كەڭەستىك كەزەڭنىڭ قازاق ەلى ءۇشىن جاساعان جاقسىلىقتارىنىڭ ەڭ باستىسى حالىقتىڭ ساۋاتىن اشىپ، ىنتاسى بار ادامداردىڭ جوعارى ءبىلىم الىپ، اسا قابىلەتتىلەردىڭ عىلىممەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك جاساعانى دەسەك قاتەلەسە قويمايتىنىمىز انىق. كەڭەستىك كەزەڭدە قۇرىلعان ءبىرتۇتاس ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى وزگەرىسكە ۇشىراماعانىمەن نارىقتىق ەكونوميكانى باسشىلىققا العان مەملەكەت ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا دا نارىق زاڭدىلىقتارىن ەندىردى. ناتيجەسىندە اقىلى مەكتەپ، اقىلى كوللەدج، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى اقىلى بولىمدەر مەن اقىلى نەگىزدەگى جوعارعى وقۋ ورىندارى بوي كوتەردى. اقىلى تۇردەگى جوعارعى ءبىلىم بەرۋ جولعا قويىلعان سوڭ رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە دەيىن ءتۇرلى نىسانداعى جوعارعى وقۋ ورىندارى اشىلدى. اقىلى ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى مەن ءمانىن تۇسىنبەگەندىكتەن دە بولار وسى سالادا قىزمەت كورسەۋدى قولعا العان تۇلعالار ونى كادىمگى كوممەرتسيالىق جولمەن اقشا تابۋدىڭ كوزى رەتىندە قاراستىردى.  سونىڭ سالدارىنان، جوعارعى ءبىلىم بەرۋ تابىس كوزىنە اينالدى، جارنامامەن شاكىرت جيناپ، ءبىلىم ەمەس ديپلوم بەرۋدى كاسىپكە اينالدىرعان جوعارعى وقۋ ورىندارى كوبەيدى.  بۇل ءوز كەزەگىندە جوعارعى ءبىلىمنىڭ قۇنىنىڭ ءتۇسىرىپ، حالىق اراسىندا ءبىلىم ەمەس جوعارعى ءبىلىم العانىن راستايتىن قۇجاتتىڭ الدىڭعا ورىنعا شىعۋىنا ىقپال ەتتى.

كەڭەستىك كەزەڭنىڭ قازاق ەلى ءۇشىن جاساعان جاقسىلىقتارىنىڭ ەڭ باستىسى حالىقتىڭ ساۋاتىن اشىپ، ىنتاسى بار ادامداردىڭ جوعارى ءبىلىم الىپ، اسا قابىلەتتىلەردىڭ عىلىممەن اينالىسۋىنا مۇمكىندىك جاساعانى دەسەك قاتەلەسە قويمايتىنىمىز انىق. كەڭەستىك كەزەڭدە قۇرىلعان ءبىرتۇتاس ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى وزگەرىسكە ۇشىراماعانىمەن نارىقتىق ەكونوميكانى باسشىلىققا العان مەملەكەت ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا دا نارىق زاڭدىلىقتارىن ەندىردى. ناتيجەسىندە اقىلى مەكتەپ، اقىلى كوللەدج، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى اقىلى بولىمدەر مەن اقىلى نەگىزدەگى جوعارعى وقۋ ورىندارى بوي كوتەردى. اقىلى تۇردەگى جوعارعى ءبىلىم بەرۋ جولعا قويىلعان سوڭ رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە دەيىن ءتۇرلى نىسانداعى جوعارعى وقۋ ورىندارى اشىلدى. اقىلى ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى مەن ءمانىن تۇسىنبەگەندىكتەن دە بولار وسى سالادا قىزمەت كورسەۋدى قولعا العان تۇلعالار ونى كادىمگى كوممەرتسيالىق جولمەن اقشا تابۋدىڭ كوزى رەتىندە قاراستىردى.  سونىڭ سالدارىنان، جوعارعى ءبىلىم بەرۋ تابىس كوزىنە اينالدى، جارنامامەن شاكىرت جيناپ، ءبىلىم ەمەس ديپلوم بەرۋدى كاسىپكە اينالدىرعان جوعارعى وقۋ ورىندارى كوبەيدى.  بۇل ءوز كەزەگىندە جوعارعى ءبىلىمنىڭ قۇنىنىڭ ءتۇسىرىپ، حالىق اراسىندا ءبىلىم ەمەس جوعارعى ءبىلىم العانىن راستايتىن قۇجاتتىڭ الدىڭعا ورىنعا شىعۋىنا ىقپال ەتتى. جوعارعى وقۋ ورىندارى ەل اراسىندا ءبىلىمدى دە بىلىكتى كادر دايارلايتىن ورىن ەمەس، كەرىسىنشە، جوعارعى ءبىلىم العاندىعىن راستايتىن قۇجات بەرەتىن مەكەمەگە اينالدى. ارينە، ءبىر ماسەلە جايلى ءسوز قوزعالعاندا ونىڭ تەك جاعىمسىز جاعى عانا ەمەس، جاعىمدى جاعىن دا ويدان شىعارماۋ قاجەت. وسى تۇرعىدان العاندا جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپتەپ اشىلىپ، جوعارعى ءبىلىمنىڭ قول جەتىمدى سيپات يەلەنۋى كوپتەگەن الەۋمەتتىك جاعىنان تومەنگى دەڭگەيدەگى جاستاردىڭ جوعارعى ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك تۋدىردى. جوعارعى وقۋ ورنىندا ءبىلىم الۋ ارقىلى كوپشىلىك جاستار ءبىلىم الىپ قانا قويماي، ءارتۇرلى ماسەلەدە دەربەس ويى بار، قۇقىقتىق جاعىنان ءبىلىمدى ازاماتتارعا اينالدى. دەگەنمەن، كوپتەپ سانالاتىن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ بارلىعى بىردەي جاڭا زامان تالابىنا ساي تولىققاندى ءبىلىم بەرۋدى ۇيىمداستىرىپ، بىلىكتى كادر دايارلاي الدى دەي المايمىز. تاۋەلسىزدىك جىلدارى  كەڭەستىك داۋىردە ءبىلىم بەرۋ وشاعىنىڭ بەت-بەينەسى بولعان وقىتۋشىلار قاۋىمى دا وزگەرىسكە ۇشىرادى. ءتۇرلى سەبەپتەرمەن جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ءدارىس وقيتىن وقتۋشىلاردىڭ كەڭەستىك كەزەڭدە قالىپتاسقان قوعام الدىنداعى مارتەبەسىنە سەلكەۋ ءتۇستى. ۋاقىت وتە كەلە جوعارعى وقۋ ورنىندا جۇمىسقا قالىپ، ءومىرىن عىلىم مەن بىلىمگە باعىشتايتىن جاستاردىڭ سانى ازايىپ، كەيبىر سالالاردا ۇستازدارعا تاپشىلىق ورىن الا باستادى. عىلىمي اتاق پەن دارەجە كوبىنەسە ماقتانسۇيگىش تۇلعالاردىڭ جەكە امبيتسياسىن قاناعاتتاندىرۋ قۇرالى بولىپ، عىلىمنىڭ شىنايى كەلبەتىنە كولەڭكە ءتۇسىپ، وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ عىلىممەن اينالىسۋعا ىنتاسى السىرەدى. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىنىڭ وزگەرىسكە ۇشىراۋى، تەك عىلىممەن اينالىساتىن عالىمداردىڭ الەۋمەتتىك قورعالماۋى دا عىلىم جولىن تاڭداۋشىلاردى تىعىرىققا تىرەدى. ءبىر-بىرىمەن بايلانىستى جاعدايلاردىڭ اسەرىنەن جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىسىنا دەگەن قوعام پىكىرى وزگەرىسكە ۇشىراپ، ولارعا قاتىستى تەرىس كوزقاراستاردىڭ دا ءورىس الۋىنا مۇمكىندىك جاسالدى. جالپى العاندا، جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارىنىڭ قوعام الدىندا بەدەلىنىڭ ءتۇسىپ، وسى سالادا قالىپ عىلىممەن اينالىسۋعا ىنتالى جاستاردىڭ ازايۋىنا كەلەسى فاكتورلار ءوز اسەرىن تيگىزدى:

ەڭ الدىمەن، جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ شامادان تىس كوبەيۋى، ناتيجەسىندە كادر تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن قولىندا ديپلومى بار ادامداردىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارىنا ەش دايارلىقسىز اينالۋى;

ەكىنشىدەن، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازانىڭ بولماۋى، وقىتۋشىلاردىڭ ساپالى ءبىلىم بەرۋىنە جاعدايدىڭ جاسالماۋى;

ۇشىنشىدەن، عىلىم سالاسىنىڭ جەمقورلىققا ۇرىنۋى، سودان بولىپ عىلىمعا قاتىسى جوق ادامداردىڭ عىلىم كانديداتى جانە عىلىم دوكتورى اتاعىن يەلەنىپ، ستۋدەنتتەرگە ساباق جۇرگىزۋى، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى، ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنداعى  لاۋازىمداردى يەلەنۋى;

تورتىنشىدەن، جوعارعى وقۋ ورىندارى وقىتۋشىلارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعىنان قورعالماۋى، جالاقىنىڭ ازدىعى، قوسىمشا ماتەريالدىق كومەكتىڭ بولماۋى، سايكەسىنشە، ءبىلىم بەرۋدەگى جەمقورلىقتىڭ ورىن الۋى;

بەسىنشىدەن، وقىتۋشىلاردىڭ جىلدىق جۇكتەمەسىنىڭ اۋىرلىعى، وقىتۋشىلاردىڭ عىلىممەن اينالىسۋعا جانە ءوزىنىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن كوتەرۋىنە جاعدايدىڭ جاسالماۋى;

التىنشىدان، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى قاعازباستىلىق، وقىتۋشىنىڭ ناقتى وتكىزەتىن ساباعىنا ەمەس، ءار ءپان بويىنشا جاساعان وقۋ-ادىستەمەلىك كەشەنىنە باعانىڭ بەرىلۋى، وقىتۋشىنىڭ بىتپەيتىن ەسەپتەر مەن جينالىستاردىڭ، تەكسەرىستەردىڭ  تۇتقىنىنا اينالۋى جانە ت.ب.

وقىتۋشىنىڭ قوعام الدىنداعى بەدەلىنىڭ تۇسۋىنە كەيبىر جاناما فاكتورلار دا اسەرىن تيگىزۋدە، ونىڭ ءبىرى رەتىندە كرەديتتىك وقىتۋ جۇيەسىنىڭ تولىققاندى ورنىقتىرىلماۋىن دا اتاپ وتۋگە بولادى. اسىرەسە، كرەديتتىك وقۋ جۇيەسىنە كوشكەن ەلدەردە بولمايتىن سىرتتاي وقىتۋ نىسانى ءالى كۇنگە دەيىن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ بيۋدجەتىن تولتىرۋشى «بۇلاققا» اينالىپ وتىر.  سىرتتاي ءبىلىم الۋشىلار كوبىنەسە گۋمانيتارلىق ماماندىقتاردى تاڭدايدى، اسىرەسە، قۇقىقتانۋ، كەدەن ءىسى، ەكونوميكا ماماندىقتارىندا سىرتتاي ءبىلىم الۋشىلار سانى ازايماي وتىر. بۇل ءوز كەزەگىندە ديپلوممەن مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرۋشىلەردىڭ دە ساپاسىنا تىكەلەي اسەر ەتۋدە. ماسەلەنىڭ مانىنە ۇڭىلەر بولساق، جەڭىل جولمەن ديپلوم الىپ مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرگەن ماماننىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىنىڭ تومەن بولاتىنى، ول كورسەتەتىن قىزمەت ساپاسىز بولاتىنى انىق. كەي كەزدەرى ساۋاتى تومەن ادامداردىڭ قانداي دا ءبىر جولدارمەن بيىك لاۋازىمدى مانساپتى قىزمەتتەردى يەلەنىپ، ءوزى باسقارىپ وتىرعان سالانىڭ جۇمىسىن كەرى كەتىرگەنىنە كۋا بولىپ جاتامىز، بولماسا، بىلىكتىلىگى تومەن ماماننىڭ ءوز مىندەتىنىڭ ءمانىن تۇسىنبەۋىنەن ورىن الىپ جاتقان كەرى جاعدايلار بۇگىنگى قوعام ءۇشىن ۇيرەنشىكتى جايتقا اينالدى.  بۇل مەملەكەتتىڭ قوعام الدىنداعى بەدەلىنىڭ ءتۇسىپ، حالىقتىڭ بيلىككە سەنىمىنىڭ تومەندەۋىنە، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ دامىپ، حالىقتىڭ نيگيليستىك كوزقاراستارعا بەت بۇرۋىنا الىپ كەلەدى.

ءومىردىڭ ءوزى ءبىر-بىرىمەن بايلانىستى جاعدايلاردىڭ جيىنتىعى دەپ قاراستىرار بولساق، قازىرگى كەزدەگى مەملەكەتتە ورىن الىپ وتىرعان جاعىمسىز جاعدايلار، ۇلكەن ماسشتابتاعى سىبايلاس جەمقورلىق پەن قوعامدى جايلاعان نيگيليستىك كوزقاراستاردىڭ قالىپتاسۋىنا جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ دا تيگىزگەن كەرى اسەرى بار دەپ پايىمداۋعا بولادى.  كەز-كەلگەن جاعىمسىز جاعدايمەن كۇرەستە ونىڭ سالدارىن جويۋ ەمەس، سەبەبىن تاۋىپ، ونى بولدىرماۋدىڭ جولىن قاراستىرۋ ناتيجە بەرەرى ءسوزسىز. سول سەبەپتى جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى وقىتۋشىلاردىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ دە قوعام ءۇشىن قاۋىپ تۋدىرىپ وتىرعان جاعدايلاردىڭ الدىن الۋدا وڭ ناتيجەلەر بەرە الاتىن ماسەلە. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا، جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىسىنىڭ مارتەبەسىنىڭ كوتەرىلۋى ءۇشىن كەلەسى ماسەلەلەر ءوز شەشىمىن تابۋى كەرەك:

بىرىنشىدەن، ايقىن ستراتەگيالىق ماقساتى جوق، تەك ناقتى ءبىر ادام نەمەسە توپتىڭ قالتاسىنا جۇمىس ىستەيتىن جوعارعى وقۋ ورىندارىن  جابۋ;

ەكىنشىدەن، ناقتى ءبىر سالا ماماندارىن دايارلايتىن پروفيلدىك جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى تابىس كوزدەرىنە اينالعان قوسالقى فاكۋلتەتتەردى جابۋ;

ۇشىنشىدەن، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى سىرتتاي بولىمدەردى جاۋىپ، قاشىقتىقتان وقىتۋ نىسانىن جولعا قويۋ;

تورتىنشىدەن، جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىسىنىڭ بىلىكتىلىگىنە قاتىستى تالاپتاردى قاتاڭداتىپ، عىلىمي اتاق پەن دارەجە الۋدا جەمقورلىقتىڭ بولماۋىنا مەملەكەت تاراپىنان قاتاڭ قاداعالاۋ ورناتۋ;

بەسىنشىدەن، جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىسىن الەۋمەتتىك جاعىنان قامتاماسىز ەتىپ، بۇل قىزمەتتىڭ ەڭ جوعارى اقى تولەنەتىن، تەك ەڭ مىقتى ماماندار يەلەنەتىن جوعارعى دارەجەلى قىزمەت دەڭگەيىنە كوتەرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ;

التىنشىدان، جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى ورىن العان قاعازباستىلىقتى ازايتىپ، وقىتۋشىلاردىڭ عىلىممەن اينالىسۋىنا، ءوز بىلىكتىلىكتەرىن كوتەرۋىنە جاعداي جاساۋ;

جەتىنشىدەن، جوعارعى وقۋ ورنىنىڭ وقىتۋشىسىنىڭ رەيتىنگىن ايقىنداۋدا تەك باتىس ەلدەرىنە باعىتتالعان  كوشىرمە ەمەس، قازاقستاندىق قوعام ەرەكشەلىكتەرىنە نەگىزدەلگەن، زامان تالابىنا ساي كەلەتىن ۇلتتىق مودەل قالىپتاستىرۋ قاجەت.

Abai.kz