ءبىر ۇلت – ءبىر جازۋ ءۇشىن كۇرەسەيىك!
انگلو-ساكس جانە حانزۋلاردىڭ الەمدىك رۋحاني-مادەني جاۋلاۋى
قىتايدىڭ پىشپەك جازۋى مەن اعىلشىننىڭ QWERTY-ءى ەرتەدەن-اق الەمدى وزىنە باعىندىرۋعا دايىندالعان الىستان بولجانعان ستراتەگيا مەن تاكتيكالارى ەكەنىن بىلە بەرمەيمىز. بالەنباي مىڭ پىشپەگى بار حانزۋ QWERTY تەرىمى ارقىلى ءوز مادەنيەتىن تاراتىپ جاتىر. ودان قۇتىلۋدىڭ جولى ءار ۇلتتىڭ دۇنيەتانىمى مەن ءدىلى-دىنىنە نەگىزدەلگەن ساۋاتتى اۋدارما.
كوپتەگەن ەلدەردە چاينتاۋىن بار، ءارى اعىلشىنشا ءبىلىم العان ۇلتتىق زيالىلار كورپۋسىنىڭ قاڭباق كۇشتەرى بار. ورتا ازيا وسى ەكسپانسياعا ۇشىراي باستادى. ورىس الەمى كەتكەنىمەن ونىڭ ورنىن ورتا ازيادا كىم باسادى؟ ازىرشە الەم بويىنشا وسى ەكى الىپ كۇشپەن كۇرەسىپ جۇرگەن – جالعىز ەردوعان عانا.
ءبىز قالاي كۇرەسەمىز؟ قىتايداعى ءوز اتا قونىسىندا وتىرعان قازاقتى قالاي ساقتاپ قالامىز؟ ولاردى ساقتاۋدىڭ جالعىز جولى – ەكى ەل قازاقتارى اراسىندا ساياسات ارالاسپايتىن ۇلتتىق مەديا كەڭىستىك قۇرۋعا قول جەتكىزۋ. ول شىعىس مادەنيەتىنىڭ بۋددالىق بۇتاعى قىتاي، جاپوندى ءام كارىستى مادەني قىرىنان قازاققا تانىتۋعا باعىت ۇستانۋعا ءتيىس. وسى ەلدەردىڭ ءىلىم-ءبىلىمى مەن بۇقارالىق ادەبيەتى رۋحاني تۇنىعىمىزدى لايلاي باستاعان باتىس پەن اقش ءدىلىمىز بەن دىنىمىزگە جات تانىم-تۇسىنىگىنەن ارىلتۋ ءۇشىن وتە كەرەك-اق.
باستى كۇرەس جازۋعا كەلىپ تىرەلەدى. ورىس تىلدىلەر دە، قازاق تىلدىلەر دە ىلاتىن جازۋىنا كوشۋ كەرەك. ورتاق جازۋ ءۇشىن قازىرگى ورىس كىرىلىندەگى 33 ارىپتىك الىپبيىنەن
يو يو يو
ي ي
تس تس تتس
چ چ تش
شش شش شش
جۋاندىقتى تانىتۋ
جىڭىشكەلىكتى تانىتۋ
يۋ يۋ يۋ
يا يا يا سىندى توعىز ءارىپتىڭ كوزىن جويساق، 22 ءارىپ قانا قالادى. ونىڭ ىشىندە قازاق سويلەۋ تىلىندە جوق ە، ف، ۆ جانە ح بار. ولاردى جەكە بولەتىن بولساق، 18 ءارىپ پەن دىبىس قانا قالادى. وعان ءوزىمىزدىڭ ءا،ءى،ڭ،ع،ءۇ،ۇ جانە ق ەنگىزەر بولساق كوپ نارسە ۇتامىز.
ي مەن ي ءبىر تاڭبامەن جازىلادى دەگەن تۇسىنىكتەن سوڭ،
يو يو يو
تس تس تتس
چ چ تش
شش شش شش
يۋ يۋ يۋ ەستىلۋى بويىنشا جازىلادى دەپ ەرەجە جاساساق، پۋتين ءبىزدى تاپانشامەن اتىپ تاستامايدى. وسى الىپبيگە ورىس ءتىلدى قانداستارىمىز بەن وتانداستارىمىزدى تارتىپ، ءتىلىڭ بولەك بولعانمەن، جازۋىڭ ءبىر بولۋ كەرەك دەگەندى سانالارىنا قۇيۋعا ءتيىسپىز. بۇعان ۇلتشىلدىعى بىزدەن دە ارتىق ورىس ءتىلدى قانداستارىمىز ءوز ۇلەسىن ەسەلەپ قوسادى.
قازىرگى كىرىل جازۋىندا قۇمىق اعايىندار ءبىزدىڭ ق-نى، قوسار ءارىپ ك دەپ جازىپ ءجۇر. اعىلشىننىڭ QWERTY-ءى بويىنشا داۋىستىلارىمىز: ءا-aa, ءى-i, ءۇ-uu, ۇ-u جانە ءو-oo دەپ جازار بولساق، ءالىپبي تانىتقاندا ا-ءا، و-ءو جانە ۇ-ءۇ جۇپتارىنىڭ ايتىلۋى مەن جازىلۋىن جەكە وقىتاتىن بولساق كوپ نارسە ۇتامىز.
ودان كەيىن ش-c ق-q ع-ح قوسار ج-zh ڭ-ng نەمەسە gh (ع) ءبىر ىزگە تۇسسە بۇگىنگى ءتۇرلى نۇسقاداعى WORD باعدارلاماسى مەن كامىپتىك سەربىستەر وقىمايتىن توبەسى ءىسىپ، اياعى سىنعان ارىپتىك الا قۇلالىق بولمايدى.
ىلاتىن جازۋىنا بارشا قازاقستاندىقتار كوشۋى كەرەك. ولاي ەتپەسەك ەلىمىز قاققا ءبولىنۋ قاۋىپى الدىندا تۇر! ءبىر ۇلت – ءبىر جازۋ ءۇشىن كۇرەسەيىك!
ءابىل-سەرىك الىاكبار
Abai.kz
