قر پارلامەنتى ءماجىلىسى پلەنارلى وتىرىستا ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنىڭ بىتىمگەرشىلىك قىزمەتى تۋرالى كەلىسىمىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ تۋرالى پروتوكولدى راتيفيكاتسيالادى. قر قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى سۇلتان قامالادينوۆتىڭ ايتۋىنشا، پروتوكولعا 2021 جىلدىڭ 16 قىركۇيەگىندە، دۋشانبەدە وتكەن ۇقشۇ جيىنىندا قول قويىلعان.

بۇل پروتوكولدىڭ باستى داۋلى ماسەلەسى – "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" ۇعىمىنىڭ ەنگىزىلۋى. وسىنى باسشىلىققا الىپ، ۇقشۇ-نىڭ ۇجىمدىق بىتىمگەرشىك كۇشتەرى جاساقتالىپ، بۇۇ شەڭبەرىندە بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ  وپەراتسيالارىنا قولدانىلادى.

پروتوكولعا سايكەس، "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" - ۇقشۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر ورتاق كەلىسىپ بەكىتەتىن ءبىر مەملەكەت. ول "ورتاق بىتىمگەرلىك كۇشتەردى" ۇيىمداستىرۋ جانە جان-جاقتى قاماتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق، بۇۇ ميسسيالارىنا جىبەرۋمەن اينالىسادى.

"ورتاق بىتىمگەرلىك كۇشتەردى" قولدانۋ ماسەلەسى "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" پەن بۇۇ اراسىندا كەلىسىلىپ شەشىلەدى.

وسى رەتتە Abai.kz رەداكتسياسى وقىرمان تالقىسىنا ازاتتىق راديوسى 2022 جىلدىڭ ناۋرىزىندا جاريالاعان "ۇقشۇ-دا "ۇيلەستىرۋشى" قاي مەملەكەت بولادى؟ مۇنىڭ ۋكرايناداعى قانتوگىسكە قاتىسى بار ما؟" اتتى ماقالانى ۇسىنعاندى ءجون سانادىق.

ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى جارعىسىنا "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" دەگەن وزگەرىس ەنگىزۋ پروتسەستەگى ماسەلە بولعانىمەن، ۋكرايناداعى وقيعالار رەسەيدىڭ نەنى كوكسەيتىنىن كورسەتەدى.

رەسەيشە راتيفيكاتسيالاۋ

3 ناۋرىزدا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين مەملەكەتتىك دۋماعا ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى (ۇقشۇ) جارعىسىنداعى بىتىمگەرلىك كۇشتەر تۋرالى كەلىسىم حاتتاماسىنا وزگەرىس ەنگىزۋدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن ۇسىندى. وسى وزگەرىسكە ساي "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" ۇعىمى ەنگىزىلمەك. ونى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسى انىقتاۋى مۇمكىن. بۇعان قوسا بۇۇ-نىڭ "بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ وپەراتسيالارىنا" ارنالعان ۇقشۇ-نىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرى قۇرىلاتىنى دا ايتىلعان.

كرەملدىڭ ۋكرايناعا باسقىنشىلىق ارەكەتتەرىنەن كەيىن بۇل ماسەلەنىڭ جاريالانۋى بىردەن نازار اۋدارتاتىن تاقىرىپقا اينالدى. تيىسىنشە، ءتۇرلى جورامالدارعا سەبەپ بولعان. الايدا ۇقشۇ ەلدەرى ۇيىم جارعىسىنا تۇزەتۋ ەنگىزۋ تۋرالى حاتتاماعا 2021 جىلى 16 قىركۇيەكتە دۋشانبەدە قول قويعان. سوندىقتان كەيبىر ساراپشىلار بۇل ماسەلەنىڭ رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسقىنشىلىعىنا قاتىسى جوق دەپ تانيدى.

حاتتامانى راتيفيكاتسيالاۋ ۇقشۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بۇۇ اياسىنداعى بىتىمگەرلىك وپەراتسيالارعا قاتىسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.

ۋكرايناعا شابۋىل باستالماي تۇرىپ، 16 اقپاندا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە رەسەيدىڭ باستاماسىمەن بۇۇ مەن ۇقشۇ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جونىندە ءماجىلىc وتكىزىلگەن. وندا بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش ۇقشۇ-نىڭ قاقتىعىستاردىڭ الدىن-الۋ، بىتىمگەرشىلىك وپەراتسيالارى جانە اۋعانستان ماسەلەسى بويىنشا ىنتىماقتاستىق بويىنشا ءىس-قيمىلدارىن جوعارى باعالاعان. ايتا كەتۋ كەرەك، رەسەي اقپان ايىندا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعالىق ەتتى.

ۇقشۇ 2004 جىلدان بەرى بۇۇ باس اسسامبلەياسىندا باقىلاۋشى مارتەبەسىنە يە. بۇۇ مەن ۇقشۇ اراسىندا ىنتىماقتاستىق جونىندەگى بىرىككەن دەكلاراتسياعا 2010 جىلى قول قويىلعان.

قازاقستاندا قالاي؟

قازاقستان بۇل حاتتاماعا وزگەرىس ەنگىزۋ جانە ۇقشۇ-مەن بولعان باسقا دا كەلىسىمدەردى راتيفيكاتسيالاۋ شارالارىن وتكەن جەلتوقسان ايىندا باستاعان. قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگى ۇقشۇ جارعىسىنداعى بىتىمگەرلىك كۇشتەر تۋرالى كەلىسىم حاتتاماسىنا وزگەرىس ەنگىزۋدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن 2021 جىلى 14 جەلتوقساندا "اشىق نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرى" سايتىنا شىعارعان. جوبانى كوپشىلىك اراسىندا تالقىلاۋ ۋاقىتى رەتىندە 2021 جىلدىڭ 30 جەلتوقسانى كورسەتىلسە، ونلاين-تالقىلاۋ بيىلعى 17 قاڭتاردا اياقتالعان. بۇل زاڭ جوباسى پارلامەنتكە قاشان تۇسەتىنى ازىرگە بەلگىسىز.

ۇقشۇ-عا ارمەنيا، بەلارۋس، قازاقستان، قىرعىزستان، رەسەي جانە تاجىكستان مۇشە. قازاقستانداعى قاڭتار وقيعاسى كەزىندە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلگە "تەرروريستىك شابۋىل" جاسالعانىن ايتىپ، وسى ۇيىمنان اسكەري كومەك سۇراعان (بيلىك ايتقان "تەرروريستىك شابۋىلدى" ناقتى كىم جاساعانىن ءالى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز، اقوردا بۇل جايلى اشىپ ايتپادى). سوعان وراي مۇشە مەملەكەتتەر اسكەري بولىمشەلەرىنەن سانى 2500 شامالى اسكەر قازاقستانعا ەنگىزىلگەن.

قازاقستانداعى قاڭتار وقيعاسىنان سوڭ الماتىعا كەلگەن ۇقشۇ ميسسياسى ساپىنداعى رەسەيلىك اسكەريلەر. 13 قاڭتار 2022 جىل.

قازاقستانداعى قاڭتار وقيعاسىنان سوڭ الماتىعا كەلگەن ۇقشۇ ميسسياسى ساپىنداعى رەسەيلىك اسكەريلەر. 13 قاڭتار 2022 جىل.

بۇل اسكەردىڭ ەلگە كىرۋىنە الاڭداعان بەلسەندىلەر ولاردى شىعارۋدى تالاپ ەتكەن. 19 قاڭتاردا بيلىك ۇقشۇ اسكەرىنىڭ "ەلدەن تولىق شىعارىلعانىن" حابارلاعان. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا باسقىنشىلىعى تۇسىندا قازاقستاندا ماسكەۋدىڭ ىقپالى باسىم ۇيىمدار: ۇقشۇ مەن ەۋرازيا ەكونوميكالىق وداعىنان شىعۋعا شاقىرعان پەتيتسيالار پايدا بولدى.

"ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" نە ىستەيدى؟

ۇقشۇ بىتىمگەرلىك قىزمەتى تۋرالى كەلىسىمنىڭ تۇسىنىكتەمە-جازباسىندا ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بىتىمگەرلىك قىزمەت كورسەتۋى مەيلىنشە ەرىكتى ەكەندىگى ايتىلعان. ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسى انىقتايتىن مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" بولا الادى.

"ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" بۇۇ-نىڭ بەيبىتشىلىكتى قولداۋ وپەراتسيالارىندا ۇقشۇ بىتىمگەرلەر كۇشىن قولدانۋدى جان-جاقتى قامتاماسىز ەتۋ جانە ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن شەشۋمەن اينالىسادى.

وسى ماقساتتا "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" بۇۇ-مەن مەموراندۋمعا قول قويادى. وندا بۇۇ ميسسياسىن قولداۋ ءۇشىن اكىمشىلىك، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جانە قارجىلاي شارتتار، پەرسونالداردى، مۇلىكتەردى جانە قىزمەتتەردى ۇسىنۋدىڭ ءمان-جايى انىقتالاتىن بولادى.

نەگە رەسەي؟

اسكەري ساراپشى ەرمەك سەيىتباتتالوۆ "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" ۇعىمىنىڭ تۋىنداۋىنا ۇقشۇ ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ كەمشىلىگى سىلتاۋ بولىپ وتىرعانىن ايتادى.

- ويتكەنى ۇيىمنىڭ ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسى دەربەس شەشىم قابىلداي المايدى. كەڭەستە شەشىم شىعارۋ ءۇشىن مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بارلىعىنىڭ كەلىسىمى قاجەت. ماسەلە القالى تۇردە كوللەگيالنو شەشىلەدى. كەڭەس كەرەك جاعدايدا جەدەل شەشىم شىعارا المايتىن بولعان سوڭ بۇل مىندەت "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەتكە" جۇكتەلۋى مۇمكىن جانە بىتىمگەرلەر ماسەلەسى ادەتتە جىلدام شەشىم قابىلداۋدى قاجەت ەتەدى، - دەيدى ەرمەك سەيىتباتتالوۆ.

ۇقشۇ اسكەرىنىڭ قازاقستانعا كەلۋىنىڭ سالدارى نە بولماق؟

ونىڭ ايتۋىنشا، "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" ماسەلەسى رەسەيدىڭ مۇددەسىنەن تۋىنداۋى ىقتيمال.

- انىقتاي ايتقاندا، ۇيىم بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ ىقپالىنا تۇسەدى. شەشىم قابىلداردا قالعان ەلدەر ءۇشىن بۇرىنعى كەلىسىم-شارتتار نەگىز بولادى دا، ءبىتىم كۇشتەرى بويىنشا "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" قانا اينالىسۋى مۇمكىن. "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" ۇيىمنىڭ ءبىتىم كۇشتەرىن ءوزى قالاعان ماقساتقا جۇمىلدىرۋى ىقتيمال، - دەيدى ەرمەك سەيىتباتتالوۆ ازاتتىققا.

ول بۇل ماسەلەنىڭ رەسەيدىڭ ۋكرايناداعى ارەكەتىنە قاتىسى بار دەپ ەسەپتەيدى.

- بىلاي قاراعاندا، بۇل ۋكرايناعا قاتىسى جوق، بۇرىننان تالقىلانىپ كەلە جاتقان ماسەلە سياقتى كورىنۋى مۇمكىن. الايدا ۋكرايناعا كوز الارتۋ – رەسەيدىڭ كوپتەن كەلە جاتقان پيعىلى. ۋكرايناداعى مايدان، رەسەيشىل بيلىكتىڭ قۇلاتىلۋى – مۇنىڭ ءبارى، ءسوز جوق، ماسكەۋدىڭ قىتىعىنا تيەدى، - دەيدى ول.

ۇقشۇ-داعى "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" دەگەندە، ساراپشىلاردىڭ كوبى رەسەيدى اۋىزعا الادى. اسكەري ساراپشى ەرمەك سەيىتباتتالوۆتىڭ دا پىكىرى وسىعان سايادى. ونى ساراپشى ۇقشۇ-عا مۇشە رەسەيدەن باسقا ەلدەردىڭ "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" بولۋى مۇمكىندىگى تومەندىگىمەن تۇسىندىرەدى.

- ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردى سالىستىراتىن بولساق، ولاردىڭ ارا-سالماعى جەر مەن كوكتەي. ارمەنيا اسكەرىنىڭ قانداي ەكەنى تۇسىنىكتى. بەلارۋستا كەيبىر اسكەرباسىلار ۋكراينا سوعىسىنا قاتىسپاس ءۇشىن قىزمەتتەن كەتىپ جاتىر. قازاقستان اسكەرىنىڭ قانداي بولعانىن قاڭتار وقيعاسى كورسەتتى. قىرعىزستان اسكەرىنىڭ كۇشى شەكتەۋلى. تاجىكستان مەن قىرعىزستان اراسىنداعى شەكارا داۋى شىعىپ قالىپ جاتادى. بۇلاردىڭ جانىندا رەسەيدىڭ اسكەرى دە، تەحنيكاسى دا، تەحنيكانى قامتاماسىز ەتەتىن ماماندارى دا جەتكىلىكتى. الايدا ۋكرايناداعى جاعداي رەسەيدىڭ دە قاۋقارى قانداي ەكەنىن كورسەتىپ بەردى. رەسەي ستراتەگيا، وپەراتيۆتىلىك جانە تاكتيكا جاعىنان وسال ەكەنىن كورسەتىپ الدى. بىراق سالىستىرمالى تۇردە ۇقشۇ اياسىندا ءبارىبىر دە رەسەي الدا تۇر، - دەيدى ەرمەك سەيىتباتتالوۆ ازاتتىققا.

"رەسەي بولماسا دا، رەسەيشىل شەشىم قابىلدانادى"

اسكەري ساراپشى ۇقشۇ بىتىمگەرلەرى بۇۇ اياسىندا تاياۋ ارادا بەيبىتشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ وپەراتسيالارىنا قاتىسۋى نەعايبىل دەپ سانايدى.

- ۋكرايناداعى سوعىستان كەيىن رەسەيدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بەدەلى قاتتى قۇلدىراپ كەتكەندىكتەن، بۇۇ مۇنى قالاي قابىلدايدى دەگەن ساۋال تۋىندايدى. ياعني، ۇقشۇ مۇشەسى رەسەي – بۇل جەردە قاقتىعىسۋشى تاراپ. ونىڭ ۇستىنە حالىقارالىق سانكتسيالارعا ۇشىراپ وتىر. بۇل دا ءبىر كورسەتكىش بولسا كەرەك،- دەيدى اسكەري ساراپشى ەرمەك سەيىتباتتالوۆ.

ساياساتتانۋشى دۋمان قابدىعاليەۆتىڭ پىكىرىنشە، ۇقشۇ-داعى "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" ۇيىمنىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرىپ، قاداعالاۋى مۇمكىن. ول دا "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" رەسەي بولۋ مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايدى. الايدا باسقا ەل "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" بولعان كۇننىڭ وزىندە نەگىزگى شەشىم ماسكەۋدە قابىلدانادى دەپ ەسەپتەيدى.

- "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" رەسەي دەسەك، ۋكرايناداعى قاقتىعىسۋشى تاراپ رەتىندە كرەمل ۇقشۇ-نىڭ باسقا مۇشەلەرىن قيىن جاعدايعا ۇشىراتادى. ال رەسەيدەن باسقا ەل "ۇيلەستىرۋشى مەملەكەت" بولا قالعان جاعدايدا دا رەسەيشىل شەشىم قابىلداناتىنى انىق، - دەيدى دۋمان قابدىعاليەۆ ازاتتىققا.

ساياساتتانۋشى قاڭتار وقيعاسى كەزىندە ۇقشۇ اسكەرىن قازاقستانعا جىبەرۋ شەشىمىن رەسمي تۇردە ۇيىمنىڭ كەزەڭدىك توراعاسى ارمەنيا قابىلداعانىمەن، رەسەيدىڭ ىقپالى بايقالدى دەپ ەسەپتەيدى.

ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى 2002 جىلى ماسكەۋدە قۇرىلدى. ۇيىمنىڭ شتاب-پاتەرى دە ماسكەۋدە ورنالاسقان. ۇيىمنىڭ قۇرىلۋىنا 1992 جىلى تاشكەنتتە قول قويىلعان ۇجىمدىق شارتى كەلىسىمى سەبەپ بولدى. كەلىسىمگە ارمەنيا، قازاقستان، قىرعىزستان، وزبەكستان، رەسەي، تاجىكستان قول قويىپ، كەيىن وعان ازەربايجان، بەلارۋس جانە گرۋزيا قوسىلدى. قازىر ۇيىمعا ارمەنيا، بەلارۋس، قازاقستان، قىرعىزستان، رەسەي جانە تاجىكستان مۇشە.

قۋانىشبەك قاري،

ازاتتىق راديوسى

Abai.kz