قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ
پرەمەر-ءمينيسترى
ءاليحان سمايىلوۆقا،
قر ۇلتىق بانكىسىنىڭ توراعاسى
عالىمجان پىرماتوۆقا

ا ش ى ق  ح ا ت

قۇرمەتتى مىرزالار!

پارلامەنت كانيكۋلدا بولعاندىقتان، رەگلامەنت بويىنشا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ەسكەرىپ، مەن سىزدەرگە اشىق حات جولداپ وتىرمىن. مەنىڭ شۇعىل ارەكەتكە بارۋىمنىڭ سەبەبى تومەندەگى مازمۇنداۋعا بايلانىستى جانە وعان سىزدەردەن تيىسىنشە جاۋاپ كۇتەمىن.

ەلدە توعىز بانك جابىلادى دەگەن اقپارات تارادى. ارينە بۇل حاباردىڭ تۇپنۇسقاسى ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتەن شىققانى داۋسىز. ءبىر جاعىنان ەلدەگى كودەدەي كوپ بانكىلەردى قىسقارتقان دا دۇرىس شىعار... ەكىنشى جاعىنان، ەگەر «9 بانكتى جابۋ» تۋرالى بۇل جاڭالىقتىڭ «جانى» بولسا، ونىڭ ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن مۇمكىن بولار زاردابى مەن حالىقتىق قازىنانىڭ ەسەپكە الىنباعان شىعىنى تۋراسىندا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىن اقپاراتتاندىرۋ قاجەت بولادى.

بۇل رەتتە جۋىقتا «جۋسان بانككە» قاتىستى جۇمباق جاعدايدى ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ كۇلبىلتەلەپ «رەتتەۋ» بارىسىنداعى ۇنسىزدىگى مەن «قۇپيالىققا» سىلتەمە جاساۋىنا دەپۋتاتتار ەندىگىدە كونىپ وتىرا المايتىنىن ەسكەرتكىم كەلەدى. «جۋسانعا» قاتىستى مەنىڭ جولداعان دەپۋتاتتىق ساۋالىما سىزدەردەن «مەملەكەتتىك قۇپيا» بەلگىسىمەن جاۋاپ كەلدى. ال قۇپيا قۇجاتتارمەن جۇمىس ىستەۋگە رۇقسات بولماعاندىقتان، مەن ول جاۋاپتىڭ ءمان-مازمۇنىنان ماقۇرىممىن. وندا نەدەي جاۋاپ جازىلعانىن مەن ءۇشىن رۇقساتى بار مەنىڭ ارىپتەسىم تانىستى. سۇراقتى مەن جولدايمىن، جاۋاپتى قۇپيالاپ سىزدەر قايتاردىڭىزدار: سوندا ول كىم ءۇشىن جانە نە ءۇشىن جاسالعان قۇپيالىق؟ ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ ۆيتسە-ءمينيسترى بىلۋگە بولاتىن قۇپيانى ءماجىلىس دەپۋتاتى نەگە بىلمەۋى كەرەك؟

بىراق ينسايدەرلىك اقپارات كوزدەرى ارقىلى ماعان ءبىراز ءجايت بەلگىلى بولدى. ونىڭ ۇستىنە، «جۋسان بانككە» قاتىستى تاريح تارقاپ بىتكەن جوق. قالاي دەسەك تە، زاڭسىز تولەنگەن جۇزدەگەن ميلليون دوللار ديۆيدەندتەر ەلگە قايتارىلۋى ءتيىس.

سەبەبى – بۇل ميلليوندار جالعان شەتەلدىك پسەۆدو-ينۆەستورلاردىڭ ەسەپ-شوتتارى ارقىلى نازارباەۆتىڭ ناقتى وتباسى مۇشەلەرى مەن قولاستىنداعى جاقىبايلاردىڭ ەسەپ-شوتتارىنا اۋدارىلعان. بۇل ەكس-پرەزيدەنتتىڭ قىزدارى مەن كۇيەۋبالالارىنا، جيەندەرى مەن نەمەرەلەرىنە جۇمىستان شىعۋ تولەماقىسى (ۆىحودنوە پوسوبيە) سياقتى بولدى دا شىقتى. ەڭ باستىسى – وسى سحەمانىڭ بارلىعىن ويلاپ تاۋىپ، جۇزەگە اسىرعان كارىم ءماسىموۆ ءۇشىن بۇل «كنب»-نىڭ تەرگەۋ اباقتىسىنان تولەنگەن اقى بولدى.

وسىعان وراي سىزدەر ەندىگىدە بىزگە قايتارار جاۋاپتىڭ مازمۇنىنا ەرەكشە كوڭىل اۋداراتىن بولامىز. بۇعان دەيىن سىزدەر دەپۋتاتتارعا سىرعىتپا جاۋاپ بەرۋمەن قۇتىلىپ كەلدىڭىزدەر. بۇدان بىلاي ولاي بولمايدى، ماسەلەن، مەن سىزدەردەن كەلگەن ءاربىر جاۋاپ، ەگەر ول سىرعىتپا جانە جالتارما بولسا، ونى جالپاق جۇرتقا جاريا ەتىپ وتىراتىن بولام.

سونىمەن، سىزدەرگە جولداناتىن كەزەكتى سۇراقتار:

ءبىز – دەپۋتاتتار 9 بانكىنىڭ جابىلۋ سەبەبىن جانە بۇل ارەكەتتىڭ باستاماشىسى كىم ەكەنىن رەسمي تۇرعىدا بىلگىمىز كەلەدى.

ءبىز تاعى دا بىلگىمىز كەلەدى: بۇل بانكتەرگە بۇرىندارى ۇكىمەتتەن قارجىلىق كومەك («ساۋىقتىرۋ») كورسەتىلىپ پە ەدى؟ قاشان جانە قانشا كولەمدە؟

ءبىز بىلەيىك: جابىلاتىن بانكتەر جانە ولاردىڭ قوجايىن-اكتسيونەرلەرى كورسەتىلگەن كومەكتى بۇعان دەيىن مەملەكەتكە قايتارىپ پا ەدى؟

تاعى دا بىلە جۇرەيىك: بۇل بانكىلەردىڭ العاشقى يەلەرى كىم بولدى، كەيىننەن ولار كىمگە/كىمدەرگە ساتىلدى نەمەسە جابىلار الدىندا كىمنىڭ يەلىگىنە ءوتتى؟

«جۋسانعا» قاتىستى ايتار بولسام، بىزدەر – دەپۋتاتتار ۇكىمەتپەن ارادا ەكىجاقتى جاسالعان كەلىسىم-شارتتىڭ ماتىنىمەن تانىسقىمىز كەلەدى. كەلىسىمنىڭ تولىق تەكسى ابىلقاسىموۆا حانىم باسقاراتىن قر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىندە ساقتالۋى ءتيىس. ناقتى وسى اگەنتتىك جانە ابىلقاسىموۆا حانىمنىڭ جەكە ءوزى «جۋساندى» ءۇشىنشى تۇلعانىڭ مۇددەسى ءۇشىن يەلىكتەن تولىق شىعارۋعا (وتچۋجدەنيا) كەلىسىم بەرگەن.

بىراق بۇل «ءۇشىنشى تۇلعا» – ەشقانداي تۇلعا ەمەس، ەشقانداي بەدەلدى حالىقارالىق ينۆەستور دا ەمەس. ولار كارىم ءماسىموۆ پەن ادىلەت مينيسترلىگى حالىقتىق قاراجاتتى ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى مەن ۇلتتىق كورپوراتسيالاردان «جۋسانعا» تىپ-تىنىش كوشىرۋ ءۇشىن تاڭداپ الىنعان ادامدار.

بىراق «تىپ-تىنىش» بولمادى، «جۋسانداعى» شەتەلدىك جالدامالى مەنەدجەرلەر داۋ شىعارىپ (كىمنىڭ ىقپالىمەن ەكەنى ءمالىم), قازاقستاندىق ۇكىمەتكە شانتاج جاساي باستادى. سودان، ۇكىمەت دەپۋتاتتارعا كورسەتۋدەن ۇيالاتىن (بالكىم قورقاتىن) وسىنداي ماسقارا كەلىسىم جاساسۋعا ءماجبۇر بولدى (تاعى دا كىمنىڭ ىقپالىمەن؟).

ءبىز تاعى دا بىلگىمىز كەلەدى: بۇل كەلىسىمگە قانداي شەتەلدىك يۋريديكالىق تۇلعالار قاتىستى؟ بۇل كەلىسىم بويىنشا وراسان زور سىياقى نەمەسە وتەماقى الاتىن «G42» دەگەن جۇمباق ۇيىم قايدان پايدا بولدى؟

ماعان جانە مەنىڭ ارىپتەستەرىمە ايتىلعان ءۋاج بويىنشا، قۇپيالىقتى ساقتاۋ ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋ جانە الەمدىك نارىقتان ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن قاجەت ەكەن. بىراق ەكونوميكا مەن ينۆەستوردىڭ سەنىمىنەن بۇرىن، «جۋساندى» عالىمجان ەسەنوۆتىڭ يەمدەنگەنى الدەقايدا ماڭىزدى بولعانىن ءبىز ءبىلىپ وتىرمىز.

ءبىز ءبىر ماسەلەنى ءتۇسىنۋىمىز قاجەت: بۇعان دەيىن بىرنەشە بانكىنى تاقىرعا وتىرعىزعان ەسەنوۆ مىرزانى ۇلتتىق بانك، قارجى نارىعىن رەتتەۋشى اگەنتتىك جانە ۇكىمەت قانداي سەبەپپەن «جۋساننىڭ» يەسى ەتىپ تاعايىندادى؟ ءتىپتى بۇل بانكتى ول قانداي ۋاعدا-شارتپەن يەمدەندى؟ ونىڭ «جۋساندى» جىمقىرۋعا جۇمسالعان قاراجاتى قايدان جانە قالاي پايدا بولعانىن كىم تەكسەردى؟

«ەسى ءتۇزۋ» ەشبىر ەلدە مەملەكەتتىك رەتتەۋشى ورگاننىڭ كەلىسىمى بەرىلمەيىنشە، ەشقانداي دا بانكىنىڭ ساتۋىلۋى ۇمكىن ەمەس. ەگەر «جۋسان بانكى» نەگىزگى باقىلاۋشى يەگەرىن (اكتسيونەرىن) الماستىرعان بولسا، ياعني قر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى مۇنداي ساۋدا-ساتتىققا كەلىسىم بەردى دەگەن ءسوز.

پرەمەر-مينيستر مىرزا!

قر زاڭنامالارىندا «قىلمىستىق جولمەن الىنعان كىرىستەردى جاريا ەتۋگە (تازالاۋعا) قارسى» تالاپتار بار. سول سياقتى قولدانىستاعى زاڭداردا بانكيرلەر ءۇشىن مىندەتتى «ءمىنسىز ىسكەرلىك بەدەلدى» (بەزۋپرەچنايا دەلوۆايا رەپۋتاتسيا), كاسىبيلىگى مەن ادالدىعىن انىقتاۋدى قاجەت ەتەتىن «ەنشىلەس تۇلعالار» (اففيليروۆاننىە ليتسا) تۋرالى تۇسىنىك ەنگىزىلگەن. وسىنىڭ ءبارى بىرنەشە بانكىنىڭ «تۇبىنە جەتكەن» ءبىزدىڭ جاس بانكير ەسەنوۆ مىرزانىڭ بويىندا بار ما؟

مەنىڭ ويىمشا، «جۋسان بانكىنىڭ» توڭىرەگىندەگى بارلىق جۇمباق جاعدايلار جانە 9 بانكىنىڭ كەنەتتەن جابىلۋى «كىتاپحانانىڭ» بۇرىنعى لاس تاريحىن جاسىرۋ ارەكەتى مەن بولاشاققا ميلليونداعان دوللار قور جيناقتاپ الۋدىڭ امالىنان باسقا ەشتەڭە ەمەس. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ اكىمشىلىگىن حالىقارالىق اربيتراجدىق سوتتار ارقىلى «قورقىتۋ» – انىعىنا كەلگەندە، نازارباەۆ قورى مەن ۇلتتىق قوردىڭ ناقتى توناۋشىلارىن جاسىرىپ قالۋدىڭ ايلا-ارەكەتى. بۇل – بوس اۋرەشىلىك!

وسىنداي افەرالىق ايلانىڭ جۇزەگە اسۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن، دەپۋتات ارىپتەستەرىمە توعىز بانكىنىڭ جابىلۋ پروتسەسسىن باقىلايتىن ۋاقىتشا كوميسسيا قۇرۋدى ۇسىنامىن.

وسى ورايدا پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ توراعاسى ەرلان قوشانوۆ مىرزاعا دا قۇلاققاعىز جاسايمىن.

بىزگە – دەپۋتاتتارعا ءتيىستى ورگاندار مەن ۆەدومستۆولارعا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ، سىرتتاي عانا باقىلاۋشىلىق رولدە قالۋعا بولمايدى! ءبىز ورتاق جانە زاڭدى ءتارتىپ قالىپتاستىراتىن زاڭدار قابىلدايتىن ورگان ەكەنىمىزدى ءوز سايلاۋشىلارىمىزعا دالەلدەي ءبىلۋىمىز كەرەك. بۇل پارلامەنت پەن ونىڭ دەپۋتاتىنا دەگەن شىنايى سەنىمدى ورنىقتىرۋ ءۇشىن قاجەت. ال شەنەۋنىك مىرزالار پارلامەنت پەن دەپۋتاتتار دايىنداعان زاڭداردىڭ شەڭبەرىنەن شىقپاۋى ءتيىس.

سوندىقتان 9 بانكىنىڭ جابىلۋى مەن «جۋسان بانكىنىڭ» قىزمەتىنە باقىلاۋ جاسايتىن قىسقا جانە ناقتى زاڭ جوباسىن دايىنداپ، ونى جەدەل ارادا قابىلداۋدى ۇسىنامىن. بۇل زاڭمەن ءبىز ۇلتتىق بانككە «جۋسانعا» سىرتتان باسقارۋ ەنگىزۋ مىندەتىن تاپسىرامىز، ال ۇكىمەتكە – ابىلقاسىموۆا بيكەنى قىزمەتىنەن الۋ تالابىن قويا الامىز.

توعىز بانكىنىڭ جابىلۋى – نارىقتى رەتتەۋى ءتيىس ابىلقاسىموۆانىڭ باستاماسى، ونىڭ قىزمەتى لايىقتى باعاسىن الۋى كەرەك! رەتتەۋشى ورگاننىڭ جاڭا جەتەكشىسى نارىق سۋبەكتىلەرىمەن، دەپۋتاتتارمەن جانە ەل قوعامىمەن ورتاق ءتىل تابىسا ءبىلۋى ءتيىس! ءبىز قازىر ۇرلانعان اكتيۆتەردى ەلگە قايتارۋ جونىندەگى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ستراتەگيالىق ماقساتىنا كەرەعار – ەلدەن جىلىستاتىلعان اكتيۆتەردى كلەپتوكراتتار وفشورلار مەن باتىس بانكىلەرىنە تىعىپ جاتقان قىلمىستىق ارەكەتكە ۇكىمەت ىقپال ەتىپ وتىرعانىن الاڭداۋشىلىقپەن قاراپ قانا وتىرمىز. باسقا ءىس-ارەكەت جاساۋعا دارمەنىمىز جوق.

ماسەلەن، حالىقتىڭ كوزىن الا بەرە، ۇكىمەت ەلدىڭ ەڭ ءبىر قۇندى اكتيۆى – ستەپنوگور تاۋ-حيميا كومبيناتىمەن بىرگە وراسان زور ۋران كەنىشىنىڭ قولدى بولۋىنا مۇمكىندىك بەردى. بۇل اكتيۆتىڭ قۇنى بىرنەشە ميلليارد دوللار ەدى. رەسەيلىك «روساتوم» ونى نەبارى ءبىرجارىم ميللياردقا الدى.

وسى ساۋدا-ساتتىقتان قازاقستان نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، «قازاتومپروم» قانشا ۇلەس الا الدى؟ ءنول! قازاقتىڭ ۋران بايلىعىنان ونى وندىرگەن كومبينات تەسىك تيىن المادى! بۇل اكتيۆ بۇگىندە الەكساندر كلەبانوۆ پەن ونىڭ ۇلىن، داريعا نازارباەۆانى جانە ونىڭ كۇيەۋىن، بالالارى مەن كۇيەۋبالالارىن، ۆاسيلي انيسيموۆ دەگەن الدەبىر حورۆاتيا ازاماتىن بايىتىپ جاتىر.

قۇرمەتتى ۇكىمەت مۇشەلەرى، مينيسترلەر، مەملەكەتتىك اگەنتتىكتەر مەن ۇلتتىق كورپوراتسيالاردىڭ باسشىلارى، وليگارحتار مەن اكىمشىلىكتىڭ شەنەۋنىكتەرى!

سىزدەردىڭ كەسىرلەرىڭىزدەن ستەپنوگور كومبيناتى مەن قولدى بولعان الەمدەگى ەڭ باي ۋران كەنىشىنەن قازاق حالقى كوك تيىن پايدا كورمەدى! «جۋسان» جالماعان جانە باسقا بانكىلەرگە سىزدەر جۇتتىرعان بىرنەشە ميلليارد دوللاردان قازاق حالقىنا ەشتەڭە بۇيىرمادى.

ءبىز بۇنى اياقسىز قالدىرمايمىز!

قۇرمەتپەن،

قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى

ەرمۇرات باپي

Abai.kz