1 سۋرەت: پاريجدەگى مۇستافا شوقاي ءمۇسىنى
2 سۋرەت: abai.kz ۇيىمداستىرعان دوڭگەلەك ۇستەل
3 سۋرەت: ەۋروپا جاستارىنىڭ فۋتبول كومانداسى
4 سۋرەت: ەۋروپا قازاق قوعامدارى فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى ءابدۋلحايۋم كەسيجي
5 سۋرەت: ەۋروپاداعى قازاق ايەلدەرى

6 سۋرەت. قازىنا قارتتار بارىمىسىڭ؟
7 سۋرەت. عابيت سىزدىقبەكوۆ - قازاقستاننىڭ فرانتسياداعى ەلشىسىنىڭ كەڭەسشىسى.

فرانتسۋز كونسۋلى، مەملەكەتتىك ءتىل جانە ۇيعىرلار

اسىلى، قازاق سايتتارىنىڭ ءبىرىنشى مىندەتى – بار تۇركىنىڭ باسىن قوسا الماسا دا، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى الاش بالاسىنىڭ پىكىرىن ءبىر ارناعا توعىستىرۋ بولسا كەرەك. ويتكەنى عالامتور شەكاراسىز. سول ۇلى ماقساتىمىزدى پايىمداسا كەرەك، ەۋروپاداعى قازاق قاۋىمداستىعى بىزدەرگە پاريجدە وتەتىن كىشى قۇرىلتايعا ارنايى شاقىرۋ جىبەرۋدى نازاردان تىس قالدىرماپتى.

ءتيىستى قۇجاتتارىمىزدى دايىنداپ، فرانتسيا كونسۋلىنا تاپسىردىق. ۆيزاعا جاۋاپتى قىزمەتكەر نيكوليا ەلداروفف دەگەن ەر ەكەن. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە ۆيزانى قولىمىزعا تيگىزدى. سوندا قىزمەت ەتەتىن ەكى قاراكوز قازاقتىڭ قىزى دا قىرىن قاراعان جوق. اتتەگەن-ايى، بۇل مەكەمە باسىنان اياعىنا دەيىن تەك فرانتسۋز بەن ورىستىڭ تىلىندە عانا قىزمەت كورسەتەدى. ماسكەۋدە تۇرىپ، پاريجگە بارا جاتقانداي كۇي كەشەسىز... ارينە، مۇنىڭ سەبەبىن ەلداروففتان ەمەس، ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن سۇراۋ كەرەك.

1 سۋرەت: پاريجدەگى مۇستافا شوقاي ءمۇسىنى
2 سۋرەت: abai.kz ۇيىمداستىرعان دوڭگەلەك ۇستەل
3 سۋرەت: ەۋروپا جاستارىنىڭ فۋتبول كومانداسى
4 سۋرەت: ەۋروپا قازاق قوعامدارى فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى ءابدۋلحايۋم كەسيجي
5 سۋرەت: ەۋروپاداعى قازاق ايەلدەرى

6 سۋرەت. قازىنا قارتتار بارىمىسىڭ؟
7 سۋرەت. عابيت سىزدىقبەكوۆ - قازاقستاننىڭ فرانتسياداعى ەلشىسىنىڭ كەڭەسشىسى.

فرانتسۋز كونسۋلى، مەملەكەتتىك ءتىل جانە ۇيعىرلار

اسىلى، قازاق سايتتارىنىڭ ءبىرىنشى مىندەتى – بار تۇركىنىڭ باسىن قوسا الماسا دا، الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى الاش بالاسىنىڭ پىكىرىن ءبىر ارناعا توعىستىرۋ بولسا كەرەك. ويتكەنى عالامتور شەكاراسىز. سول ۇلى ماقساتىمىزدى پايىمداسا كەرەك، ەۋروپاداعى قازاق قاۋىمداستىعى بىزدەرگە پاريجدە وتەتىن كىشى قۇرىلتايعا ارنايى شاقىرۋ جىبەرۋدى نازاردان تىس قالدىرماپتى.

ءتيىستى قۇجاتتارىمىزدى دايىنداپ، فرانتسيا كونسۋلىنا تاپسىردىق. ۆيزاعا جاۋاپتى قىزمەتكەر نيكوليا ەلداروفف دەگەن ەر ەكەن. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە ۆيزانى قولىمىزعا تيگىزدى. سوندا قىزمەت ەتەتىن ەكى قاراكوز قازاقتىڭ قىزى دا قىرىن قاراعان جوق. اتتەگەن-ايى، بۇل مەكەمە باسىنان اياعىنا دەيىن تەك فرانتسۋز بەن ورىستىڭ تىلىندە عانا قىزمەت كورسەتەدى. ماسكەۋدە تۇرىپ، پاريجگە بارا جاتقانداي كۇي كەشەسىز... ارينە، مۇنىڭ سەبەبىن ەلداروففتان ەمەس، ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنەن سۇراۋ كەرەك.

فرانتسۋز ەلىنە تەك قازاقتار عانا ەمەس، وزگە ۇلتتار مەن جات جۇرتتىقتاردىڭ دا  الماتىدان ۆيزا الاتىنىن بايقادىق. ءبىر تاڭعالارلىعى، قىتايدىڭ قىزىل پاسپورتىن ۇستاعان ورىمدەي ۇيعىر جاستارى ءوز تىلدەرىندە شۇيىركەلەسىپ، وسىندا ءجۇر. الدەبىر توپتىڭ قاتارىندا شەنگەن ۆيزاسىن الىپ، ەۋروپانىڭ ەسىگىن قاققالى جۇرگەنى بايقالادى. سوعان قاراعاندا قىتاي ۇكىمەتىنىڭ شەڭگەلى ەۋروپانىڭ شەنگەنىنە شاراسىز سياقتى. ءبىز الاشتىڭ تورىندە تۇرىپ، ءوز تىلىمىزدە ۆيزا سۇراي الماي تۇرعاندا، باسقالار قازاق ەلىن «پروحودنوي دۆورعا» اينالدىرىپ ۇلگەرگەنىنە ءىش جيماسقا شاراڭ جوق. ەۋروپا ەلىن تۇركى بالاسىنان قىزعانىپ تۇرعان جوقپىز! بىراق ەسىك الدىنان ءوتىپ بارا جاتقان جولاۋشىدان دا قايدا، قالاي بارا جاتقانىن سۇرايتىن قازاق ەمەسپىز بە؟ بىلسەك كەرەك ەدى...

الماتى-ماسكەۋ-پاريج

ءسويتىپ، «قامشىنى» قولعا الىپ، «ابايدىڭ» اماناتىن ارقالاپ، احاڭنىڭ «ماساسىن» باستاپ، پاريجگە تارتتىق. دەمەۋشىم قازاق عالامتورىنىڭ جاناشىرى، كاسىپكەر گۇلنار اسانوۆا ەسىمدى اپايىمىز ەدى...  جاسىراتىنى جوق، ۇشاققا مىنگەندە سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە ورىن العان اۋە اپاتتارىنىڭ ۇرەيى بويدى بيلەدى. سول اقپاراتتاردىڭ ءبىرازىن ەڭ الدىمەن ءوزىمىز جاريالاپ، الاش بالاسىنىڭ قايعىسىنا ورتاقتاسىپ ەدىك. «Air اstana» قاۋىپسىز دەپ قانشا جەردەن ءوزىمىزدى يلاندىرعىمىز كەلسە دە، باياعى سەنىمسىزدىك. يمانىمىزدى ءۇيىرىپ، بارىنە دايىن وتىرۋعا تۋرا كەلدى. ءبىر ساتكە قاعاز قاراپ، كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردان قۇر قالمايىق دەپ ەدىك... بوساعادا تۇرعان ساناۋلى قازاق گازەتتەرىنەن باسقا وقۋعا لايىقتالعان بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك تىلدەگى باسىلىمدى كورە المادىق. تۋرا قارسى الدىمىزداعى كىتاپشا مەن جۋرنال سالىنعان شاعىن قالتاشادان قازاقتىڭ ءبىر جۋرنالىن كورسەك كوزىمىز شىقسىن! ەسەسىنە وزگە تىلدەگى «ولەكسە» باسىلىمدار. ونداي باسىلىمداردى ماسكەۋدىڭ كەز كەلگەن ۇشاعىنان وقيتىنىمىزعا كۇمانىمىز جوق. قاسيەتتى قازاق ءتىلى قارا جەر تۇگىل، كوك اسپاندا دا قاعاجۋ كورىپتى...

القالى جيىنعا استانا مەن الماتىدان شىققان قوناقتار  ماسكەۋدىڭ اۋەجايىندا كەزدەستىك. سەناتور عاريفوللا ەسىم باستاعان توپتىڭ قۇرامىندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى جانبولات اۋپباەۆ، ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماقسات سقاقوۆتار بولدى. ال الماتى «قۇراماسىندا» دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى تاراپىنان بارا جاتقان «قازاقفيلم» اق-نىڭ باس رەداكتورى ديدار امانتاي، ساتيريك ءسابيت ابدىحالىقوۆ، كۇيشى ەركىن ەرگەندەر باستاعان ونەر ادامدارى بار ەدى.

ورىس اعايىنداردىڭ ون سان تەكسەرۋىنەن ءوتىپ، ماسكەۋدىڭ «اەروفلوتىنا» مىندىك. ءبارى دە «وزدەرىنشە». وقيتىنىڭ – ورىس باسىلىمى، تىڭدايتىنىڭ –  ورىسشا حابارلاندىرۋ، قىزمەتكەرلەر دە ورىس تىلىندە قىزمەت كورسەتەدى. ءيا، ويتكەنى ءبىز رەسەيدىڭ ۇشاعىندا كەتىپ بارامىز.

ەۋروپانىڭ اسپانىن ەندەي ءتىلىپ بارا جاتقانىمىز جەر بەتىنىڭ قۇراق كورپەدەي كەستەلەنىپ تۇرعان كورىنىسىنەن-اق بايقالدى. تۋرا تاقتانىڭ بەتىندە تارتىپپەن سىزىلعان سۋرەتتەي... قىزىلى – قىزىل، جاسىلى – جاسىل، ءبارى ءوز ورنىندا. ادام قولىمەن ايشىقتالعانى كورىنىپ-اق تۇر.

قاي بەلگىڭنەن تانيىن؟

فرانتسۋز جەرىنە اياق باسقانداعى سانامىزعا ورالعان العاشقى سۇراق وسى بولدى. ەۋروپادا قازاق بار ەكەنىن بىلەمىز. ونىڭ ىشىندە پاريجدە دە ءبىراز قازاقتىڭ قونىس تەپكەنىنەن حابارىمىز بار. دەگەنمەن مىڭ سان ۇلىس مەكەندەگەن وسىناۋ ەلدەن قارا قازاقتى قالاي تانيمىن؟

ەت جاقىن باۋىرلارىم-اي!

كوكىرەك تولىپ، قۇشاقتاعاندا،

سارى اپام ءوزى سىقپالاپ بەرگەن

سارى ماي ءيىسىن سەزە الار ما ەكەم؟

وزىڭە قاراي ءۇش اتتاعاندا،

سان جىلدار بويى جوق قاراپ كەلگەن

ساعىنىشىما توزە الار ما ەكەم؟

قيىلعان قاس پەن كوزىڭە قاراپ،

قارا الا سىرماق ويىما كەلەر...

بىلەرمىن، ءيا، سوزىڭە قاراپ،

جات جۇرتتان ءسىڭدى بويىڭا نەلەر؟

الاشتى كورسەك «ارمىسىڭ!» دەيتىن،

ەي، اللا، بىزدەن شىن تىلەك وسى.

«باۋىرلارىم-اي، بارمىسىڭ» دەيدى-اۋ

مۇستافانىڭ دا مۇمكىن ەلەسى...

ەت جاقىن باۋىرلارىم-اي!

رۋحىمىز دالانى كەزىپ،

الاشتان امانات قالعان

ءبىر قۇشاق بىرىكتىرسە ەكەن...

قاۋىشقان بىزدەردى سەزىپ

كوك اسپان، كوك تۋعا قاراپ

كوك ءبورى ۇلىپ تۇرسا ەكەن!..

بورىلەر الدىمنان شىقسىن!

كوكىرەكتە كوپ سۇراق... التى الاشتىڭ وتكەنىن كوز الدىمىزعا ەلەستەتكەن بەلگىسىز مۇڭ....

ءپاريجدىڭ تابالدىرىعىنان وسىلاي اتتادىق...

العاشقى كۇن

قۇدايعا شۇكىر! «اسسالاۋماعالەيكۋم» دەيتىن الاش ۇلدارى امان ەكەن. فرانتسياداعى قازاق ەلشىلىگىنىڭ ازاماتتارى مەن قۇرىلتايدى ۇيىمداستىرۋشىلار اتاجۇرتتان كەلگەن قوناقتاردى قۇشاق جايىپ قارسى الدى. ايتا كەتەرلىك ءبىر جايت، قازاق ەلىنەن ەۋروپاداعى قازاق قۇرىلتايىنا تەك دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ۇجىمى عانا ەمەس، «اباي-اقپارات»، «Kazakh tv» جانە «قازكونتەنت» جۋرناليستەرى دە قاتىستى. اەروپورتتان قالا ورتالىعىنا بەتتەگەن ارنايى اۆتوبۋستاعى ءسوزدىڭ تىزگىنىن پاريجدە تۇراتىن مۇرات مىرزا ۇستادى. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، ول ترانسپورت كاسىبىمەن اينالىسادى. ۇزاق جىلدار بويى فرانتسۋز تورىندە تۇرعان قانداسىمىز جول-جونەكەي پاريج قالاسىن تانىستىرۋدى، ەۋروپا قازاقتارىنىڭ قازىرگى جايىن ايتا وتىرۋدى نازارىنان تىس قالدىرعان جوق.

 «lipec 29» مەكەنجايىنا ورنالاسقان قوناقۇي قىزمەتكەرلەرى قازاق جەرىنەن كەلگەن ونشاقتى قوناقتى جىلى جۇزبەن قارسى الدى. فرناتسياداعى قازاق ەلشىلىگىندە قىزمەت ەتەتىن عابيت سىزدىقبەكوۆ پەن ازات ابساتتاروۆتىڭ ارقاسىندا جايلى ورنىمىزعا جايعاسا قالدىق. ەلدەن كەلدى دەپ ەلەڭدەپ وتىرعان ەۋروپا قازاقتارى اعايىندارىنا تۇرىك اسحاناسىندا ارنايى كەشكى قوناقاسى بەردى. قازاق ەلىنەن بارعان تانىمال كۇيشى ەركىن ەرگەن، بەلگىلى ءانشى ۋاتقان زاحانقىزى سياقتى ونەر مايتالماندارى ءپاريجدىڭ كەشىن قازاق اۋەنىمەن تەربەتتى. ءبىر تاڭعالارلىعى، قوناقتارعا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن 25-35 جاس ارالىعىنداعى قازاق جاستارى قالاي دەگەنمەن دە ءوز تىلدەرىنەن سونشالىقتى قۇر جاياۋ قالماپتى. ەڭ باستىسى، ءوزىنىڭ قازاق ەكەنىن ماقتانىش ەتىپ، انا تىلىندە شورقاق سويلەيتىنىنە نامىستانا بىلەدى. ەسەسىنە اعىلشىن ءتىلىن، فرانتسۋز ءتىلىن، نەمىس ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ، تۇرىك تىلىندە كوسىلىپ سويلەيدى.

فۋتبول. جاستار. ديسكوتەكا

18 مامىردا ەۋروپا قازاق جاستارىنىڭ "ستاد دە پۋاسسونيەرس" ستاديونىنداعى فۋتبول باسەكەسى باستالدى. كوماندالاردى تۇگەندەپ قايتەيىن؟ الاڭ تولعان الاش ۇلدارى. الا دوپتى اۋەلەتىپ، شارشى الاڭدى شاڭداتىپ ءجۇر... جۇرت بولىپ جۇمىلىپ، شاڭىراعىن كوتەرىپ، ۋىعىن قاداپ، اقبوز ءۇي تىكتى. قاسيەتىڭنەن اينالايىن اقبوز ءۇي، قازاقتىڭ ەلدىگىن، ورلىگىن پاش ەتىپ، انادايدان مەنمۇندالاپ تۇردى. 

ويۋلى تاقيا كيگەن قارتتى، شۇيىركەلەسىپ تۇرعان اعايىنداردى، اقجاۋلىق cالعان انالار مەن قارا كوزى مولدىرەگەن ارۋلارىمىزدى كورىپ، قازاقتى ىزدەگەن قام كوڭىلىمىز سەرپىلىپ قالدى.

كەشكە قاراي جاستارعا ارنالعان ديسكوتەكا بولدى. اشىلىپ-شاشىلىپ جۇرگەن بويجەتكەن مەن قالاي بولسا سولاي سىلتەگەن جاستاردى كورگەمىز جوق.

فۋتبول باسەكەسىنىڭ دە، ساۋىق كەشتىڭ دە، جالپى ەۋروپا قازاق قۇرىلتايىنىڭ دا باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى – ءار ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان قازاق جاستارىن ءبىر-بىرىمەن تانىستىرىپ، سونىڭ ارقاسىندا قازاق پەن قازاق قۇدا بولاتىن، قازاق پەن قازاق دوس بولاتىن جاعدايعا جەتكىزۋ ەكەندىگىن كەيىننەن اڭعاردىق. قۇپتارلىق ءىس. ءتىپتى قىتاي ەلىنەن ەۋروپانى ارالاپ جۇرگەن تاڭات ەسىمدى باۋىرىمىز دا «پاريجدە قازاق جينالىپ جاتىر» دەگەندى ەستىپ، قاتارعا قوسىلدى.

قازاقستان - Abai.kz - ەۋروپا قازاقتارى

19 مامىردا الىس-جاقىننان كەلگەن اعايىن پاريج ماڭىنداعى يل-سەن-دەني قالاسىنداعى "سپورت ورتالىعىنىڭ" ارنايى زالىندا دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ باسىنا جينالدى. القالى جيىندى  ەۋروپا قازاق قوعامدارى فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى ءابدۋلحايۋم كەسيجي مەن دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى تالعات ماماشەۆ باسقاردى.

تالعات مىرزا بۇل دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ باستى تاقىرىبى – قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «قازاقستان-2050 ستراتەگياسى – قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى جولداۋىن شەتەلدەگى اعايىندارىمىزعا تانىستىرۋ ەكەندىگىن جەتكىزدى.

ەلباسىنىڭ بيىلعى جولداۋىنا ايرىقشا توقتالعان سەناتور عاريفوللا ەسىم ەۋروپا قازاقتارىنا وزەكتى بولىپ وتىرعان ماسەلەلەردى، قاجەت بولسا،  سەنات تورىندە ورتاعا سالاتىنىن ايتىپ، الىستاعى اعايىننىڭ اتاجۇرتقا دەگەن سەنىمىنە تىڭ سەرپىن بەردى. 

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى جانبولات اۋپباەۆ:

• ءبىزدىڭ گازەتتە شەتەلدەگى وتانداستارعا ارنالعان «الىستاعى اعايىن»، «وتان دەپ ورالعاندار»، «اتامەكەن»، «بارماساڭ-كەلمەسەڭ جات بولاسىڭ»، «كوبەيمەسەك كوسەگەمىز كوگەرمەس» سياقتى توپتامالارىمىز بار. بۇلار ءوز رەتىمەن دەر ۋاقىتىندا وقىرماندارمەن قاۋىشىپ وتىرادى. جالپى، سىزدەر قاي جەردە جۇرسەڭىزدەر دە، قانداي تىرلىك كەشسەڭىزدەر دە، ءبىزدىڭ وتانداستارىمىزسىزدار. ءبىز سىزدەردى ەت باۋىر جاقىنىمىز دەپ جاقسى كورەمىز، – دەدى اعىنان اقتارىلىپ.

ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن ءبىر جايت، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماقسات سقاقوۆتىڭ سوزىنە انا ءتىلىنىڭ كاۋسار بۇلاعىنا شولدەپ جۇرگەن تۋىستارىمىز تاڭداي قاعىپ، ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىردى.

• قازاق ايتادى: «دوسىمنان قورىقپايمىن، كوپ بولسا ساتار، دۇشپانىمنان قورىقپايمىن، كوپ بولسا اتار، جاقسىلىققا قۋانبايتىن، جاماندىققا رەنجىمەيتىن بەيتاراپ ادامداردان قورقام» دەپ. سوندىقتان بۇگىنگى قۇرىلتايعا الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن كەلگەن قازاقتىڭ قۋانباي جاتقانى جوق. قۋانىشىمىز ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن. تاعى دا بابالارىمىز ايتادى: «وشاقتىڭ بۇتى ۇشەۋ بولعانىمەن، وتى بىرەۋ» دەپ. ەندەشە، التى الاشتىڭ ارمانى – قازاقتىڭ قازانىن قايناتۋ. سوندىقتان الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندە جۇرسەك تە، اتاجۇرتىمىز قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا قىزمەت ەتۋگە ءتيىسپىز، – دەدى ول.

جينالىس سوڭىندا abai.kz پورتالى ۇيىمداستىرعان ارنايى دوڭگەلەك ۇستەلگە تەك قانا ەۋروپا قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ وكىلدەرى قاتىستى. ەۋروپا قازاقتارىنىڭ بۇگىنگى حال-جايى مەن ولاردىڭ قازاقستان تۋرالى وي-پىكىرلەرى، ءوتىنىش-تالاپتارى، ءارتۇرلى كوزقاراستارى ورتاعا سالىنعان بۇل جيىن تۋرالى ارنايى ماقالادان وقي الاسىزدار.

جينالىس سوڭى دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ قازاق ەلى جايىنداعى كورمەسىنە جالعاسىپ، قازاقستاننان بارعان ونەر جۇلدىزدارىنىڭ كونتسەرتىنە ۇلاستى. سالتاناتتى كەشكە قازاقستاننىڭ فرانتسياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى نۇرلان دانەنوۆ قاتىستى. بەلگىلى سىقاقشى ءسابيت ابدىحالىقوۆ جۇرگىزگەن كونتسەرتتە التىناي جوراباەۆا، ەركىن ەرگەن، ۋاتحان زاحانقىزى، «كەش You» توبى ونەر كورسەتتى.

مۇستافانىڭ داۋىسى

پاريج قالاسىنىڭ نوجان اۋدانىندا مۇستافا شوقايدىڭ باس ءمۇسىنى قويىلعانىن بىلمەيتىن قازاق جوق شىعار.  تۇركى بىرلىگىنىڭ تۋىن كوتەرگەن ءبىرتۋار مۇستافانىڭ ەۋروپا تورىندەگى ەسكەرتكىشىن كورمەي،  تۇرعان ۇيىنە بارماي كەتۋ ءوزىن قازاقپىن دەپ سەزىنەتىن كەز كەلگەن ازاماتقا سىن بولارى ءسوزسىز. بابامىزدىڭ باسى تۇرعاندا ءپاريجدىڭ ەيفەلىن كورۋدى ەكىنشى جوسپارعا قالدىردىق. ەلدەن كەلگەن قوناقتارىنا كۇنى-ءتۇنى جاتپاي-تۇرماي قىزمەت جاساپ جۇرگەن فرانتسياداعى قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ عابيت سىزدىقبەكوۆ باستاعان ازاماتتارى بۇل جولى دا قايرات كورسەتتى. ءبىراز جول باسىپ، تۇركى دۇنيەسىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزدارىنىڭ ءبىرى، تاۋەلسىزدىك كۇرەسكەرى مۇستافا شوقاي تۇرعان ءۇيدى كورىپ،  قۇران باعىشتادىق.

قىزىلوردالىق ءمۇسىنشى امانگەلدى كەنەنباي سومداعان مۇسىندە فرانتسۋز تىلىندە « مۇستافا شوقاي، 1890-1941. تاۋەلسىزدىك كۇرەسكەرى» دەپ جازعىلعان.

پاريج ساپارىنىڭ ەڭ ءماندى دە ماعىنالى كۇنى وسى بولعان شىعار... التى الاشتىڭ باسى قوسىلعان قۇرىلتايعا كەلىپ، تۇگەل تۇركىنىڭ قامىن ويلاعان مۇستافانىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتكەندە الدەبىر داۋىس جاڭعىرىپ جاتقانداي سەزىلدى.

«حالقىنىڭ قانى ءبىر، ءتىلى ءبىر، ءدىنى ءبىر، ماكساتى ءبىر. تۇركىستاننىڭ ماقساتى: ءوزىنىڭ قۇتىلۋى، ۇلتتىق ۇكىمەتىن قۇرىپ، تاۋەلسىز بولىپ، ءوز الدىنا ءبىر ۇكىمەت بولىپ تۇرۋى. حالقى كوپتەن بۇل جۇمىسقا جانتالاسىپ جۇمىس ىستەپ، قان توگىپ سوعىسىپ كەلەدى. ءۇمىتىمىز زور، مەملەكەتىمىزدىڭ كەلەشەگىنە سەنەمىز.

تۇركىستان جاستارى اسىرەسە بۇل ماقساتىمىزعا جەتكىزۋگە تالاسىپ، تىرمىسىپ جاتىر. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز تەك تۇركىستاننىڭ عانا ەمەس، بۇكىل تۇرىك ولكەلەرىنىڭ، بۇكىل تۇرىك حالىقتارىنىڭ دوس بولىپ، ءوزارا بىرلىك باۋىرلاستىقپەن جاساپ سىرتقى دۇشپاندارعا قارسى ءوزىنىڭ كۇشىن، ۇكىمەتىنىڭ كۇشىن ءبىلدىرىپ قويۋ. ويىمىزعا جەتەمىز، تالابىمىزدى ورنىنا كەلتىرەمىز دەگەن يمانىمىز زور جانە كۇشتى».

ءيا، بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك كوكتەن تۇسكەن جوق، مۇستافاداي ۇلدارىمىزدىڭ توككەن قانى مەن شىققان جانىنىڭ بوداۋىنا كەلگەن. جەتكەن جەتىستىك، شىققان بيىك – سول بوزداقتاردىڭ اسىل ارمانىنىڭ جەمىسى.

فرانتسۋزسىز فرانتسيا

فرانتسيانىڭ 65 ميلليوننان استام حالقى بار. سەنبەيتىن بولارسىز، سونىڭ 3 ميلليوندايى عانا – تازا فرانتسۋزدار. ياعني 20 ادامنىڭ بىرەۋى عانا مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ وكىلى. سوندا وسىنشاما حالىقتى شىپ-شىرعاسىن شىعارماي قالاي ۇستاپ وتىر؟ ونىڭ ەشقانداي قۇپياسى جوق ەكەن. بۇكىل مەملەكەتتى فرانتسۋزدىڭ ۇلتتىق يدەياسى مەن فرانتسۋز ءتىلى بىرىكتىرىپ وتىر. مەيلى، بۇرىن قانداي ۇلت بولسا دا، قازىرگى تولقۇجاتىندا «فرانتسۋز» دەپ كورسەتىلگەن فرانتسيانىڭ كەز كەلگەن تۇرعىنى – ءوز ەلىنىڭ پاتريوتى.

سوندا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ دا تولقۇجاتىنا «فرانتسۋز» دەپ جازىلعان. كوپ ساندىسى تۇركيانىڭ دا، فرانتسيانىڭ دا ازاماتى بولىپ سانالادى. ءبىر بايقاعانىمىز، ەۋروپانى مەكەندەگەن ءبىزدىڭ قانداستارىمىزدىڭ قازاق قانىن جوعالتپاۋىنا ەڭ ۇلكەن اسەر ەتىپ وتىرعان تۇرىك اعايىندار ەكەن. ءارتۇرلى مەملەكەتكە شاشىراپ كەتكەن باۋىرلارىمىز تۇركيا جۇرتىنىڭ ارقاسىندا ءبىر-ءبىرىن ىزدەپ تۇرادى. ۇلكەندەرى قازاق تىلىندە سويلەيدى دەمەسەك، كەيىنگى جاستاردىڭ بارلىعى دا تۇرىك تىلىندە شۇيىركەلەسەتىنىن كوزىمىز كوردى. شۇكىر دەمەسكە نە شارا؟

جالپى، قازاقستان تاراپىنان جاسالاتىن جۇمىستار شاش-ەتەكتەن ەكەنى كوزگە كورىنىپ-اق تۇر. اسىرەسە كەيىنگى جاستاردىڭ ۇلتتىق بولمىسىن جوعالتىپ الماۋىنا، ولاردىڭ انا تىلىندە ەركىن سويلەۋىنە قازاق ەلىنىڭ كومەگى كوپ كەرەك. بۇل تۋراسىندا ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعاسى ماقسات سقاقوۆ جاقسى يدەيانى ورتاعا سالدى. «كەز كەلگەن ۋاقىتتا 7 جاستان 17 جاسقا دەيىنگى بالالارىڭىزدى قازاقستانداعى قازاق وتباسىلارىنا جىبەرىپ، سوندا تۇرۋىنا، ءبىلىم الۋىنا مۇرىندىق بولساڭىزدار ەكەن. قازىردىڭ وزىندە 100-دەي وتباسى سىزدەردىڭ بالالاردى قابىلداۋعا دايىن وتىر. ەسەسىنە قازاقستاننىڭ جاس ۇرپاعى دا سىزدەردىڭ وتباسىلارىڭىزعا قوناق بولىپ، ەۋروپا مادەنيەتىن، شەت ءتىلىن ۇيرەنۋىنە قولايلىلىق تۋار ەدى»، – دەدى ول.

ءيا، جوعارىداعى ءبىر سوزىمىزدە ەۋروپا قازاق قۇرىلتايىنىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى – جاستاردى ءوزارا تانىستىرىپ، ءبىر قازاقتىڭ بالاسى ەكەنىن ەستەرىنە سالىپ وتىرۋ ەكەندىگىن ايتتىق. اتاجۇرتتان كەلگەن باۋىرلارى رەتىندە ءبىز دە ەۋروپاداعى قازاق جاستارىنا قازاقستاننىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن الەمدەگى بار قازاقتىڭ اتسالىسۋى كەرەكتىگىن، ول ءۇشىن وزدەرىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىن جوعالتىپ الماۋى كەرەكتىگىن قاداعالاپ تاپسىردىق. بايقاعانىمىز، عاسىر بۇرىن تۇركىستان جاستارىنا ايتقان مۇستافا شوقايدىڭ ءسوزى ءالى كۇنگە وزەكتىلىگىن جويماپتى. اسىرىپ ايتپاسپىز. «سونى وقىڭدار» دەدىك.

«حالقىمىز بەن جاس ۇكىمەتتىڭ جۇگى قانشا اۋىر بولسا، ءبىزدىن شىعىسىمىز سونشا قاتتى، سونشا كۇشتى بولماق. الىستا ءجۇرىپ ەل قايعىسىن ويلاپ، الىستا ءجۇرىپ ەل قامىن ويلاپ، ەۋروپانىڭ ءار تاراپىندا جۇرگەن، بۇگىنگى تۇركيادا تۇرعان تۇركىستان جاستارى، بىرلەسىندەر!

سەندەردىڭ بىرلىكتەرىڭ، سەندەردىڭ ءبىر-بىرلەرىڭە كۇش قوسۋلارىڭ ەلىمىزدىڭ باقىتىنا قىزمەت ەتپەك. مۇنى ۇمىتپاڭدار! ءبارىمىزدىن قۇبىلامىز – ءوزىمىزدىڭ اتاجۇرتىمىز، ولكەمىز – تۇركىستان بولماق. تۇركىستان ءۇشىن ءولۋ، تۇركىستان ءۇشىن جان بەرۋ بارىمىزگە ءبىر ماقسات، ءبىر كيەلى مىندەت بولماق. مۇنى ۇمىتپاۋ كەرەك.

تۇرىك حالقى – باتىر حالىك، تۇرىك حالقى – ارىستان، ەر حالىق.

كىمنەن تاياق جەگەندەي، ءبىزدىڭ تۇرىكتىڭ بالاسى،

الدىرىپ جۇرگەن دۇشپانعا اۋزىنىڭ الاسى.

بۇل ناقىل ءسوزدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. ءبارىمىز ءبىر بولساق، ءبىزدىڭ جەڭبەيتىن جاۋىمىز بولمايدى.

ماقساتىمىزعا جەتەمىز، ونسىز ءبىزدىڭ كۇنىمىز جوق. قۇرىپ كەتەمىز. بوسىپ كەتەمىز. قۇرىماس ءۇشىن، بوسىپ كەتپەس ءۇشىن، كۇشىمىزدى بىرىكتىرىپ، ءيىن تىرەستىرىپ، ءبىر-بىرىمىزگە جاردەم بەرىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك. ونسىز ءبىزدىڭ كۇنىمىز كاراڭ. مۇنى ۇمىتپاۋ كەرەك».

Abai.kz

الماتى-ماسكەۋ-پاريج-الماتى