ەل ۇكىمەتى «تسيفرلى قازاقستان» اتتى تاماشا جوبانى قولعا الىپ، «كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق» ءپانىن مەكتەپكە ەنگىزىپ، قازاق قوعامىن وركەنيەتكە ءبىر تابان جاقىنداستىرا ءتۇستى. جالپى، 17 قاڭتار كۇنى بۇكىل الەم بويىنشا ونەرتاپقىش-بالالار كۇنى دە اتاپ ءوتىلىپ كەلەدى. ادامزات تاريحىندا جاس ونەرتاپقىشتاردىڭ ءومىرىمىزدى ىڭعايلى ەتۋگە قوسقان ۇلەسى از ەمەس. ماتەماتيكا-فيزيكالىق جاڭا فورمۋلانى  پاراق بەتىنە ءتۇسىرىپ، جۇرتقا قاجەت بەلگىلى ءبىر قۇرىلعى ويلاپ تابۋدان بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر استە تىس قالعان ەمەس، ەرجەتىپ اقىلى تولىسپاسا دا، ءبىلىمى مەن ءوزىنىڭ تابيعي دارىنىنا سۇيەنىپ الەم تەحنولوگياسىندا توڭكەرىس جاساعاندارى جەتىپ ارتىلادى دەسەك اقيقاتتان الشاق كەتپەيمىز. قازاق ەلى دە وسىنداي ونەرتاپقىش جاس دارىنداردان كەندە ەمەس. ماقالامىز تاپ سونداي ونەرتاپقىشتىعى تەك ادالدىق پەن كىرشىكسىز تازالىقتان تۇراتىن وتاندىق جاس عالىمداردى قولداۋعا قاتىستى دەرەكتەردى وقىرماندار نازارىنا ۇسىنباقپىز.

وتاندىق جاس ونەرتاپقىشتار روبوتوتەحنيكا، 3D پرينتينگ، STEM بويىنشا ءوز ونەرتابىستارىن جۇرت نازارىنا ۇسىنىپ كەلەدى. وسى باعىتتا ءتۇرلى جوبالار ۇسىنىلعان كورمەلەر ەلىمىز بويىنشا تۇراقتى وتكىزىلىپ كەلەدى. ولاردىڭ اراسىندا ء“بىلىم-يننوۆاتسيا” حالىقارالىق قوعامدىق قورىنىڭ ورنى ەرەكشە

اتالعان حقق قاشاندا جاس ونەرتاپقىشتاردىڭ ءوز جوبالارىن جۇرتقا تانىستىرىپ، شاكىرتتىك تاجىريبە الماسۋلاردىڭ باسى-قاسىنان تابىلادى. مىسالى وتكەن 2022 جىلى استانادى قازمەديا ورتالىعىندا  “بىلىم جانە دەنساۋلىق – 2022” كورمەسىن وتكىزدى. وعان  جاس ونەرتاپقىشتاردىڭ جاراتىلىستانۋ، عىلىم، دەنساۋلىق تاقىرىپتارىن قامتىعان 50-گە جۋىق تۋىندىسى قويىلدى.

ء“بىلىم-يننوۆاتسيا” حقق-نىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنتى مۇحاممەدالي يبراگيموۆ اشىلۋ سالتاناتىندا: “پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ 2022-جىلدى “بالالار جىلى” دەپ جاريالادى. وسى ۇندەۋدىڭ اياسىندا وقۋشىلاردىڭ بىلىمگە، عىلىمعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ يننوۆاتسيالىق جوبالارىن دەمەۋ ءۇشىن ء“بىلىم جانە دەنساۋلىق” كورمەسى ۇيىمداستىرىلىپ وتىر. كورمەدە وقۋشىلار ءوزى ويلاپ تاپقان، جاساعان تۋىندىلارىن تانىستىرىپ جاتىر. بۇل جيىننىڭ ماقساتى مەكتەپتە وقۋشىلاردى تەك تەوريامەن شەكتەمەي يدەيالارىن ءىس جۇزىندە كورسەتۋىنە مۇمكىندىك بەرۋ ءارى باسقا وقۋشىلارمەن يدەيا الماسۋىنا جاعداي جاساۋ. ەلىمىزدىڭ ءار ايماعىنان كەلىپ كورمەنى ارالاپ جۇرگەن بىلىمپازدارعا دا بەرەرى مول دەپ ويلايمىن. ناقتىراق ايتساق، وقۋشىلار وسى كورمە نەگىزىندە تاجىريبە الماسادى. تەك مۇعالىمنىڭ عانا ەمەس، وقۋشىنىڭ وقۋشىعا تۇسىندىرۋىنە جاعداي جاساۋ قاجەت”، – دەدى.

NURORDA مەكتەبىنىڭ 5-سىنىپ وقۋشىلارى ەرنار تالعات پەن بالايىم تۇرعانبەك ءبىر اپتادا “LEGO دومبىرا” قۇراستىرىپ، باعدارلاما جازىپ ادام ارەكەتىنسىز “ەركەم اي” حالىق ءانىن دومبىرادا تارتاتىن روبوت جاساپ شىعاردى. بۇل ۇلتتىق اسپابىمىزدى ۇيرەنگىسى كەلەتىندەرگە تاپتىرماس كومەكشى.

جاس ونەرتاپقىشتار بۇدان بولەك روبوتوتەحنيكا، 3D پرينتينگ، STEM جوبالارى بويىنشا دا جۇمىستارىن ەلىمىزدەگى ءتۇرلى كورمەلەردە جۇرت نازارىنا ۇسىنىپ كەلەدى. كەزىندە تۇركىستاندىق وقۋشى دۇيسەكوۆ نۇربولات پۆح ماتەريالىنان جاسالعان ەلەكتر قۋاتىمەن ىستەيتىن كادىمگى قازاقى كۇبى جاساپ شىعىپ، ونىڭ نەگىزىندە ەلىمىزدە وسى باعىتتا قىمىز اشىتاتىن كۇبىنىڭ تۇرلەرىنە قاتىستى كوپتەگەن سونى جاڭالىقتار اشىلعان بولاتىن.

جالپى روبوتوتەحنيكا، 3D پرينتينگ، STEM-دەردەن بولەك ءار وبلىستا اۆتو، اۋە، زىمىران ۇلگىلەرى بويىنشا بالالار ونەرتاپقىشتىعىنىڭ سايىستارى تۇراقتى وتكىزىلىپ تۇرادى. وسىنداي سايىستاردى وتكىزۋدەن قازاعى مول ءوڭىر جامبىل وبلىسى تىس قالعان ەمەس. وسى تۋراسىندا وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى باسشىسى ورىنباسارىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى ساياسات ەسەەۆ:

"بالالاردىڭ تەحنيكالىق ونەرتاپقىشتىققا قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ بولىپ تابىلادى. كوپتەگەن ءىرى جوبالاردىڭ بارلىعى وسى بالالاردان باستاۋ الىپ جاتادى", - دەيدى.

بۇل ءوز ىشىمىزدەگى جاس ونەرتاپقىشتاردى قولداۋ بولسا، ەندى اتاعى جەر جارعان وتاندىق جاس ونەرتاپقىشتاردان دا كەندە ەمەسپىز. سولاردىڭ ىشىندە تيمۋردىڭ ورنى بولەك. 72 ونەرتابىستىڭ اۆتورى، ونىڭ 28-ءىن پاتتەنتەگەن 16 جاسىندا جىلدام ەسەپتەۋ فورمۋلاسىن ويلاپ تاپقان جاس دارىن، قازاقستاننىڭ "100 جاڭا ەسىمى" تىزىمىنە ەنگەن تۇڭعىش وقۋشى تيمۋر رىسبەكوۆتى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ونىڭ ونەرتابىسىنا NASA ءوزى قىزىعىپ، ارىپتەستىك بايلانىس ورناتۋعا ۇسىنىس ءبىلدىردى.

جاس ونەرتاپقىشتىڭ تاعى ءبىر جۇمىسى قورشاعان ورتانى تالداۋعا ارنالعان روبوت ەكەن. اتالعان روبوت تۇتاستاي ءبىر مەتەورولوگيالىق ستانسانىڭ قىزمەتىن جاسايدى. سوندىقتان وعان تەك وتاندىق عالىمدار عانا ەمەس شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋعان بولاتىن.

دارىندى وقۋشى ءبىلىم الاتىن مانشۇك مامەتوۆا اتىنداعى №28 مەكتەپ-ليتسەيدىڭ ديرەكتورى ايسۇلۋ مەدەتبەكوۆا "تيمۋر ۇلكەن اقپارات ورتالىعىن اشۋدى ارماندايدى. ونىڭ بۇل ويى جۇزەگە اسادى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى ول وتە ءبىلىمدى جانە اقىلدى. كەز كەلگەن اداممەن ءتىل تابىسا الادى. ءبىزدىڭ مەكتەپتە روبوت تەحنيكالىق ۇيىرمە بار. باستاۋىش سىنىپتان باستاپ جوعارعى سىنىپتاردىڭ وقۋشىلارى تيمۋرعا قاراپ ەلىكتەيدى. ول بىلگەنىن وزگەلەرگە دە ۇيرەتىپ ءجۇر", – دەيدى.

تيمۋر رىسبەكوۆتىڭ: "بولاشاقتا وتاندىق ءونىم شىعاراتىن كومپانيا قۇرىپ، الەمدىك نارىققا قازاقستاننىڭ اتىن شىعارۋدى ارماندايمىن. ال جالپى ادامزات تاريحىندا عالىم، ونەرتاپقىش رەتىندە ءوز ەسىمىمدى قالدىرعىم كەلەدى", – دەپ ءوز ارمانىن اعىنان جارىلا جۇرتقا جاريا ەتتى.

قىزىلوردا قالاسىنداعى نازارباەۆ مەكتەبىندە ءبىلىم الاتىن بايدىبەك مۇساەۆ ادامنىڭ كومەگىنسىز التى مينۋتتا اعاش ەگەتىن جاڭا جوبانى جاساپ شىقتى. ءوز جوباسى تۋرالى بايدىبەك: «ەكى قاناتتان تۇراتىن قۇرىلعىدا ەكى ۇلكەن تسيليندر ورنالاسقان. ونىڭ ۇلكەنىندە كوشەتتەر مەن اعاش وتىرعىزۋعا ارنالعان سۇيىقتىقتار بار. سونداي-اق، مۇندا بۇرعىلاۋ قوندىرعىسى جانە توپىراق پەن تىڭايتقىش قويماسى ورنالاستىرىلعان. قۇرىلعى نەگىزىنەن Tesla Semi جۇك كولىگىمەن بىرگە جۇمىس ىستەيدى. سوعان بايلانىستى پايدالانۋشىعا كوپتەگەن مۇمكىندىك قاراستىرىلعان. اتاپ ايتقاندا، بۇرعىلاۋ قوندىرعىسى اعاشتى وتىرعىزۋ الدىندا توپىراقتى قوپسىتىپ دايىنداي الادى. ال تىڭايتقىشى بار سۇيىقتىق باگى ءبىر ۋاقىتتا توپىراق قۇنارىن جاقسارتۋدى جەڭىلدەتەدى. توپىراقتاعى وتتەگى كونتسەنتراتسياسى، ىلعالدىلىعى مەن كومىرقىشقىل گازىن انىقتايتىن داتچيكتەر تىڭايتقىشتار مەن سۋ مولشەرىن دۇرىس تاڭداۋعا كومەكتەسەدى» دەيدى.

بۇدان قىزىلوردالىق جاس ونەرتاپقىشتار «اقىلدى» جىلىجاي قۇراستىرىپ، فەرمەلەردىڭ ىقلاسىن وزىنە اۋدارعاندىعىن ەرەكشە ايتا كەتكىمىز كەلەدى. ءبىز تەك جاس دارىنداردىڭ كەيبىرىنە عانا توقتالىپ وتتىك.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz