ەركەبۇلان ءالىمحانۇلى. تۇركياداعى تولقۋلار جانە تۇرىك كوكتەمى
ءتۇبى ءبىر تۇرىك جۇرتى انادولىداعى باۋىرلاستارىمىزدىڭ ەلىندەگى ەرەۋىلدەردىڭ باستالعانىنا ون كۇننەن اسسا دا تولاستار ءتۇرى بايقالار ەمەس. باستاپقىدا ستامبۇل قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭدارىنىڭ ءبىرى - تاكسيمدە ورنالاسقان ساياباقتىڭ شەتىندە كوڭىل-كوتەرۋ ورتالىعىن (تاريحي مۇرايجاي دا بار) سالۋعا قارسىلىق رەتىندە پايدا بولعان تولقۋلاردىڭ سوڭى ساياسي ماقساتتاعى شەرۋلەرگە ۇلاسىپ كەتتى. ستامبۇل قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى ول جەرگە عيمارات سالۋ تۋرالى شەشىمدى بۇرىنىراقتا قابىلداپ قويعان ەدى، تولقۋلار تەك قۇرىلىستى باستاۋ ءۇشىن ساياباقتاعى اعاشتاردى «قازىپ الىپ، باسقا جاققا وتىرعىزۋ» (كوشىرۋگە كەلمەيتىن بىرنەشەۋىن قىرقۋ) جۇمىستارى باستالعان كەزدە عانا بۇرق ەتە قالدى. نەگىزىنەن سولشىل جاستاردان قۇرالعان توپ (اراسىندا جاسىلدار دا، انارحياشىلدار دا، كوممۋنيستەر دە بار) قۇرىلىس جۇمىستارىنا كەدەرگى كەلتىرگەننەن كەيىن، پوليتسيا ولاردى تاراتۋ ءۇشىن كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز قولدانىپ، «كوزگە تۇسكەن» كەيبىرەۋىن ۇستادى.
ءتۇبى ءبىر تۇرىك جۇرتى انادولىداعى باۋىرلاستارىمىزدىڭ ەلىندەگى ەرەۋىلدەردىڭ باستالعانىنا ون كۇننەن اسسا دا تولاستار ءتۇرى بايقالار ەمەس. باستاپقىدا ستامبۇل قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭدارىنىڭ ءبىرى - تاكسيمدە ورنالاسقان ساياباقتىڭ شەتىندە كوڭىل-كوتەرۋ ورتالىعىن (تاريحي مۇرايجاي دا بار) سالۋعا قارسىلىق رەتىندە پايدا بولعان تولقۋلاردىڭ سوڭى ساياسي ماقساتتاعى شەرۋلەرگە ۇلاسىپ كەتتى. ستامبۇل قالاسىنىڭ اكىمشىلىگى ول جەرگە عيمارات سالۋ تۋرالى شەشىمدى بۇرىنىراقتا قابىلداپ قويعان ەدى، تولقۋلار تەك قۇرىلىستى باستاۋ ءۇشىن ساياباقتاعى اعاشتاردى «قازىپ الىپ، باسقا جاققا وتىرعىزۋ» (كوشىرۋگە كەلمەيتىن بىرنەشەۋىن قىرقۋ) جۇمىستارى باستالعان كەزدە عانا بۇرق ەتە قالدى. نەگىزىنەن سولشىل جاستاردان قۇرالعان توپ (اراسىندا جاسىلدار دا، انارحياشىلدار دا، كوممۋنيستەر دە بار) قۇرىلىس جۇمىستارىنا كەدەرگى كەلتىرگەننەن كەيىن، پوليتسيا ولاردى تاراتۋ ءۇشىن كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز قولدانىپ، «كوزگە تۇسكەن» كەيبىرەۋىن ۇستادى.
مىنە، داۋدىڭ باسى وسى جەردەن باستالدى: «پوليتسيانىڭ گازدى كوپ قولدانعانى، كۇشىن كوبىرەك كورسەتكەنى جانە ەڭ باستىسى وسى قاقتىعىس بارىسىندا ءبىر ادامنىڭ ولگەنى تۋرالى قاڭقۋ جەلدەي ەستى». ونىڭ ۇستىنە رۇقساتسىز بولسا دا بەيبىت شەرۋگە شىققان حالىققا كۇش قولدانۋ ءبىراز ادامنىڭ ىزاسىن كەلتىردى. ەرتەڭىنە پوليتسيانىڭ ارتىق كۇش قولدانعانىنا نارازى حالىق ءنوپىرى تاكسيم الاڭىنا توگىلدى، ءدال سول كۇنى انكارا مەن يزمير دە باستادى ەرەۋىلدى. ەرەۋىلدەرگە نەگىزىنەن جاڭاعى سولشىل جاستاردىڭ جاقتاستارىنىڭ شىققاندىعىن جانە سول يدەولوگيانى ۇستاناتىن ۇيىمداردىڭ ۇيىمداستىرعانىن ايتا كەتەيىك. رۇقساتسىز بىراق ءبىردى-ەكىلى وعاش ارەكەتتەر عانا بولماسا بەيبىت قارسىلىق كورسەتىپ تۇرعان حالىققا قارسى تاعى دا گاز قولدانىلدى (وسى جەردە ءوزىم كۋا بولعان مىنا ماسەلەنى دە قوسا كەتەيىن: ەرەۋىلشىلەر بەيبىت تۇرعانىمەن نەگىزىنەن جاستاردان قۇرالعاندىقتان جانە اراسىندا سيرەك تە بولسا «قىزۋ» حالدەگىلەر (كەيبىرىنىڭ قولىندا سىرا بولدى) بار بولعاندىقتان پوليتسيانى ارانداتۋ ارەكەتتەرى دە بايقالدى. ياعني، ەرەۋىلشىلەرگە بوگەت بولىپ تۇرعان پوليتسيالارعا «ورتاڭعى ساۋساقتى كورسەتۋ»، ءتۇرلى اۋىر سوزدەر ايتۋمەن عانا شەكتەلمەي، وزدەرىنىڭ ۇيىمدارىنىڭ تۋلارىن ولارعا ۇستاتۋعا تىرىسۋ سياقتى ارەكەتتەردىڭ بارلىعى دا وزدەرى دە جاس كۇشتىك قۇرىلىم ادامدارىنىڭ ىزاسىن كەلتىرمەي قويماسى انىق. سوندىقتان ورايى كەلگەندە ولاردىڭ دا گازدى اياپ قالماسى بەلگىلى...). الايدا پوليتسيا جاس اعىزاتىن گاز قولدانعان سايىن ەرەۋىلشىلەردىڭ سانى دا گەوگرافياسى دا ارتا ءتۇستى، تۇركيانىڭ باسقا قالالارى دا شەرۋلەتە باستادى. ەلدەگى ەڭ باستى وپپوزيتسيالىق پارتيا رەسپۋبليكالىق حالىقتىق پارتيا دا، ولاردىڭ ارتىنداعى ليبەرال سولشىلدار دا ەرۋىلشىلەردى قولداپ شىقتى. ەرەۋىلشىلەردىڭ ۇراندارى دا قورشاعان ورتانى قورعاۋ تۋرالى ماقساتىنان اسىپ «ۇكىمەتتىڭ وتستاۆكاسىن تالاپ ەتكەن» ۇراندارمەن ساياسي استار كوزدەۋگە كوشتى. تۇرىك قوعامى دا ەرەۋىلشىلەردى جاقتاۋشىلار جانە قارسىلار بولىپ ەكىگە ايىرىلدى.
وسى جەردە تاقىرىپتى تەرەڭىرەك ۇعىنۋ ءۇشىن ودان قيىس كەتىڭكىرەپ، تۇرىك قوعامىنداعى يدەولوگيالىق قايشىلىققا قىسقاشا توقتالا كەتكەن ءجون بولار.
حح عاسىرداعى تۇركيانىڭ تاريحىندا سولشىلدار مەن وڭشىلدار اراسىنداعى كيكىلجىڭ ەرەكشە ورىن الادى. اسىرەسە عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى قاقتىعىس شەگىنە جەتىپ، ناتيجەسىندە اسكەريلەر توڭكەرىس جاسادى. بۇل ەكەۋىنىڭ اراجىگىن اجىراتار فاكتورلار كوپ، الايدا قازىرگى تاڭداعى ەڭ باستى ماسەلە «ءدىن» توڭىرەگىندە تۋىنداپ وتىر. حالىقتىڭ دىنگە جاقىن بولىگى نەگىزىنەن وڭشىلدار، ال زايىرلى نەمەسە دىننەن الىس قاۋىم كوبىنە سولشىلدار رەتىندە اتالادى. قازىرگى بيلىكتە وتىرعان ەردوعاننىڭ جەتەكشىلىگىندەگى ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى (اك پارتيا) باستاپقىدا ورتاشىل نەمەسە وڭشىل-ورتا رەتىندە قاراستىرىلدى (ويتكەنى بۇل پارتيادان دا كوبىرەك فۋندامەنتاليست ۇيىمدار بولعاندىقتان سولاي كورىنگەن). بىراق بىرتىندەپ بۇل پارتيا باسقا فۋندامەنتاليست ۇيىمداردىڭ ەلەكتوراتىن الىپ، وزدەرىن دە «جۇتىپ»، ءارى وڭعا قاراي يىلىڭكىرەپ وڭشىل پارتياعا اينالدى.
عاسىردىڭ باسىندا اك پارتيا سايلاۋعا تۇسكەندە وڭشىل، ءدىنشىل حالىقپەن بىرگە اسكەريلەردىڭ جانە كواليتسيالىق ۇكىمەتتەردىڭ كيكىلجىڭىنەن شارشاعان ورتاشىل ادامدار دا وعان داۋىس بەرگەن ەدى. العاشقىدا جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارىنا وتكەن سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن پارتيا ارتىنان پارلامەنت سايلاۋىندا دا ەڭ كوپ داۋىس الىپ، ۇكىمەتتى جەكە دارا قۇرا الدى. وسىدان كەيىن ون جىلدان اسا ۋاقىت وتسە دە ەردوعان باستاعان پارتيا بارلىق سايلاۋلاردا جەڭىستى جولىن جالعاستىرىپ، ورتالىق تا جەرگىلىكتى دە بيلىكتى باسەكەلەستەرىنە بەرەر ەمەس. ءتىپتى، كوپپارتيالىق جۇيەگە وتكەلى بەرگى تۇركيا تاريحىنداعى ەڭ ۇزاق بيلىك قۇرعان پارتياعا انە-مىنە اينالعالى تۇر. ولاردىڭ بيلىكتى بۇلاي ۇزاق ۇستاپ تۇرۋىنىڭ (تۇركيا ولشەمىمەن ۇزاق، قازاقستان ولشەمىمەن...) بىرنەشە فاكتور اسەر ەتىپ وتىر: ەكونوميكانىڭ بىرقالىپتى ورلەۋى، وپپوزيتسيانىڭ السىزدىگى، ۇتىمدى سايلاۋالدى كامپانيالارى جانە جاس ءارى تەحنوكرات ادامداردى توپتاستىرا بىلگەن حاريزماتيكالىق ليدەرى ت.ب.
اك پارتيا بيلىككە كەلگەلى بەرى تۇركيانىڭ ەكونوميكاسى ىلگەرىلەۋمەن بولىپ، ەلدىڭ سىرتقى قارىزىنىڭ كولەمى ايتارلىقتاي ازايدى، قۇنسىزدانعان ۆاليۋتاسى كۇشەيتىلدى. سىرتقى ساياساتتاعى بەلسەندى ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەت ايماقتاعى باستى دەرجاۆا رەتىندە قاراستىرىلىپ، مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ گەگەمونى ەتىپ كورسەتۋ دە كەڭ ەتەك الدى. تۇركياداعى جۇيەنىڭ رەجيم اۋىستىرعان اراب ەلدەرىنە ۇلگى رەتىندە كورسەتىلۋى دە مەملەكەتتىڭ جەتىستىگىنىڭ كورىنىسى دەپ اتالىپ ءوتىلدى.
سىرتقى ساياساتتا وسىنداي جەتىستىكتەرگە جەتكەن ەردوعان باستاعان ۇكىمەتتىڭ ىشكى ساياساتتا (ەكونوميكادان باسقا) كەيبىر قاتەلىكتەرگە ۇرىنعانى انىق ەدى... ەڭ الدىمەن، تەك قانا وزىنە داۋىس بەرگەن حالىقتىڭ (وڭشىل دىنشىلدەر) عانا مۇددەسىن كوزدەپ، كوبىنە سولارعا عانا ۇنايتىن ساياسات جۇرگىزدى، ال قارسىلاستارىنىڭ (سولشىل توپتار) ساعىن سىندىرىپ، ولاردىڭ وي-پىكىرىنە قۇلاق اسۋدى مۇلدەم قويدى. اك پارتيانىڭ مۇنداي ساياساتى دا تۇسىنىكتى ەدى، ويتكەنى قارسىلاستارىنىڭ پىكىرىن ەسكەرسە دە ولاردىڭ بۇلارعا داۋىس بەرۋى ەكىتالاي ەدى. سوندىقتان ولاردى تىسقارىلاپ، وزىڭە بۇيرەگى بۇراتىندارعا جاعىپ، سولاردىڭ داۋسىن الۋ ساياساتىن ۇستاندى.
ەكىنشىدەن، ەردوعان بيلىككە كەلگەلى بەرى جۇرگىزىلگەن جەكەشەلەندىرۋ ساياساتى بارىسىندا مەملەكەت مۇلىكتەرى نەگىزىنەن اك پارتيانىڭ ارقاسىندا تۇرعان كاسىپكەرلەردىڭ قولىنا ءوتتى. ال، قارسىلاس پارتياعا نيەتتەس كاسىپكەرلەردىڭ كەيبىرى مايلى شەلپەكتەن ايىرىلعانىنا ىزالانىپ لوببي ارقىلى بايقاپ كورگىسى كەلىپ ەدى، بيلىك قايتا ولاردىڭ وزدەرىن قىسىپ، ساباسىنا ءتۇسىردى. ولاردىڭ ىشىندە ىزا قالىپ قويدى. جالپى مەملەكەت مۇلىكتەرىن جەكەشەلەندىرۋ ساياساتى بولسا كوممۋنيستىك توپتارعا ۇنامادى.
ۇشىنشىدەن، كەزىندە توڭكەرىس جاساعان، كەيىنىرەك «جاساۋ نيەتى بولعان» بىرقاتار ءىرى وفيتسەرلەردى جانە ولارمەن بايلانىسى بار دەگەن ايىپپەن كوپتەگەن جۋرناليستەردى جاۋاپقا تارتتى. بۇلارعا بۇيرەگى بۇراتىن حالىق بيلىكتىڭ ۋاجدەرىنە سەنبەدى، وزىنە قارسى كوزقاراستاعى ادامداردان قۇتىلۋدىڭ امالى دەپ قارادى.
بۇلارعا قوسا، ەردوعان ۇكىمەتىنىڭ كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋ تۋرالى ويلارى دا ءبىراز ادامدار تاراپىنان سەنىمسىزدىك تۋدىردى. اسكەري رەجيم قابىلداعان كونستيتۋتسيانىڭ وزگەرتىلۋ كەرەكتىگىن حالىقتىڭ بارلىعى دەرلىك ماقۇلدايدى، تەك ونى «ەردوعان ۇكىمەتى جۇزەگە اسىرسا، ءوزىنىڭ بيلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن پايدالانباي ما؟»، - دەگەن سۇراق مازالايدى وپپوزيتسيانى.
تۇركياداعى ەڭ پروبلەماسى كوپ ەتنيكالىق ازشىلىق كۇرت ماسەلەسى توڭىرەگىندە دە پىكىرتالاس تۋىندايدى. كۇرت تەررورشىلارىنا امنيستيا جاريالاۋ، ولاردىڭ ۇيىمدارىمەن كونسەنسۋس جاساۋ، سول تىلدە ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىن اشۋ ىقتيمالدىلىعى سياقتى ماسەلەلەر حالىقتىڭ كەي بولىگىنىڭ نارازىلىعىن تۋدىرۋدا. ياعني، ۇلتشىل، تۇرىكشىل حالىق بيلىكتىڭ كۇرت ساياساتىنا قارسى شىعىپ كەلەدى.
شىلىم مەن الكوگول ونىمدەرىن ساتۋ، تۇتىنۋ، قولدانۋ جانە جارنامالاۋدى شەكتەۋ ماقساتىندا قابىلداعان شەشىمدەرىنە دە زايىرلى حالىق وڭ قاباق تانىتپادى (وسى تاقىلەتتەس تيىمدار كوپتەگەن ەلدەر دە بار، دەگەنمەن ءدىنشىل دەپ قابىلدانعان پارتيانىڭ مۇنداي شەشىمى قوعامدى زايىرلىلىقتان وزگەرتۋ سياقتى زورايىپ كورىنۋى زاڭدى ەدى). وسىعان دەيىن بولعان مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە كىرۋ كەزىندە حيدجابتى شەشۋ تۋرالى زاڭنىڭ دا الىپ تاستالىنۋى دا ءدال وسىلاي قارسى الىندى.
جەرگىلىكتى مۋنيتسيپاليتتەرگە وتكەن سايلاۋلاردا باسەكەلەس پارتيالار جەڭىسكە جەتكەن وڭىرلەرگە مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن ازىراق قارجى ءبولىپ الالاۋ دا، ينۆەستيتسيانىڭ كوبىن ءوز جاقتاستارى وتىرعان اۋداندارعا سالۋ قارسىلاستاردىڭ رەنىشىن تۋدىرۋدا.
سىرتقى ساياساتتا باتىستان شىعىسقا بۇرامىز، «كورشىلەرمەن پروبلەماسىز ساياسات قۇرامىز» دەپ تالپىنعان ارەكەتتەرىنەن دە تۇك شىقپاۋى اك پارتيانىڭ سىرتقى ساياسات ستراتەگياسىنا سىننىڭ ۇدەۋىنە سەبەپ بولدى. ەردوعان باستاعان ساياساتكەرلەر قايتادان باتىسپەن ءىشىنارا بولىپ، كورشى ەلدەرمەن اراداعى قاتىناستار كەرىسىنشە ۋشىعىپ كەتتى.
جالپى، كەزىندە اتاتۇرىك قالىپتاستىرىپ كەتكەن كوپتەگەن پرينتسيپتەردەن باس تارتىپ جاتقان ەردوعاننىڭ ساياساتى وپپوزيتسيانىڭ سىنىنا ۇشىراپ كەلەدى. ال، ودان قورىتىندى شىعارىپ نەمەسە پىكىرىن «وتىرىك» بولسا دا ەسكەرىپ جاتقان ۇكىمەت جوق. قايتا قارسىلاستارىن كەكەتىپ، مۇقاتىپ ولاردى ودان بەتەر ارانداتار پىكىر ايتقىزۋ ارقىلى ءدىنشىل حالىققا قارسى «ايداپ سالىپ» وتىرۋ ساياساتىن ۇستانۋدا.
ەردوعاننىڭ يزرايل پرەزيدەنتى پەرەسپەن سوزگە كەلۋى، تەل-اۆيۆ پەن انكارا اراسىنىڭ گازا سەكتورىنا بايلانىستى ناشارلاۋى، وعان قارسى قاستاندىق ۇيىمداستىرۋعا تىرىسۋ ارەكەتتەرى سولشىل حالىق تاراپىنان ءوز جاقتاستارىن الداۋ ءۇشىن جاسالعان ءجاي عانا ساياسي كامپانيا رەتىندە قابىلدانۋدا. ونىڭ «جالىنداعان» سوزدەرىنە دە قارسىلاستارى كۇمانمەن قاراپ، پوپۋليزمگە تولى دەپ سىنايدى.
ەردوعان باستاعان ۇكىمەت ۇدايى ەسكەرتىپ وتىراتىن وزدەرى بيلىككە كەلگەلى بەرگى تۇركيانىڭ ەكونوميكالىق جەتىستىكتەرىنە دە قارسىلاستارى يلانبايدى. ولاردىڭ ءۋاجى: جاڭا عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ تەك قانا تۇركيا ەمەس، الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىندە دەرلىك تۇراقتى ەكونوميكالىق ورلەۋ بولدى. ال عاسىرلار توعىسىندا تۇركيادا بولعان بانك سەكتورىنىڭ داعدارىسىنان كەيىن، بۇل سالادا رەفورمالار جۇرگىزىلدى. جانە ول رەفورمالار اك پارتيا بيلىككە كەلمەي تۇرىپ باستالعان ەدى. سول رەفورمالاردىڭ ارقاسىندا عانا 2008 جىلى الەمدى شايقالتقان قارجى داعدارىسىنىڭ تۇركياعا اسەرى از بولدى.
جالپى بيلىكتە ۇزاق وتىرعان ادامنىڭ بويىن «مەنمەندىك» بيلەيتىنى كوپ ايتىلادى... تۇركيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى دە كەيىنگى جىلدارى وزىنە قارسى ايتىلعان سىنداردى قابىلدامايتىن بولعان. ءتىپتى ءوزىنىڭ جاقتاسى بولسا دا اشىق پىكىر ايتقان ساياساتكەرلەردى مۇيىزدەگەن كەزدەرى بايقالدى. مەدياعا دا تولىق دەرلىك ۇستەمدىك ورناتقاندىقتان، ول جاقتان دا سىننىڭ ايتىلۋى ازايعان...
مىنە، جوعارىداعى نارازىلىقتاردىڭ بارلىعى جينالىپ كەلىپ بۇرق ەتە قالدى. پاركتەگى اعاش قىرقۋ ءجاي عانا بەتكى سەبەپ قانا، ال شىن سەبەپتەر تەرەڭدە جاتىر. وزدەرىنە بيلىك وگەي بالا سياقتى قاراعانىنا ىزالى سولشىل حالىق ەرەۋىلدەردىڭ نەگىزى قوزعاۋشى كۇشى بولىپ تۇر.
بۇل ەرەۋىلدەر تۇركيانىڭ كۇشەيگەنىن كورە الماعان باتىس مەملەكەتتەرى تاراپىنان تۇتاتىلدى دەگەن سوزدەر نەگىزسىز سياقتى، ويتكەنى ول ەلدەرمەن اراقاتىناسى جاقسى رەجيمدى باسقا بىرىمەن اۋىستىرا قويۋ اقىلعا قونىمسىز. بىراق تۇركياداعى سولشىل قوزعالىستارمەن بايلانىسى بار باتىستاعى سولشىل توپتاردىڭ، كەيبىر ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ كومەك بەرۋ ىقتيمالدىلىعىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. دەگەنمەن سيريانىڭ استىرتىن قولداۋ كورسەتكەنى تۋرالى دا قاڭقۋ بار، بۇل ەندى راس بولۋى مۇمكىن. الايدا ەرەۋىلگە شىققان حالىقتىڭ نەگىزگى ماقساتى تۇركيانى السىرەتۋ ەمەس، وزدەرىن ەلەمەيتىن بيلىكتى ساناسۋعا ءماجبۇر ەتۋ ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ەرەۋىلدەردىڭ نەگىزگى سەبەبىن سىرتتان ەمەس، ىشتەن ىزدەگەن دۇرىس بولاتىن سياقتى...
ازىرگە بۇل تولقۋلاردىڭ قاشان جانە قالاي تىنارى تۋرالى بولجام ايتۋ قيىن. تۇركيادا مۇنداي ءىرى دەرلىك ەرەۋىلدەردىڭ ءار بەس-التى جىلدا بولىپ تۇرۋى قالىپتى جاعدايعا اينالعان. سوندىقتان كوپ تولقۋلار سياقتى باسىلىپ قالۋ دا نەمەسە كەيبىر سەبەپتەردىڭ كەسىرىنەن ءورشىپ كەتۋ دە ىقتيمالى بار. قازىر باسىلىپ بارىپ، بىرنەشە ايدان كەيىن ۇكىمەتتىڭ باسقا ءبىر شەشىمىنە بايلانىستى جاڭا كۇشپەن تولقۋ مۇمكىندىگىن دە جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ناقتى الەۋمەتتىك ساۋالناما جۇرگىزبەگەننەن كەيىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن، الايدا ەڭ كەمى حالىقتىڭ جارتىسى (نەگىزىنەن وڭشىلدار) ەرەۋىلشىلەردى قولدامايدى. دەگەنمەن بيلىكتى اۋىستىرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ عانا ەمەس، ءبىراز توبىنىڭ ۇزاق تولقۋى دا جەتكىلىكتى ەكەنى تالاي توڭكەرىستەر دە دالەلدەندى.
شەرۋگە شىققان حالىقتىڭ قاتارى بىرەسە ازايىپ، بىرەسە كوبەيىپ قۇبىلىپ تۇر. پوليتسيا ولارعا قارسى اياۋسىز گاز قولدانىپ، ول گازدىڭ ءيسى الاڭداردا ەرتەڭىنە دە شىعىپ تۇرسا دا حالىق باسىلار ەمەس. رۇقساتسىز ەرەۋىلدەر سالىستىرمالى تۇردە بەيبىت قالپىنان تايعان جوق (اراسىندا كەيبىر ارانداتۋشىلار بولماسا، ءتىپتى كەيبىر بۇلىنۋشىلىكتەردى ۇكىمەتتىڭ ءوز ادامدارى نەمەسە سولارعا بۇيرەگى بۇراتىندار تاراپىنان جاسالعان دەگەن قاۋەسەت تە بار), ال ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ پوليتسياعا ۇستالىپ قالعاندار ۋاقىتشا ۇستاۋ ورنىنا اپارىلىپ، تەرگەلىپ قانداي دا ءبىر بۇزاقىلىققا قاتىسى بار ەكەندىگى دالەلدەنبەسە قايتا بوساتىلۋدا. ولار سول ءتۇندى پوليتسيا بولىمشەسىندە وتكىزىپ، ۇيقىسىن قاندىرىپ، وزەگىن جالعاپ ەرتەڭىنە ەرەۋىلشىلەردىڭ قاتارىنا قايتا قوسىلۋدا...
ازىرگە اك پارتياعا بىرنەشە فاكتوردىڭ وڭ اسەر ەتىپ تۇرعانىن دا ۇمىتپاۋ كەرەك... الدىمەن اۋا-رايى ءبىراز جايسىزداۋ بولىپ تۇر، ەكىنشىدەن دەمالىس مەرزىمى بولعاندىقتان قازىر ستۋدەنتتەردىڭ بارلىعى دەرلىك وڭىرلەرىنە قايتىپ كەتكەن. ەگەر تولقۋلار جالعاسا بەرسە اۋا رايى جازدا اشىلا تۇسەدى جانە ستۋدەنتتەردىڭ دە ءبىرازى ءبىر ەكى اپتادا جازعى سەمەستر ءۇشىن وقۋعا قايتا كەلەدى. وندا جاعدايدا تولقۋلاردىڭ ءورشۋ دە ىقتيمالدىلىعى بار...
ەردوعان باستاپقىدا ەرەۋىلشىلەر ەكولوگيالىق تالاپ قويعاندا ونى ورىنداۋدان باس تارتىپ، قايتا قارسىلاستارىن مۇقاتىپ «ادەتتەگىدەي» جاقتاستارىنا ويناعان ەدى. الايدا ەرەۋىلدەردىڭ گەوگرافياسى كەڭەيىپ، ىشكى جانە سىرتقى ازاماتتىق ۇيىمدار تاراپىنان سىندار ۇدەگەننەن كەيىن قانداي شەشىم قابىلدارىن بىلمەي ەكىۇداي جاعدايدا قالعان سياقتى. ەگەر ەرەۋىلگە شىققان حالىققا پارك ورنىندا قۇرىلىس سالۋدان باس تارتتىق دەيىن دەسە، تولقۋشىلاردىڭ تالابى الدەقاشان ەكولوگيالىقتان ساياسي ماقساتقا ۇلاسقاندىقتان، ولار ۇكىمەتتى وتستاۆكاعا كەتىرۋ ءۇشىن بۇرىنعىدان بەتەر تولقي تۇسەدى.
تۇركياداعى تولقۋلارعا قارسى پوليتسيانىڭ كۇش قولدانۋدى اسىرىپ جىبەرگەنىن جازعان باتىستىق باسىلىمداردىڭ كەيبىرى مۇنىڭ ارتى «تۇرىك كوكتەمىنە» ۇلاسۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدى دا ايتىپ جىبەردى. جالپى، اراب كوكتەمىنەن كەيىن كەزەك تۇرىك كوكتەمىنە كەلگەندىگى تۋرالى پىكىرلەر بەلەڭ العان، بۇل وي اراعا ۋاقىت سالىپ ۇمىت بولا باستاعانداي ەدى، تۇركياداعى تولقۋلار ونىڭ قايتا كوتەرىلۋىنە تۇرتكى بولدى. تۇرىك تىلدەس ەلدەردە ۇزاق ۋاقىتتان بەرى بيلەۋشىلەردىڭ اۋىسپاۋى جانە ولارعا قارسى نارازىلىقتىڭ جينالىپ قالۋى تۇرىك كوكتەمىن تۋدىرادى، تەك وعان تۇرتكى بولار سەبەپ تابىلسا بولعانى، توڭكەرىس ءبىر ەلدە باستالسا ەكىنشىسىنىڭ دە حالقىنا اسەرىن تيگىزىپ جايىلادى دەگەن ساراپشىلاردىڭ دا ءسوزىنىڭ جانى بار. ەندەشە تۇرىك تىلدەس ەلدەردىڭ باسشىلارى جان-جاقتا بولىپ جاتقان وقيعالاردان دۇرىس قورىتىندى شىعارىپ، ماسەلەنى توڭكەرىسكە ۇلاستىرماي شەشسە يگى بولار ەدى...
Abai.kz
