سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا اجىراسقان وتباسىلاردىڭ سانى ارتا تۇسكەن. ستاتيستيكا بويىنشا، ەلىمىزدەگى ءاربىر ءۇشىنشى وتباسى ەكى جاققا كەتۋگە بەل بۋادى. 2022 جىلى ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى مالىمەتىنە ساي 17 مىڭنان استام شاڭىراق شايقالعان. ولاردىڭ ىشىندە ورتاق بالاسى جوق نەمەسە ەرتە جاستا ۇيلەنگەن ەرلى-زايىپتىلاردىڭ اجىراسىپ كەتۋ دەرەگى جوعارى.

قازاقستاننىڭ قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى جۇرگىزگەن ەسەپتە وتباسىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى رەتىندە: جۇبايلاردىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالۋى، تۋعان-تۋىستارىنىڭ وتباسى ومىرىنە ارالاسۋى، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، ىشكىلىككە سالىنۋ، ويىنقۇمارلىق، جۇمىسسىزدىق، قىزعانىش، باسپانانىڭ بولماۋى، اقشانىڭ جەتىسپەۋى اتالادى. ءبىز شاڭىراقتىڭ شايقالۋىنا تاعى قانداي سەبەپتەر بار ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن پسيحولوگ گۇلجان امانگەلدينوۆادان سۇحبات الىپ كوردىك.

– ەلىمىزدە قانشا جاس ارالىعىنداعىلار پسيحولوگقا وتباسىلىق ماسەلەلەر بويىنشا جولىعادى؟

– قازىر اجىراسۋ وتە كوپ. مەنىڭ پراكتيكامدا 28-45 جاس ارالىعىنداعى ادامدار وتباسىلىق ماسەلە بويىنشا كوپ كەلەدى. ونىڭ باسىم بولىگى، ياعني 90 پايىزى ايەلدەر، قالعان 10 پايىزى ەر ادامدار. شىندىعىندا، بۇل قالىپتى جاعداي. كوبىنە ايەل ادام ۋايىمدايدى، ويتكەنى ايەلدەر سەزىمتال، ەموتسيونالدى بولىپ كەلەدى. سوندىقتان وتباسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتەردەن كەيىن ءبىرىنشى بولىپ كومەكتى ايەل ادام ىزدەيدى. ەر ادامدار كوبىنە دوستارىمەن سويلەسۋ ارقىلى، ىشىمدىك ارقىلى نەمەسە جۇمىسقا بار پەيىلىمەن بەرىلۋ ارقىلى ماسەلەنى شەشۋگە تىرىسادى. قازىرگى زامانعا ساي ترەندكە قارايتىن بولساق، ايەلدەر كوبىنە بلوگەرلەردى قارايدى، ترەنينگتەر مەن مارافوندارعا قاتىسادى، سول ارقىلى وتباسىن ساقتاپ قالۋ جولىن ىزدەيدى. ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ پروبلەمانى شەشۋ جولى، بۇل سۇراققا كەلۋ جولى ەكى ءتۇرلى بولادى. ارينە، جۇبايلار قوسىلىپ بىرگە پسيحولوگقا كەلەتىن كەزدەر بولادى. بىراق ول وتە سيرەك كەزدەسەتىن وقيعا.

– اجىراسۋدىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى رەتىندە نەنى اتاپ كورسەتۋگە بولادى؟

– ءبىز مۇنى ەكىگە ءبولىپ قاراستىرايىق. سىرتقى فاكتورعا قاراجاتتىڭ جەتپەۋى، وپاسىزدىق جاساۋ، زورلىق-زومبىلىق، ىشكىلىككە سالىنۋ، ويىنقۇمارلىق سياقتى ءىس-ارەكەتتەر جاتادى. كوبىنە وتباسىندا وسى سىرتقى سەبەپتەرگە بايلانىستى ۇرىس-جالجال تۋىنداپ، ەرلى-زايىپتىلار اجىراسىپ جاتادى. ادامدار پسيحولوگيالىق كومەك ىزدەپ كەلگەن كەزدە ءبىز ونىڭ جان-دۇنيەسىنە ۇڭىلەمىز. نەلىكتەن وسىنداي وتباسى قۇرىلدى؟ نە سەبەپتەن ولار وتباسىن قۇرۋعا شەشىم قابىلدادى؟ دەگەن سۇراقتاردى تالداپ، اناليز جاساۋ ارقىلى ءبىز جەكە ادامنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىنە ۇڭىلەمىز. ءبىز ولاردىڭ ەموتسيالارىنا كوپ كوڭىل بولەمىز. ايتىلماي قالعان، تۇسىنبەي قالعان، اسىرەسە، سەزىمىن ايتىپ جەتكىزە المايتىن جۇپتاردىڭ اراسىندا كەلىسپەۋشىلىك كوپ بولادى. ماسەلە كونفليكتتىڭ بولۋىندا ەمەس، ونى شەشۋ جولىنىڭ قانداي ەكەنىندە. اجىراسۋ – سول كونفليكتتى شەشە الماعاننىڭ سالدارىنان تۋىندايدى.

ىشكى فاكتورعا كوبىنە ءوزىن ىشتەي كىنالاۋ مەن ۇيات سەزىمى جاتادى.  مىسالى، جۇبايلاردىڭ بىرەۋى كوزگە ءشوپ سالادى دەيىك، بىراق ەكىنشىسى بىلسە دە، شىداپ جۇرەدى. ولار اشىلىپ اڭگىمەلەسپەيدى، «نەگە بۇلاي بولدى، نەلىكتەن ءشوپ سالۋعا باردى» دەگەن سۇراقتار قويىپ، تالقىلامايدى. كوبىنەسە، كۇيەۋى وپاسىزدىق جاساعان ايەل ءوزىن ىشتەي كىنالى سەزىنۋى مۇمكىن.

«ول ماعان ءۇي بەردى، تۇراتىن جەر بەردى، مەنى باعىپ جاتىر. سوندىقتان مەن وعان قارىزبىن. قولدا بارعا قاناعاتتانباي وتىرمىن. مەنىڭ شىداۋىم كەرەك، بۇل ىسىنە كونۋىم كەرەك» دەپ ويلايدى.

بىراق سىرتتاي «ەر ادامنىڭ ءبارى كوزگە ءشوپ سالادى، ۋاقىت وتە كەلە قويادى» دەپ ءوزىن-ءوزى جۇباتۋعا نەشە ءتۇرلى سەبەپتەر ويلاپ تاۋىپ جاتادى. تاعى ءبىر وتباسىلار بار، كوبىنە ايەلدەرى زورلىق-زومبىلىق كورىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتادى. ولار زورلىق-زومبىلىقتى قالىپتى نارسە دەپ قابىلداۋى مۇمكىن. بىراق ەرتە مە، كەش پە جۇپتاردىڭ ءبىرىنىڭ ءالى كەتكەندە، ولار اجىراسادى. كەيدە كەرىسىنشە، ۇيلەنگەنىنە ءبىر-ەكى جىل تولعاندا، نە بولماسا بىرنەشە ايدان كەيىن اجىراسىپ جاتادى. ونىڭ سەبەبى، جۇپتىڭ ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسپەۋى.

ءبىزدىڭ پسيحيكامىزدا مىناداي نارسە بار، ءبىز ءبىر وبرازعا ۇيلەنەمىز. كىشكەنتاي كەزدەن باستاپ ميدا ايەل ادام مەن ەر ادامنىڭ وبرازى قالىپتاسادى. وتباسى، الەۋمەتتىك ورتا، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ ىقپالىمەن باسىمىزدا بەلگىلى ءبىر وبرازدار پايدا بولادى. ءبىز كەيىن ادامىمىزدى كەزدەستىرگەن كەزدە، سول ميداعى وبرازعا سايكەس كەلسە، وتباسىن قۇرامىز. بىراق ۋاقىت وتكەن سايىن ونىڭ ءبارى سەيىلىپ، جوق بولىپ كەتۋى مۇمكىن. سول وبرازعا عاشىق بولۋ ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلماۋى مۇمكىن.

سوندىقتان ادامدار كونفليكتكە كەلەدى، «سەن مەنى تۇسىنبەيسىڭ، ەستىمەيسىڭ» دەگەن رەنىشتەر پايدا بولادى. مىسالى، ەكى جاس ءبىر-ءبىرىن ۇناتىپ قوسىلادى، سوسىن ءبىر-ەكى جىلدان كەيىن جانجالدار باستالادى. «ءبىز ۇيلەنگەندە سەن ونداي ەمەس ەدىڭ، اقشا تاباتىن ەدىڭ، قازىر تاپپايسىڭ» دەيدى. سول ساتتە مۇنىڭ سەبەبىن ىزدەپ، قارايتىن بولساق، ايەلدىڭ اكەسى دە بۇرىن جۇمىس ىستەمەي، ۇيدە وتىرعان، تەك اناسى زىر جۇگىرىپ، تابىس تاۋىپ، بالالارىن وقىتىپ، اياققا تۇرعىزعان بولۋى مۇمكىن. كەيىن سول وتباسىنىڭ قىزى ىشكى پروبلەماسىمەن اينالىسپاعاندىقتان اكەسىنىڭ وبرازىنداعى ەر ادامعا تۇرمىسقا شىعادى. ەر ادام دا سول ءوز وتباسىنداعى ادامعا ۇقسايتىن قىزعا ۇيلەنىپ جاتادى.

وتباسىن قۇرعان سوڭ ءۇيدىڭ مايدا-شۇيدە تىرلىگى، قوناق كۇتۋ، بالا-شاعاعا قاراۋ سياقتى شارۋالار قوسىلعاندا اتالعان مەحانيزمدەر جۇمىس ىستەمەي قالادى دا، كەزىندەگى ميداعى وبراز سەيىلەدى.

تاعى ءبىر جايت، قىز بالا ءبىر ۇيگە كەلىن بوپ تۇسەدى، سودان كەيىن بۇرىن ايرانداي ۇيىپ وتىرعان وتباسىندا جانجال باستالادى. سەبەبى، قىز بالانىڭ وسكەن وتباسىندا ۇرىس-جانجال كوپ بولعان. اكەسى ۇرادى، اناسى قاشادى دەگەن سياقتى. سول كورگەنىن بالا كەزدەن ميىنا ءسىڭىرىپ وسەدى.

ەر ادام جاعىنان دا سولاي. ەگەر بالا كەزىندە بەرەكەسى كەتكەن وتباسىندا وسسە، ءوزى قۇرعان وتباسىن دا سولاي قالىپتاستىرادى. قىز بەن جىگىت بولىپ جۇرگەندە، ءبىر-ءبىرىن سىيلايدى، ماحاببات، ءسۇيۋ بار ، ءبىر-ءبىرىن ءسوزسىز ۇعىنادى. بىراق ۋاقىت وتە كەلە ءوز شاڭىراعىن قۇرعان سوڭ،  سول ۇيادا كورگەنىن ىستەيدى. وسى سحەما جۇمىس ىستەپ تۇرادى.

بۇلاردان بولەك، وتباسىن قۇرۋعا سانالى تۇردە دايىن ەمەس، ءالى بالا كۇيدە اسىعىس ۇيلەنۋ دە بار. ول ادامنىڭ جاسىنا، دەنە تۇرقىنا قارامايدى. وتباسىن قۇرۋ ءۇشىن ەڭ ءبىرىنشى پسيحولوگيالىق ەرەسەك بولۋ كەرەك. ونىڭ سيپاتتاماسى: كومپروميسكە بارۋ، ءبىر-ءبىرىن ءتۇسىنۋ، قيىنشىلىقتان بىرگە ءوتۋ، ونى ايتا ءبىلۋ، تالاپ قويسا، نەنى تالاپ ەتىپ جاتقانىن ءتۇسىنۋ، وزدەرى شەشە المايتىن كەزدە پسيحولوگيالىق كومەككە جۇگىنۋ.

اكە-شەشەدەن ەموتسيونالدى تۇردە اجىراماعان قىز، جىگىتتەر بولادى. اتا-اناسىنىڭ جانىنان كەتۋگە قورقادى. بىراق ونى ءوزى مويىنداماۋى مۇمكىن. تۋعاندا كىندىگى كەسىلسە دە، ومىردە اجىراماعان. مۇنداي وتباسىلار دا اجىراسىپ تىنىپ جاتادى.

Abai.kz