جىنىستى «عاشىقتاردىڭ» «ۇيلەنۋ تويى». ەكى قىزدىڭ. قاراعاندىدا. سۇلىكتەي جابىسىپ. ءسۇيىسىپ. ليمۋزينمەن. جۇرتقا ورتان ساۋساعىن كورسەتىپ. كارولينا مەن كريستينا ەسىمدى ەكى قىزدىڭ باس قوسۋى ءبىزدىڭ شاھارىمىزدا ەمەس، مالايزيانىڭ كۋالا-لۋمپۋرىندا وتكەندە اياق-قولىن بايلاپ، ۇرىپ-سوعىپ، 20 جىلعا اباقتىعا قامار ەدى. «قوس عاشىق» سۋداندا ءبۇيتىپ «سايرانداعاندا»، ءليمۋزينىن وتقا تاستاپ، ورتەپ جىبەرىپ، وزدەرىن اتۋ جازاسىنا كەسەر ەدى. حالىق الدىندا. تۋرا ماعىناسىندا.
ەڭ سوراقىسى، «ەل تاريحىندا وتكەن ءبىر جىنىستىلاردىڭ تۇڭعىش تويى» قاراعاندىدا وتكىزىلىپ تۇر. دەيمىز-اۋ. قازاقستاندا! تورتكۇل دۇنيە ەندى ءبىزدى «وسى قىرىمىزدان» تانىدى. ال كەرەك بولسا!
ەسىڭىزدە بولار، ەسىنەن اۋىسقان ەكەۋى قاراعاندىنى گوللانديانىڭ امستەردام قالاسىمەن شاتاستىرىپتى. نيدەرلاند ەلىنىڭ استاناسىنا ۇشىپ كەتۋدىڭ ورنىنا، قازاقتىڭ ەلورداسىنان كەنشىلەر قالاسىنا جەتىپ كەلگەن. «ەلگە نە بەتىمىزبەن قارايمىز؟» دەپ اكە-شەشەسى جىلاپ-ەڭىرەپ ۇيلەرىندە قالعان. بۇلار بولسا ۋلاپ-شۋلاپ اسىر سالىپ، اۋەلەتىپ ءجۇر. حالىق سەنەر سەنبەسiن بiلە الماي اڭ-تاڭ. انتارىلىپ تۇرىپ قالدى. ال باتىس ءباسپاسوزى اۋزىن اشىپ ەدى، الەم نازارى قاراعاندىعا اۋدى.
قاراعاندى تورتكۇل الەمگە «تانىلدى»
ءبىر جىنىستى «عاشىقتاردىڭ» «ۇيلەنۋ تويى». ەكى قىزدىڭ. قاراعاندىدا. سۇلىكتەي جابىسىپ. ءسۇيىسىپ. ليمۋزينمەن. جۇرتقا ورتان ساۋساعىن كورسەتىپ. كارولينا مەن كريستينا ەسىمدى ەكى قىزدىڭ باس قوسۋى ءبىزدىڭ شاھارىمىزدا ەمەس، مالايزيانىڭ كۋالا-لۋمپۋرىندا وتكەندە اياق-قولىن بايلاپ، ۇرىپ-سوعىپ، 20 جىلعا اباقتىعا قامار ەدى. «قوس عاشىق» سۋداندا ءبۇيتىپ «سايرانداعاندا»، ءليمۋزينىن وتقا تاستاپ، ورتەپ جىبەرىپ، وزدەرىن اتۋ جازاسىنا كەسەر ەدى. حالىق الدىندا. تۋرا ماعىناسىندا.
ەڭ سوراقىسى، «ەل تاريحىندا وتكەن ءبىر جىنىستىلاردىڭ تۇڭعىش تويى» قاراعاندىدا وتكىزىلىپ تۇر. دەيمىز-اۋ. قازاقستاندا! تورتكۇل دۇنيە ەندى ءبىزدى «وسى قىرىمىزدان» تانىدى. ال كەرەك بولسا!
امەريكاندىق BBC: «بارەكەلدى! قازاقستاندا تۇڭعىش رەت ءبىر جىنىستىلاردىڭ ۇيلەنۋ تويى ءوتتى» («Hooray! Kazakhstan's first gay wedding») دەپ جالپاق الەمگە جار سالدى. دۋىلداتا قول سوعىپ، «قوشەمەت» كورسەتكەن تۇرلەرى - بۇل!
الەم تابلويدتارى (گازەت-جۋرنالدارى) ۇلارداي شۋلاپ، ءسۇيىنشى سۇراپ، قازاقتىڭ «قۋانىشىمەن» بولىسۋدە: «قۇتتىقتايمىز! قاراعاندىدا العاش رەت ءبىر جىنىستىلاردىڭ تويى ءوتتى» («سongratulations! Karaganda saw first lesbian wedding»), «ءبىر جىنىستىلار ءبىرىنشى نەكە ءتۇنىن وتكىزدى» («Kazakhstan: Lesbian Couple Holds First Same Sex Wedding»), «قاراعاندى: ءبىر جىنىستىلارعا شەكتەۋ جوق» («Karaganda: Mariage pour tous»), تۇرىك باۋىرىمىز دا بۇل تاقىرىپتى اينالىپ وتپەپتى («Kazakistan'ın 'ilk eşcinsel düğünü»).
باتىس باسىلىمدارى «قازاقستاندىقتار» دەگەندى بىلمەيدى. «قازاقتىڭ قىزدارى ۇيلەنىپ جاتىر» دەپ جار سالۋدا. «70 پايىزى مۇسىلمان تۇراتىن ەلدە بۇنداي دا بولادى ەكەن عوي» دەپ وتقا ماي قۇيۋدا. ءبىر-ەكى سۋميدان العان vox populi (كوشەدە ءوتىپ بارا جاتقان ادامداردىڭ پىكىرى) نەگىزىندە «ءبىر جىنىستىلاردىڭ ۇيلەنۋىنە جۇرتشىلىقتىڭ ەش قارسىلىعى جوق ەكەنىن بايقادىق» دەپ «قورىتىندى» شىعارۋدا. اكەسىنىڭ قۇنى بارداي، «ولاي بولسا بۇرىنعى كەڭەستىك رەسپۋبليكادا ءبىر جىنىستى نەكەلەردىڭ زاڭداستىرىلماعانى قىزىق...» دەپ ايتار ويىن استارلاپ جەتكiزۋگە بەكiنگەن. الايدا وزگە ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسىپ، حالىقتى ارانداتۋعا بۇلاردىڭ قانداي قاقىسى بار ەدى؟! كەرىسىنشە بوستوندا ۇستالعان ەكى قازاق ستۋدەنتىنە وسىنداي جاناشىرلىق تانىتىپ، انىق-قانىعىن جاريالاپ جاتسا تاقيالارىنا تار كەلە مە؟!
«بۇعا بەرسەك - سۇعا بەرەدى»
شاھارىمىزدا وتكىزىلگەن «شامشىراقتى توي» قالا تۇرعىندارىنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى. «ۇيلەنۋدىڭ» ەرىكسىز كۋاگەرى بولعان ۆالەنتينا ەسىمدى تۇرعىن بىلاي دەيدى:
«مەن سالاماتتى قوعامدا ءومىر سۇرگىم كەلەدى! وعان مەنىڭ تولىق قۇقىم بار! ال جۇرتىشىلىقتى ارانداتۋ ماقساتىندا وتكىزىلگەن بۇل ماسكارادقا جول بولسىن! جەڭىس ساياباعىنا نە ءۇشىن كەلدى بۇل ەكەۋى؟! بالالارىما نە ايتارىمدى بىلمەي انتارىلىپ قالدىم. بۇل ەسسىز ەكەۋى - ناعىز ەگويست! ءبىر-بىرىنە «سەزىمى» بار دەلىك. بىراق قوعام الدىندا ءبىر جەرىن اشىپ، ونى جارنامالاۋدىڭ قاجەتى قانشا؟! ءومىر سۇرىڭدەر، سۇيىڭدەر، بىراق بۇكىل قازاقستانعا «ايقايلاپ»، بۇدان پيار جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. وسىنداي ورىنسىز نىساپسىزدىققا، اۋىتقۋلارعا جول بەرىلمەۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. جالپى ادامي مورالدان جۇرداي بۇندايلاردى زاڭ جۇزىندە ايىپتاۋ كەرەك سياقتى».
كارولينا مەن كريستينا قالادا سايران سالىپ قانا قويماي، ساۋدا نۇكتەلەرىن ارالاپ ءجۇرىپ الىپتى. «ەرلى-زايىپتىعا» ابدەن اشىنعان تيمۋر ەسىمدى تۇرعىن وكپە-نازىن جاسىرمادى:
«بۇگىن قاراعاندىدا «تويلارىن» وتكىزدى. قازىر جاسقانباي ساۋدا ورتالىقتارىن ارالاپ ءجۇر. ەرتەڭ شە؟ بۇعا بەرسەك - بۇل سۇمدار سۇعا بەرەدى! جورا-جولداستارىم حابارلاسىپ، كەلەكە ەتىپ وتىر. «قاراعاندىدا ءبىر جىنىستىلار شەرۋ ۇيىمداستىرۋعا دايىندالىپ جاتقانى راس پا؟» دەپ. ماسقارا عوي! بۇل ەكەۋى وسىنداي «امۋر» ارقىلى قوعامنىڭ تامىرىن باسىپ كورمەكشى. ليمۋزينعا ءمىنىپ بارا جاتقاندا كوزىن الارتىپ قاراعان تۇرعىندارعا ورتان ساۋساقتارىن شىعارىپ، مازاق قىلعانىن كوردىم. ءتارتىپ ساقشىلارى شىلىمكەش جاسوسپىرىمدەرمەن الىسقانشا، مىنالاردى قوعامدىق تارتىپكە شاقىرماي ما؟!»
مامانداردىڭ مازاسى كەتتى
قاراعاندىدا وتكەن ءبىر جىنىستىلاردىڭ ۇيلەنۋ تويىنا قوعامنىڭ وسىنشاما قورقىنىشىن تۇسىنبەي، دارىگەر-سەكسولوگ ۆياچەسلاۆ گريگوريەۆيچ دال بولىپ وتىر.
«مەنىڭشە، توللەرانتتىلىق تۇرعىسىنان قاراساق، «ەسىنەن اۋىسقان»، «قىرىپ-جويۋ كەرەك»، «مارسقا جىبەرىلسىن» دەگەن پىكىرلەر - ورىنسىز. وسىنداي «ءداستۇرلى ەمەس جولعا تۇسكەندەرگە» قوعامنىڭ جالعان فوبيالىق كوزقاراسىن تۇسىنبەي وتىرمىن. جابىق كەڭىستىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جوقپىز عوي. گوللانديا، نورۆەگيا، دانيا، يسپانياداعىداي وركەنيەتتى ءارى توللەرانتتى تۇردە قاراۋ كەرەك سياقتى. وندايلار جەر شارىندا بولعاندا، قازاقستان وزگە الەمدە، وزگە عالامشاردا ورنالاسقان جوق قوي... كەشىرىڭىز، مەن ساندىراقتاپ تۇرعان جوقپىن. كاسىبي ماماننىڭ پىكىرىن بىلگىڭىز كەلدى مە، ويىمدى بولمەي تىڭداڭىز. مەنىڭ قابىلداۋىما جىلاپ-سىقتاپ اتا-انا كەلەدى. بوزبالا مەن بويجەتكەن كەلەدى. «نە ىستەۋگە بولادى؟ ەمىن ايتىڭىزشى!» دەپ. بىراق بۇنداي سەكسۋالدى اۋىتقۋلاردىڭ كلينيكالىق ەمى جوق ەكەنىن تۇسىندىرەمىن. الەمدە ەشبىر سەكسولوگ، پسيحولوگ، پسيحياتر، الەۋمەتتانۋشى بۇل ۇعىمعا ناقتى «انىقتاما» بەرە العان جوق. ەمدەلۋدىڭ مەديتسينالىق نۇسقاۋلىعى بولعان ەمەس، بولمايدى دا. سوندىقتان جاعدايدى قيىنداتۋدىڭ كەرەگى جوق. وندايلار ءومىر ءسۇرسىن، مەملەكەتكە، قوعامعا بوي كورسەتپەي، ءوز-وزدەرىن جارنامالاماي عانا»- دەيدى دارىگەر.
قاراعاندىلىق پسيحولوگ-ساراپشى نيل تساي ءدال وسى تۇرعىدا ەۋروپاعا قاراۋدىڭ قاجەتى شامالى دەپ ەسەپتەيدى.
«مەنتاليتەت، نانىم-سەنىم، ەڭ باستىسى دەموگرافيالىق جاعدايىمىزدى ەسكەرە كەلە، ەۋروپالىق مەملەكەتتەرگە قاراۋدىڭ قاجەتى شامالى دەپ ەسەپتەيمىن. بۇگىندە ءبىر جىنىستى نەكەنى رەسميلەندىرگەن اتالمىش مەملەكەتتەر بايتال تۇماق باس قايعى بولىپ وتىر. راس، كلينيكالىق ەمى جوق، الايدا كۇرەسۋدىڭ جولدارى بار ەمەس پە؟ ءبىر جىنىستى نەكەلەرگە «بويكوت» جاريالاعان مەملەكەتتەردە وسى ماسەلەمەن اينالىساتىن ارنايى قاۋىمداستىقتار، ينستيتۋتتار، زەرتتەۋ ورتالىقتارى بار. ءبىز بولساق، اتالمىش تاقىرىپتى ءتىپتى تالقىلاۋدان سەسكەنەمىز. ماسەلەن، ءىرى-ءىرى وبلىس-قالالاردا «ءوز جىنىسىن قالايتىندار» قانداي اۋرۋلارعا شالدىعىپ وتىر؟ مەملەكەتىمىزدە ولاردىڭ سانى ءوسىپ وتىر ما، كەمىپ وتىر ما؟ باس قوساتىن قانشا كلۋبتارى بار؟ ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ولاردان قاۋىپ بار ما، جوق پا؟ وزدەرىنىڭ پاتيلارىن (كەزدەسۋلەرىن) وتكىزگەندە، قانشا ادام جيتس اۋرۋىنا شالدىقتى؟ ەگەر بۇل قالىپتى نورمادان اۋىتقۋ بولماعاندا، شەت ەل مەملەكەتتىرىنىڭ دەپۋتاتتارى، مينيسترلەرى جۇدىرىقتاسىپ، توبەلەسۋگە دەيىن بارماس ەدى عوي. «ءبىر جىنىستىلار ۇيلەندى ەكەن» دەپ، جەڭىل قاراپ، ءۇستىرت شەشىم شىعارا سالاتىن ماسەلە ەمەس بۇل. ينتەرنەتتە ەمەس، قوعامدا جانە دە قوعامدا تالقىلانۋى ءتيىس».
ءباسپاسوز VS پرەسسا
الەۋمەتتانۋشى اسقاربەك جەلدىباەۆتىڭ پىكىرىنشە، اناۋ ايتقانداي توللەرانتتىلىق پەن توزىمدىلىك تانىتساق، بۇلار قۇتىرىپ، باسىمىزعا ءمىنىپ الادى. ول ەلدەگى «ءوز جىنىسىن قالايتىنداردىڭ» كەيىنگى جىلدارداعى «بەلسەندىلىگىنە» الاڭداپ وتىر. قازاق ءتىلدى باسىلىمدارعا ايتار ءۋاجى دە جوق ەمەس.
«كەزىندە «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» كودەكس تالقىلانىپ جاتقاندا سەناتورلار يت تەرىسىن باسىنا قاپتاتىپ، بۇلاردى ورنىنا قويعان ەدى. بۇقارا دا قابىلداعان جوق. بىراق مەنى الەۋمەتتانۋشى رەتىندە كەيىنگى جىلدارداعى بۇلاردىڭ «بەلسەندىلىگى» الاڭداتىپ وتىر. باقساق، جىل باسىنان وباماعا ەكى مارتە «اشىق حات» جازىپتى. ءتىپتى «لگبت-قوزعالىسى» دەگەن ۇيىمدارى ارقىلى ەلوردا جاعالاۋىنداعى ستەپنوگورسكتى - «ءوز جىنىسىن قالايتىنداردىڭ استاناسى» دەپ جاريالاپتى. ءار ەلدەن «وزدەرى سياقتى» تۋريستەر كەلە مە دەپ ۇمىتتەنىپ وتىرعانىن ايتساڭىزشى! ءوز جىنىسىنا اۋەستەردىڭ «قۇقىعىن قورعاۋ ءۇشىن» رەسمي تۇردە قاۋىمداستىق پەن قوعامدىق قورلارىن تىركەتىپ الىپتى. ورىس ءتىلدى، شەت ءتىلدى باسىلىمدار ارقىلى ءوز-وزدەرىن جارنامالاپ، سالاماتتى قوعامعا قايشى تەندەنتسيالارىن دارىپتەپ ءجۇر. قاراساق، وتاندىق تەلەارنالارعا شىعۋعا دا اۋەستەنىپ الىپتى. قازاق ءتىلدى اقپارات كەڭىستىگى بولسا ءۇن-ءتۇنسىز. اينالايىندار، دەر كەزىندە تىيىپ تاستاپ، تۇيرەپ-تەسىپ الۋعا قاۋقارلارىڭ جەتپەي مە؟! كلۋبتارىن ارالاپ، رەپورتاج جاساپ ءماز بولىپ جۇرسىڭدەر. ايىپ بولماسىن، وسى ورايدا دەڭگەيلەرىڭ سول بولسا، قازاق قوعامىنىڭ، الەۋمەتىنىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن كىم ويلايدى؟»
ءتۇيىن
راس، وسى وقيعانىڭ ءىزىن سۋىتپاي، «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسكە سايكەس قازاقستاندا ءبىر جىنىستىلار نەكەسىنە زاڭ جۇزىندە تىيىم سالعان قازاق دەپۋتتارى دابىل قاقپاعانى قالاي؟ ال قمدب-نىڭ توراعاسى، باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مايەمەروۆ «حيدجاب داۋىن» ءبىر ساتكە جىيىپ تاستاپ، مالىمدەمە جاساۋى كەرەك ەدى عوي. ءباسپاسوز بريفينگىلەرىنە اۋەس ءبىزدىڭ «باتىرلارىمىز» بۇل جولى بوي كورسەتپەگەن نەسى؟ وسىلاي بەيقام بولىپ وتىرعاندا، امستەردام جاقتان جەل ەسىپ جۇرمەسىن...
Abai.kz
